|
2000
|
|
|
Frantzisko Jatsu Azpilikueta Xabier koak euskara
|
zuen
ama hizkuntza, baina beste zazpi ere bazekizkien. Hizkuntzez gain, bere bizitzako hainbat atal bildu du Iñigo Indartek" Xabierko Frantzisko, Erresuma zaharreko jesuita euskalduna" liburuan.
|
|
|
Baina Markosek zein Nestorrek ez
|
dute
amaren ordezko emaztearenganako itzulbide errazik; narraziook arrotzaldi horren kronika lirateke. (Egunkaria)
|
|
|
Argitalpenak: 1989 Sokratikoek ere
|
badute
ama, narrazioa (gazte literatura), Erein.
|
|
|
Barne Eredu hauek etengabe birmoldatuak izaten dira, eta batzuetan, guztizeraldatuak ere; baina aldi berean esan daiteke sendoak direla jadanik adingoiztiarrean. Gehiago zehaztuz, bost urte dituztenerako (Bowlby, 1988) haurgehienek nahiko garatua
|
dute
amari edo ordezkoari buruzko Barne Eredua, etaeredu honek ahalbidetzen dio harekin harreman egokiagoak edukitzen, amarenjokabideak aurresaten laguntzen dion heinean.
|
|
|
Munduan maite duen bakarra bere ama da, CNN kateko aurkezleetako bat. Esan didanez, hainbeste maite
|
duen
amarekin harreman estua dauka: telebista pizten du gauero, eta ordubetez bere amaren aurrean egoten da.
|
|
|
Baina bertze zerbaitek
|
zuen
ama urduri eta sosegugabe, halako suertez, non ohi ez bezala ihardetsi baitzion aitari:
|
|
|
—Aitaren eta Semearen...! —protestatu
|
zuen
amak, ohi baino sutsuago eta beroago— Eta zerbait gertatuko balitzaio berorri.... Ez al zion medikuak erran, bertzalde, ezen bihotza zaindu eta begiratu behar zuela?
|
|
|
Eta bertze galdera hura nuelako buruan sartua: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta, orotarat, ezin ahantzi nuelako ezen neure alde jarri nahi
|
nuela
ama: baina nola jarri ama neure alde, aita jesuitaganat hurbildu gabe?
|
|
|
—Bai —erran
|
zuen
amak, ameslari— Eta horrela irabaziko dugu lurra zeruaz eta zerua lurraz...
|
|
|
Izan ere,
|
bazuen
amak ahizpa bat, bera baino hogei urte gazteago zena eta Emiliani zeritzana. Kontatu dizut, bertzalde, nolakoa zen ama etxeko gobernuaz denaz bezainbatean, artatsu eta ordenazale itsu... halako moldez, non bere onetik ateratzen baitzen gauzaren bat lekuz ikusten zuenean.
|
|
|
Eta, liburu haietarik gehienak bere aita spiritualak uzten bazizkion ere, bazuen bat bere berea, eta liburu hura Gaspar de Asteteren Doctrina cristiana ren euskarazko tradukzione bat zen, 1608koa eta Iruñan publikatua, amak erabiltzen zuena bai bere buruaren janzteko, eta bai irakurtzeko eta irakasteko ere zerbitzuko neskei eta emaztekiei, zeinetarik inportantena Hipolita zeritzana baitzen, bere ohorezko dama eta laguntzaile leiala eta artatsua, amaren beztimendez arduratzen zena, baita haren garbitasun pertsonalaz ere, azal ukenduez zein ile kentzeaz. Konfesore eta aita spiritual hura, bertzalde, ezkondu baino lehenagokoa
|
zuen
amak, eta frantziskotar bat zen, Uraitzeko klaratarren komentuko kaperau izendatu zutena eta harat igorria izan zena; eta, nola gure ama ez baitzegoen haren kontseiluen uzteko, zeren apez hura laket baitzuen —don Frantzisko baino laketago bai bederen—, harat joaiten zen, urtean bizpahiru aldiz, aitorraren eta komunionearen egiteko, haietarik batean Pazkoarekin konplitzen zuela.... Eta Uraitzetik beti itzultzen zen liburu edo manual debozionezkoren batekin, edo erlijionezko bertze edozein libururekin, zeinetarik ikasten baitzituen etsenplu batzuk, noiznahi den baliatzen zituenak.
