|
2000
|
|
|
Gerra ondorengo urteetan, indarkeriarik gabeko borroka politikoaren beharrek pixkanaka hobetuz zihoan ordenagailu sare baten eratzea eragin zuten. Hedapena eta funtzioak zabaltzen joan ziren harik eta muga fisikorik ez
|
zuen
mundu mailako komunikabidea bilakatu zen arte, hots, Internet jaio zen. Komunikabide hau mende amaierako negozioa bihurtu da eta berau da egungo eta etorkizuneko negozio handienen tresna.
|
|
|
Alde horretatik sofritzen dut, ikusiz nola erdi hilak garen eta halako urguilu handi batekin oldartzen garen bizitzan. Umiltasun gehiagoz joan behar
|
dugu
munduan, Zuberoan, Iparraldean eta Euskal Herrian orobat.
|
|
|
Iparraldean euskara ez dela ofiziala ezkutatu nahi dute. Guk, modu baketsu batez, Euskal Herriari ukatzen zaizkion eskubideak aldarrikatu nahi
|
ditugu
munduaren aitzinean.
|
|
|
Ezin naiteke bat etorri giza eskubideak errespetatzen ez dituen mundu batetik datorren ekimen batekin. Pertsonarekiko oinarrizko errespetuak kontuan ez hartzeak baliogabe tzen
|
du
mundu horrengandik etor daitekeen edozein ekimen.
|
|
|
ETAren zerbitzura eta honen laguntzarako lan egitearen akusazio generikoa da aipatzen den proba bakarra. Batzuk isilpean mantendu nahi dutenaz informatzeagatik, eta Espainiako eta Frantziako estatuek ezkutatu nahi
|
dutena
mundu zabalari azaltzeagatik edo Euskal Herriko herri mugimenduetan inplikatzeagatik besteak. Eta guztiak, menpekotasunean bizi nahi ez dutelako eta euskaldunak gure orain eta geroaren jabe izango garen Euskal Herria aske eta subirano baten alde egiten dutelako.
|
|
|
Kontuan hartu behar
|
dugu
munduaren zatirik inportanteena elebiduna dela edo hirueleduna. Niri, adibidez, pena izugarria ematen dit Hegoaldeko gure hezkuntza sisteman orain ingelesari hainbeste garrantzia eman eta frantsesa erabat baztertu izanak.
|
|
|
Eta hanka sartzeko arriskurik batere gabe esatea zegoen gure aldizkariak baieztatzen zuena: " Nornaik ba daki zergatik gertatu den ori, zerk banatuarazi
|
duan
mundura Burgosen izena". Jarraian, baina, han gertatzen ari zenaz astekariak zeukan iritzia zetorren:
|
|
|
Hitzaurrea egiten dion Txema Larreak berak Ni ez naiz hemengoari buruzko aipamena argitaratu zuen Pamiela aldizkarian (1985, 9.zb. 10 or.) Eta bertan aurki genezake" jalgibiderik ez
|
duen
munduko laberintoa" ri buruzko ohar interesgarria: " Laberintoa aspaldixe dugu Joseba baitan.
|
|
|
Besteak ekuatoreekonomikoa irudikatzen du, horren arabera, lur aberatsek? eta, lur pobreek, hedadura bera
|
dute
munduan. Baina zenbakiek beste errealitate bat erakustendute.
|
|
|
Oinarri ikaragarri hauetan, nekazaritzan eta meatzaritzan ezarritako mundukoekonomia dugu, zeinean kafea, kotoia, azukrea, kakaoa, urrea eta zilarra ustiatzeko, lan bortxatua eta produkzio esklabista erabili zituzten. Mundu mailako ustiakuntzahorretan oinarriturik, hiru gizalditan zehar, Espainiak, Frantziak, Portugalek, Britainia Handiak eta Herbehereek beren hizkuntza, kultura, erlijioa eta baloreakezarri
|
zituzten
mundu mailan. Eta hemen dugu Kapitalismoaren mendiaren magala; gaur egungo gizateria eta gaur egungo izatea baldintzatzen duten benetako oinarri ekonomiko, sozial, politiko, kultural, linguistiko, erlijioso eta etikoa.
|
|
|
Zernahi gisaz, ikusia dugu gorago etorkizunak lehentasuna
|
duen
mundu errealekodenbora, beste nahi baterantz zuzenduriko nahia dela, eta nahi hori gizatiarra dela; etagauzatzen duen ekintza, gizakiaren muina. Proiektuaren denboraren presentziaerrealak, gizaki?
|
|
|
Asko emendatu dira aukerak Mendebaldeko herrietan, eta ez bakarrik entretenimenduaren alorrean, informazioan espezializaturik dauden estazioak ere baitira. Sky News edo CNN bezalako tele emandegiek oso sare hedatua
|
dute
munduko hainbat estatutan zehar albisteak gertatzen diren une bertsuan eman ahal izateko. Tele informazioaren alorrean CNN da egun leaderra (munduko berrehun estatu baino gehiagotatik sintoniza daiteke).
|
|
|
Irratilariek baliabide onak
|
dituzte
Mundu Zabaleko Sarean (WWW) notiziei buruzko datu berriak eta lekukotasunak lortzeko. Ekai informatiboak ikertzen eta iturriak bilatzen, bilatzaile eta meta bilatzaileekin hasi ohi da irratiko berriemailea.
