|
2000
|
|
|
«gurean
|
dugun
emakume ahotsik politena, belus antzekoa dirudi»
|
|
|
Takoi fina
|
dute
emakume zapata hauek. Hasieratik erritmo pausatua du operak.
|
|
|
eta agindu dezakeenaz publikoa ohartarazi. Analistak ez daki, hots, ez duaurre juzgurik egiten, beste batekiko ezberdin zaren neurrian zuk behar duzunaz.Psikoanalista batek ez
|
du
emakume batek haurrak izan behar dituenentz aurre-juzgurik egiten, ez du homosexual bat nahitaez heterosexuala bilakatu behar izateariburuzko aurre-juzgurik egiten, ez du aurre-juzgurik egiten semea aita bezalakoaizatea hobea ote den jakiteari buruz,, nolako enborra halako ezpala, atsotitzarenarabera, edo semeak aitari kontra egin behar ote dion,, aita biltzaile, seme banatzaile?
|
|
|
Haurdunaldiaren gaitzaldiak? Ezta ere; neure egunetan ez
|
dut
emakume hezur berri sasoikoagorik ezagutu.
|
|
|
" Lurrorotako igarlea". Gogoan
|
nituen
emakumearen aitzin eguneko irain telefonikoak.
|
|
|
—Horixe falta
|
zuen
emakumeak, eskuin eskuko hatz nagia.
|
|
|
Hartaraino ez nintzen ohartu, nitaz landa, laugarrenik bazela Ximurraren eta Kristinaren arteko ustezko aferak joa. Laguna ezagututa —beti esku azpikoak maiteago, agerikoak baino— ni baino ezjakinagoa behar
|
zuen
emakumeak. Baina horretaz ere ezin seguru egon.
|
|
|
Ezta, gorpua kanpin denda barnean zegoela, iltze eta burdina guztiak aterata, izeba olanean bildu behar genuela erran diodalarik ere. Beharrik azken urteetan eskastera egina
|
zuen
emakumeak! Semeak berak lagundu naik, bere beso motzekin, maletategira kargatzen.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela bere lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago azaldu behar
|
zuen
emakume gazte hark oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz. Naturaltasun zail hori da Urretabizkaiaren poesiaren balore nagusienetako bat.
|
|
|
Isiltasun handi bat izan zen. Aditua
|
zuten
emakume zahar haiek dudagabe Motako berri; bazekiteken jendea hara zergatik eramaten zuten; harrituxe zeuden, ez biziki kontra, nahiz seguru aski partidarioak ez izan. Xani esana pixka bat damutu zitzaion.
|
|
|
" Ni?", esan zuen Xanek," no... moi...". Xanek ere ez zuen bere izenik esan nahi. Hala ere, arazorik handiena berak frantsesez ez jakitea zuen, hartara ez
|
zituen
emakumeak esan zituen beste zenbait hitz ulertu. Laster ageri zen solasak irtenbide gutxitxo zeukala.
|
|
2001
|
|
|
Biografoak nahiago izan du hainbat gauza isildu: " Uste
|
dut
emakume hori Gabrielen lehen amodioa izan zela, eta bien harremanak utzi zituztela bere familiak Gabrielekiko zuen aurreiritzia zela-eta. Ez daukat datu objektiborik, nire inpresioa da.
|
|
|
CESek dio, etxeko lanen banaketa desorekatuak ondorio kaltegarriak
|
dituela
emakumeen gizarte eta lan arloko integrazioan, beren lan profesionala familia giroko premien arabera egokitu beharrean aurkitzen direlako sarritan, eta horrek bere eragina du gizarte babesaren mailan.
|
|
|
Baina barkatu, orain dela urtebete ni sariketa berean nengoen, emakumea naiz, eta nik ez dut saririk jaso. Beraz, ez
|
du
emakume batek jaso, Lourdes Oiñederrak jaso du.
|
|
|
Lana uka ahal izateko, ez du lana hartzea beste biderik, gaur, hemen. Hortan datza, bada, Kontradizioaren muiña, alegia, lana hartu egin behar
|
duela
emakumeak, berak lana uka ahal izateko; eta lana uka egiten dioela gizarteak (nahi ba duzu gizartearen indar nagusiak)".
|
|
|
Fundazionala hitzarekin izendatzen du Koldo Izagirrek, Susa argitaletxearen «XX. mendeko poesia kaierak» bildumaren antologia egileak, Amaia Lasaren poesiak euskal letren eremuan suposatu zuena. Poeta hau agertu arte, emakumeak ez zeukalako leku propiorik euskal olerkigintzan, Erdi Aroko poeta bikain haien oihartzuna baino ez
|
genuelako
emakumearen ahotsa, da fundazionala Amaia Lasaren poesia. Eta horregatik asmatu behar izan omen zuen «a e i o u berri bat» euskal poesian, bere sentimenduak beldurrik gabe adierazi ahal izateko, bekatutik eta amatasunetik libre den emetasuna agerian uzteko aurreko ezerk balio ez ziolako.
|
|
|
Lanbide ordaindua
|
duten
emakumeak (30 60 urte)
|
|
|
Lanbide ordaindurik ez
|
duten
emakumeak (30 60 urte)
|
|
|
Tamalez, euroaren sarrerak prezioak garestituko dituela espero
|
dute
emakumeok, gainerako kontsumitzaileek baino tinkoago.
