|
2000
|
|
|
1556 urtean Nafarroako Urdazubin jaioa zen Pedro Dagerre Azpilkueta, guretzat. Axular? bezala hain ezaguna
|
dugun
idazle ospetsua. Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana.
|
|
|
Gure jokabideok aurrera eraman ahal izateko, oroi bide ziur bezain zehatzak eskaintzen dizkigula dagoeneko aipatu
|
dugun
Leah Levin en Giza eskubideak: galde erantzunak (1999) liburuak.
|
|
|
Gogoa eta nahia ezin ditzakegu utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi
|
dugun
esaldia gogoratu: Esana bat eta egina bi, esanaren kontentuz izan hadi.
|
|
|
Nire erantzuna ordea: Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote
|
dugun
. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko.
|
|
|
Nondik nora bideratu beharra
|
dugun
eredurik ere ez zaigu falta. Nik zuzen ezagutu ditudanen artean, adibidez, hor dugu Suitza konfederatuaren Konstituzioa, hor txekiarrek txekera gutxituarentzat hautatu zuten jokaera, hor Tirol Hegoaldean hizkuntza gutxituaren babespena eta abar.
|
|
|
Ez baita egokia autonomien baitara uztea zenbait eskualdetako hizkuntzak ofizial izan ala ez. Haserreak sortzeko hori baita biderik egokiena, eta ibiliak erakutsi digu bertako hizkuntza jatorra errespetaraztea eskatzen dugunok zenbat haserre leporatu behar izan
|
dugun
.
|
|
|
Ordurako ohartua zen Manuel Larramendi, gure Argiaro edo Ilustrazioaren sarrera ekarri zuen gizon argi bezain zorrotza. Horretaz irakurgarria da, lehen ere aipatu
|
dugun
legez, J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren Sobre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua. Eta argitaratzaileak bere sarreraren XLIV XLV orrialdeetan dioena kontuan hartzekoa da.
|
|
|
Izan ere, horretarako zein egokiago Jimeno Jurío baino? Nafarroako euskarari buruz ezagutzen dudan libururik hoberena, historian zehar izandako gorabeherak hain bikain eta zehatz jasotzen dituena, dagoeneko aipatu
|
dugun
Navarra. Historia del euskera (1997) baita.
|
|
|
Zendu berri
|
dugun
Federiko Krutwig euskaltzainari, duela hiru urte, bera euskaltzain izendatu zutenetik mende erdi betetzen zela eta, Euskaltzaindiaren omenez eskaini zitzaion Iker alea, eta bada bertan lan jakingarririk. Adibidez, euskaltzainkideen lanen artean, Henrike Knörr-ek Federiko Baraibar arabar hizkuntzalariaren eta Julio Urkixoren artean 1906 eta 1917 urteen bitarte horretan izandako gutunen bilduma eskaintzen digu, aurkezpenez eta oharrez, 163 orrialdeetan.
|
|
|
bere esanahi psikologikoa ere izango duena noski, zeinetan mundu guztiak desiratzen duen animaliaren baten jabe izatea. Izan daiteke dortoka bat, fuksiaz margoturiko txita bat, arrain laranja bat edo bazkaritik soberan geratu diren ortuariez elikatzen
|
dugun
kilkir bat. Ahaztu gabe ditut, nola ez, katuak, txakurrak, loritoak, kuiak, hamsterrak eta orotariko narrastiak.
|
|
|
Engainatu egin zenuen eta kito. Gizonek titi parea behar
|
dugun
bezala, emakumeek buru pixka bat nahi dute, eta zure inteligentzia, Legg, aspaldi ito zen zerbezatan".
|
|
|
Eta hegan hasi garenean bere autoa ikusi dut, hodeirik ez zegoelako. Eta Belfast osorik ikus zitekeen, eta gaua pasatu
|
dugun
hoteltxoa, eta Derryra bueltatzeko Ralphek erabiliko duen errepidea, eta zer ez.
|
|
|
Jabik eta Terek deitu dute Txemaren etxera, ea gauean parrandatxo bat egingo
|
dugun
.
|
|
|
Rocío oso berandu agertu zen, ia gauez. Ez dakit nondik ibili zen," don’t worry" batez erantzun baitzion nire galderari, eta segituan amodiotan bildu ginen, biak neure ohean, herenegundik erabiltzen
|
dugun
ohe bakarrean.
|
|
|
Eta hats hartzen dut gaur, konparazione, eta airea hartzen dut, baina aire hori bertze batek hartu zuen atzo, eta bertze batek hartuko du bihar. Eta ni hemen nago, zu hor zaude eta hura han dago, eta aireak bereizten gaitu, baina baita aireak elkartzen ere, zeren aire beretik hats hartzen
|
dugun
.