|
|
|
Aipatutako kobazuloek badute berezitasunik. Pozalaguako kobazulo ikusgarriak, esaterako, ospe handia
|
du
mundu osoan, estalaktita eszentrikoen aparteko adibidea baita. Santa Isabel de Ranerokoa berriz, forma harrigarriak izateagatik, saguzar kolonia garrantzitsuaren babeslekua delako eta bertan hartz hezurrak aurkitu zirelako da ezaguna.
|
|
|
Noizbait itzuliko ahal naiz zuregana! Ai, pena
|
dut
munduko txokorik politena atzean utzi behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean sartu eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara sartu nintzen modu berean:
|
|
|
Gure mundu tipi hura zinez zen zabalagoa, jaun André, zeren Inkisizioneak manatzen zuen neurrikoa baitzen begien aitzinean
|
genuen
mundu zabalaren atea, gartzelarik ilunenetarat jotzen zuena, usu baino usuago!
|
|
|
Izan ere, mundu zaharrean, urrezko numeroa zuan edertasunaren proportzioak arautzen eta erabakitzen zituena, eta koadroari neurria emaiten ziona, finean, neurria eta harroina; eta urrezko numero horren baitan goia eta behea, ezkerra eta eskuina, koadroaren alde guztiak elkartzen zituan, oreka baten barrenean beti ere eta koloreen kidetasunean, argi itzalen arteko etenik gabe, argiaren itzala bertze argi bat balitz bezala. Baina urrea ez
|
duk
munduko errealitate bakarra, zeren zilarra ere baduk, burdina ere baduk, eta buztina ere baduk; eta, urrezko numeroa dagoen bezala, zilarrezko bat genikek, baita burdinazkoa eta buztinezkoa ere. Joanesi mila aldiz erran zioat, baina hiri oraino ez, Pedro, ezen, ene aburuz, errealitate ororen azpian printzipio matematiko aldaezin batzuk daudela eta matematika aldaezinak aldatzen eta mugitzen duela guztia, Galileok ongi adierazi zuen bezala.
|
|
|
Baina urteak aitzina doazkit, eta zer erran nahi ote dute egiazki hitz horiek, jaun André, eta zergatik uzten ote gaituzte haiek usu noraezean eta nahasbidean? Hitzen bidez nahi
|
baikenuke
mundua —kanpokoa zein barrengoa— eskuetaratu, eta atzeman, honelatan, geure benetako izatasuna: ordea, xede horren konplituki konplitzea eta betetzea ez da erraza, batik bat zahartuz eta sasoin bateko xalotasuna eta inozentzia galduz goazen neurrian.
|
|
|
Eta, nola Eguzkia sistema planetario berriaren zentroa den, hala, adimenduaren bertze argi hori diagu —eta gizona bera, azken finean— mundu berriaren zentro eta erdigune. Eta, gizonak bere baitarik kanpoan zuèn zentroa bere baitarat ekartzen duela, ikuspuntu berri batez etsamina zezakek bere burua, baita buruz buru
|
duen
mundua ere. Eta naturan gertatuaren argibideak naturan aurki zitzakek, eta historiarenak historian.
|
|
|
zientzia, zientzia eta zientzia. Eta zertarako nahi
|
duzu
munduko zientzia osoa, baldin arima galtzen baduzu? —eta, bere bi eskuez besagainetarik atxikitzen ninduela, halaxe erran zidan, ozentki—:
|
|
|
—Eta itzuli zen aita Bartolome Iruñarat, eta handik egun gutirat izan nuen ideia hura, zerutik etorria iduritu zitzaidana, Pagabasoko leizerat prozesionean joan ginenean, izurriteari buru egiteko, don Laureano buru genuela; zeren present bainituen nik orduko hitz haiek, san Inaziok Xabierko Frantziskori xuxenduak eta Pedro Huizik kaperako freskoan skribatuak: " Zertarako nahi
|
duzu
mundu guztia, baldin zeure arima galtzerat uzten baduzu?"; eta present nituen, halaber, aita Bartolomeren hitzak, neuri xuxenduak bere azken bisitaldian: " Urbiainek ez du konponbiderik izanen, Pagabasoko leizea estali arte!"; eta prozesionea Pagabasoko leizearen ertzerat heldu eta don Laureanoren manuz harri jaurtikika hasi ginen, leizearen kontra, deabrua meneratzeko asmotan...
|
|
|
Eta nik bi erran haiek nituen buruan... eta berriro galdetu nion neure buruari: " zertarako nahi
|
duzu
mundu guztia...?" Eta bat batean neure mundua ikusi nuen: jauregia, zeina baitzegoen mila harri handiz osatua...
|
|
|
...etan, sinetsirik bainengoen ezen ene seme bakarra infernuan zegoela, eta nola sartu zitzaidan are barrenago indiarrei nien gaitzerizkoa, halako moldez, non, sugeen putzua akabatu nuèn egun berean, hiru indiar gaixto egotzi bainituen harat, ene seme hilaren sufrimenduak gogoan, zeren eta, anitzetan erran izan dizudan bezala, indiarrak txakur errabiatuak baino gehiago ez baitira, eta halatan merezi
|
dute
munduko kolera eta hira osoa.
|
|
|
Eta, hala, zenbatenaz kristala gardenago eta transparentago izan (eta lengoiaren erabilpena, beraz), hainbatenaz leialago eta fidelago ikusiko dugu mundua, eta hainbatenaz egiazkoago izanen da munduari buruz egin dezakegun interpretazionea. Ordea, beldurraren eraginez kristala lurruntzen bazaigu, edo nahikeria hutsez beira koloretsu bat ipintzen badugu, hemen gorri, hor hori eta han urdin (eta metaforak eta metaforak erabiltzen baditugu, beraz), ez
|
dugu
mundua den bezala ikusiko, ez mugatuko, ez interpretatuko, eta gure beldurraren edo gure nahikeriaren araberakoa izanen da, nehola ere ez buru-argitasunaren eta arrazoinezko arrazoinen araberakoa, nola izaiten baita erabiltzen dugunean numeroen hizkuntza guztiz doia, justua eta gardena.