|
|
|
Horregatik, osteoporosi arazoak
|
dituzten
emakumeei kaltzio dosi osagarria (egunean 1.000 mg) hartzea komeni izaten zaie sarritan.
|
|
|
...fra horren barruan sartzen dira lehen lanpostuaren bila dabiltzan gazteak (472.000), lana izan arren hainbat arrazoigatik lanpostua aldatzeko prest daudenak (%32 inguru, 1999ko CIS erakundearen ikerketa baten arabera), unean uneko edo iraupen luzeko langabetuak eta berriro lan merkatura sartu nahi luketen pertsonak (adibidez, denbora batez lan mundutik kanpo egon ondoren berriro lanera itzuli nahi
|
duten
emakumeak)
|
|
|
...fra horren barruan sartzen dira lehen lanpostuaren bila dabiltzan gazteak (472.000), lana izan arren hainbat arrazoigatik lanpostua aldatzeko prest daudenak (%32 inguru, 1999ko CIS erakundearen ikerketa baten arabera), unean uneko edo iraupen luzeko langabetuak eta berriro lan merkatura sartu nahi luketen pertsonak (adibidez, denbora batez lan mundutik kanpo egon ondoren berriro lanera itzuli nahi
|
duten
emakumeak).
|
|
|
Handik atera, eta bandolero talde batek bahitu egin zuen. Buruzagiak beretzat nahi
|
zuen
emakume gazte hura. Baina, Vikram buru ordeak okasioak izan zituen bere buruzagiarekin eta hil egin zuen.
|
|
|
Hori dakontua. Emakumeok beti demostratu behar
|
dugu
emakumea izatea ez dela meritua; eta, etiketa, hori kentzeko, eguneroko lana egin behar dugu.
|
|
|
Adituek ez dakite zein diren obulutegietako gaitz horren arrazoi zehatzak, haurdunaldian dauden emakumeen %4 eta %6 artekoak baitira. Sindrome hori
|
duten
emakumeek hormona maila handia dute gizonezkoetan, eta kiste anizkoitzak garatzen dituzte obulutegietan eta obularrean irregulartasunez. 25 pazienteek ez zioten erantzun klompifenoarekin egindako tratamendu estandarrari; beste 11 pazientek, berriz, klomifena jaso zuten.
|
|
|
Climpofonea bakarrik jaso zuten 14 parte hartzaileetatik 3k eta 1ek obulatu zuten seme bat. Lehenago egindako beste azterketa batzuek erakutsi dutenez, PCOS
|
duten
emakume askok intsulinarekiko erresistentzia ere izaten dute, 2 motako diabetesaren antzekoa. Gaixo horiekin gertatzen den bezala, sindromea duten emakumeek ohi baino intsulina maila handiagoak izaten dituzte.
|
|
|
Lehenago egindako beste azterketa batzuek erakutsi dutenez, PCOS duten emakume askok intsulinarekiko erresistentzia ere izaten dute, 2 motako diabetesaren antzekoa. Gaixo horiekin gertatzen den bezala, sindromea
|
duten
emakumeek ohi baino intsulina maila handiagoak izaten dituzte.
|
|
|
Bi nahaste ohikoenak anorexia eta bulimia dira, biak ere urduri kalifikatuak, erroa egoera psikologiko batean baitago gaitz fisiko batean baino. Nerbio anorexiaren ezaugarri nagusia argaltzeko gogoa da, eta, batez ere, pisua galdu nahi
|
duten
emakume gazteei eragiten die, gorputz handiegia dutelako, nahiz eta dagoeneko nahiko argal egon daitezkeen. Bulimia asaldura bat da, eta, horren ondorioz, bulimia duten pertsonek modu konpultsiboan jaten dute lehenik eta behin, eta, ondoren, janaria deuseztatzen dute, bai okada induzitu, laxante, barau edo gehiegizko ariketen ondorioz.
|
|
|
Umetoki barneko gailu berri batek murriztu edo deuseztatu egiten du haurdunaldia saihestu nahi
|
duten
emakumeen hilekoa.
|
|
|
José Gurrea, Bilboko Euskalduna Klinikakoa, keinuak besterik ez dituzten metodo antikontzeptiboekiko oso errezeloa da. “Ez
|
dute
emakumeen zikloa kontrolatzen, batzuetan araua ezabatzen dute, beste batzuetan ez, eta inoiz ez dakizu aldez aurretik nola jokatuko duen gaixo bakoitzak”, dio. Haren iritziz, levonorgestreleko DIUk “apetatsu eta aurreikusi ezin den zerbait bihurtzen du emakumezkoen zikloa, mendebaldeko edozein emakumerentzat gogaikarria.
|
|
|
Eta gauza bera gertatzen da erretiratu behar duzunean”, azaldu du. Beste ginekologo batek, Martínez Astorquizak, haurdunaldia saihesteko sistema berriaren eraginkortasuna nabarmentzen du “tronpen ligadurarekin parekagarria”, baina soilik seme alabak izan dituzten eta hilekoaren zikloan edo umetokian alterazioak
|
dituzten
emakumeetan. “Levonorgestrel eko DIUa, metodo antikontzeptibo bat izateaz gain, gai aktiboa da, eta, horregatik, pazienteek oso ondo hautatuta egon behar dute”, adierazi du Martínez Astorquizak, Ginekologia eta Obstetrizia Elkarteko idazkariak.