|
|
|
Kontradikzionea. Eta nola manaiatzen
|
dugun
hitz hori, bertzeen ideien ukatzeko eta errefusatzeko! Hemen zuria, han beltza.
|
|
|
Izan ere, huts gara eta deus ere ez gara, baina noiz eta izen bat emaiten baitiogu geure deusezari, honek katoliko, hark protestant, eta noiz eta betetzen baitugu geure hutsa hotsez, obratzen da eta mamitzen da mirakulua, zeren iduritzen baitzaigu ezen, izenaren jabe egin orduko, zerbait eta norbait garela, halako suertez, non bihurtzen baitugu izena izana. Eta nola, alde batetik, ez gauden bakarrik, eta izenak leinu bereko eta talde bereko egiten gaituen —ahaide, senide eta taldekide—, eta nola, bertzetik, gure izanaren neurria izenaren neurriko bihurtzen
|
dugun
, hala hazten eta handitzen zaigu izana —ustezko izana, beti ere—, noiz eta izenaren hotsa berretzen eta emendatzen baita fedekideen bozetan eta hotsetan. Eta, halako batean, geure izenaren hotsak itsutzen gaitu, eta zernahi egiteko prest izaiten gara, baita geure izenaren izenean bertzeena estaltzeko eta zanpatzeko ere.
|
|
|
—Duen talentuarekin —erantsi zuen—, zuen familiaren izen ona zabal lezake Joanesek, baldin unibertsitate on baterat igorriko bagenu, Alcalakorat, Salamancakorat... edo Pariskorat ere bai, ohituraz kontrakoa ez balitz, zeren frantsesez ere ongi baino hobeki baitaki. Izan ere, anitz dira mutil honek Jainko Jaunaganik errezibitu dituen donuak eta dohainak, eta, giristino izanik, haien lantzeko obligantza du eta munduari erakustekoa lanaren fruituak, eta guk, berriz, ahal
|
dugun
neurrian, hartarako baliabideen paratzekoa, Elizaren ospearen eta Jainkoaren loriaren izenean —eta, amets batean harrapaturik bezala, begiak zerurat jaso, eta segitu zuen—: Ea, bada, egunen batean erraiten duten ezen Urbiaindik Elizako doktore bat jalgi zela eta hartaz mintzatzen diren, gu gaur egun Hiponako maisuaz bezala...
|
|
|
Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik, ez al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzten gerla erlijionezkoetan...? Eta ez ote duzu uste, halaber, ezen, zenbatenaz zabaltzenago
|
dugun
bihotza eta adimendua, hainbatenaz gehiago uler dezakegula ezen hainbat partez eginik gaudela... eta parte batean garela ardi, bertze parte batean otso, eta gizon bakoitza bere ardiak bizi duela, nola otsoak ere bizi duen?
|
|
|
Baina olen zuhaitzari beha jarriko bagina ere, jakin beza ezen, nola zuhaitz batzuei adaska berriak txertatu behar zaizkien, fruitu joririk emanen badute, hala, asmo zaharren olak beharrezkoa duela ideia berrien hauspoa, burdin produkzione guztia uhertu eta herdoilduko ez bada... Eta uste dut badakidala zer hauspo mota behar
|
dugun
eta zer neurritakoa...
|
|
|
—Leial eta fidel ihardetsiko ahal diozu nik eskaini dizudan konfiantzari, zeren, halatan, bihar sinatu behar
|
dugun
tratutik letozkizukeen irabaziez gain, Urbiaingo harana markeserri izendatuko baikenuke, eta zu Urbiaingo markes.
|
|
|
Baina, baldin hizkuntza bakoitza arimatik arimarat hedatzen
|
dugun
zubia bada, noraino ote zen, halarik ere, Alessandro eta osaba Joanikotenganik eneganat hedatzen zen zubi hura hiruren arteko elkargune eta elkarbide, aurkileku eta bidegurutze, zeren nik nahi nuena ulertzen bainuen, finean. Baina, urrunagorat joanik, zer puntutaraino da elkarbide bi pertsonaren arteko solasa, ez hizkuntza desberdinetan ari direlarik, baina hizkuntza berean ere?
|
|
|
Eta desiraren armiarmak luzatzen eta hedatzen ditu hariak harat eta honat, hiru oin edo hiru sostengu dituela: bat da urguilua, zeinari anitzetan, geure buruaren zuritzeko, ohorea deritzogun; bertze bat inbidia, zeina emulazinoaren beztimendaz mozorrotzen
|
dugun
; eta bertze bat egoismoa, zeina titulu nobiliario batekin apaintzen dugun. Baina nola urguilutik, inbidiatik eta egoismotik ezin iguriki daitekeen felizitate iraunkorrik eta nola gainekoa erortzen denean azpikoa baizik ez den geratzen, hala, barrendik kanporat hedaturikako sareak kanpotik barrena harrapatzen gaitu hondarrean.
