|
2000
|
|
|
JOANA Albret Bibliotekonomia Mintegiak sortu berri
|
du
euskarazko posta zerrenda. Imanol Trebiño mintegikideak kudeatuko duen posta zerrendak bibliotekari eta dokumentalista euskaldunak bildu nahi ditu.
|
|
|
«Gure hizkuntzaren normalkuntzari buruzkoak, hain zuzen ere. `Bai euskarari' kanpainan ikusi ahal izan dugunez, gizarteak kezka handia
|
du
euskararen biziraupenaren inguruan. Guk ere gaiari taxuz heldu nahi izan diogu, egiari zor zaion errespetuz, ideiaren alde tragikoa azalduz, etorkizun itxaropentsua iradokiz, baina»
|
|
|
" Jamilia" nik neronek itzulia
|
dut
euskarara. Txingiz Aitmatoven beste lanen bat ere irakurria dut, eta izugarri gustatzen zaizkit.
|
|
|
Baina niretzat garrantzitsuena dena, hiztegi honen bidez euskarak erdararekiko duen morroitza kentzen ahal dela erakustea da. Erdaldunek eskuragarri
|
dutena
euskarak parekoa edukitzea, eta ahal izanez gero, hobea izatea. Hori batetik, eta bestetik, irakasle frankok bi zentzutan dio ingelesa errazagoa dela gazteleraren bidez ikastea euskararen bidez baino.
|
|
|
Lehen premisa hauxe dukegu: Zuberoa euskaldun biziko bada zirt edo zart egin behar
|
du
euskarak.
|
|
|
Gurasoak Iruñekoak dira. Nik zortzi bederatzi urte edukiko nituen, eta buruan sartu zitzaien etxean denok ikasi behar
|
genuela
euskaraz. Orduan hasi ginen euskara ikasten apaiz batekin.
|
|
|
Batetik, askotan oso multzo garbiak egiten ditugu abertzale eta espainolisten artean... eta hori baino askoz ere harreman konplexuagoak daude, badira abertzale izanik euskaldunak ez direnak eta topikoak bazkatzen dituztenak. Esaterako, jende askok uste
|
du
euskaraz oraindik ere literatura kostunbrista egiten ari garela. Zergatik?
|
|
|
Elebitasuna gure gizarte anitzean alboraezinezko exigentzia demokratikoa da. Gaztelerak duen leku bera nahi
|
dugu
euskararendako. Hiritarrak garen aldetik legitimitate osoa dugu Administrazio eta Zerbitzu Publikoen alorrean aldarrikapen hau egiteko.
|
|
|
Eta benetako abertzaleek hobe dute lehenik beraiek zuzen bete besteei eskatzen dietena. Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar
|
luke
euskara ikastea. Horregatik, gure politikari abertzeleei gogoraraz diezaiegun fedea ekintzaz bete behar dela.
|
|
|
Politikariek kontutan hartuko ote dute? Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe
|
dute
euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean, euskararen eredua onartu.
|
|
|
Euskararen ezagutza, nola ez, altuagoa da ETB1en jarraitzaileen artean, eta %15, 4soil batek ez
|
du
euskara ulertzeko gaitasunik.
|
|
|
f) Lehen orrialdeetan euskarazko testu gutxi agertzen da. Tratamendu tamalgarria etamingarria
|
du
euskarak gure hedabide ez erabat euskaldunetan.
|
|
|
El Correoren enpresa talde bereko kidea izan arren, egunkari donostiarrak bestelako sentsibilitatea agertzen du euskararekiko. Diario Vascok ia bere orrialdeetako %3argitaratzen
|
du
euskaraz; hau da, Deiaren mailara heltzen da, gutxi gorabehera. DiarioVascok euskaraz, asteburuan dihardu batez ere.
|
|
|
Mundok euskaraz argitaratzen dituen horiek Espainiarekin dute lotura batez ere.Hain zuzen, Euskal Herriarekin soilik lotura dutenak baino bost aldiz gehiago diraEspainiarekin lotura zuzena
|
duten
euskarazko inputak.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, euskararen aldekoa baino areago, erdararen aldeko politika linguistikoa praktikatzen dute gure inguruko hedabideek. Gizartean bertan pairatzen duenegoera diglosiko bera bizi
|
du
euskarak hedabide idatzi nagusienetan.
|
|
|
Egunkari nafarrek, bai Diario de Navarrak eta baita Diario de Noticiasek ere, bazterrean utzia
|
dute
euskara. El Correo bilbotarrarekin eta Periodico de Alava gasteiztarrarekin batera, egunkari nafarrak dira euskararik gutxien erabiltzen dutenetakoak, gure artean.
|
|
|
Liburu honetan citizen kontzeptua herritar hitzaz adierazi dugu, eta citizenship kontzeptuaherritartasun hitzaz. Hitz horiek hobetsi ditugu, askok erabiltzen dituzten hiritar/ hiritartasun hitzenordez, uste
|
baitugu
euskaraz azken hitz hauek markaturik daudela semantikoki, eta hirietan bizi direneidagozkiela soilik (zuzentzailearen oharra).