|
|
|
Zergatik dira hain handiak burdina beharrak? Burdina gero eta beharrezkoagoak dituen minerala da, odol bolumen handiagoa duelako, fetu eta plazenta ehunen sintesia duelako eta mineral hori erreserba fetoan eratzen delako, zeina edoskitzaroan erabiliko baita.Haurdunaldia hasi aurretik burdin erreserba garrantzitsurik ez
|
duten
emakumeek gehigarri bat dute, medikuak aginduta betiere. Burdin urritasuna anemia ferropenikoarekin lotzen da haurrarengan, haurtzaroan eta erditzearen ondoren, amarengan.
|
|
|
Gainera, haurdunaldiaren aurretik gabeziaren bat
|
duen
emakumea nekez desagertuko da haurdun geratu ondoren. Litekeena da arazoa larriagotzea, eta horrek ikasturtea eta haurdunaldiaren emaitza galtzea ekar dezake.
|
|
|
Ez nuen edozein neska nahi. Danielaren ahalik eta antzik handiena
|
zuen
emakumea behar nuen mendekua behar bezala betetzeko, eta sartu orduko zilarrezko begiak zituen beltzaranari keinu egin nion gertura zedin. Trago pare bat eta irribarre goxo bat besterik ez genituen behar izan.
|
|
|
Erizainek ere agur esan zioten, zuriz. Gutxienez ehun eta hirurogeita zazpi urte izan behar
|
zituen
emakume batek aditu ez zuen aholku bat eman zion eta Lucasek, ezer ulertu ez bazuen ere, esan zion" zeu ere irtengo zara egunen batean".
|
|
|
‘Ez
|
duzu
emakumerik gogoan? ’ galdetu zuen Juan Bautistak.
|
|
|
Izan ere ikaragarria zen zakil tente monumentala erakusten zuen gorputz biluzi bihurrikatu hura bere irribarre mindu okertuarekin, edo sudur handia baina ahorik ez
|
zuen
emakumea, edo barrikatik agertzen hasten zen aurpegia, kuku eginez, keinu erdi harritu erdi burlariarekin. Edo teilapetik zintzilik eta eskuak horman etsi etsian eutsi eta behera erorbeldurrez begira zegoena, gainera jausiko zitzaidala uste izan nuena.
|
|
|
Etxeko atarian edukitzen genituen karroa eta zamariak kanpora atera eta dena garbi garbia utzia
|
zuten
emakumeek. Mahaiak errelduan, bata bertzearen ondoan, eta haien gainean, denak estaltzen zituela, mantel zuri gorria.
|
|
|
Txostena prestatzeko ibili ditudan entomologia tratatuetan intsektu horren forma, itxura ikusi ahal izan dut. Barkatuko didazue gordinegi mintzo naizela uste baduzue, baina esan behar dut cocuyo horren morfologiak antzekotasun nabarmenak
|
dituela
emakumearen organo sexualekin. Alegia, kui txiki eta estu bezalako burutxoa du, non konkor ñimiño bat nabarmentzen baita, eta handik behera, soin enborra zabaltzen da, burua halako hiru izango diren hegal banak alboetatik babesten duela, halako moldez non emakumearen klitori eta ezpain lodiekin paralelismoa ez sortzea ia ezinezkoa baita.
|
|
|
Ez zuen batere damurik egindakoaz. Bere ahulean printzipioak
|
zituen
emakumea zen eta horrek are erakargarriago bihurtzen zuen.
|
|
|
Kaleak estuagoa zirudien goitik. Burua erruloz josirik
|
zuen
emakume lodia parez pare nuen txabusina estanpatu nabarmen batez jantzita; besoak balkoiaren barandan bermatuak zituen eta zigarroa erretzen ari zen. Niri erreparatu bezain laster, bafada bat ke jaurti eta keinu egin zidan; algara egiteari ekin zion.
|
|
2002
|
|
|
Urte bitarte horretan sortutako 183.000 lanpostu berrietatik, %63 emakumeentzat izan ziren. Industrian, sortutako lanpostuen erdiak pasatxo bete
|
zituzten
emakumeek. Datu horiek gorabehera, ordea, emakumeek sektore horretan zuten presentzia, 2000 urtean, %19, 4koa baizik ez zen.
|
|
|
Topaketetan jorratutako eremuetako batek, komunikabideen esparruak, garrantzia handia
|
du
emakumeen egoeran. Alize Rodriguezen hitzetan, «hedabideak boterearen eskutan daude oro har eta, beraz, sistema patriarkala mantentzen laguntzen dute.
|
|
|
Gainontzeko pertsonaiek euren bizitzako pasarte ezberdinak erakutsiko dizkigute, giza sentimenduen puzzle bat osatuz. Etxe zuloan porno bideoak etengabe ikusten dituen etxekoandrea, lanik topatzen ez duen neskatila eta gizonekin ezer jakin nahi ez baina hauekin maitemintzea ekidin ezin
|
duen
emakumea dira protagonistetako batzuk. Salamancatik Euskal Herrira etorkizun bila etorri den gazteak ere Txomin Artolaren" Goizeko euri artean, guardasolarik gabe, eskuak sakeletan pena bat bihotzean..." kantatzen du, amak" badaezpada ere" euskara irakatsi izanak bizitzan gehiegi lagunduko ez diola konturatzen hasia den bitartean.
