|
2000
|
|
|
Bestelakoen artean, aldiz, hots literaturaz eta idazleaz diharduen" Itzalarekin solasean" azpimarratu izan da autorearen ideia literario nagusien adierazpentzat. Aingeru Epaltzak(" Narrazioak", Hegats, 1994, 8 zenbakia, urtarrila, 19 or.) idazlearen manifestua dela dio, Kandelako kritikoak(" Sarrionandiaren Narrazioak",
|
Euskal
letren dantza 1983, Kandela, 1985, Hordago, 83 or.) ipuin horretan aurkitzen dela autorearen tematika ezberdin, bariatu, fantastiko eta zenbaitetan harrigarriaren funtsa.
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea,
|
euskal
lengoaia urri hau adierazbide egitea, gauzen abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Sarrionandiak liburu honetan bildu dituen ipuinek zerikusi tematikoa badute aurreko bi ipuin bildumetakoekin: iragana, mitoak, leienda eta abarrez mintzatzen jarraitzen du, baina
|
euskal
historiaren iraganaldiko une erreal batzuetara ere egiten du Matalasen garaietara, guda zibilaren garaietara, Etxepareren garaietara...
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta
|
euskal
herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Horretarako erabiltzen duen mintzaira literarioak erro sakonak ditu bere formazio filologikoan.
|
Euskal
klasikoen ezagutza sakonari gehitzen zaio Miranderen prosa narratiboaren eragin handiari, moldaketa pertsonal batean aleaturik bere oinarrizko euskalki bizkaitarraren arragoan. Ez dago gehiegikeriarik ez konplexurik ezertan Sarrionandiaren prosan, orekatua dago iturri batekoa eta bestekoa idiolekto pertsonal batean, baina bere zentzu estetikoaren araberako proportzioan eraikirik, eta ez inoren arau edo ereduari atxikirik.
|
|
|
Joseba Sarrionandiak berak egiten dituen erreferentzia literario guztiez gain, Jorge Luis Borges idazle argentinarraren eragina aipatu izan dute kritikoek behin eta berriro. Lehenengo aipamenak Jon Kortazarrenak dira(" Gaurko narratiba eta
|
euskal
literatura", Jakin, 1982, 25 alea). Kausalitate magikoa errealitate harrigarriaren muinean kokatzen da Borgesen ustetan, eta kausalitate lojikoa ukatuz edo, hobe, gaindituz, harrigarritasuna lojikaren derrigortasunaren amets bilakatuko da.
|
|
|
Lehenengoaren ustez, jadanik Ez gara gure baitakoak liburuan teorikoki garaturikoaren alderdi praktikoa da prosa zati txikiez osaturiko liburu hau. Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko
|
euskal
idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena. Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari".
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena
|
euskal
idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila eramateko gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak munduan den askatasunik handiena ematen diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz"). Bigarren atal nagusia
|
euskal
kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke: " Hazparne 1893"/" Hazparne 1987" bi istorioak," Tortura"," Euskal amen aienak"...
|
|
|
Bigarren atal nagusia euskal kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke: " Hazparne 1893"/" Hazparne 1987" bi istorioak," Tortura","
|
Euskal
amen aienak"... Hirugarren multzo nagusi bat euskal literaturaren arloko gaiek osatzen dutela dio Lopez Gasenik, non bere zaletasunak eta etsaigoak azaltzen dituen.
|
|
|
" Hazparne 1893"/" Hazparne 1987" bi istorioak," Tortura"," Euskal amen aienak"... Hirugarren multzo nagusi bat
|
euskal
literaturaren arloko gaiek osatzen dutela dio Lopez Gasenik, non bere zaletasunak eta etsaigoak azaltzen dituen.
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan eman zituen nolabait, zeharka ordurarte
|
euskal
kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
" hamar narrazio ezberdinez osatzen da. Duela guti
|
euskal
kritiko batek izkiriatu du ipuin liburuei gai eta egitura batasuna eskatu behar zaiela, aurreiritzi absurdua ezarriaz. Martin Lezetak libururako narrazio gaiz eta egituraz apropos desberdinak moldatu zituelarik ipuinen batasuna bere idazkerak eta, modurik definitiboenean, irakurketak eginen zutela ondo zekien." (114 or.)
|
|
|
Narrazioak", Argia, I, 4 or.; XX" Narrazioak", Susa, 1989, 23 alea, 8 or.; XX. " Sarrionandiaren Narrazioak",
|
Euskal
letren dantza 1983, Kandela, 1985, Hordago, 83 or.; Aingeru Epaltza," Narrazioak", Hegats, 1994, 8 zenbakia, urtarrila, 19 or.; Jon Kortazar, Reduccions, 1984, 22, 94 or.; Jon Kortazar," Gaurko narratiba eta euskal literatura", Jakin, 1982, 25, 86 or. ipuinaz ixten du liburua azken orrialdean liburuaren irakurkera bat ere proposatzen duelarik.