|
|
|
Halaber, maila pertsonal eta profesionalean egin dizkioten presio politikoen aurrean amore ez ematearren, zerrikeria etabazterkeriak larrutik ordaindu ditu, duintasunez, Txillardegik, horrek bere mailapertsonala erakutsi digularik. Zeren, ene ustez, azkenean, Txillardegik, nahiz etaegitura zale amorratua izan, ez
|
du
euskara komunikazio tresna huts edo hizkuntza zeinu huts bihurtu. Euskara askapen politikaren funtsezko elementu modura intuitudu.
|
|
|
–Zabaltasun? honen barnean, norbaitek pentsatu ereegin
|
zuen
euskara erabil zitekeela Mugimenduaren alde lan egiteko (Torrealdai 1989: 141).
|
|
|
Latinaren garai haietako ofizialtasuna ahantzi gabe, Egiako euskaldunek bazekiten zein zerbitzu
|
zituzten
euskaraz, eta zeintzuk ziren gaztelaniaz, eta GarizumakoMisioaldietan beti zegoen sermolari euskaldunik, eta auzotarrek ongi erantzuten ziotendeiari, goian esan denez. Hala ere, jai handietako predikuetan (Aste Santuan, adibidez) ez dirudi Atotxak, 1935ean behintzat, kalitatez eta kopuruz, gainerako eliza donostiarretako mailarik zuenik (Cronica:
|
|
|
Azkenik, euskal administrazioaren erantzukizuna, Xabier Kintanaren hitzez, nabarmentzen da. Izan ere, Kontseiluaren eta gizabanakoen ekimena ezerezean gerta daitekeadministrazioak bermatzen eta arautzen ez
|
badu
euskararen erabilera merkataritzan.
|
|
|
XX. mendearen bukaeran euskarak urrats nabarmenak eman ditu; irakaskuntzanegindako lan eskergari komunikabideena ere lotu zaio; honela,
|
badugu
euskaraz ari denirrati telebista, euskaraz idatzia dagoen egunkaria (noizko astelehenetan ere bai?) etaaurki, agian, zinema aretoetan euskarara bikoizturiko filmak ikusi ditugu.Administrazioan ere lehen urratsak ematen hasiak gara, UEMA lekuko bikaina delarik.
|
|
|
Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan. Izan ere, jaun Marcelek biziki maite
|
zuen
euskara, eta sinetsirik zegoen ezen handikiek eta nobleek ere baliatu beharra zutela, euskaldunon lengoaiak aitzina egin zezan, mosen Bernat Etxeparek igorririkako mezuaren ildotik: Euskara, jalgi hadi plazarat... jalgi hadi mundurat.
|
|
|
Zeren, teologoa ez ezik filologoa ere izanik, biziki maite
|
baitzenuen
euskara... halako moldez, non ongi baino hobeki oroitzen baitut, nola egin zenidan Axularren aipu hura, buruz:
|
|
|
Baina aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite
|
zuen
euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
|
Aldaketa handia eman da urtebetean nafar gizartearen dinamikan. Eta egia izanik ere zenbait pentsalari artikulistak egina
|
zutela
euskararen aurkako erauntsiari koN bertura ideologikoa emateko lana, euskaltzaleen ahalak egiazki ahuldu dituen faktorea beste alde batean ageri da. sEuskaltasunaren izenean joka, hilka, ari dira batzuk. Eus kalerroa duen guztia kutsatua dago.
|
|
|
Axularren euskara gozoaren estiloa oinarri hartuta, gaur egun edonork inolako zailtasunik gabe ulertuko duen euskara sortzea. Otto Pette eleberrian Anjel Lertxundik denok harritu (lehertxunditu, Joxerra Garziaren eran esateko)
|
gintuen
euskara berri bat sortu zuen eran sortu ei du Irigoienek berea nobela honetan. Idazleari askotan gertatzen zaio irudi bat hartu eta haren obsesioak bizi izatea:
|
|
|
YAKIN’larien billera. 13 zk. (1960), 69 Flandes eta bere hizkuntza. 14 zk. (1961), 39 Loramendi: " Olerki ta idatzi guztiak". 15 zk. (1961), 26 Gazteriak salatzen du. 16 zk. (1964), 3 Asi gaitezen komunismuarekin alkar izketan. 16 zk. (1964), 43 Neskatxak ez
|
dute
euskeraz itzegin nai... eta arrazoia daukate. 16 zk. (1964), 62" H" letrari buruz galdezka. 20 zk. (1965), 25 Jainkoaren billa (leturia ta txillardegi). 20 zk. (1965), 38 10 urte. 21 zk. (1966), 1 Pentsamentuaren bakardadea. 21 zk. (1966), 25 Langilleen kasta galdua. 22 zk. (1966), 22 Gaurko alemaniar lirikaz, euskal poesiaz. 25 zk. (1967), 24 Gaurko marxismoa erlijioaren aurrean.