|
|
|
—Halaxe da —erran
|
zuen
amak, bere betiko leloarekin segitzeko—: spiritua da pobreen eta aberatsen arteko elkarbide bakarra, zeren, bertzela, materiaz denaz bezainbatean, Jainkoak goia eta behea egin baitzituen, zerua eta lurra, aberatsak eta pobreak, eta maila horiek ezin dira nahastu, ez mailen ordena aldatu, ez jaiotzako orduan, ez heriotzako artikuluan, ez bizitza osoan, zeren mudantzak beti baitira okerrera... eta zeren eskalapoi batzuetarik ez baitago txapinak ateratzerik.
|
|
|
Halarik ere, ez ote
|
ninduen
amaren kontrako sentimendu hark erdiz erdi harrapatzen nihaur ere.... Zeren amaren baitarik erditu bainintzen ni, eta haren odolekoa nintzen erdi batean, eta zeren bainekien zer zen bihotzaren inguruan sugegorri bat edukitzea, zeinak hitza mihitik ken baitiezazuke eta lagunen salatzerat bulka, nola ibili bainintzen ni ere, bai osaba Joanikotekin berarekin aldi batez eta bai zurekin ere, jaun André, tentamendu izugarri hartan murgildurik, nahiz eta azkenean ez zintuztedan ez zu eta ez hura, uroski, salatu.
|
|
|
Eta bertze zerbait ere erran nahi dizut: ama deitu izan dizut orain artean, baina jakizu ezen ez
|
zaitudala
amatzat hartzen ez amaordetzat, hemendik aitzina!
|
|
|
—Baina erran ez dizut, bada, ezen ez
|
zaitudala
amatzat...! Eta nola izanen zaitut amatzat, baldin nik gehien maite nituen pertsonek bizia galdu badute zure kulpagatik...?
|
|
|
Batek daki. Azken aldi horretan, semearekikoek ez
|
zuten
amaren bitartekaritzaren lehengo beharra, eta Kristinarekin izandako enkontruan ez nuen gure plana aipatzeko paradarik izan. Kirol instalazioetatik kanporatzen ari nintzela topatu nintzen Josefinarekin.
|
|
2001
|
|
|
Irudiz beteriko poema batean agertzen den irudia
|
dugu
amarena. Poetaren nitasuna itsu agertzen da, Borges bezala itsu, ama galtzen du, eta berriro Borges gogoratzen duen irudi batean, panteraren labirintua ikusten du, ispiluen labirintuaren pareko den panterarenean.
|
|
|
Egurrezko makila izan nahi nuen, argizari bero eta likidoa nire ahotan hartu eta amaren gorputzera itsatsita geratu nahi nuen. Baina min egiten zidan beroa hotz eta likidoa solido bihurtzen zen uneak, banekielako hura zela argizaria kentzeko garaia, eta banekielako sekula ez
|
nuela
amaren izerdi beroa usainduko, ez ukituko, eta banekielako geuk ere banatu egin genuela berandu baino lehen. Belaun aldea estaltzen zion argizaria kentzera zihoan unean ziplo bota zidan esaldia:
|
|
|
Eta berriz ere azaldu nioke zirrara moduko bat izan nuela behin tren batean eta haren bila joango naizela. " Txerrikeriak" esango luke berak, eta orduantxe damutuko nintzateke elkarrizketa hori hasi izanaz, ridikulua delako erabat" zirrara moduko bat" izan nuela esatea eta, dotoreago esanda ere, ez
|
lukeelako
amak ulertuko eta" txorakeriak" esango lukeelako, edo" txerrikeriak" bestela.
|
|
|
Hirietan dalitentzat lana bilatzea ez da kontu erraza, ordea. Bhopal en, adibidez, Munni Bai, bederatzi haur
|
dituen
amak hilean 22$ irabazten ditu, egunero 40 komun garbituz. Kaka otarrean bildu eta buru gainean darama.
|
|
|
‘Eta zergatik
|
duzu
amaren abizena? ’
|
|
|
Jostea
|
zuen
amak atsegin, baina, dagoeneko, ez du astirik, gizonaren adabakietan tarratada berria ireki delako, bere jostotzarako jostorratz hariek konpondu ezin dutena.