|
|
|
Eta desiraren armiarmak luzatzen eta hedatzen ditu hariak harat eta honat, hiru oin edo hiru sostengu dituela: bat da urguilua, zeinari anitzetan, geure buruaren zuritzeko, ohorea deritzogun; bertze bat inbidia, zeina emulazinoaren beztimendaz mozorrotzen dugun; eta bertze bat egoismoa, zeina titulu nobiliario batekin apaintzen
|
dugun
. Baina nola urguilutik, inbidiatik eta egoismotik ezin iguriki daitekeen felizitate iraunkorrik eta nola gainekoa erortzen denean azpikoa baizik ez den geratzen, hala, barrendik kanporat hedaturikako sareak kanpotik barrena harrapatzen gaitu hondarrean.
|
|
|
Eta azkenean hura bezala hasi nintzen ni ere, zalantzak zetozkidanean: " Erromak erraiten duen bezala..." Ordea, zalantza ez zen Erromak erran zezakeena, baina ene baitan gertatzen zena, zeren kanpoan ikusten
|
dugun
soka korapilorik gabea bihur bailiteke gure barrenean mila korapiloko, eta zeren ez bainintzen, artean, neure buruaren jabe.
|
|
|
—Lehen ere, honako bidean gentozela, indiar haiek ikusi genitian gizon zurien oinpean, eta orain ere, ez zekiat, bada... Zeren, apezari aditzen ari nintzaiola, Bartolomé de las Casasen Brevísima historia ko hainbat pasartez oroitu nauk... eta ni ere beldur nauk paradisuaren bila etorri eta infernua aurkituko ez ote
|
dugun
azkenean...
|
|
|
nola erran, bada, sentsazio bortitz hura guztia istant ezin laburrago hartan iragan zela, baldin denbora bere baitarik atera bazen, ene bihotzean lehertu orduko, eta denbora hura bertze denbora bat bazen jada? Zeren ez baitira, zinez, berdinak, guk bizi
|
dugun
denbora eta gu bizi gaituena.
|
|
|
...ren gutizian, baina egia da, halaber, ezen, halarik ere, urrezko aro batean bezala bizi zirela, zeren deus guti behar baitzuten bizitzeko eta zeren haietarik nornahi baitzegoen prest, baita bere buruaren ukatzeko ere, baldin hura guztien onerako bazen, nola manatzen baitu ebanjelioak, nahiz eta haiek ez zuten artean Kristoren hitzaren berri... eta, aitzitik, guk gizon zuriok bai, nahiz eta gero ez
|
dugun
haren hitzik betetzen, zeren ipintzen baitugu bat bedera eta bat bederaren probetxua bertzeenaren gainetik.
|
|
|
—Bai, halaxe eginen dut —ihardetsi zion aitak, aulkitik altxatu, eta, eskua luzaturik, burua kasik mahairaino makurtzen zuela— Eta zin degiot berorri ezen kanoi hori izanen dela bertze nafar horien aurka erabiliko
|
dugun
lehena, baldin nehoiz ere Gaztelaren aurka eta Espainiaren aurka altxatzen badira...
|
|
|
Esmeraldak duen edertasuna berezkoa du, eta edertasun hori ez da izenaren ez poetak kanta diezaiokeenaren fruitu. Zeren eta, nominalistek erran dezaketenaren kontra, izenak ez du izanarekin zerikusirik, ezta izanak izenarekin ere, hitz onomatopeikoetan izan ezik, eta, beraz, bi gauza dira izena eta izana, eta ezin dira nahastu, argitu nahi
|
dugun
errealitatearen nahasteko eta iluntzeko ez bada. Eta esmeraldak duen berezko edertasun hori, zalantzarik ez, numeroei lotua dago, eta haien ondorea da —esmeraldaren berezko numeroena—, zeinek pisuaren, konposizionearen eta kristalaren estrukturaren berri emaiten diguten.
|
|
|
—Baldin aitzinean
|
dugun
egia asto bat bada —erran zuen—, asto hori da egia, eta ez katua, txakurra, edo Frantziako edo Greziako armada...
|
|
|
Gure eskolak, Pagabason gertatua, Villagrandeko dukearen ohorez jauregian izan genuen festa, jaun Marcelekin izan genuen tratu atsegina, Italiarat egin genuen bidaia... Ordea, gaur ez natorkik haien oroitarazterat, baina neure deliberamenduaren arrazoinen emaiterat, eta aitortzerat zergatik egin
|
dugun
Maddalenek eta biok geure buruaz bertze.