|
|
|
Antzerkia bizitzaren edergarri» liburua idatzi du. ARGIA saria, Hotel Erzilla antzerki saria eta Euskal Aktoreen Batasunak telebistako aktore onenari emandako saria jadanik jasoak dituen Kontxu Odriozola, ezagunagoa izango da, ziur aski, ETBko «Goenkale» sailean egiten duen paperarengatik, hau da, Maria Luisa Galardi bezala, baina hamaikatxo lan eginak
|
ditu
emakume honek antzerkian (afizionatu, amateur eta profesional gisara), baita zinean eta telebistan ere. Bada, horren guztiaren eta gehiagoren berri ematen du Pako Aristiren liburu honek.
|
|
|
Gogo handia
|
nuen
emakume hori interpretatzeko: harengandik hurbil sentitzen nintzen eta bioi eragiten digun mundu bat konpartitzen dugu.
|
|
|
Etazentzu horretan, ez zaigu erabilgarria iruditzen, emakume kapareak beren generoaren perspektibaren baitan bakarrik aztertzea, norbanako emakume modura batezere, Antzinako Erregimeneko gizarte korporatibo eta estamentalean murgildurikzeudenean, eta etxearen baitan zuten eginkizuna ulertu nahi dugunean. Ulertu beharduguna honako hau da, alegia, zer esan nahi
|
zuen
emakume kapare eta etxe batenpartaide izateak Gipuzkoako Antzinako Erregimenean; eta horrelaxe ulertukodugu, zer gizarte zentzu zuen genero femeninoak konfigurazio hartan. Eta, agian, esan dugu, generoa ez zela etxearen egituran haiek zeukaten tokiadefinitzen zuen elementu bakarra.
|
|
|
ez zela guztiz determinantea pertsonaren postua definitzean, zeren etxea etaberari zegokion logika baitziren, azken finean, gizabanakoek bere egitura barruanzeuzkaten funtzioak definitzen zituztenak. Beraz, galdetu dugu zeinfuntzioz eta ezaugarriz beterik zegoen genero femeninoa estamentu kaparean; nolagauzatzen
|
zituzten
emakume kapareek beren estamentuaren ezaugarriak; eta ea baote zeuden zenbait eginkizun eta egoera, generoaren baitan baino gehiagotaldearen partaidetzaren baitan definitzen zirenak.
|
|
|
Denbora guztiaren %70 emakumeen eskutik dator. Etxeko zaintzaren ardura
|
duten
emakumeek haurren eta jaioberrien zaintzaren %80 egiten dute; etxetik kanpo senideen laguntzan, denboraren %78 beraiek betetzen dute; eta %75, berriz, adinekoek behar duten mediku eta pertsona zaintzari dagokionez (1998: 92).
|
|
|
Datu horretatik ondorioztatzen da Interneten sartzen den hilkutxa emakume trebatua dela, langilea, independentzia ekonomikoarekin. Kultura eta aisia eskaintzen duten iragarkien %17k kezkak
|
dituen
emakume kultua aurkezten dute. Rol hori ez da nabaritzen prentsan eta aldizkarietan, nekez iristen baita %1era.
|
|
|
Kasuen% 80an, tratamenduak tumore kantzerigenoa hartzea lortu zuen, eta% 43an minbizia desagertu egin zen, ikerketaren arabera. Zientzialariek hiru taldetan banatu zituzten emakumeak, minbizia zer fasetan zegoen, eta minbizia aurreratuena
|
zuten
emakumeen% 46k erantzun positiboa eman zioten tratamenduari. Tratamendu normal batean, medikuek zenbait aste ematen dizkiete pazienteei kimioterapiaren ondorio toxikoetatik errekuperatu ahal izateko, baina proba horietan tratamendua jarraituagoa izan zen, eta medikuek botikak eman zizkieten goragalea arintzeko.
|
|
|
Zirujau estetikoek uste dute beren lanbideko intrusismoa hain handia izan dela, osasun publikoko arazo bihurtu dela, eta halaxe erakusten du paziente horren heriotzak, obesitatearen aurkako tratamendua egiten baitute, Ramón Vilak dioenez. Vila Kirurgia Estetikoko Espainiako Elkarteko presidenteak (AECE) uste
|
du
emakume horren heriotza “zoritxarra” dela, eta, “bere gorputza hobetu besterik nahi ez zuen pertsona bat” izate hutsagatik “haserretu” ez ezik, espezialista horien irudia “hondatu” egiten dela. Hori dela eta, osasun administrazioari eskatu zion konponbiderik eman ez zezan.
|
|
|
Orain arte ezagunena testosterona adabakia zen, sexu organoei eragiten dieten histerektomia (umetokia erauztea) edo antzeko kirurgiak izan dituzten emakumeentzat. Baina hori ez da izan anorgasmia orgasmoarengana iristeko ezintasuna edo sexu desirarik ez
|
duten
emakumeentzat iragartzen den lehena eta azkena. Huts ponpa, “Eros” izenaz ezagutzen dena, pilaz funtzionatzen duen eta minutu gutxiren buruan odol fluidoa klitorian gehitzen duen xurgatzaile gisa jarduten duen tamaina txikiko tresna da, edo E prostaglandina hormonak (injektagarriak edo kremazkoak).