|
|
|
AZURMENDI, Joxe Neskatxak ez
|
dute
euskeraz itzegin nai... eta arrazoia daukate. 16 zk. (1964), 62
|
|
2001
|
|
|
Donostiako EHUrekin kolaboratu du datu base hiztegiaren garapenean, hiztegi elektronikoen federazioaren sorreran, eta euskararen ordenagailu bidezko tratamenduaren ikerketan. CD ROM ean atera nahi
|
du
euskara inglesa eta ingelesa euskara hiztegia eta baita hiru liburutan ere. Halaber, ahozko euskara jasotzen duen bideo bat plazaratuko du, 4.500 euskal esaldi grabatu ditu eginkizun horretarako.
|
|
|
Apaizek, bere aburuz, mezatan" euskerari lehentasun edo preferentzia" eman zioketen. Eta ikastolari lagundu," eskola aldetik preparatuak direlako, bestalde herriaren aurrean zerbait errepresentatibidade edo ordezgaritza dutelako, edo, nola-nahi dela ere, horretarako kontzientziatuak baldin badira, egokien litzatekeen horiexek izan behar
|
dute
euskera aldaz goran eta zuzper aldi batetan jarri behar dutenek: giroa sortuaz, ikastola indartuaz, gurasoak kontzientziatuaz, Gipuzkoan den Ikastola Elkarteari ere eskaria eginaz, noski, hitzaldi edo nolabaiteko laguntza lor dezaten hiri horretakoek".
|
|
|
Trebiño herrian ere, eskualdeko bigarren herririk handienean, euskararenganako kontzientzia sortzen ari da. Denborarekin, baina, Arana, Argote, Añastro eta Trebiñoko beste herri guztietarantz zabaldu nahi
|
dute
euskara Araba Euskaraz en antolatzaileek. Lehenago ere euskaraz berba egiten zelako konderrian.
|
|
|
Harrigarria benetan. Naturaltasun guztia
|
dute
euskaraz, ikaragarria.
|
|
|
Haatik, bizi guztia opa izan zion euskarari eta kulturari. Basque Studies Program eratzen rol handia jokatu zuen, euskaldunez girotu zituen bere idazlan asko, eta liburu berrien aurkeztu eta sinatzerakoan beti
|
zuen
euskarazko hitzen bat" bihotzez" edo" agur", gehienbat, irakurlearentzat. Eta jendaurrean ere, izan literatur mintegian, izan bestelako ekitaldiren batean, nortasun kontuak eztabaidan zirenean, Laxalten iritzi ziurra:
|
|
|
gure zorioneko euskara, alegia. Alde batetik baino gehiagotik da oztopo gainera(...), nola hemendik kanpo ia inork ez dakien eta beste inongo hizkuntzaren antzik ez duen, kanpoko argitaletxeek ezin
|
dute
euskarazko lan bat irakurri eta epaitu, interesatzen zaien edo ez jakiteko».
|
|
|
Ikasle bakoitzak bere arrazoiak
|
ditu
euskara ikasteko, besteak beste, lana bilatzekoaukerak gehitzea, gizartean hobeto integratzeko bideak eraikitzea, seme alabei ikaslaguntza eskaintzea, administrazioetako euskara plangintzetan parte hartzea, eta abar.Bestetik, ikaslea euskaltegira joaten denean, euskara ahalik eta azkarren ikasi nahidu. Bai HABEk bai euskaltegiek saiatu behar dugu ikasle bakoitzak nahi duen horilor dezan kalitatezko irakaskuntza eskainiz.
|
|
|
Euskal Herria euskalduntzeko helburuaren alde lan egin behar
|
duen
euskara irakaslearentzat asko dira jokamolde komunikatiboak eskaintzen dizkion abantailak.Bigarren hizkuntzen irakaskuntzan aritzen diren irakasleen kezka nagusia, ikasleakikasten ari diren hizkuntza erabateko zuzentasunez eskuratzea da, eta, gainera, ahalik eta denbora eperik laburrenean. Gure kasuan, ordea, bigarren kezka nagusibat ageri da, ikas prozesuaren amaieran euskara erabiltzen duen euskalduna lortunahi dugulako.
|
|
|
Ingurune hurbilak garrantzi handia du, ikaslea bertan bizi baita; eta hizkuntzak ez dio aldatuko ingurunea osatzen dutenekin duen harremana. Ingurune horretarako behar
|
du
euskara, eta bertan erabiliko du; edo bertan eragingo du, erabiliahal izateko.
|
|
|
f) Erreta: Gaztelaniazko quemar, asar, fumar, picar, escocer, consumir, agotar, desgastar... adierazteko
|
dugu
euskarazko erre. Zein da berez erre hitzakadierazten duen kontzeptua?
|
|
|
Azkenik, laugarren aldagai latentea (F4) eta menpeko bezala funtzionatzenduena, portaerari dagokiona da. Hori subjektuek lortutako euskara maila edo urratsak (X19) eta subjektuek euskaran dituzten trebetasunek (X20) osatzen dute (zenbaterainoko trebetasuna
|
duen
euskaraz irakurtzen, ulertzen, idazten eta hitz egiten).