|
|
|
LIBERTATEA: ...Vasco de Quirogak erraiten zuen moduan, ezen Mundu Berria berri zela, ez aurkitu berri zutelako, baina guztiz berri zelako bai jendeetan eta bai bertze guztian, halako suertez non beldur handirik gabe segura baitzitekeen ezen jende berri haiek Paradisuan bizi zirela —eta Historiaren urrezko lehen aro hartan, beraz, ez burdinazkoan, nola bizi baikinen gu, geure maliziagatik—, zinez behar
|
baitzuen
mundu hark libreago.
|
|
|
" Erraiten ditek ezen Indietan dagoela mundu berria, baina bada unibertsoan mundu berri gehiagorik: izan ere, planeta bakoitza
|
duk
mundu berri bat, eta izar bakoitza, orobat" —eta, bere hitzen azpimarratzekoedo hatza altxatzen zuela, erantsi eta eratxiki zuen—: Eta Pierre Gassendiri berari aditu nizkioan, halaber, neure bizitzan peripatetikoen eta eskolastikoen kontra aditu nituen lehen hitzak, zeren eta etsai baitzituen haiek guztiak, Epikuroren miresle zen bezala, edo Kopernikorena eta Ke ple rre na, baina Galileorena bere batez...
|
|
|
Ez dakit nork erran zuen —poetaren batek zuen, segur: Plauto ote zen? — ezen bizitzako amets
|
zuela
mundua hitz bakar batez adieraztea, mundua hitz bihur zedin amoreakatik, eta nago ezen Villagrandeko dukea kasik heldu zela poeta haren ametsa betetzeko punturat, bere zera haiekin guztiekin, nahiz eta keinu batekin errematatu behar izan zuen bere erretolika... Eta hala izan ez bazen ere, berdin, zeren, ulertu, guztiok ulertu baikenion bederen.
|
|
|
Ai, nola jarri zitzaidan bihotza taupaka, eta nola sentitu nituen bihotzean mila igel haiek, bata bertzearen gibeletik jauzika...! Zeren eta ene bihotza ezagutzen ez nuèn mundu eme urtsu haren egarri baitzen, eta igel guztiek nahi
|
zuten
mundu hartan murgildu, lehorretik uretarat jauzi eginik... Eta orain igel batek egiten zuen jauzi eta orain bertze batek, eta haien jauziak gero eta handiagoak egin ziren, eta, halako batean, zorabiatzerat nindoala iduritu zitzaidan...
|
|
|
—Duintasunak, batzuetan, ez dik erdibiderik, Joanes —eta osabaren erran hura dardo bat bezalakoa izan zen, ene bihotza erdibitu zuena, eta orduan jakin nuen ezen ene bihotz hautsi hartarik ez
|
nuela
munduan deus ere maite bertze bihotz hautsi hura bezainbat; eta hurbildu nintzaion, eta besarkatu nuen, nola gau batek bertzea, su beltz batetik bertzerat.
|
|
|
Zeren, beldurraren eta ahalkearen aitzinean eta bertze jendeen aitzinean, etsai handiak justifika baikaitzake; eta hala eta halatan, benetako etsaia baino etsaiagoa den bertze etsai bat sortzen eta asmatzen dugula —gezurrezkoa, beti ere—, ez ote gaitu fikzioak meneratzen, finean? Ezagun
|
ditugu
munduan ipuinak eta historiak asmatzen dituzten skribatzaile sonatuak, nola Boccaccio edo Cervantes, baina ez al zaizu iduritzen, jaun André, ezen nekez ediren daitekeela Berceokoaren don Bildur hura baino asmatzaile joriagorik eta emankorragorik. Honetan eta hartan eta bertze mila gauzatan egon naiteke dudos, baina horretan ez dut dudarik.
|
|
|
Kontuak aski garbi azaldu ditut. Ez
|
du
mundurik merezi nire kezka eten honek, eta horregatik edo gogoratzen dut gaur goizean ikusi dudan haur herrena. Zakur gaixo baten moduan xaxatzen zuten lagunek.
|
|
|
Hor
|
dugu
munduaren kolorea; hor genbilzke ezpata xumeen aurrean uzkur; hor egin diezaiokegu besteren bihotzari begi itsuzko soa; hor, hain zuzen, lasto zerratuen plegu artetik.
|
|
|
Zuhaitz mexikar baten itzalpera biltzen da eta ez du Otañoren atariko intxaurrondoa amets. Honenbestez, euskal poeta nonahikoa egiten da, nitasun berri bat deskubritzen du, eta ez dio ardura bakarrik baldin badago ere munduan, barnea
|
duelako
mundu. Gu etnografiko bat kantatu behar izatetik ni intimo bat kantatzera eginiko ibilaldi mingarrian, Orixek euskal literatura modernoa abiatzen du, edo hobe esan, euskal literaturaren modernotasuna:
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura
|
zuen
munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Bigarrena, uste
|
dut
munduaren ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu ez bakarrik orain esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz eraman arren —hautematen
|
dugun
mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez.
|
|
|
(Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori
|
dudanean
munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera.