|
|
|
Gela presio bidezko gutun azaletik ateratzen da eta hatz mamiekin aplikatzen da klitoriaren eremuan. Errezeta medikorik gabe saltzen da, eta, Estatu Batuetako farmazia laborategien arabera, ez du albo ondoriorik, nahiz eta haurdun dauden edo anorexia
|
duten
emakumeei ez aholkatzen. Ministerio horren iturriek adierazi zuten Osasun Ministerioak produktu berri horri buruzko berririk ez duela, eta ohartarazten du ezin dela sendagai edo kosmetikotzat hartu “bi erregistroetan aurkeztu ez delako”.
|
|
|
Espainian, unibertsitate ikasketak
|
dituzten
emakumeen aurkako tratu txarra gainerako taldeena baino txikiagoa da.
|
|
|
Tesi horri Encuentros Fundazioaren “Informe España 2002, una interpretación de la realidad social” txostenaren egileak gehitu zaizkio, estatistiken arabera. “Hezkuntza da jarrerak gehien aldatzen dituen aldagaia, eta zeregin garrantzitsuagoa
|
du
emakumearen eginkizuna eraldatzeko, bai arlo publikoan, bai pribatuan”, azpimarratu dute. Espainian, unibertsitate ikasketak dituzten emakumeen arteko tratu txarrak(% 8,9) nabarmen txikiagoak dira gainerako taldeetan baino.
|
|
|
“Hezkuntza da jarrerak gehien aldatzen dituen aldagaia, eta zeregin garrantzitsuagoa du emakumearen eginkizuna eraldatzeko, bai arlo publikoan, bai pribatuan”, azpimarratu dute. Espainian, unibertsitate ikasketak
|
dituzten
emakumeen arteko tratu txarrak(% 8,9) nabarmen txikiagoak dira gainerako taldeetan baino. Haren eragina biktimaren hezkuntza mailaren alderantzizkoa da:
|
|
|
Eta emakume gisa hartzen diren sektoreetan presentzia handia du —hezkuntzan, osasunean, zerbitzuetan oro har—, eta askoz txikiagoa da beste sektore batzuetan, hala nola industrian, eraikuntzan edo goi finantzetan; hain zuzen ere, gizonezkoentzat jotzen diren sektoreetan. Olga Algar Bizkaiko Enpresaburuen eta Zuzendarien Elkarteko lehendakariak dioenez, “industrian eta teknologietan ardura postuak
|
dituzten
emakumeak behar ditugu, karrera femeninoen nitxotik atera behar dugu”. Hautapenetik Diskriminazioa maiz hasten da langileak aukeratzen.
|
|
|
Are gehiago, datuak engainagarriak izan daitezke: hamar langiletik gorako enpresetan zuzendaritza karguak
|
dituzten
emakumeei buruzkoak dira ikasketak. Gertatzen dena da, dagoeneko ez dela arraroa sozietate txikietako erantzukizuneko karguetan aurkitzea, baina oso gutxitan aurkitzen dira korporazio handietan.
|
|
|
Batzuetan bederatzi hilabete baino gehiago izaten dituzte. Katalunian itxaron behar
|
du
emakume batek bere ginekologoaren arreta jasotzeko. Batez beste, 100 egun inguruko itxaronaldia du, eta Aragoi da pazienteei gutxien itxaroten dien autonomia erkidegoa, 29 egun batez beste.
|
|
|
Haurdunaldi anitzak
|
dituzten
emakumeek nutrizio zainketa bereziak behar dituzte.
|
|
|
Irudia: Jaci Berkopec Arazo horiek askoz eragin handiagoa
|
dute
emakumeengan gizonengan baino (%90 eta %10 artean), eta ondorio oso larriak dituzte. Gaur egun, informazio neurri gehienek gai honi egiten diote erreferentzia; arazoa deskribatzen da, eta, era berean, trastornoak prebenitzen lagundu nahi da.
|
|
|
Era berean, haurdunaldiko 20 asteak igaro ondoren, pisua bat batean handitzeari ere adi egon behar da; izan ere, hankak, eskuak eta aurpegia handituz gero, preklanpsia egin dezake, hau da, haurdunaldiak arteria presio handia eragin dezake. Obesitatearen arriskuak haurdunaldian Obesitatea maneiatzeko, batez ere, giltzurrun aurreko aholkua behar da, gehiegizko pisua
|
duten
emakumeei aukera ematen baitie egoera horrek haurdunaldiaren etorkizunerako dituen arriskuak ezagutzeko, hala nola: – Erditze oso goiztiarrak (“32 aste”) eta fetu heriotzak goiztiarrak edo berantiarrak izateko aukera handiagoa, lehenengo ernaldia denean.
|
|
|
Erditzeko ordua Obstetrizia Zerbitzuaren helburuetako bat haurdunaldi asteak gehitzea da, eta, ahal den guztietan, baginako erditzearen bidez erditzeko aukera ematea egoera horretan dauden gaixoei. Francisco Javier Monleón irakasleak, zerbitzuburuak, esan zuen duela hamabost urte “oso zaila” zela gibel transplantatua
|
zuen
emakume batek arazorik gabe keinu eta erditzea.
|
|
|
Palaciosek behin eta berriz esan zuen teknika molekular hori «ez dela diagnostiko edo prebentzio teknika bat, tumorearen gainean lan egiten du, diagnostikatutako tumore baten gainean». Atzo Donostian egin zen Espainiako Senologia eta Titietako Patologiaren XXI. Kongresu Nazionalean azaldu zuenez, oncochipak «tratamenduaren indibidualizazioa hobetzea ekarriko luke, bularreko minbizia
|
duen
emakume bakoitzari bere kasurako tratamendurik onuragarriena ematen jakitea». Ildo horretatik, esan zuen tumoreak modu «estandarrean» tratatzen direla orain, dagoen armategi terapeutikotik abiatuta, eta, epe luzera, tratamendu osoa eraginkorra izan den ala ez jakiten da.