|
|
|
Konstruktu teoriko horien arteko erlazio kausalak aztertuz, hauxe ikustendugu: 1) badaude subjektuarengan garrantzitsuak diren zenbait aspektu (jaioterria, gurasoen lehen hizkuntza eta subjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza maila), eta aspektu horiek subjektuaren sare sozialari ematen diote bide, hau da, subjektuak gertuko nahiz urrutiko sarean eta erabilpen indibidualetan egiten dueneuskararen erabilpen maila aurrez aipatu ditugun aspektuek markatuta dago; 2) sarehorrek, aldi berean, subjektuarengan gertatuko diren azpiprozesu psikosozialetaneragingo du, eta sarearen arabera, identitate bat, jar... Horrela, orduan eta euskara ezagutza handiagoa izan subjektuaren sarean eta, ondorioz, erabilpen handiagoa egin, subjektuak identitate euskaldunagoa garatuko du, eta euskaldunekiko jarrera positiboagoaeta orientazio motibazional integratzaileagoa izango du; eta 3) amaitzeko, saresozialak eta aspektu psikosozialek subjektuaren portaeran, edo, bestela esanda, euskararen jabekuntza mailan eragingo dute.
|
|
|
Bigarren aldagai latentea (F2) sare sozialak osatzen du, eta aldagai horisubjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza mailak (X6) eta subjektuakgertuko nahiz urrutiko sarean egiten dituen euskara erabilpenek eta norbanakoarenkanpo nahiz barne erabilpenek (X7) osatzen dute. Kasu horretan programakproposaturiko aldaketa, subjektuaren gertuko sarearen euskara maila lehenengoaldagai latentean ere sartzea izan da.
|
|
|
Kasu horretan programakproposaturiko aldaketa, subjektuaren gertuko sarearen euskara maila lehenengoaldagai latentean ere sartzea izan da. Hori ere ulergarria da, izan ere subjektuarengertuko pertsonek
|
duten
euskararen ezagutza maila aldagai soziolinguistiko modura interpreta daiteke.
|
|
|
Sareak
|
duen
euskara ezagutzak: 1) lagin orokorrean orientazio integratzailean bakarrik eragiten du, eta tendentzialki.
|
|
|
Bi laginen arteko konparaketa eginez: ...erabili dugu eta, beraz, ez da beste populazioarekiko konparagarria), taldeen arteko ezberdintasunakhobekien adierazten dituzten aldagai psikosozialak euskararekiko eta euskaldunekiko jarrerak, subjektuaren sarean egiten diren erabilpen mota guztiak eta identitatea dira, eta aldiz transmisio kanpainako populazioan taldearteko ezberdintasunak batik bat identitateari eta subjektuaren inguruko sareak
|
duen
euskara ezagutzari zor zaizkio eta askozaz neurri txikiagoan sarean egiten den erabilpenari; 2) gainera, aipagarria da, guk espero bezala, lagin orokorrean polo negatiboenean kokatzen den tipoa instrumentala dela eta beste muturrean, aldiz, inte gratzailea+ irabazi pertsonalekoa eta integratzailea kokatzen direla; baina alderantziz, transmisio kanpainako tipoa populazioan ez da gauza bera gertatz... continuumaren mutur positiboenean instrumentala+ transmisiozkoa eta instrumentalakokatzen dira, erdialdean tipo integratzailea+ irabazi pertsonalekoa, eta polorik negatiboenean, berriz, irabazi pertsonaleko tipoa+ instrumentala, irabazi pertsonalekotipoa+ transmisiozkoa eta irabazi pertsonalekoa.
|
|
|
Konstruktu teoriko horien arteko erlazio kausalak aztertuaz, hau ikusten da: euskararen erabilera bi aldagaiek baldintzatzen dutela; alde batetik, aldagai soziodemografikoak, hau da, subjektuen testuingurua (jaoiterria eta bizilekuaren euskaldun proportzioa); eta, bestetik, aldagai psikosozialak, hau da, subjektuen euskararen ezagutza maila eta euskal identitatea. Bi aldagai horien artean, psikosozialakpisu handiagoa
|
du
euskararen erabilera azaltzeko.
|
|
|
euskararen erabilera bi aldagaik baldintzatzen dutela, batetik, subjektuaren testuinguruan euskaldunen presentziak (aldagai estari soziodemografikoa) eta, bestetik, subjektuek duten identitate etnolinguistikoak eta euskararen ezagutza mailak (aldagai estari psikosoziala). Euskararen ezagutza altua denean, subjektueneuskararekiko jarrerak ere garrantzi handia
|
du
euskararen erabilera azaltzeko.