|
|
|
Eta orain, tour de passe passe trebe baten bitartez sinestarazi nahi digute, nolabait eta nonbaitetik ere, Bizkaiko aditza eta" lapurtarra" elkarren ahaide hurbilagoak direla Gipuzkoa Nafarroetakoa beste edozeinen baino. Hau borta bide da, sasikoa, eta ez du behar
|
zukeen
amaren nahiz aitaren eiterik.
|
|
|
Ekinaren ekinaz eta esku ahurretako minaz, mirakuluz bezala, bi gasna borobil berde agertzen ziren. " Egiazko Opari" horiek
|
zituen
amak ostera, gau aldirako, supazterrean plantatzen, burdinetan berme, laratzean biharamuneko ur bero tupina dilindan zegoela. Gazura, berriz irakinarazten zen, gatzagiz hornitzen, bigarren gasnaren moldatzeko, edo sinpleki, zakurren orugu zalapartatsuen artean, beti gose eta kurrinka zeuden bargo eta ahardi zaharrei eskaintzen.
|
|
2002
|
|
|
Inoiz ez
|
dut
amaren presiorik sentitu. Amak esaten zidan inoiz ikusten banuen niretzat mundu hori gehiegi zela, edo beste zerbait egin nahi nuela lasai uzteko.
|
|
|
Aurrean
|
dugun
Ama Birjinaren haitzak (Rocher de la Vierge), lurmutur honen punta zoragarria osatzen du. Lurrera 1881eko burdinazko zubitxo batek lotzen du (aurrekoa egurrezkoa zen).
|
|
|
Nola hasi zen
|
zuen
ama irakurtzen irakasten?
|
|
|
Abestiak zioen: «ohar zaite, benetan maite
|
nauzun
ama izan nahi baduzu eta nikzu maitatzea, ni naizena, nik izatea nahi dutana izatera utzi behar nauzula, haubaita bide bakarra biok elkar sanoki maitatzeko». –
|
|
|
|
Zuen
amek aitzitik neskatila guriak erditu dituzte, zuen gorputzak urrez brodaturiko soinekoz estali nahi dituzue, zuen adats usaintsuari apainkera aldatu nahi diozue, esku deigarria izan nahi duzue harbitxiekin. Ekialdetik ekarritako harriekin janzten duzue iduna eta zama handiegia izango litzateke belarriarentzat halako bi eramatea.
|
|
|
a organikoa
|
duen
ama formari plurala gehitzean, 6 erregelak dioskunez, a galdu egiten da eta r epentetikoa ez da azaleratzen.
|
|
|
Beste taldeko gurasoek haurren lo jarraibideei buruzko informazioa jaso zuten, baina ez kontrol teknikei buruzkoa. Esperimentuaren ondorioz, medikuek gomendatutako taldeko gurasoek haurren lo arazoak ia %90 murriztu zituzten, baita erditze ondoko depresioa
|
zuten
amen kopurua ere. Azterlanaren arduradunek ohartarazten dute haurtxoek errutina egituratua behar dutela, eta horregatik gomendatzen dute ordutegi konstanteak izatea siestetan eta gauez oheratzean.
|
|
|
Likidoak: haurdunaldi anizkoitza
|
duen
amak gutxienez egunean 6 baso likido edatea gomendatzen da (ura, infusio leunak, saldak, zukuak…), odol bolumena asko zabaltzen delako eta umetokiko muskulua errazago uzkurtzen delako hidratazio ona jasotzen ez badu (haurdunaldi horien amaieran, oso ohikoa izaten da erditu aurretik gehiegizko uzkurdurak agertzea). MENU HIPERKALORIKO ETA HIPERPROTEIKOAREN ADIBIDEA (3.500 Kcal:
|
|
|
Gero, egoera kontrolatu egiten da, eta, 6 eta 7 urtetik aurrera, haurrak bere anaiari joko laguna ikusten dio, manipulatu egin dezake eta jarraitu beharreko eredutzat hartzen du. «Eboluzio normala da, harremanak orain lankidetzakoak dira eta, bestalde, ez
|
dute
amaren esku hartzerik behar», azpimarratu du Fuentesek. Baina haurren artean eztabaidak sortzen direnean, jeloskorraren portaerak eragindakoak, edo horrek zerbait desegoki egiten duenean, kontuan hartu behar da «inoiz ez direla jelosiak gaindituko egiten dutenaz ez direlako jabetzen haiek», adierazi du Manuel Jimenezek.