|
|
|
Adibidez, nondik jaio zen Tractatus a (hau, da zientzia eta logikatik) eta nora joan zen (hau da, etika eta estetikara, hots, mistikara). Vienako kulturarekin batera ulertzen da Tractatus aren helburu hori, eta zergatik hasi behar
|
zuen
mundua (eta bere hizkuntza razionala) aztertzen, geroago subjektu transzendental batean bukatzeko, etikaren bila. Hor datza Wittgensteinen originaltasuna.
|
|
2001
|
|
|
Poesiak ez
|
du
mundua errotik aldatzeko ahalmenik; ez du mundua aldatuko, baina lagun dezake munduan nagusi den giro inmorala aldatzen; lagun dezake mundua bizitzeko espazio hobea izan dadin; orain baino etikoagoa eta solidarioagoa alegia.
|
|
|
Poesiak ez du mundua errotik aldatzeko ahalmenik; ez
|
du
mundua aldatuko, baina lagun dezake munduan nagusi den giro inmorala aldatzen; lagun dezake mundua bizitzeko espazio hobea izan dadin; orain baino etikoagoa eta solidarioagoa alegia.
|
|
|
oso ondo ezagutzen duten munduak batu ditu bertakoak historikoki, itsasoa, behar adina ikertu gabeko gaia izan bada ere. Euskal Herriak hain berezko
|
duen
mundu horren urruntasunaz berbetan, Joserra Bilbao bermeotarrak eman zuen ikuspuntua aurtengo Mendebaldeko jardunaldietan. Noiz eta, Gotzon Garatek euskara zuzenaz eta hainbeste urtetan euskal baserrietan bildutakoaz ziharduela, itsasoko munduaz galdetu ziotelarik, Garatek baserrikoarekin bakarrik lan eskerga bazeukala esan zuela.
|
|
|
Dena den, eta irakurle argiaren mesedean, hor doa, testualki, editorial hartan eskaintzen zen mezuaren jarraia: " Komunismoaren aitak arrazoi du, gizonak burruka bat ari
|
duela
munduarekin esaten digunean. Eta egi da ere, burruka ortan gizona ari dela gallentzen, alde batera behintzat, berriro esanda.
|
|
|
EGUN, azken hogei urtetan kapitalismoa «Globalizatu» egin da, halaber, egokitu egin ditu estatu nagusien (G8) eta horretarako propio sorturiko instituzioen (BM, FMI...) zereginak. Olagarro asegaitz horrek, beretzako eta inongo oztoporik gabe nahi
|
du
mundu osoa. Horri merkatu librea deitzen dio.
|
|
|
Iritsi da urteko zesta punta ekitaldirik garrantzitsuena, Zesta Puntako XI. Munduko Txapelketa. Futbolak adina zaletasun pizten ez badu ere, nahi
|
duenak
munduko zesta punta jokalari hoberenak ikusteko aukera izango du irailaren 12tik 23ra bitartean Miarritzeko Jai Alai pilotalekuan.
|
|
|
Orain arte esan liteke idazle bakar baten obra oparitu diogula mundu zabalari, Atxagarena hain zuzen(...). Lehenik eta behin gogoan izan behar
|
dugu
munduan idazle asko dagoela, eta apur batzuek baizik ez dutela lortzen beren lanak itzuliak izatea. (...) Zaila da, beraz, merkatuaren inertziari kontra egitea, eta ez guretzat bakarrik(...).
|
|
|
Bertan, egoera diglosikoaren salaketarekin batera, hezketa zapaltzailea eta Donostiako giro turistiko kirtena azaltzeaz gain, militante baten ihes ikaragarria kontatzen zaigu. Eta horren guztiaren gainetik, ingelesezko eta frantsesezko kantek, bizi
|
dugun
munduaren basakeria oroitarazten badigute ere, iheslearen heriotza (sakrifizio gisara kontsideratua) egunerokotasunaren errealitate izugarrian ezabatzen da. Azken batean, nobela bukatzen duen J. Prévert en poemaren paragrafoak(" It turns the earth...") bizitzaren krudelkeria gogorarazten digu eta gainditzen gaituen errealitatean murgildurik gaudela iradokitzen.
|
|
|
Baina aipamena testuinguru garrantzitsu batean agertzen zaigu. Lainoak, ispiluak bezala, oztopo eta mugak jartzen dizkio idazleari nahi
|
duen
mundura heltzeko, desiatzen duen portuko kaira inguratzeko:
|
|
|
Beste alde batetik, paradoxak preso denaren bihotza indartu egiten du, hitz joko bat da poematan, errealitateari buelta emateko. Baina, zorionez edo zoritxarrez, paradoxak ez
|
du
mundua aldatzen, paradoxak gauzak diren moduan uzten ditu. Inork, gorago aipaturiko poemari aipamen egitearren, ez du uste kartzelan geratzen diren funtzionarioak presoek barnean sarturik geratzen direla kartzelan.
|
|
|
" Hautsi da anphora" aldarrikatzen duen poetak ez du ikusten mundu batua, errealitate hierarkizatu eta ongi moldatua. Ez da soilik errealitatea zatikatua dagoela, bada, neurri berean, zientziak (fisikak) ez
|
duela
mundua azaltzeko teoria unibertsalik, metafisikak indarrik ez duen munduan bizi garela. Eta zatiak agintzen du ziurtasunik ez orekarik ezagutzen ez duen mundu honetan.