|
|
|
«Konstruktu teoriko hauen arteko erlazio kausalak aztertuz hauxe ikusten dugu: 1) badaude subjektuarengan garrantzitsuak diren zenbait aspektu (jaioterria, gurasoen lehen hizkuntza eta subjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza maila) eta aspektuhoriek subjektuaren sare soziala ahalbidetzen dute, hau da, subjektuak gertukonahiz urrutiko sarean eta norbanako erabilpenetan egiten duen euskararen erabilpen maila aurrez aipatu ditugun aspektuek markatuta dago; 2) sare horrek, aldiberean, subjektuarengan gertatuko diren azpiprozesu psikosozialetan eragingo du, eta, sarearen arabera, identitate bat, jarrer... Horrela, orduan eta euskara ezagutza handiagoa izansubjektuaren sarean eta, ondorioz, erabilpen handiagoa egin, subjektuak identitateeuskaldunagoa garatuko du, euskaldunekiko jarrera positiboagoa eta orientaziomotibazional integratzaileagoa izango du; eta 3) amaitzeko, sare sozialak etaaspektu psiko sozialek subjektuaren portaeran edo, bestela esanda, euskararenjabekuntza mailan eragingo dute.
|
|
|
3 Soziodemografikoak ez diren aldagaiek ere eragina
|
dute
euskararen erabileran, indar gutxiagorekin bada ere. Horien artean, eragin handienekoakaldagai psikolinguistikoak lirateke, euskararen gaitasun maila erlatiboarenaraberakoak.
|
|
|
2 Gehienbat ezaugarri psikosozialak aztertu diren ikerketetan ere, badirudiezaugarri mota hauek eragin txikiagoa
|
dutela
euskararen erabileran, ezaugarri soziodemografiko eta psikolinguistikoek baino. Baina emaitza hau, oso modu ezberdinetan interpreta daiteke; adibidez, sozialki ahal izatearenedo, beharraren?
|
|
|
8 Gorago aipatu da euskararen normalkuntza lortzea eta bertan irautea ziurtatzea direla lan honen azken helburuak. Esan da, halaber, normalkuntzakadierazten
|
duela
euskararen erabilera arrunta, orokorra, espontaneoa, nahikotasunezkoa, aberatsa, eta abar, horretarako euskararen gaitasun edokonpetentzia konplexua (gramatikala, soziolinguistikoa, pragmatikoa, komunikatiboa, eta abar) eta osoa beharrezkoak direla, euskal egoeran oraindik gertatzen ez direnak. Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi euskal testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere.
|
|
|
‘Bai, aspaldian ez
|
dut
euskaraz ezer irakurri.’ dio Gorriak, makinizkribua besapean hartuta. ‘Zuk irakurri duzu? ’
|
|
|
Biziro maite
|
dugu
euskara, beste behin esan nuenez. Biziro maite, baina nork geure gisara moldatua eta aldatua, horrela" politago" delako, ez den denean.
|
|
|
Bistan da hemen Karmelo Etxegarairentzat eta hitz hori orduan erabili zuten guztientzat euskaraz dakiena dela euskaldun. Hemen dugun kontua da nola deitu behar
|
ditugun
euskaraz ez dakiten, baina Euskal Herriko seme alde batetik edo bestetik diren erdaldunak.
|
|
|
orain maiz aipatzen diren foruak [itzultzea]. Berak dioenez foruak nork bereak ditu eta tokian tokikoak dira, eta berak esaten du Bizkaiko foruak, gainerakoak hor konpon, behar
|
lukeela
euskaraz egon eta norbaitek saiatu behar lukeela euskaraz jartzen. Aita Zabalak  bazuen segur aski egiteko presakakoagorik eta aurrean bidaltzen du aski itxuratxarki erantzun batean Ulibarri eta Ulibarriren asmo hori; ez zuen ikusten zer arraiotarako behar zuen Bizkaiko foruak euskaraz jarria egon.
|
|
|
orain maiz aipatzen diren foruak [itzultzea]. Berak dioenez foruak nork bereak ditu eta tokian tokikoak dira, eta berak esaten du Bizkaiko foruak, gainerakoak hor konpon, behar lukeela euskaraz egon eta norbaitek saiatu behar
|
lukeela
euskaraz jartzen. Aita Zabalak  bazuen segur aski egiteko presakakoagorik eta aurrean bidaltzen du aski itxuratxarki erantzun batean Ulibarri eta Ulibarriren asmo hori; ez zuen ikusten zer arraiotarako behar zuen Bizkaiko foruak euskaraz jarria egon.
|
|
|
ez zuela emaitza edertzen: " Hobe
|
genuke
euskarak maitasun gutxixeago eta begiramen gehixeago jasoko balu gugandik".