|
|
|
Gurasoek hiperaktibitatea zeharka jasaten dute, askotan beren seme alabentzat bilatzen dituzten entretenimenduetan parte hartu behar izaten baitute. Horrela, seme hiperaktiboa
|
duen
ametako batek hau dio: «Oso urduri zaudenean, parke batera eramaten zaitugu jolasteko, korrika egiteko, salto egiteko… eta, noski, gu ere bai».
|
|
|
Hala, adibidez, landa ingurunean eta Erdigunean eta Kanarietan elikadura ereduak okerragoak dira hirietan eta ipar mendebaldean eta iparraldean baino. Edo maila sozioekonomiko altuagoko hezkuntza eta familia
|
duten
amen seme alabek haragi, arrain eta arrautza gehiago jaten dituzte. Familia eta eskola Ikerketaren emaitzak zuzendariek aurkeztu zituzten:
|
|
|
Biharamun goizerako hartu zuen, etxeko itxaronaldia laburragoa gerta zekion. Susmoa
|
baitzuen
ama mindu egingo zuela, eta honek ez zuela erantzungo behar bezala, edo Sarak berak nahiko lukeen bezala.
|
|
|
Gero, hirurok etxean sartu, eta izeba errosarioa errezatzen hasi zen. Eta etxean
|
genuen
Ama Birjina txit garbiaren irudiari kandelatxo bat piztu zion.
|
|
|
ama hilzorian zegoela. Zenbat agurmaria errezatu nizkion nik egun haietan etxean
|
genuen
Ama Birjinaren irudiari! Eta promes egin nion Itziarko erromesaldira joango nintzela, oinez, baldin eta gure ama sendatzen bazuen.
|
|
|
Ez
|
dut
amaren poza zapuzteko adorerik. Jiratu eta musu ematen diot.
|
|
|
Atentatu bat ez bada, biktimaren bati egindako elkarrizketa, edo talde baten desartikulazioa... Egin izan ditut egunkaririk gabeko boladak ere, baina aski da semea kartzelan
|
duen
ama bat ikustea kalean, edo paskin bat, oroitzapenaren errota abiarazteko.
|
|
|
Indarrak auskalo nondik aterata egin nuen harainoko bidea. Ez dakit tarte labur hartan zer pentsatuko nuen, zer hipotesi egingo Â
|
nituen
amak erakutsi nahi zidanari buruz, baina sukaldean sartu eta mahai gainean egunkaria ikusi dudanean, berehala jakin dut horrexek dakarrela amak ordu arte niri nola adierazi ez dakien disgustua.
|
|
|
nik bere erabaki bati buruzko arrazoiak eskatu orduko, segurua genuen sesioa. Autoritarismoa
|
zuen
amak sesioetatik onik irteteko bide bat. Erruki eskezko jarrera biktimista, beste bat.
|
|
|
|
dituzte
amek, bihotzaren kontra estuturik,
|
|
|
Nahiz hori ere ez den falta hemen, giltzariz betetako herri honetan. Zorigaiztoz, hain gaude gu horretara eginak, aginduak ematera eta onartzera makurtuak esan nahi dut, ez da harritzekoa mutxurdinaren joera
|
duen
ama ezkonduren bat tentazio horretan erortzea, alegia, eta, bere buruiritzian, hau euskaltzalea den edo ez den esateko eskumena duela, isilpeko erlijioren batek bultzaturik hain segur ere, pentsatzera iristea. Hala dira kontuak gure artean, malgutu ezinik zalutasuna baino bereago baitute batzuek zurruntasun zorrotz maiztua.
|
|
2003
|
|
|
bortu gora hemendik ageri da hurbiletik baino hobeki, eta haren bistatik kanpo nolaz bizi? Gainera hangoa
|
nuen
ama.
|
|
|
Kuban egon zen denbora guztian. Gerra hasi zenean, berak Bizkaian
|
zituen
ama, aita eta hiru arreba. Ardura handiarekin biziko zituen gerraren albisteak.