|
|
|
" Barruan
|
dugun
mundua ez da kabitzen barruan gaituen gelan" (GP, 42)
|
|
|
Jarrera baikor horrek lagundu egiten digu une zoriontsuez gozatzen eta inguruan
|
dugun
mundura irekitzen eta entzute aktiboa eta partaidetzazkoa bultzatzen du.
|
|
|
Era berean, Aragoiko lurraldea eta bertako gazteluak bereganatu zituen. Horrela, gaizto guztiak botata, bere erregealdiko 20 urtean lagatu
|
zuen
mundua. San Esteban elizako portiko azpian ehortzi zuten.
|
|
|
adierazteko gai ez den eleberri errealistari, eredu literario berri batzukkontrajarri dizkiete autonomiaren belaunkideek17 Eleberriari eusten diotenidazleek neorruralista deitu zaion azpigeneroa sortu dute, zeina erdi historizistaerdi mitikoa suertatu den, eta gainerakoek ipuinerantz jo dute, bestelako adierazpideen bila. Maiz idazle berak bi norabide berri hauek aldizka edo aldi bereanesperimentatu ditu (Obabakoak da, apika, esperimentazio hauek laburbiltzen etasintetizatzen
|
dituen
mundua). Artikulu honen hasieran iradoki dugunez, 90ekohamarkadako euskal literatur esparruan, estetika errealistak, eta inoiz bainogehiago eleberriaren bidez?
|
|
|
Gauak eta Hiriak liburu konplexua eta anbiziosoa da. Ez
|
du
mundu bat sortu etaislatu nahi bakarrik; fikzioa lantzen ari dela ere agerian jarri nahi du, eta metaliteraturaz, literaturaren inguruan sortzen diren kezka eta planteamenduak, osatutadago liburua.
|
|
|
Liburu honen autoreak irakurritako perfumeei buruzko liburu gehienetan, argazkiekin apaindutakoetan batik bat, eskerrak ematen zaizkio Museo del Perfume de Barcelona delakoari. Museo horrek ospe handia
|
du
mundu osoan, bertan bildutako perfumeen ontzi zoragarrien kopuruagatik eta bere edertasunagatik. Ez naiz fisikoki bertan izan, baina bai birtualki, museo horrek Internet en daukan helbideari esker (www.perfum museum.com).
|
|
|
Sanger Institutuko zientzialariek, Cambridgetik gertu, Londresko iparraldean, hogeigarren kromosomaren kode genetikoa identifikatu zuten. Lorpen hori “zientzia biomedikoetarako altxor baten aurkikuntza” gisa deskribatu da, eta nahi
|
duten
munduko zientzialari guztiek eskuratu ahal izango dute. Giza genomaren proiektuan deszifratu den hirugarren kromosoma da, luzeena da bat baserekin – eta giza genomaren %2 du.
|
|
|
Hilabete zenbaiten buruan ez ziren herrira jin, bainan zeru beltz batek zeru urdin argia estali zuen. Horrek erran nahi
|
zuen
mundua sorginen menpe zegoela eta Zugarramurdiko herritarrak esklabo.
|
|
|
Orriaren azpian oharño batek zioen etxe bakotxeko gatu beltzak hartzen zituztela sorgin bihurtzeko. Hori irakurrieta, buruzagiak erran zuen ezin
|
zituztela
munduko gatu beltzak hartu; beraz, hirurok joan behar zutela jendeen abisatzera.
|
|
|
Isuritako petrolioak, pentsatu du hondarra eskuetatik astinduz, edozein herritako biztanle guztiak isuritako odolak baino gehiago balio baitu oraingoz merkatuan. Dirua, errepikatu du berekiko, hori
|
duk
mundu honetan zerri guztiak martxan jartzen dituen akuilua.
|
|
|
Guk euskaldunok fraile eskaleak deituko genituzke. Ez
|
dute
mundu honetan ondasunik. Zin egiten dute, pobre biziko direla.
|
|
|
Oroimen eskasekoak gara eta ezin
|
dugulako
munduak eginen diguna igarri.
|
|
|
Badirudi zahartu ahala aberatsago behar genukeela izan, jakitez eta oroitzapenez bederen. Gu ere, ez inguruan
|
dugun
mundua bakarrik, aldatuz goaz: atertu gabe darion urak garamatza.
|
|
|
Gizartea, gizarte mailak, gizarte klaseak eta Treveriskoa beti ahotan duen jendeagana. Jaits gaitezen, azken buruan bada ere, honek arras gogoko ez zuen Izpirituaren erresumatik eta bazka ditzagun begiak, ez liburuetan, inguruan
|
dugun
mundu urrikigabe honetan baizik. Hemen indartsuak, zentzuz dihardutenak, gertatutako dira garaitzaile, ez amesgileak eta pentsalari" sakonak".
|
|
|
Bina arima ditugu gehienek, Oteitzak ederki esan zuen bezala (Quousque tandem, 123), honek ere arrazoizko gauzak esaten baititu aldizka. Eta egunen batean euskaldun huts (ez hain huts, haatik, dugun eta
|
dukegun
munduan) bihurtuko bagara ere euskotar guztiok, etorkizun lainotsuan dago bihurrera hori. Ez zigun besterik erakutsi Arestik bere erdal herritik, Euskal Herriaren eremuetan aurkitzen den Erdal Herri horretarik.
|
|
|
asozialak 9 dira, desorekatuak, odolzaleak, mafiosoak edo gaizkileak, eta abar. Hedabideek ekintza armatuen erakusketa pornografiko bat bideratzen dute, eta bat egiten dute honetan jendearen arreta ekar lezaketen albiste sentsazionalisten aldeko joera nagusiarekin, albiste saturazio ikaragarria bizi
|
duen
mundu honetan.