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak
|
ditugu
euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez
|
badugu
euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atx... hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Beldurrik gabe eta erdi egiak, erdi gezurrak bazter batean utzita mintzatzen hasi behar
|
dugu
euskarari buruz ere. Euskararen etorkizunaz ditugun itxaropenak argi eta garbi azaldu behar dizkiogu elkarri.
|
|
|
Nire proposamenaren nondik norakoei buruz galdetu zidan gero. Gogoan
|
dut
euskaraz ez dakiten euskal herritarren hizkuntza harresia aipatu niola, besteak beste. Halaber, esan nion osasungarri litzatekeela, erdal hiztunen herritartasunarentzat bezala euskal hiztunon bertakotasunarentzat ere (euskara inoren aurka erabili baino, euskara geure buruen alde baliatu nahi dugun euskal hiztunontzat, alegia), euskal komunitate osoak gure arazo, kezken eta nahien berri izatea.
|
|
|
Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu. Halaz guztiz ere euskal liburuak ez dira egin Euskal Herri osorako (eta hemen Euskal Herri osoak esan nahi
|
du
euskaraz egiten ziren eskualdeak), baizik zati edo herrialde baterako. Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia
|
nuen
euskaraz. H dun euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h dun euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia nuen euskaraz. H
|
dun
euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h dun euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia nuen euskaraz. H dun euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h
|
dun
euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Euskara, hain eskuko
|
duen
euskara, alde batera utzirik, nobela aldera zorroztu behar luke orain arreta Etxaidek.
|
|
|
Bere hirikoen ordez bere euskalkiko argitasunak agertzen  dizkigu, eta Gipuzkoako euskalki hori berak begiz joa da, Beterri aldera. Badaki, ordea, euskalki bat baino gehiago
|
dituela
euskarak eta saiatzen da ahaleginean beste dialektoen berria zabaltzen.
|
|
|
3 Larramendik nahi
|
zuen
euskarak hitz altxor ugariagoa eta garbiagoa behar zuen izan. Ugaritasunaren bazterrak kanpotik ezarriak zeuzkan, aski baitzuen euskarak, baita gehiegixko ere, erdaraz Real Academiak agertu berria zuen hiztegiari ordain zuzenak ematea hitzez hitz. Garbitasunari zor zitzaizkionak ere kitatu behar ziren, ordea.
|
|
|
3 Larramendik nahi zuen euskarak hitz altxor ugariagoa eta garbiagoa behar zuen izan. Ugaritasunaren bazterrak kanpotik ezarriak zeuzkan, aski
|
baitzuen
euskarak, baita gehiegixko ere, erdaraz Real Academiak agertu berria zuen hiztegiari ordain zuzenak ematea hitzez hitz. Garbitasunari zor zitzaizkionak ere kitatu behar ziren, ordea.
|
|
|
Euskararekiko kontuak ere garbiro egin beharrean aurkitzen gara. Zertarako nahi eta behar
|
dugu
euskara. Gure mundukoa ez den oroigarri xahar kuttun bat eduki genezakeen moduan edukitzeko?
|
|
|
Baina ez da alferrik esana izango, gure arteko gor asko kontura daitezen, eginbeharra ez dela sarritan nolanahi betetzen, heroismo hutsa eskatzen digula. Zerbait esateko
|
duena
euskaraz mintzatzea, mintzabeharra jatorra badu, ez da erraz eta alaikiro hartu eta burutuko den erabakia. Ez dago hemen egiari uko egiterik.
|
|
|
Askojakina zen Axular eta mutila, gainera, zekiena esaten. Etxeparek, lehenengo euskal autoreak, plazara atera nahi
|
zuen
euskara etxe zokotik. Lizardik, oraintsuago, ezkon bidaia luzea eginarazi zion herriz herri.
|
|
|
Irakurle trebatuarentzat(" el lector ejercitado") erraza denak, nekagarria izan behar, nahitaez, haur trebe gaiarentzat, hots, irakurtzen ikasi behar duenarentzat. Ikastoletako haurrek irakurtzen eta idazten ikasi behar
|
baitute
euskaraz, ez mintzatzen, bai baitakite mintzatzen gehienetan gurasoei eskerrak. Eta la letra con sangre entra delako hura, ez dut euskal ordainik ezagutzen?
|
|
|
Hauxe gehituko nuke, haatik: gaztelaniaz txukun antzean idatzi nahi dutenek ez dute sekula categorÃa hitza adiera horretan erabiltzen, eta ez dut ikusten zergatik hartu behar
|
duen
euskarak erdal gaiztoaren kutsurik. Aristotelesen, Kanten eta besteren kategorien beharrean gara; hor aipa  tzen direnen premian, ez erdaraz eta ez euskaraz, ni, behintzat, ez.
|
|
|
Aurkezpen premia gehiago izaki honek gure artean beste hark baino. Platonen egoera agertzen digu bertan politikari, mistikari eta izateari buruz, berak erabili ohi
|
duen
euskara labur, trinko eta landuan. Ezkutukorik salatu gabe, esan dezakegu frantses izpiritu arin jakintsuz eta baserritar zentzu zorrotzez oratua dirudiela beti bere solasak.
|
|
|
Adimendu hori eta adimendu horri eragin zion lana zernahiz aritu zen eta zernahiri bide artean ez ezagunak zabaldu. Ez zeuzkan hiz  kuntzak ahazturik eta, hizkuntza kontuan, jakin nahi
|
zuen
euskara non koka Europakoen artean.