|
|
|
Gainerretratua Baina teknika berriari esker, tumorearen adierazpen profila hasieratik ezagutu ahal izango litzateke, eta horri aurre egiteko tratamendurik egokiena aplika liteke. Sistema horrek, epe luzera, heriotza kasuak murriztea ekar lezake, hasieratik behar bezala tratatzen baitira, eta bularreko minbizia
|
duten
emakumeek egun jasan behar duten gainerretratua saihets baitezake». Teknika horren aplikazio klinikoa oraindik ikerketa eta baliozkotze fasean dago, baina arlo klinikoan erabilgarria dela frogatu da, «ez da gertatuko bi edo hiru urte baino lehen —argitu zuen Palacios doktoreak—, baina zentro espezializatuetan bakarrik, azpiegitura garestia eta esperientziadun pertsona taldea behar baititu».
|
|
|
Hitz horiek ahoskatu egin ziren Asturiasko Printzerriko Onkologia Unibertsitate Institutuak eritasun horri buruz antolatutako nazioarteko lehen sinposioan; 300 pertsona bildu ziren joan den asteazkenetik ostiralera, Oviedoko Auditorioan. Hala ere, epidemiologo horrek ziurtatu zuen biriketako minbizia
|
duten
emakumeen kopurua ez dela gizonezkoenaren maila berera iritsiko. Gainera, emakumeak erretzen hasi diren beste herrialde batzuetan ere esperientziak erakutsi du hori.
|
|
|
–Zer? –galdetu
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
–Ba, gaur eldarnio hutsala zela konturatu naiz –jarraitu
|
zuen
emakumeak. Aurrera begiratzen zuen, baina begirada galduta zeukan, bertan egongo ez balitz bezala– Nik neuk sortutako kimera distiratsua –beste bolante kolpe bat eman zuen– Alderatu egiten zintuztedan.
|
|
|
–Ba al zenekien? –oihukatu
|
zuen
emakumeak, autoak ateratzen zuen zarataren gainetik entzungarri izateko.
|
|
|
Fisika eta kimika. Hori baizik ez –esan
|
zuen
emakumeak, azkenean– Hain sinplea da esatea...
|
|
|
–Bilera bat... –errepikatu
|
zuen
emakumeak, ia bere kolkorako– Hamalau... Hamabost urte izango dira ordutik.
|
|
|
–Ez dakit gogo handirik dudan –erabaki
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
Puntu hartara iritsirik, xehetasun bakarra falta zitzaidan. Izan ere, medikua ni neu nintzenez, ez nion inori neure buruaren aurkezpenik egiten, jakina; Sararen kasuan, ordea, salbuespena egitea bururatu zitzaidan, ongitxo erabakia bainuen ordurako gaixo berezia
|
nuela
emakume hura. Esan nion:
|
|
|
Pantxike albora utzi dut, baina derradan gero eta atseginago
|
nuela
emakume hura. Izan ere, lehen bisita egin nionez geroztik –ama alabarengana barkamen eske joanarazi zuena–, beste bisita batzuk ere egin nizkion.
|
|
|
Edo gordinkeriaren batekin. Izaeran tolesdura gutxi eta lotsa gutxiago
|
baitzuen
emakumeak.
|
|
|
Ostaturako dirua behar izanez gero, botikako kaxatik har dezakezu. Gabon, Antonia, gora noa –albotik pasatutakoan, ostera jiratu eta bekokian musua eman zion Mentxuk dozena bat urte zaharragoa
|
zuen
emakumeari.
|
|
2003
|
|
|
izan ere, maitasun kontuetan ia ia etsita zegoela ezagututako bere bihotzeko emakumeari eta elkarrekin izan zuten alabari gertatuko zaien ondoeza ez baita nolanahikoa! Baina haiek hiesaren atzaparretan daudela jakin aurretik ere, adoretsu egin behar izan du bizitzan borroka, hainbeste maite
|
duen
emakumeari drogen zulotik ateratzen laguntzeko. Emakume hori, maitasunaren eta bizimodu alternatibo baten atzetik abiatu zen gaztetan Alpujarretara.
|
|
|
Nola lortu behar
|
du
emakumeak besteek bere lana baloratzea?
|
|
|
Ez nago emakumeen kuotaren alde. Zergatik osatu behar
|
dute
emakumeek %40. Zergatik ez %100?
|
|
|
Eta zer egiten dugu gernu infekzioak behin eta berriz
|
dituzten
emakumeekin. Antibiotikoak hartzen baditu eta gaixotasunean behin eta berriz erortzen bada, ez al da porrot egiten ari tratamendua?
|
|
|
Bestalde, ukitu behar
|
dugu
emakumeen zeregin berezitua. Haiek esan bezalaemakumeen parte hartzeak ere eman die dentsitate berezia plataforma barneangauzatu diren giza harremanei eta askotan andre horiek, haietariko batek esanbezala, jadanik ama izaniko emakumeak?