|
|
|
Amak atea zabaltzen dionean, sartu arin arin, eta bere gelara doa zuzen zuzen, ezer esan gabe. Atea klausk isten
|
duanean
amak, begira geldituta, burua mugitzen du astiro astiro ezetz esateko bezela.
|
|
|
Zientzialarien artean, bederen, ez dago polemikarik gizaki heldu edo enbrioia jatorri
|
duten
ama zelulen erabilera alternatiboaz.
|
|
|
BT eguna gaua, Euskaltel, Jazztel, Ono, Uni2, Auna eta Telefónicak (azken
|
hau
Amena mugikorrentzat bakarrik) asteburuko bi tarifa dauzkate: ostiraleko 22:00etatik larunbateko 08:00etara, eta larunbateko 14:00etatik igandeko 24:00etara.
|
|
|
– amaren osaera (haurdunaldiaren aurreko neurria eta pisua) – haurdunaldian pisua handitzea Altu dauden amek, oro har, jaioberri handiak izaten dituzte, eta proposatu izan da amen neurria faktore baldintzatzailea dela plazentaren azken tamainan. Plazentaren tamainak fetuarentzat eskuragarri dauden mantenugaien kopurua zehazten du, eta, lehenago edo geroago, jaioberriaren pisua.Haurdunaldiaren aurretik pisu txikia
|
duten
amek askoz plazenta arinagoak dituzte pisu handiagoko amek baino.Pisu gutxiko amodietan baino handiagoa da jaiotza eta aurreneurritasun maiztasun txikia pisu txikiko ametatik jaiotako haurretan. Arau higieniko dietetikoak Herentziazko arazo edo eraso perinatal asko prebenitu ezin diren arren, haurdunaldiko nutrizio eskasa edo amaren pisuaren igoera txikia alda daitezke, biak ere jaiotze pisu baxuan inplikatuta daudenak.
|
|
|
Metodo horiek emakumeei haurdunaldiak bereizten eta osasuna zaintzen lagunduko liekete. Ikerketaren egileek, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), Haurrentzako NBEren Funtsak (Unicef) eta Biztanleentzako NBEren Funtsak (UNFPA) diotenez, 13 herrialdek baino ez
|
dute
amaren heriotzen %70, eta India da heriotza kopuru handiena duena, eta atzetik Nigeria.
|
|
|
Bestalde, Espainiako ikerketa baten arabera, oraindik bularra ematen duten zerealak hartzen dituzten haur txikiek asma izateko aukera handiagoa dute, adinekoak direnean. Alergologia eta Immunologia Klinikoko Espainiako Elkartearen kongresu batean aurkeztutako lan honen egileek uste
|
dute
amaren esnea soilik elikatzea dela sistema immunitarioa babesteko modurik onena. Ondorio horiek 16.000 paziente heldu baino gehiagori buruzko azterketa batetik atera zituzten.
|
|
|
Ordu erdi bat airean zirelarik, Oya ohartu zen aita lo zuela, gibelean jarria
|
zuen
ama irakurtzen ari zela, eta Dery a komunetara joana zela. Orduan, bakarrik zelako, erabaki zuen lagunek eskainitako paketeen idekitzea.
|
|
|
Txominek bazekien platerarena, eta bazekien ohearena, baina ez zekien berak kanpoan pasatutako ordu guztien kontaduria eramateko ohitura hartua
|
zuela
amak, ordu bakoitza orri batean markatuz: martxoaren lehen egunaren goizeko zortziak ziren semea etxetik irten zenean, eta geroztik hantxe aritu da Nekane, orduak seinalatzen, marra bat beste bati darraiola; zenbaketa errazago egitearren, hamargarren marra atzeraka okertu zuen, berdin hogeigarrenarekin eta hogeita hamargarrenarekin ere; maiatzaren hogeita hamarrean marraztu du azkena:
|
|
|
–Azpildarrok ongi zekiagu don Justinianoren kontra borroka egitea dela justizia egiteko modu bakarra –esan
|
du
amak, halako batean– Eta hi horretaz jabetuta bahago, zer esanen diat.... Nik nahiago nikek hemen geratuko bahintz, baina hori ere neurekoikeria izanen lukek, ezta?