|
|
|
Hizkuntza lantzean daukagun atzerapenaren froga zuzena Iztueta da, bera baita, XIX. mende aurreratuxean, erlijioaz ez diren gaiez hitz lauz ari den lehen laikoa24 Gehi diezaiogun honi, Joan Antonio Mogel eta frai Bartolomeren gisako idazleak gaztelania hutsez ari izan zirela, dakigun heinean, Â beren eskutitz, ohar eta eztabaidetan, halako ohitura oraintsu arte iristen delarik. Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez
|
zuela
euskara erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25, ezin ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
|
NUPen euskaraz ikasteko aukera eskasa zen, baina irailean hasi zen ikasturte berrian urriagotu egin dira aukerak, Nafarroako Gobernuak hala aginduta. Komunikabideei dagokienez, barrega rria dirudi erdarazko komunikabide guztiz ahaltsuei euskaraz argitaratzen dituzten aitzakia orrialdeengatik dirulaguntzak bikoiztu izanak, biziraupena inola ere ziurtaturik ez
|
duten
euskara hutsezkoeimu rriztapen zorrotza ezarri zaien bitartean. Euskal dunonEgunkaria ren Nafarkaria gehigarri beteranoak ez du sosik jaso, hamar urteko ibilbidean nafarrentzat errefe rentziaeta informazio iturri baliagarria izan bada ere.
|
|
|
Biziraupena behar
|
du
euskarak. Horrek esparru desberdinen jorraketa eskatzen du.
|
|
|
Hortxe ditu irakurle euskaltzaleak Ipar Euskal Herriko azken berrogeita hamar urteak. Esan gabe doa bertan ere
|
baduela
euskara doia, maila jasokoa, bizi bizia, irradan joan doana, kazetari trebe baten eskutik.
|
|
|
ukanen ditu haurren jostagailu, potret batzu pollitak. Ait’ama familiakoak, ezar barna gogoan, zuen haurreri behar
|
duzuela
eskuara irakatsi. Atchiki behar dugu gure mintzaira eder paregabea, atchiki ere gure ohidura guziak.
|
|
|
Nola, irakasle horietako batzuentzat, euskara konkurrentzia akademikoa saihesteko tresnabaino ez den, eta eskoletan erabili beharreko hizkuntza deserosoa (eta ozta ozta, gelako atea zeharkatu eta berehala gaztelaniaz hasten direlako). Eta horrek guztiak zer ondorio
|
dituen
euskara zientifikoaren bilakaerarako. Baina euskararekin lotutako kontuak ez dira salbuespen, unibertsitatea ren ohiko funtzionamenduaren logikan arruntak baizik.
|
|
|
Ziur nago Zuazok
|
dituen
euskararekiko kezkak aintzakotzat hartzekoak direla. Halere, bere Ohar zenbait eus kara normaltze bidean hitzaldiko diagnostikoan, hainbat puntu ahul dagoela uste dut.
|
|
|
Gure artean ere gauza bera gertatzen da: zonalde erdaldunetako jende askok ez
|
du
euskararen komunitatearen berririk; eta hau ez da nire uste apala, hainbat ikerketatan agertu zaigun errealitatea baizik. Euskararen agerpena, poliki poliki gero eta ugariagoa bada ere, Euskal Herriko gizartearen indar eta korronte indartsuen eta nagusienetan —botere zein kontrabotere eremuetan— sarri ahaztuta eta baztertuta gelditzen da, oraindik.
|
|
|
PSNk ere gauza bera mila modutara esan du, Lizarberen ahotik batez ere. PSNko Batzo rdea ren azalpena ere hor dago, elebitasunaren gaurkoeredua ez
|
duela
euskararen alde aldatuko esaten duena.
|
|
|
Bere burua ez abertzaletzat edo espainolistatzat daukanak ere izango du, bada, mea culpa rik? Abertzaleen aukera berdina
|
dute
euskararekiko, baina ez dute jokoan parte hartzen. Arbitroarena egin nahi dute, palkotik gainera, jokoan parte hartu luketenean.
|
|
|
Hiruzpalau pasartetan irakurri dut Krutwigek edo Txillardegik diotena, abertzale batek, koherentea bada, euskara jakin behar duela. Eta hortik atera nahi
|
dute
euskara eta abertzaletasuna banaezinezko lokarriz elkartutadaudela. Irakurketa honek ez du ez buru eta ez buztanik, atzekoz aurrera ez baitu esaldiak balio.
|
|
|
Jakina, kanpoko eraso gordin eta burugabe horien aurrean, ez da komeni gure mixeriak aipatzerik, non eta ez den euskaraz eta Jakin bezalako aldizkari baten aitorleku isilpekoan. Erasooi dagokienez, berriz, nik uste dut intrantsigenteago izan behar
|
genukeela
euskara ideologia jakin batekin identifikatu nahi dutenekin. Ho rtik gora zer egin dezakegun ez dakit nik, zenbaiti euskara guztion ondare dela ulertarazteko, hori ulertu baino nahiago baitute, antza, euskara ideologia jakin batekin lotuta dagoela diotenei sinetsi, eta lasai bizi.