|
|
|
—Mutil hau... edo, hobeki erranik, aitzinean
|
dugun
jaun gazte hau, Kattalin, jaun Joanes Etxegoien dun, jaun Martin Etxegoien zenaren semea eta Joanikoten iloba... —erran zion kapitainak.
|
|
|
Ordenagailuak bere zozketa itsuan oparitutako ginekologoa begitan hartu zuen Kristinak, lehen bisitaldi urdurian. Neroni ere ez zitzaidan aparteko profesionala iduritu, baina aspaldi ikasi nuen alferrik dela pairatzen
|
dugun
osasun sistemari jazartzea; sendagilez aldatzea astotik mandora egitearen pareko izaten da gehienetan, betiere bada bertze eri jale harroputz bat aitzinekoa handi utziko duena. Nire andre esposberriari, ordea, senarraren iritzia eta iazko haizea berdin zitzaizkion.
|
|
|
Kazetaritzaren ikaskuntza zaharra da audientzia deitzen
|
dugun
multzo itxuragabe hori" partzelatu" behar dela, zatikatu, alegia, atal bakoitzari errelitatearen ikuspegi ezberdinak eskaini ahal izateko. Gainera, ez nion Kristinari zerrikeriarik egin nahi.
|
|
|
—.. Gaur berean ari izan nauk erreportajea egiten hain ongi ezagutzen
|
dugun
autobideko lapur bandaz, eta joan den astetik ugaldean agertutako atsoaren istorioaren ondotik ere banabilek —ideiak eta gaiak elkarrekin nahasten ari nintzen, baina ez zuen axola. Xehetasunak geroko— Ttipiri txosten bat eskatu zioat, eta biharko agindu zidak.
|
|
|
Eta, finean, hobira, baina, badaezpada ere, inork ez ikusteko maneran. Auskalo ez ote
|
dugun
ikusiko heldu den astean, karrikan tente tente! Hik ur garbirik batere atera duk kaka nahaste horretatik?
|
|
|
—Ohe barnean nahiz ohetik kanpora, inoiz gure artean izan
|
dugun
astebururik zoragarriena.
|
|
|
Haiek berehala bota zigutean erretolika, eriaren berme konstituzionalak eta istorio. Beharrik Ramirez
|
dugun
gurekin, oso konbentzigarria beti...
|
|
|
—Hara nor
|
dugun
hemen! Kazetari martin saltsero bat, koilara zopatan harrapatua.
|
|
2001
|
|
|
Muxua. Horixe da Euskal Herrian
|
dugun
bilinguismo bakarra, erabaki du.
|
|
|
Hori aditzean begiak ireki irekita jarri da andrea. Ez larritu, hau tartean tartean egiten
|
dugun
inkesta moduko bat besterik ez da, bota du patxadaz Tasiok, gezurra zein erraz ateratzen zaion harrituta berekiko. Erregistroko inspektorea naiz ni, begira.
|
|
|
Arrillaga bakarrik hurbildu zaio hizpidea ematera. Hi, Tasio, badakik zer ikusi
|
dugun
, galdetu dio alaitu nahian, kristoren mobida txikito. Tasiok isilik iraun du.
|
|
|
Izan ere, karreran hasten gara kalkulatzen. Zenbat denbora behar
|
dugun
mediku izateko: a) Ikasle onak bagara, x urte emango ditugu, gutxi gorabehera, karrera egiten; b) Pelikula amaitzean ikasiko dut tipoko ikasleak bagara, x+ 1 edo x+ 2 urte, filmaren metrajearen arabera; c) Ikasle tragikomikoak izanez gero, ostera, baliteke (x+ n) 2 urte ematea.
|
|
|
Ondorioz, a taldean sartzea erabakitzen dugu, nahiz eta urtean birritan b talderako salto erabat zilegia egiteko aukera izan. Baina a taldean egoteak ikasturtea eta azterketa bakoitza gainditzeko behar
|
dugun
denbora kalkulatzera behartzen gaitu.
|
|
|
Eta lanik onena zein den hasten gara kalkulatzen orduan. Eta lana lortzen dugunean lanegunak kalkulatzen ditugu, eta lanegunak luzeegiak direnean lanorduak kalkulatzera pasatzen gara, txarto lo egin
|
dugun
egunetan batez ere.
|
|
|
Gerta liteke, haatik, azalpena bera padura baino ez izatea edo desertu totel bat. Orduan, baina orduan soilik, azalpena eraiki
|
dugun
lekuan, izuari bide eman gabe, bizitza inguratuko duen helburua ezarri genuke: ametsa.