|
|
|
–Handiagorik ez al duzu? –galdegin
|
zuen
amak.
|
|
|
Ez zenuen artikulua irakurri. Baina oso gogoan
|
duzu
amak, haren bizkarraren atzetik begiak sartzen zenituela ikusirik, nola galdetu zizun:
|
|
|
Aurreneko egunetan ile motots batekin agertu zuan, zarpail zarpail, patinetea esku batean eta karpeta argazkiz estali bat bestean. " Ziurrenera ez
|
duk
amaren kuttuna", pentsatu duk," baina, aukeran, hori nahiago jarraitsu bat baino, ezta Mariasun?". Irribarre egin duk.
|
|
|
" Amatasunaren mistika", hau da, umeari erabat lotua dagoen eta hura galdu baino hil nahiago
|
duen
amaren irudia, funtsean XIX. mendean suspertzen den ideia da, eta gizarte burgesaren familia eredu berriari dagokio. Lehenago, ama eta seme alabak elkarrengandik bereiztea askoz ere gauza ulergarriagotzat jotzen zen.
|
|
|
Neu ere horrexetan nago. Hobe
|
genukeela
amaren sua hurbiltzea eta hura beti piztuta eustea, elkarren kontrako jauregiak jaso ezinik ibiltzea baino (Egunero, otsailak 27).
|
|
|
Sokratikoek ere
|
badute
ama. (b).
|
|
|
Artista izatea nahi
|
zuen
amak eta
|
|
2004
|
|
|
Bertso librean idatzitako poemarik ere baden arren hala nola Bitoriano Gandiagari eskainia, sonetoa da gehien agertzen dena Jean Louis Davanten Harri txintxolak olerki sortan. Zuberoa
|
du
ama eta gainerako Euskal Herria emazte maite Davantek, eta urteko lau sasoiei eskainitako olerkiekin lana hasten badu ere, berehala da bere sorterria den Zuberoako lur eta jendeei zubereraz eta Euskal Herria osoari euskara batuan Herriminez kantatzen. Eta heriotza bakoitzaren ezin baztertuzko pasarte bortitza bada ere, haren aurrean itxaropena agertu nahi izan du Biziminez olerkariak, itxaropena beste guztien gainetik dagoen bertutea delako berarentzat.
|
|
|
Aterik handienak Gaztela Leongo armarria dauka gainean. Lehenago ate guztiek Ama Birjina eta santuen irudiak zituzten arren, egun bakar batek
|
du
Ama Birjinaren eskultura.
|
|
|
Zergatik? Behar bada oso oroitzapen garratzak
|
zituelako
amak aitona Ziprianoren eta osaba Patxiren arteko aita semeen arteko eztabaida eta haserreez.
|
|
|
" Emakume hau ama izan daitekeenez...". Lan esparruan sartu nahi duen emakumeak ezin
|
badu
ama izan, eta aukeratu beharrean aurkitzen bada, agian ama izateari uko egingo dio. Eta hori ez da emakumeen arazoa, gizaki guztien arazoa da.
|
|
|
Noraino hegaldatu naiz Egunkaria ren kontrako ekaitzalditik abiatuta? Munduan gaindi ibili ondoren, hobe
|
dut
ama lurraren gainean oinak pausatzea, Xabier Kintanaren sentipenek zer dioten jakiteko. Erantzun nekezeko galdera dakar idazle bizkaitarrak, ahots gora, bere buruari eta irakurleari egin diona:
|
|
|
Ez dut
|
zuen
ama esnatzerik nahi.
|
|
|
Arrazoi
|
du
amak. Bizarzurik entzuten ez badizu, ez da etorriko.
|
|
|
Beste hiru haurretan, amaren dietatik arrautza kendu eta dermatitisa 48 orduan desagertu zen, eta 12 ordura berriz agertu zen amaren dietan arrautza sartu ondoren. «Hurrengo urteetan, behi esnearen proteinarekiko sentsibilizatuta zeuden haurren %75ek hasieratik
|
zuten
amagandiko edoskitzea, eta lehen txerto esnearen sintomak izan zituzten. Beraz, susmatzen dugu umetoki barruan sentsibilizatu zitezkeela, antigenoaren transplazente igarotzearen ondorioz».