|
|
|
Platon pentsalari fundamentalista da, hau da, badenaren atzetik berau ahalbidetzen duen eta izateaz gain den bezalakoa izatea ahalbidetzen duen hori bilatzen du. Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi
|
dugun
mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu.
|
|
|
Honek guk ezagutzen dugun mundua askotariko errealitateen (jainko, astro, lur, arrain, lehorreko animalia, hegazti, gizaki) aniztasuna dela esaten digu, eta errealitate hauek elkarren artean korrelazioan jartzen direla, guztien artean multzo harmoniatsu eta eder bat osatuz. Eta korrelazio hau beharrezkoa ere bada, errealitate hauetako edozein aldaraziko bagenu ezaguna
|
dugun
mundua baino okerragoa lortuko genuke eta. Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat.
|
|
|
Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez
|
du
mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia. Izan ere (eta bigarrenik), kosmosean errealitate mota ezberdinen arteko desberdintze argia dago.
|
|
2002
|
|
|
Dena den, ikusmira futurista batekin hemendik milaka urtera biziko diren antropologoak, gaurko publizitatearen bidez gaurko mundua nolakoa den azaltzeko trikimailua izango dutela pentsatzen dutenak, erabat oker dira, Alvaro Gurrearen hitzetan. Izan ere, «publizitatean agertzen zaigun mundua gure eguneroko munduarekin zerikusi gutxi
|
duen
mundua da»
|
|
|
Hizkuntza hegemoniko bakarra euskara izan da ahozko kulturan. Herri bakoitzak bere hizkuntza
|
du
munduan, neurri batean prozesu natural eta etniko kultural baten ondorioz. Erdarak, ordea, prozesu politiko baten ondorioz bihurtu dira hemengo hizkuntzak, baina ez prozesu demokratiko baten ondorioz.
|
|
|
Iraken kontrako gerraren espektatibek betiere laburra bada, horrela interesatzen baita erne jarrarazten ari
|
ditu
mundu osoko petrolio enpresak, putreak harrapakinaren atzetik bezala, petrolioaren banaketaz jabetzeko. Horrela, Italiako petrolioaren sektoreko iturriak adieraztera iritsi dira ezen," estatubatuarren eraso guztiz azkar baten ondoren, lehenbizi ebatziko dena da petrolio enpresek zenbateko partea izango duten Iraken".
|
|
|
Erakunde humanitarioek uste
|
dute
mundu osoan 300.000 haur erabiltzen dela gerrarako, bai gerrilleroen taldeetan edo baita gobernuen milizietan. Sierra Leonan 1992 eta 1996 artean Gobernuko indarren eta RUF (Revolutionary United Front) taldearen arteko borroka urte gogorrenetan 4.500 haur erabili zituzten batzuek eta besteek.
|
|
|
Azken hamarkadetako euskal eleberrigintzan hedatu den beste tipologia bat mota guztietako errealismoak bere egiten dituen nobelagintzarena da. Errealismoa, ez noski, XIX. mendean egiten zenaren antzera, aurrerapenean eta arrazionalismoan sinesten duen mundu ulergarria islatzeko, baizik eta aurpegi anitz
|
dituen
mundu aldakorra kontatzen saiatzeko. Nobela garaikidearen aldaketa eta berrikuntza formalak bereganatuz, edo beste adierazpide artistiko batzuen ekarriak bere eginez (batez ere, zinemarenak), errealismo literarioak aurpegi asko izan ditu XX. mendeko egileen lanetan:
|
|
|
Narratzaile bakoitzak antzinako ahots baten, naturaren ahotsaren, deiari erantzuten dio eta nork bere ikuspuntutik kontatzen ditu urtaroen zikloan jazotzen diren gertakariak. Atxagak, maisutasun handiz eta ahots desberdinen erabilera horren bidez, narratzaile bakoitzak
|
duen
mundu ikuspegia mamitu eta irakurlea Obabako mundu fantasiazkoan sartzea lortzen du. Atxagarentzat, erreala eta ez erreala bereizi gabe idatzi eta irakurtzen den eleberria da eleberri fantastikoa.
|
|
|
Azken finean, liburuaren bi parteak bakardadearen eta halabeharraren inguruan egituratuak dira, eta aberastasun polifoniko ohigabea
|
duen
mundu literarioa erakusten digute; eta mundu horrek, erregistro estilistiko anitz bere eginez (Obabako biztanleen ahozko erregistroa dela, bigarren parteko narratzaile [ar] en erregistro jasoagoa dela) bizitzari eta idazteko egitateari berari buruzko gogoeta agertzen digu. Autoreak literaturaren eta bizitzaren arteko mugak hausnartzen ditu, eta gogorarazi egiten digu pertsonaia kixotesko bihurtu nahi ez badugu, arriskutsua dela fikzioetan itsu itsuan sinestea.
|
|
|
Lasagabasterren arabera (1981), eleberri mota honen ezaugarri nagusiak honako hauek lirateke: landa giroan kokatutako zenbait pertsonaiaren bizitzaren narrazioa egiten da, langileria ez da ia inoiz agertzen, eta, oro har, gatazka gutxi eta munta eskasekoak
|
dituen
mundu bat islatzen dute. Azken finean tesi eleberria da, hiru ardatzen inguruan taxutua fedea, abertzaletasuna eta euskalduntasuna eta narratzaile ahalguztidun batek zuzendua eta kontatua.
|
|
|
Erregai ugari
|
du
munduak oraino, milioi urte asko bizitzeko...