|
|
|
Baina tarteka egiazko literatura topatzen dugu, pedanteen maiuskula eta guzti idatzita: Egiazko Literatura, eta horrek magikoa egiten du irakurketaren ekintza, denboratik kanpokoa hartan ematen
|
dugun
unea, axolarik gabea testu horren merkatu balioa. Ez dira sarri izaten horrelako mirariak, liburuaren dohainez gain beharrezkoa baita irakurleak zabalik izatea bihotz begietako leihoak.
|
|
|
Hori bai, guztiek alde egiterakoan otoitz egingo dute eta etxea onetsiko, jainkoen grazia haren gainean koka dadin. Aszetok mundutik at bizi dira, guk egiazko deitzen
|
dugun
mundutik, behinik behin.
|
|
|
Indian gizonak, esan
|
dugun
moduan, mesede egiten dio emakumeari ezkontzerakoan; ohore ere bai bere etxera jasotzean.
|
|
|
‘Ozonoaren imitazioa da, badakizu, hor gain gainean hamaikaren bat kilometrora ozono geruzan
|
dugun
zuloaren ordez hemen ozono kontzentrazioa simulatzea otu zitzaigun... ’
|
|
|
‘Euskal Herrira itzultzeko proposamena egin nahi dut, kauenlaputadeharo! Azken berrehun urteotako euskaldun emigrante eta erbesteratuekin zazpi nazio egin daitezke eta, itzuli egin genuke, zazpi nazio osatu ezin baditugu, ea nazio bat behintzat antolatzen
|
dugun
... ’
|
|
|
Egunkariak eta gutunak erre genituen, eta ia ezagutzen ez
|
dugun
auzoan gaude. Orain bai lurra jo dugula.
|
|
|
Eta gelan
|
dugun
argitze lausoarekin gerraondo paisaia erreparatu eta barreka hasi gara, eta musuka.
|
|
|
‘Aurtengo denboraldian harrapatu
|
dugun
handiena...
|
|
|
Eguerdian, lata bat atun ogiarekin eta garagardoarekin bazkaltzen
|
dugun
artean, Andonik gizarte hotzen eta gizarte beroen arteko diferentzia adierazi dit.
|
|
|
Maleta ia gainera bota digute eta joan egin dira, eta bero itogarria egiten duen leku honetan utzi gaituzte. Iturriren bat bilatu dugu garbitzeko, ea odola gainetik kentzen
|
dugun
behintzat.
|
|
|
Goioren lehenarekin
|
dugun
helduleku bakarra da, Andoni Martinez hori.
|
|
|
‘Orain arte ezagutu
|
dugun
eguraldiaren txarra ez da ezer, hemen geldituz gero sufritu dugunarekin konparatuta. Astebete edo hamabost eguneko ekaitzak helduko dira... ’
|
|
2002
|
|
|
Baina guk ez dakigu ezer ninfei buruz. Zoritxarreko hiru atso besterik ez gara, ilunpean ibiltzen diren hiru emakume xahar, betidanik hirurontzat begi bakar bat besterik eduki ez
|
dugun
koittadu hirukotea. Eta orain, oi zorigaitza!, lapurtu egin digute begi bakar hori ere!
|
|
|
–Har ezazue, bada, zuetako norbaitek begi santu hau, baina erabaki agudo nori dagokion orain txanda, ea behingoz amaitzen
|
dugun
eztabaida inozo hau. Ni neu asko poztuko naiz denbora batez ilunpean egoteaz, horrekin lasaiago egoteko aukera baldin badut behintzat.
|
|
|
–Behar
|
dugun
bezain laster, erantzun zion adiskideak?. Baina abisu bat eman behar dizut.
|
|
|
Hik behar duana sexu saio on bat duk –bota zion– Horrek akaso begiak irekiko lizkiake. Ba al dakik zer egingo
|
dugun
–Aurkeztuko diat ezagutzen dudan...
|
|
|
–Oporretan... Ba, ez zakinat oraindik zer egingo
|
dugun
.
|
|
|
–Auskalo –hausnartu zuen– Agian norberak bere bidea jorratzen dik, edo agian patu mugatu bat zaukak gutako bakoitzak, eta, orduan, egiten
|
dugun
edozein gauza ondo zagok. Akatsik ez horrela –eskua uretan sartu zuen, pentsakor.
|
|
|
Pixka bat. Mutila diat –musu azkarra eman zion ezpainetan– Baina gaur pasatu egin duk likidoarekin eta pentsatzen ari nauk ez ote
|
dugun
moztu...
|
|
|
Ahotsa apaldu zuen– Agian, auskalo, agian gure barneko hizkuntza dun. Entzun nahi izaten ez
|
dugun
zer hori.
|
|
|
–Joan zaitez beste aldetik –eskatu zion Arantxak Imanoli– Aurkituko dugu. Ea horrela lasaitzen
|
dugun
. Gainera pare bat gauza esan nahi dizkiot neska horri.