|
|
|
Badago, aldi berean, euskaltzale izateko molde berria, hizkuntza ororen aldekoa dena eta munduari irekia, beste hainbat gizartetan garatzen ari denaren parekoa. Mundu zabalean etorkizuna eleanitz dator, eta hor
|
badu
euskarak aukerarik. Une honetan haizerik gogorrena aurkakoa den arren, badira aldeko haizeak ere.
|
|
|
Gizarteko maila ezberdin etan (norbere lanbide, denda edo zerbitzuan, enpresa, fabrika eta bulegoetan, administrazio irakaskuntzan, politika munduan...) ideologiaren arabera aitortzen dugunarekinkontsekuente izateko konpromisoa lortu behar dugu, hizkuntz politika aktiboagoa bultzatuz (aski inkesta egin dira orain arte ere; garaia dugu kanpaina eraginkor eta zabala antolatzen hasteko, behingoz!). Ene ustez, emakumeen eskubide eta berdintasunaren alde Emakundek hartu duen bidea egiaz imitagarria
|
dukegu
euskarari dagokionez.
|
|
|
Ados, herria zer den ere ofizialtzeke dagoen gauza da. Baina arestia aldera esan dudan bezala, zuzenbide positiboaren beharraz jabetu behar
|
dugu
euskararen normalkuntza erreala, benetan, lortu nahi badugu.°
|
|
|
Historian zehar bide ezberdinak entseatu dituzte euren hegemonia ez galtzeko. Gerra egin izan diote herrihoni, eta gerra irabaztea etnozidiorako bide bihurtu, bortxaz biolentzia ikaragarriz minorizatu
|
dute
euskara. Kolpe latzena izan den Francoren hizkuntz genozidio hau, ostera, gerrostean etorri diren euskaltzale andanak eta batezere politikariek ahaztu nahi izan dute, komenigarria ez zelako, espainol proiektua kudeatzen zutenekin lasaitasuna komeni zelako.
|
|
|
Eta honek guztiak esplikatzen du nire ustez azken urteotako astinaldia ere. Batetik astinaldiaren eragileak berak inolako eskrupulurik ez
|
duelako
euskararen kontra egiteko. Egun estatu espainiarrean boterean dagoen alderdiak ez du euskararen kontra disimuluekin aritzeko beharrik ikusten.
|
|
|
1. Aspaldi honetan bizi
|
dugun
euskararen kontrako mugimendua ez dut uste berria denik. Nire iritziz, hau da gure gizarteko herritar eta agintari batzuek orain duten jarrera eta betidanik izan dutena.
|
|
|
Kanpaina mediatikoek, arautegi gero eta murriztaile agoen onarpenek, jakina, eragin birrintzailea
|
dute
euskarazko irakaskuntzaren alorrean. Ez dezagun ahaztu, gaur egun, irakaskuntza dela lurraldearen zatirik handieneaneuskalduntzea ren funtsezko eragilea.
|
|
2002
|
|
|
«Eskolak euskaldundu behar du!» eta «Euskal Herritar orok
|
du
euskaraz jakiteko eskubidea» lelopean, Euskal Herrian Euskarazek hezkuntza sistema propioa aldarrikatzeko kanpaina abiatu du. EHEko arduradunen arabera, indarrean dauden hezkuntza sistemek ez dute bermatzen ikasleek euren herriko hizkuntza jakiteko duten eskubidea.
|
|
|
Erantzuna: «Jendeak ez
|
du
euskaraz irakurtzen». Ez dakit liburuaren industriak goia jo duen edo ez, baina, memoria falta duen kultura batean ari garela iruditzen zait.
|
|
|
Errepikatzen duten pertsonei elkarrizketa kopurua mugatu egin zaie. Kontua da, ordea, horrek eragina
|
duela
euskarazko nahiz erdarazko elkarrizketetan eta, beraz, ez luke zertan euskararen erabilera txikiagoa denik adierazi behar.
|
|
|
Euskaldun gara eta anaiak, ez etsaiak" zioen Latxaga jaunak" 36' ko gudaldian su izkillatutako idazle gazteak" liburuaren aurkezpenean. Eta jakina da Euskerazaintzakoek ez
|
dutela
euskara batua batere maite, eta are gutxiago harekin batera datorren «h» hizkia, baina liburu hau Euskerazaintzako ez direnekin elkarlanean egin dute, eta euskara batuaz doaz hainbat lan, Mari Karmen Garmendia eta Latxagari Aretxabaletako giroa eta «Aitza»ren bizitza eta lanak plazaratzen lagundu diotenen idazlanak, kasu: alegia L. Peñak, J. Atxak, Antxia' tar Aitorrek eta Joxe Iñaxio Salaberriak egin dituztenak.
|
|
|
Literaturaren corpus bat gauzatzeko jende kopuru nahikorik ote dagoen aipatu izan da. Irakurle gazteak erakartzeko jerga edota argota aski landua ote
|
dugu
euskaraz. Eguneroko hizketa moldetik hurbil ala urrun al dago euskarazko literatura?
|