|
|
|
Bestalde, Etxekoandreen, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Elkarteen Espainiako Konfederazioak (CEACCU) kritikatu egiten du ordaindu gabeko lanaren %80 emakumeak egiten duela, eta Gobernua hertsatzen du bost milioi etxekoandre baino gehiagok jasaten duten babesgabetasuna desagerrarazteko. Erakunde horren arabera, irtenbidea da etxekoandrea langile gisa onartzea, erretiroa kobratzeko eskubidea ematea eta etxean bakarrik lan egiten duten seme alaba txikiak
|
dituzten
amei 100 euroko laguntza ematea.
|
|
|
Azken azterketan, 1982tik bi saiakuntza egin dituzten jaioberrien talde batzuen profil lipoproteikoa konparatzen da (16 urteko 216 nerabe, 926 goiztiarreko hasierako taldea). Lehenengo saiakuntzan, emaile banku batetik zetorren eta aurrematuroetarako haur formula
|
zuten
amaren esnez elikatutako haurren bilakaera konparatzen zen; bigarrenean, berriz, haur formula estandarra eta goiztiarrentzako formula konparatzen ziren. Neurtutako datu nagusia kolesterol maila da, dentsitate txikiko lipoproteinen (kolesterol «txarra») eta dentsitate handiko lipoproteinen (LDL – HDL) arteko ratiotik abiatuta, bai eta CRP izeneko proteinaren kontzentrazioa ere.
|
|
|
–Debekatu egin ditu? –galdetu
|
zuen
amak, Duce a horretaraino hel zitekeenik guztiz sinistu barik.
|
|
|
Ramírez kapitaina, berriz, guztiz aproposa zen CIAren asmoetarako. Hori gutxi balitz bezala, gaztelania eta ingelesa
|
zituen
ama hizkuntza, eta alemaniera eta frantsesarekin aski ondo moldatzen zen.
|
|
|
–Asko gustatzen zaizkit –erantzun
|
du
Ama Birjinaren ahotsarekin.
|
|
|
–.. Ba, ez
|
baduzu
amarengana etorri nahi, ez zaitez etorri...
|
|
|
–Badator bere onera...! –esan
|
zuen
amak.
|
|
|
lan bat kendu, eta handiagoa jarri...! –sententziatu
|
zuen
amak, zaplazteko bat ematen zidala, bizitza osoan eman didan bakarra.
|
|
|
–Hara –esan
|
zuen
amak, haurraren argazkia eskuan harturik–: haurrak ezin ederragoa dirudi, eta nik badaukat haur eder baten amona izateko ilusioa...
|
|
|
–Bertigoa ematen dit –esaten
|
zuen
amak.
|
|
|
–Bazkaria prest dago! –esan
|
zuen
amak, halako batean.
|
|
|
–Nekatuta gaude, eta indarrik gabe... –esan
|
zuen
amak, amonari lagundu nahian, itxura batean.
|
|
|
–Eta eskopetarekin badator? –esan
|
zuen
amak.
|
|
|
Poeta lurraren seme sentitzen da, lurrean ditu erroak sustraiturik, eta bertara itzuli nahi luke, hari lotu eta landatu zuhaitz edo landare bat bailitz. Lurra
|
du
ama eta sorleku, eta emakume baten besoetan balitz bezala, lurraren sabel mardo eta idorrean etzana zoriontasun beteenean dago. Berriro agertzen zaigu emakumearensabela, egoitza lehen eta perfektuenaren irudi.
|
|
|
Esperoan
|
zuen
ama berdura platera mahai gainean, bai baitzekien berdura zuela gustuko, Bazter eta biak, hemeretzi urteak inguruan, barazkijaleak egin zirenetik, aitaren ernegurako, eta etxean behar ziren baino pelea gehiago sortzeko, aitari, marikoikeria galanta iruditu baitzitzaion haragirik jan nahi ez izate hura. " Zuekin, zuekin zer egin daiteke, zuekin" esaten zuen, harekin zerbait egin ahal izan balitz bezala, ama torturaraino hilduratu duen mozkor nazkagarri horrekin.
|
|
|
" Ez... Depositoan jende asko dago baina, han ez dago
|
zuen
amarenik."