|
|
|
Orain 100.000 urte arte ez zen egungo egunean ezagutzen
|
dugun
zakurrik. Mundu osoan otso jendea bakarrik zen.
|
|
|
Zalantzaren bat duan bakoitzean, deitu beldurrik gabe. Eta ea egunen batean afaritxo bat egiten
|
dugun
...
|
|
|
Birusa ohi baita medikuok erabiltzen
|
dugun
komodina, gaitz edo eritasun ezezagun baten aitzinean aurkitzen garenean. Baina egun batean azalean orban bat atera zitzaion.
|
|
2003
|
|
|
–Politika omen da gure on eta zuzen guzien baitezpadako iturburua?, azken perpaus horrek bagaramatza geure buruari galdetzera nondik datorkigun beraz euskaldunei, politikaren aldera hain aspaldian erakusten
|
dugun
uzkurreria edo herabea eta, ber denboran, zergatik gerlari buruz ez dugun agertzen aiherkunde berdina.
|
|
|
–Politika omen da gure on eta zuzen guzien baitezpadako iturburua?, azken perpaus horrek bagaramatza geure buruari galdetzera nondik datorkigun beraz euskaldunei, politikaren aldera hain aspaldian erakusten dugun uzkurreria edo herabea eta, ber denboran, zergatik gerlari buruz ez
|
dugun
agertzen aiherkunde berdina.
|
|
|
Agerraldi horren ondotik, 1901ean Hendaian eta Hondarribian 1902an, euskararen aldeko erabakiak hartzeko eta euskaltzaleen indarrak biltzeko saioak egin zituen beste talde batek. Hortik jaio baitzen Iparraldean anitzek ezagutu
|
dugun
Eskualzaleen Biltzarra.
|
|
|
Bigarren ikuspegia emanen dizu herriaren izenean mintzo omen zaizun alderdiak, hitz hauekin berekin: Hau da, ez besterik, herri honetan bizi
|
dugun
gatazkaren iturburua: Espainiako eta Frantziako estatuek ez dute aitortzen herri bat garela eta, beraz, ez dute onartuko nazioarteko legediak munduko herri ororentzat onartzen dituen eskubideak dagozkigula guri ere.
|
|
|
Banago bizkitartean, azken bi puntu horietan, eskuineko edo ezkerreko abertzaleak elkar aditzea eta arrotzekin edo auzoekin hautsi mautsiak eta hitzarmenak egitea? ez ote
|
dugun
huts egin: hainbeste herri urrats ibili ondoan, aspaldian irabazia behar genuen partida!
|
|
|
Ez du bada hain aspaldi gure eliza nagusi batera hurbildu nintzela, prentsaurreko baten karietara abertzale adiskideen arrangurak entzuteko, Frantziako estatuak ez zuelakotz bermatzen euskaldunek Euskal Herrian bizitzeko
|
dugun
eskubidea.
|
|
|
Bizkitartean, Sadaba filosofo adiskideak hain polliki zioen bezala, oraino Madrileko jauntxo batzuek kondenatua ez zuten Euskaldunon Egunkaria n?: . Ekonomiak, Biologiak, Astronomiak, Ekologiak, Teknologiak eta izenez baizik ezagutzen ez
|
dugun
Zientzia askok arazo berriak sortzen dizkiolarik mende berriari, badirudi igogailuz beti goiti doazela Zientziak; Etika, aldiz, eskaileretarik ezin hupatuz ari zaigula?.
|
|
|
Dena dela, fedeaz edo fededunez ari garelarik, ez gara halere mintzo mundu zabalean alha diren sineste, erlijio edo ideologia mota guztiez; ez eta ere gutarik bakoitzak bere sekretuan gorderik dauzkan atxikimendu eta lokarri bereziez. Orain hemen gogoan
|
dugun
fedea, kristau fedea besterik ez da.
|
|
|
Ondorioz, eta hau ez du zeren ahantz sekula gizaki bakoitzaren duintasuna zaintzeaz arduratzen omen den teologoak ala moralistak? Hizkuntza hunkitzen eta jotzen duen edozein erasok, hunkitzen eta zaurtzen ere du Gizakia bera; are gehiago oroitzen baldin bagara Jainko Jaunarekilako elkarrizketa bezala definitu
|
dugun
fededunaren ekintzak gure nortasun osoa hartzen duela.
|
|
|
1 aipamena, jadanik aipatua
|
dugun
adiskide batena: kontzilioari hurbiletik jarraiki ondoan Pierre Eyt teologo gazteak idatzi zuen La Nouvelle Revue Théologique delakoan. Le tournant politique de la théologie?