|
|
|
Eta, nire ustez, ghettoaren aldekopolitika da zubi hori ezerezean gelditzeko arriskurik handiena dakarrena.Hemen ere, irakasle elebidunengan oinarritutako unibertsitatearen garapenaren esfortzua izan daiteke euskal unibertsitatearen sorkuntza abia dezakeena. Gainera, hizkuntza asko
|
dituen
mundu globalizatu batean, irakaskuntzak gero eta askotarikoagoa izan behar du hizkuntzaz, oinarrian dagoen izaera iraunkorra edukiko lukeen bertako hizkuntza ezarriz eta nazioarteko zenbait hizkuntza ere erabiliz.
|
|
|
– Baieztapen horrek argi uzten du, azkenik, hedabide masiboek ez
|
dutela
mundua bere konplexutasunean ulertzeko eta transmititzeko borondaterik.
|
|
|
Teknikei begiratuta, zeharkako publizitateak mezu inkonexoak helarazten dizkio ikusle/ balizko erosleari, eta honexek hartu behar du mezu horiek lotzeko ekimena. Lotura horiek, bestalde, norberak
|
duen
munduaren kontzepzioaren arabera egiten dira, zeren erabilitako nexoak, juntagailuak, mundu estereotipatuen adierazgarri pertsonalak baitira.
|
|
|
Kultura produktu mediatikoetan (tele serietan, filmetan eta abarretan), zenbat aldiz ez ote ditugun ikusi beltzak zurientzat lanean, indioak zurien zerbitzari, eta asiarrak zurien neskame! Zuriek, arraza moduan, beste guztiek baino pisu espefiziko handiagoa
|
dute
munduan.
|
|
|
gizarteak biltzen eta uniformizatzen ditu; bai eta apartatzen ere. Hizkuntza bereko hiztunak zeinuteria komun oso bat
|
dute
munduaz eta zeruaz, errelaz eta irrealaz. Horrek jendea biltzen du, aglutinatzen du.
|
|
|
Honela bada, errealaren ordezkoak bizitza eta existentzia propioak izan ditzake. Eta, erreala ez den irudia izan daiteke, eta halaxe da sarritan askorentzako, existentzia erreala
|
duen
mundu bakarra. Ordezkoa da erreala, beraz.
|
|
|
hedabideek eurek, duten zama informatiboa dela medio? eraikitzen dituzte ulertarazle kolektiboetarik asko eta asko; eta, arma kontzeptuatzaile publiko horren kontrola dela medio, bermaturik
|
dute
munduaren berrezagutza eta birsemantizazio propioa, euren nahierakoa, beren komenentzien araberakoa?. Gizarte kontrolaren erreprodukzioa ulertzeko, arma ideologiko garrantzitsua dira hedabideak, interpretazio publikoaren giltza kontrolatzen baitute, hein handi batean behintzat.
|
|
|
Batzuetan interesa daukagu beste kulturak ezagutzeko, beste batzuk direlako. Baina jakingura anekdotikotik aparte, besteen kulturak ezagutzea oso garrantzitsua da bizi
|
dugun
mundu aurreratu eta gero eta estandarizatuagoan. Besteen kulturak ezagutzetik jakin ditzakegu besteek munduaz duten kontzepzioa, eta horren bitartez harremana, komunikazioa, beraz?
|
|
|
Iruditeria kulturala eraikitzerakoan, agintari klaseek beste guztiek baino pisu espezifiko handiagoa
|
dute
munduan, euren posizionamendu sozialak bideratuta, jakina. Agintari klaseen kultura aztura propioek beste kultura ereduen aniztasuna jarri ohi dute kolokan, joera batzuk lehenesteagatik beste batzuen kontra.
|
|
|
Produktu mediatikoak ez
|
du
mundua demokratizatzeko eta edertzeko giltza magikoa. Baina lagun ona izan daiteke gauzak bestela ere badirela ikusteko.
|
|
|
Baina azaltzen duenez, “hegalaburraren kasuan, gantz azido poli asegabe asko izateak osasunarentzat abantaila gehiago ditu”. Kontsumitzaileek oso preziatua
|
dute
mundu osoan, bereziki Japonian, prezio altuetara iristen baita. “Ikuspuntu biologikotik begiratuta, azkar hazten den arraina da, landutako beste espezie batzuena baino 20 aldiz gehiago (adibidez, urraburua edo lupia), eta tona bat pisura ere irits daiteke”.
|
|
|
Te gorria Txinatik dator, infusioetan tradizioa
|
duen
munduko herrialde zaharrenetik.
|
|
|
Nekazaritza Organikoko Mugimenduen Nazioarteko Federazioaren munduko lehen konferentzia, Olibadi Ekologiako IV. Jardunaldiak, nekazari eta kontsumitzaileen foroak, serranaren kulturari buruzko jarduerak eta nekazaritzako makina eta ekipoen erakusketa. 24 herrialde Ecolivak 24 herrialdetako parte hartzaileak ditu, nekazaritza ekologikoak gero eta interes handiagoa
|
baitu
mundu osoan. Australian, Argentinan, Mexikon, Perun, Txilen eta Mediterraneoko ibaiertz osoan egindako ziurtagiriak daude:
|
|
|
Turismo ekologikoak eskaera handia
|
du
mundu osoan
|
|
|
Deklarazio horrek ekoturismoko jardueren planifikazioari, garapenari, kudeaketari, marketinari eta gainbegiratzeari buruzko ondorio eta gomendio batzuk ezartzen ditu, epe luzera iraunkortasuna bermatzeko. Turismo ekologikoak dagoeneko eskari handia
|
du
mundu osoan, eta Ekoturismoari buruzko Deklarazioak tresna berri bat ekarriko du, bai eta jarduera turistiko horri buruzko etorkizuneko eztabaidetarako erreferentzia puntu bat ere; David de Villiersek, OMTren idazkariorde nagusiak, adierazi zuen. Hala ere, Villivers ek onartzen du oraindik asko dagoela egiteko, batez ere pobreziaren aurkako borrokan, «ekoturismoak eragin dezakeen kausa bat».