|
|
|
Minusbaliatuen Ordezkarien Espainiako Batzordeak (CERMI) adierazi duenez, “plan honek 1997ko akordioa berrargitaratzea, zuzentzea eta handitzea lortu du”. Erakunde horrek dio lehen aldiz “bereziki kontuan hartzen direla ezgaitasunak
|
dituzten
emakumeak, haien lan egoera bereziki kritikoa baita. Merkatu arruntean emakumeak kontratatzeagatik ezarritako pizgarriak ere gehitu dira, horiek ere ezgaitasunen bat badute”.
|
|
|
2003ko urtarrilaren 1ean sartu zen indarrean 3 urtetik beherako seme alabak
|
dituzten
emakume langileentzako laguntza, amatasunagatiko kenketa ere deitua, urtean 1.200 euro gehienez ere 3 urtetik beherako seme alaba bakoitzeko. Berritasun bat du:
|
|
|
Nork har dezake kenkari hau? – 3 urtetik beherako seme alabak
|
dituzten
emakumeak, besteren kontura edo bere kontura lan egiten dutenak, Gizarte Segurantzan edo Mutualitatean kotizatzen dutenak eta seme alabekin bizi direnak. Adoptatutako edo etxean hartutako seme alaben kasuan, gertaera hori Erregistro Zibilean inskribatu eta hurrengo hiru urteetan aplika daiteke kenkaria, edo hori zehazten duen ebazpen judizialaren dataren ondoren, baina ez dira hiru urtetik beherakoak izango.
|
|
|
35 eta 50 urte bitarteko emakumeen %8k baino gehiagok inkontinentziaren bat izan du, eta ehuneko hori %12raino igotzen da 55 urtetik aurrera. Josefina Trillo Madrilgo Etxekoandre, Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Elkarteko (AACCU) lehendakariak azaldu duenez, “gernu inkontinentziak halako konplexu handia eragiten die gernu jarioa
|
duten
emakumeei, eta etxean geratzea nahiago dute, gernu galeraren beldur baitira”. “Arazo horrek bere buruarekin gaizki sentiarazten ditu eta autoestimua nabarmen galtzea eragiten du”, gaineratu du.
|
|
|
“Arazo horrek bere buruarekin gaizki sentiarazten ditu eta autoestimua nabarmen galtzea eragiten du”, gaineratu du. Emakumeen gernu inkontinentzia ohikoagoa da seme alabak izan eta perineo egitura ahulduta
|
duten
emakumeetan. Haurdunaldian eta erditzean pelbisaren eremuan gertatzen den traumatismoak, hormona aldaketekin eta zahartzearekin batera, esfortzu inkontinentzia eragiten du menopausian (gernu galerak jarduera fisiko edo mugimendu ororekin lotuta daude).
|
|
|
Izan ere, aldez aurreko mikzio desira bat gertatzen denean eta pixa egiteko gogoa jasan ezin denean, larrialdiko inkontinentzia esaten zaio, eta horren arrazoia detrusorearen (maskuri hiperaktiboa) nahigabeko uzkurdura da. Trilloren aburuz, inkontinentzia
|
duten
emakumeen arazo nagusietako bat da ez dutela arazoaz argi hitz egiten. Horregatik, uste du oso garrantzitsua dela kanpainak egitea “patologia gehiago ezagutzeko eta gaixotasuna hobetu edo sendatu dezaketen prebentziozko metodoak eta tratamenduak badirela jakiteko”.
|
|
|
Zientzia Endokrinologikoko eta Menopausiako adituek 600 aditu baino gehiago bildu dituzte ostiral arte Madrilen. Kopuru hori beste herrialde batzuetakoa baino txikiagoa izan arren (%25 Estatu Batuetan, Kanadan eta Erresuma Batuan), espezialistek ohartarazi dute patologia hori saihestea garrantzitsua dela gaixotasun kardiobaskularrak prebenitzeko; izan ere, gaixotasun horien arriskua handiagoa da menopausia
|
duten
emakumeengan helduengan baino, baita arrisku faktore hori kontuan hartu gabe ere. “Zenbait azterketa epidemiologikok nabarmendu dutenez, 30etik gorako gorputz masaren indize (GMI) batek hiru aldiz handitzen du 2 motako diabetesa izateko arriskua, ia bi aldiz arteria hipertentsioa eta 1,5 aldiz dislipemia (lipidoen asaldura) izateko arriskua, arrisku kardiobaskularreko faktore nagusiak baitira”, azaldu zuen Madrilgo Endokrinologia Zerbitzuko Clotilde Vázquez doktoreak.
|
|
|
Minbiziaren aurkako Plan Nazionalak, aurten amaitu baino lehen indarrean sartuko denak, 45 urtetik gorako emakume guztiei aurreikusten dizkie bularreko eta matrizeko minbizia detektatzeko probak, eta 40ko hamarkadatik aurrera, tumore horien familia aurrekariak
|
dituzten
emakumeei, testu honetan lan egiten duten elkarte zientifikoen iturrien arabera. Gaur egun, “screening” izeneko proba horiek, oro har, 55 urtetik gorako emakumeei egiten zaizkie.