|
|
|
Bizkitartean nahi nuke oraino Québec en, Euskal Herrian edo beste eskualde anitzetan eskuratu edo berreskuratu nahiz dabiltzan boterearen ideiara itzuli, zeren aipatu
|
dugun
aitzineko nozio hartaz besterik badela irakats bailiezaguke Hannah Arendtek.
|
|
|
ez baita indarkeria ekintzaren mailan sartzen alabaina, baina bai, gure dema, desafio, apustu, erronka, zeingehiagoka guztiak iduri ikusgarriaren ordenan gelditzen. Etsaia inarrosten du eta haserre gorritzen, baina ez deuseztatzen ez suntsitzen; norbera une batez liluratzen du eta zoratzen, baina, lilura eta zorabio guztien gainetik, euskaldunek herrigintza deitzen
|
dugun
politika lanak bakarrik du egiazko indarra bermatzen.
|
|
|
Zer izanen da estatu nazio hain ezberdin horien lekua edo hazta, Ingalaterra, Frantzia, Espainia, Alemania bezalako inperio ohien aldean? Eta zer gertatuko zaio duela 50 bat urte independentzia eskatzen ikusi
|
dugun
Siziliari. Edo hain aspaldian Ingalaterrarekin gatazkan ari den Irlandari?
|
|
|
Eta azkenik, solas ondoko uzten dut galde bat, egundainotik kezkatu nauena, eta gaur hemen zertan
|
dugun
berrikusi nahi nukeena: hura baita Politikaren eta Elizaren gaurko problematika.
|
|
|
Izan ere, egun jakin batean gertatu daiteke buruan daukagun gauza bat txarto azaltzea; hitzak ahoan labaintzen zaizkigulako edo gure sintaxiak katarroa daukalako. Azaltzen
|
dugun
bigarren aldian, beharbada, antzeko zerbait gertatu liteke. Baina hirugarrenean ere txarto azaltzen badugu:
|
|
|
Eta itxura batean sinplea dirudien mekanismo baten bitartez, geure burua ikusteko aukera ematen digu ispiluak. Baina prozesu ikusgarri horren ondorioa guztiz arrunta da, ez baitugu ispiluan ikusten lehendik ezagutzen ez
|
dugun
ezer; ez bada ez ditugula bereizten eskumako eskua eta ezkerrekoa, batxilergoa amaitu duen edozein gizakik desberdindu lituzkeen moduan.
|
|
|
Besarkadatik aske geratu zelarik, errukarria iruditu omen zitzaion emakumea, hain otzan eta mirabe, nik beti bezain doilor segitzen nuen bitartean. Oinez jakin gabe lurrean zutik uzten
|
dugun
ume doi bat ekarri omen zion gogora, eroriko ez eroriko. Orduan atera omen zuen bere poltsatik gutuna eta burumakur eman omen zidan.
|
|
|
Nik ezagutzen nuen neskato ihar haren larruan norbaitek, beharturik, emakume bat sartu zuela zirudien. Oraingoan aurrez aurre begiratu nion, mirari baten aurrean sinesgaitzok begiratu ohi
|
dugun
harridurarekin.
|
|
|
Ateari pitin bat bultza egin eta pasillo hutsari begiratu nion. ...rrak maindirearekin estaliz eta beste eskua ahoan zuela bere gelatik atera izan balitz, ez nuen jakingo zer esan edo zer egin, berriro atea itxi eta ihes egitea ere pentsaturik nuen, Monikak ez ninduen hain erraz ezagutuko, begi zelatari bat baizik ez zuen ikusiko ate zirriztutik, oraindik garaiz nengoen atea pausatuki itxi eta itzultzeko, baina erabaki bat hartu eta kontrakoa egiteko inoiz izaten
|
dugun
adurrarekin zabaldu nuen atea, gainditu nuen muga, jarri nuen oin bat etxe barruan eta lasaiago sentitu nintzen: gauzak bere lekuan zeuden, edo hormak gutxienez, aspaldian margotu gabeko horma gris zikinduak; marko pare baten hutsuneak nabari ziren, lauki argiago batzuk paperaren jatorrizko kolorea agerian utziz, aurreko jaberen batek inora eramanak, nik beti horrela ikusi nituen, ez lehen gauean, gau horretan Monikari jarraiki sartu nintzenean adiago bainengoen bere keinuei, aginduei edo esanei," hasi zaitez biluzten, segituan nator" esan zuenean, baina bai biharamunean, eguzkiaren argiak etxeko bi gelak eta, zeharka, pasilloa ere argitzen zituenean eta ni Monikak ukitzen zuen guztiaz, ez oheaz bakarrik, interesatzen hasia nengoenean.