|
|
|
" Babarrunak... Espezialak egiten zitian
|
zuen
amak. Bixigua ere bai, behin zuenean jan genian, ez zaidak ahaztu." Nikori:
|
|
2005
|
|
|
Zer diozu
|
zuen
amaren errotari buruz…
|
|
|
Iheslari politiko joan behar
|
du
amaren bizkarrean Egiptora, Herodesek hil nahi duelarik. (Mt 2,3)
|
|
|
Azido laktikoa substantzia sekretua da muskuluak landu ondoren, odolera pasatzen da, eta, beraz, azido laktikoaren maila handia bada, esneak zapore mikatza, haurrek baztertzen dutena. Zenbait emakumetan, azido laktikoaren maila ez da aldatzen esnea, ariketa amaitu eta 90 minutura, beraz, haurra maitatu nahi
|
duten
amek lehenago egin behar dute. ariketa egin baino ordu eta erdi lehenago gutxienez amaitu bada.
|
|
|
muskuluetako mina, hilekoaren zikloak irregularrak izatea, ilea, azala eta mukosak lehortzea, depresioa, hotzeria eta digestio gasak; arritmiak dira arazo larrienak. Gaineratu dute ama begetarianoek omega gutxiago
|
dutela
amaren esnean, eta, beraz, haurtxoek gabezia hori dutela garapenaren funtsezko etapa batean. Omega gantz azidoek osasunean duten funtzioa honako hau da:
|
|
|
Biharamunean, arraro sentitu zen begiak irekitzearekin batera. Ez
|
zuen
amaren esku leuna bere lepoaldean sumatu, eta ez zuen ahots fin hura bere belarrien gozagarri sentitu. Guztiz bestelakoa izan zen sentsazioa.
|
|
|
–Badakizu Irantzu beste norbaitekin bizi dela, ezta? –esan
|
zuen
amak minutu erdiko isilunea hautsiz, eta ni sabaia gainera erori izan balitzait bezain gaizki sentitu nintzen, nahiz eta ahaleginak egin eurek ezer igarri ez zezaten. Baietz egin nuen buruarekin.
|
|
|
Klaro, zuk bigarren abizena izango duzu Maldas.
|
Zuen
ama da Maldas, ezta, Martina Maldas. Ezta, señe?
|
|
|
–Hau marka –esan
|
zuen
amak, disgustu aurpegia aitarengana zuzenduz–, zer egin dizu zuri bisiguak?
|
|
|
Amak bizitza berri bat topatu zuen; aitzitik, aitak bere burua gainbehera ikusten zuen, eta osasun kaxkarrak ez zion batere laguntzen zulo hartatik irteten. Uste
|
dut
ama konturatu ere ez zela egiten aitari gertatzen ari zitzaionaz; betiko gizona ikusten zuen, bere baitan bildua, geza samarra, baina ogi puska. Tartean sartzekotan egon nintzen, baina aitak ez zuen uzten zirrikitu txiki bat ere bere barnera iristeko, gela ilun hartako ateak eta leihoak erabat itxirik zeuzkan eta.
|
|
|
Norbait jaioarazteko modu bat baino gehiago dago, eta horietako bat da norbaiten Nilon eskua sartu, harria aur  kitu, bitan zatitu, eta bihotza argitara ateratzea, arimari argi egin diezaion. Hori egiten dizun edozein
|
duzu
ama, eta zutaz erditzen da, behin eta berriz, berarekin zauden bakoitzean.
|
|
|
– Bettan mutiko moxkotea izan da betidanik –eransten
|
zuen
amak, berri gabezia ulertzeko eta onartzeko.
|
|
|
Kasik zioen, ezen bularreko mamografiaren ondotik, harrapatu zioten minbiziaren kausaz artatu zuten hiru hilabeteetan ez baitzen tren eta autobusen itzaletara hurbildu, mutikoaren bisitatzeko. Ahal zuen neurrian Germenak
|
zukeen
amaren lekukoa hartu. Artean Yvonnek bizpahiru gutunez Ikerri etxeko eta amaren berriak helarazi zizkion.
|
|
|
– Nork ez
|
du
ama birjina elerran hondar mende hauetan. Uste duk bakarra haizela?
|