|
|
|
Kataluniako ehun onkologo inguru bildu ziren atzo Bartzelonan, patologia horren tratamenduan izandako aurrerapen farmakologiko berriei buruz eztabaidatzeko, eta gaixotasunaren eraginari buruzko zenbait datu eman dituzte. Diagnostikatzen diren bularreko 15.000 minbizien %90 baino gehiago erauzi daitezke kirurgikoki; gainerako %9 edo %10, berriz, metastasia (barreiatua) duen tumore bat
|
duten
emakumeak dira, Terrassa udalerriko Osasun Partzuergoko onkologoa den Angels Arcusa doktoreak azaldu duenez. Kirurgiak arrakasta izan du kasuen %70ean; gainerako pazienteen %30ek, berriz, bularra erauzi eta hiru edo lau urtera, metastasia izaten du.
|
|
|
Jakinarazpen hori Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) ezgaitasun handiena eragiten duten lau gaitz kronikoetako bat dela jotzen du. Bi adituek nabarmendu zuten kakekek eragin handiagoa
|
dutela
emakumeengan, hiruko proportzioan, eta azpimarratu zuten garrantzitsua dela “inor ez automedikatzea” eta migrainak dituztenak medikuarengana joatea buruko min mota sailka dezan eta behar bezala trata dezan. Ildo horretatik, adierazi zuten pazienteek buruko minak egunean hainbat sendagai hartuz tratatzen dituztenean sortzen den “balizko mendekotasuna” saihestea dela helburua.
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuetako Elikagai eta Sendagaien Zuzendaritzak (FDA) izapideak hasi ditu “Estratest” merkatutik kentzeko; menopausian emakumeek jasaten dituzten itoaldiak arintzeko estrogenoa eta testosterona konbinatzen dituen pilula bakarra da. FDAk, 1976an konposatua onartu zuenak, Solbentay Pharmaceuticalsi, sendagai horrek estrogenoarekin baino ez den agobio sentsazio hori murriztea lortzen ez
|
duten
emakumeen itoaldiak arintzen dituela frogatzeko eskatu dio. Estrogenoa da hormona eme nagusia, eta odoleko maila jaitsi egiten da menopausiaren ondoren.
|
|
|
Taiwango Osasun Ministerioak jakinarazi zuenez, biktima berrietako hiru Taipeiko Hoping udal ospitaleko langileak ziren. Laugarrena indonesiako nazionalitatea
|
zuen
emakume bat zen, eta Taiwango gaixo bati lagundu ondoren kutsatu zen. Gai Kontinentalen Kontseiluko lehendakariorde Johnnason Liuk esan du izurriteak jotako herrialdeetatik Taiwanera iristen diren hegazkinetako bidaiariek maskarak eraman dituztela ontzira, beste kutsatze batzuk saihesteko.
|
|
|
Enbrioiak bere lekua galtzen du arraspatu horrekin, eta, ondorioz, desagertu egiten da haurdun geratzeko arriskua. Teknika bereziki egokia da anemiak eragiten dituzten odol-jario handiegiak
|
dituzten
emakumeentzat, baina Estatu Batuetan modu nabarmenean ari dira zabaltzen seme alaba gehiago ez izatea erabakitzen duten exekutiboen artean. “Desabantaila da teknika itzulezina dela, ez baita tronpak lotzea bezalakoa, ongarriztatzearen bidez seme alabak eduki baitaitezke”, nabarmendu du Larracoechea doktoreak.
|
|
|
Diagnostiko kanpainek “haztagarriak ez diren tumoreak, txikiak, lokalizatzeko aukera ematen dute”. Zornozak esan zuenez, bularreko minbizia sendaezina omen da, hau da, “laster edo geroago, bularreko minbizia
|
duen
emakume oro hilko omen da”. Esan zuen haiek sendaketaz hitz egiten dutela hura izan eta 20 urte igaro ondoren.
|
|
|
Uste
|
du
emakumeak objektu sumiso gisa aurkezten dituenean gaitzesten dituela
|
|
|
Ikerketa hori Austriako hiriburuko unibertsitate klinikan egin zen. “Badirudi tronbosiek minbizia izateko arriskua ere handitzen dutela, batez ere sistema urogenitalean eta ginekologikoan”, esan zuen Ingrid Pabinger ikerketaren zuzendariak, eta adibide gisa jarri zuen tronbosia duten gaixoetan obulutegiko hamaika aldiz kartzinoma gehiago aurkitu direla konplikazio hori ez
|
duten
emakumeetan baino. Bestalde, minbizia duten pertsonak odol hodietan koagulu arriskutsuak agertzeko arrisku handiagoa dute, esperientzia klinikoaren arabera, gaixo onkologikoen %15ek erregistratuak, eta arrisku hori bikoiztu egiten da garuneko tumoreen eta pankreako minbiziaren kasuan.
|
|
|
Kasu horietan, gainera, arazo gehiago sortzen dira, mendekotasuna onartzen ez duten pertsonak baitira. Espezialisten beste kezka nagusia da joko arazoak
|
dituzten
emakume asko daudela, baina ez direla tratamendu zentroetara joaten. “Buru nahaste bat dutela pentsatu ordez, bizio batek eragiten diela uste dute”, azaldu zuen Etxeburua irakasleak Santanderko Menéndez Pelayo Nazioarteko Unibertsitateko (UIMP) ikastaroetan.
|
|
|
Espezialisten arabera, antzeko teknikak erabiltzen ari dira dagoeneko erradiologiako beste arlo batzuetan. Lan honen egileek uste dute kontraste bidezko mamografia teknika berri hori erresonantzia magnetikoen alternatiba izango dela interpretatzen zailak diren mamografiak ebaluatzeko, edo bularreko minbizia garatzeko arrisku handia
|
duten
emakumeentzat.
|