|
|
|
" Nork daki gu ere ez ote garen asmazioren baten biktima? Nork ziurtatzen du gaur ehortzi eta omenduko
|
dugun
Romain Gary hori pertsonaia apokriforen bat ez dela. Non daude frogak?", galdegiten zuen batek, eta auzia lehenbailehen ixteko Gobernuak erakutsi zuen presa ez zela parte onekoa esanez bukatzen zuen bere artikulua.
|
|
|
Losintxak erabiltzen zekien. Badira marrazki polit baten truke biluzi zitzaizkion emakumeak ere, halakoxea baita geure buruaz
|
dugun
ederresteko premia. Nirekin arazoak zituela esan ohi zuen, etengabe antzaldatzen nintzelako –hasi zen gelan alderik alde ibiliz berriro ere– Zein gutxi garen bizitzan!
|
|
|
Kolpetik haurtzarora itzuli nahi zuela zirudien, orduan bezala gupidarik gabe negar egiteko. Bi eskuekin aurpegia bildu nion, gurtzen ditugun gauzekin edo maite ditugun haurrekin egiten
|
dugun
eran.
|
|
|
Ekaitz ikusgarri baten pean. Ez dakit ataka gaizto honetatik bizirik aterako garen ala bertan fin gaitz egingo
|
dugun
, Laroussek eta bere kideek egin zuten bezala. Har itzazu nire sentimendurik leialenak", dio hurrengoak.
|
|
|
Egia da, ordea, 1913 arte inork ez zekiela bere prosaren kalitateagatik ‘Proventzako poeta’ deitzen ziotenaren azkenaren berri. Touchagueseko herritarrek oxigeno faltagatik hil zela esaten zuten, Everest igotzen ari zela, eta Cornu irakaslea ere uste horren alde agertzen da arestian aipatu
|
dugun
" Albert Mezigueren bidaiak eta abenturak" liburuari egindako hitzaurrean.
|
|
|
–Berarekin hitz egin nahi nikek –esan nion eta barrura abiatu nintzen. ...a eta damua, eta gauzak zeuden zeudenean (idazlea bere gordelekuan, Monika nigandik urrun eta idazlearen emaztea bere poltsa zimurrean pistola beltza zeramanean) hobeto zeuden susmoa, denborari atzera eragin nahi eta ezina, guztiok amildegi baterantz labainean ote gindoazen sentipena eta, azkenik, amiltzen ari garen bitartean bakardadeak eragiten digun izua, esku adiskideak urruntzen ikustean bizi
|
dugun
lokamutsa. Monika besarkatu eta isilik luzaz egoteko gogoa sentitu nuen, baina, bere aurrean aurkitu nintzelarik, ez nuen jakin urrats hori egiten, hotz eta zurrun geratu nintzaion begira, eta une batzuk geroago, bera negarrez hastera zihoala ikusi nuenean bakarrik egin nion fereka bat bekokian, ez zen laztanera iritsi, keinu bat gehiago izan baitzen, aurpegia estaltzen zion ilea apartatuz.
|
|
|
Bizkarretik heldu behar izan nion eror ez zedin. Lorategiko bidezidorrari itzulia egin eta bere gelara bidean Romaini buruz hizketan jarraitu zuen, urruneko maitale bat aipatzen den tonuan, begirada urrunean galdua, hori baita kontaketarako edo oroitzapenerako jartzen
|
dugun
begirada.
|
|
|
Lehen testua trama gisa idatzia zegoen eta nobela luzeago baten zirriborroa zirudien. Idazlearen egitekoaren ikuspegi guztiz intimista defendatzen zuen, esanez literatura, ezer izatekotan, nitasunaren laborategia dela, geure nortasun hondatua konpontzeko balio duen tailerra, non iraganeko hondakinekin, oroitzapen galduekin eta etorkizuneko ametsekin lan egiten
|
dugun
, geuri ere sinesgaitz egingo zaigun ipuin bat asmatuz, gure identitatea, azken finean, kontakizun bat delako, kontakizunik sinesgaitzena.
|
|
|
Biharamun goizean, lo lasaigarri baten buruan esnatu zenerako, emakumeak prestaturik omen zion nortasun berriaren zirriborroa, nor garela uste izateko aurrean behar
|
dugun
argazkia, gure nitasuna finkatzen duen kontakizuna.
|
|
|
Postura koreografiko hori hartu ohi zuen urduri zegoenean, bere giharrei heltzeak segurtasuna ematen zion nonbait. Ni ikustean adeitasunezko imintzio bat egin zuen eskuarekin airean, erdibidean geratu zitzaion keinu labur eta lotsati bat, ikustekoa baita zeinen urria den gizasemeok elkarri diosalak egiteko erabiltzen
|
dugun
imintzioen errepertorioa: buruarekin keinu bat, esku zabaldua zutik.
|