|
|
|
Hirugarren fasean, sistema eremu murriztuan ezartzea eta zerbitzu emaileak Nortasun Publikoko Ziurtagiriaren PKirekin integratzea sartzen da. Laugarren eta azken fasean, NAN elektronikoa pixkanaka ezarriko da lurralde osoan, eta, horrela, munduko lehen herrialdea izango da txartel digitala
|
duen
munduko lehen herrialdea. Gaur egun, ordea, NAN berri hau iritsi arte, herritarrek Crypttokitaz, txartel kriptografikoz eta irakurgailuaz goza dezakete, beren edukitzaileek posta pertsonalak eta Interneten erosketak sinatu eta autentifikatzeaz gain, Administrazioarekin eragiketak modu seguruan egin ditzaten.
|
|
|
Nahiz eta multzoaren balantze negatiboa eta itxaropen handiak izan, Lurraren Goi bileran itxaropenerako zirrikitu batzuk zabaldu dira. Hegoafrikar Errepublikako hitzorduan parte hartu zuten Espainiako bi erakunderen ordezkariek atzo nabarmendu zuten mugimendu zibilek gero eta indar handiagoa dutela eta kohesio handiagoa
|
dutela
munduko boteretsuei beren erantzukizunak eta ekintza zehatzak har ditzaten eskatzeko orduan, aberastasuna modu orekatuan banatzeko. Hala ere esan zuen Ecologistas en Acción eko Patricia Carrerak eztabaidetan parte hartzeko jarri zizkiguten zailtasun guztiez".
|
|
|
Baina beste kalkulu batzuen arabera, populazioaren eta arrantza tokien arteko aldea %1ekoa da, hau da, %26tik %70era igoko da prezioa. Meryl Williams doktoreak, Malaysian egoitza
|
duen
Munduko Arrantza Zentroko zuzendari nagusiak, adierazi zuenez, “Arrantza da munduan azkarren hazten ari den elikadura iturria, eta, hala ere, eskaria izugarri gainditzen da produkziotik, eta arazoa hazten ari da”. “2000 urtean harrapatutako 130 milioi tonetatik ia hiru laurden dagoeneko sarraskituta, gehiegi ustiatuta edo erabat ustiatuta dauden espezieetatik heldu ziren”, esan zuen Williamsek.
|
|
|
Miamin egindako Transplanteen Elkartearen Nazioarteko Biltzarrean aurkeztutako datuek berretsi dute Espainia dela, alde handiarekin, biztanleko organo emate tasarik handiena
|
duen
munduko herrialdea. 2001ean, milioi bat biztanleko 32,5 emaile tasa izan zen Espainian.
|
|
|
Beste bi eremu basatik zientzialariak harritu zituzten beren aberastasun biologiko handiagatik. Lehenik eta behin, Miombo Mopane eskualdea, Afrikako hegoaldeko zenbait herrialdetako basoak eta belardiak estaltzen dituena, eta ugaztun, narrasti eta hegazti gehien
|
dituen
munduko bigarren eskualdea. Eta, gero, Mexikoko iparraldeko eta Estatu Batuetako hego mendebaldeko basamortuek osatzen dute, oso aberatsak baitira landareetan eta, batez ere, kaktus espezieetan.
|
|
|
Ez
|
dugu
mundua den bezala ikusten;
|
|
|
–Zoritxarrez, halakoxea
|
dun
mundua, batzuk hemen bizia jokatzen, eta beste batzuk ihesi...
|
|
|
Edo, bestela esanda: marxistek eta, orobat, zientzialariek ziurtzat
|
dute
munduaren existentzia, eta abiapuntu horretatik hasten dira mundua esplikatzen, modurik arrazionalean; neuri, ordea, munduaren existentzia egiten zait harrigarri; misterio hutsa baita; eta, misterioaren inguruan, ez zaizkit ametsa eta irudimena baizik geratzen; eta poesia eta errealitate onirikoa, azken finean; aldez aurretik onartu arren munstro iturri agortezinak gertatu izan direla bai ametsa ... " Alabatxo, gaixotasuna eta heriotza materiak jartzen dizkigun mugetako batzuk dira, onartu beharrekoak, zeren, materialismo dialektikoaren arabera, hau, hori eta hura..."?; ez ote nuen askoz hobe, aldiz, materiaren mugak hausten saiatu, alabaganako maitasuna eta infinituaren nostalgia xede horren zerbitzuan jarriz, mundu paralelo batzuen eta beste hainbat errealitate ezberdinen xerkan?; Leirerena jakin nuenetik bai bainuen gose aseezin bat, barnetik jaten ninduena... eta ezin ase nezakeena, ausaz, bide hari ekinez baizik; zergatik egin behar nien uko, hiesaren munstroa garaitzen lagun ziezaguketèn arma haiei eta sentimendu sakon haiei?; zergatik ez hitzak dantzan jarri eta hegan egin, bihotzaren begiak zabalduz, maitasuna eta errukia oinarri?
|