|
|
|
Narrazioak", Argia, I, 4 or.; XX" Narrazioak", Susa, 1989, 23 alea, 8 or.; XX. " Sarrionandiaren Narrazioak", Euskal letren dantza 1983, Kandela, 1985, Hordago, 83 or.; Aingeru Epaltza," Narrazioak", Hegats, 1994, 8 zenbakia, urtarrila, 19 or.; Jon Kortazar, Reduccions, 1984, 22, 94 or.; Jon Kortazar," Gaurko narratiba eta
|
euskal
literatura", Jakin, 1982, 25, 86 or. ipuinaz ixten du liburua azken orrialdean liburuaren irakurkera bat ere proposatzen duelarik.
|
|
|
Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten. Kandela kolektiboak(
|
Euskal
Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak ditugu normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak baino askoz ere garratzagoak. Epitafioak bezain garratzak eta askotan txikiagoak." (34 or.)
|
|
|
Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: "
|
euskal
poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi nuke, eta bertan eseri, ezen eta gu pirata ingeles hark esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Liburu honetan ironiak edo metaliteraturak ez duela tokirik izan azpimarratzen du.
|
Euskal
poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Antologia de la Poesía Vasca/
|
Euskal
Poesiaren Antologia (Visor, Madrid, 1993, 24 or.) Iñaki Aldekoak" La poesia militante" izenburu pean biltzen ditu Koldo Izagirre eta Joseba Sarrionandia. Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea ematen diona.
|
|
|
Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea ematen diona. Liburu honetan egileak autozentsura egin duela dio" Literatura eta iraultza" poeman ikus daitekeenez, eta Lauaxeta omendu eta gero, Aresti egiten duela etorkizuneko
|
euskal
olerkiaren buruzagi.
|
|
|
" Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca. Un acercamiento a la última producción poética", Congreso de literatura, Ed. Castalia, Madrid, 1989, 287 or.) Gudaosteko
|
euskal
poesiari begirada eman eta honela laburtzen du" inpresionismo joera estetikoetatik jarrera zeharo politikoetaraino etorri ginen, Arestiz gero edukiaren gainetik jartzen den lan lirikoaren kontzeptuak berriro hartzen duelarik indar birsortua." (97 or.)
|
|
|
Estetika eta konpromezuaren arteko eztabaidak bizirik dirauela dio, eta Sarrionandia eta Omar Navarro joera berri baten eredu direla: "
|
Euskal
poesiak bere izaera garatu nahi badu, kanpora begira egon duela erakutsi digute poeta biek. Eta horrela, politika bai ala ez eztabaidaren bi aldeak jartzen dituzte ageritan euren lanean."()" J.
|
|
|
Poemotan aurki daitezke aurreko liburuetako zenbait irudi eta tematika: heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko herri proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko
|
euskal
herriaren oroimena... Baina tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen dituzte kritikoek.
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik,
|
euskal
poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik.
|
|
|
Liburuan darabiltzan gaiak (euskara, hizkuntza eta kromatismoa, literatura, eta bestelakoak) aipatzean, helburu bat omen du Sarrionandiak, hots,
|
euskal
kulturaren osagai tradizionala eta unibertsala dena ezkontzea.
|
|
|
Anjel Zelaietaren iruzkinak("
|
Euskal
literatura eta gizartea edo Sarrionandiaren" Ni ez naiz hemengoa", Jakin, 1985, api eka, 35, 119 or.) azpimarratu egiten du liburuak duen egunkari egitura: " gau egunen erritmoan" egina dagoela esaten du, eta testuak autonomoak direla.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote,
|
euskal
literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik.
|
Euskal
literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Holan eta Fernando Pessoari zor die gehiena. Joseba Sarrionandiaren poesiak beste literato askoren literaturaren oihartzuna biltzen du altzoan, baina
|
euskal
literaturaren baitan Jon Miranderen sentsibilitatea du hurbilenik, zalantzarik gabe. Behin eta berriro baieztatu dute hau kritiko ezberdinek, 1979" Maggie indazu kamamila" bezalako narrazioek Miranderen ipuinen giroa ekarri ziguten atzera.
|
|
|
Labayru, 1998) oraindainokoan Sarrionandiaren obra osoaren ikuspegirik zabalena eta ondo ehundua argitaratua du, haren ideia poetikoen azterketarako" harrera teoria" ri atxikitako metodologia erabiliz. Liburu honi dagokionez, bere ustez, bidaia liburuaren egituraren bizkarrezurra bada ere," poesia honen iturburuan dagoen deserrotzearen sentimenduaren ondorioa ere bada." (70 or.)" Poetak bilaketari ekiten dio,
|
euskal
literatura eta kultura lur agorrak eta panorama desolagarria" gertatzen omen zaizkiolako.
|
|
|
Sarrionandiaren estiloak
|
euskal
literatura klasikoarengan tinkatzen ditu sustraiak eta Jon Miranderen errefinamendu estetikoarekin moldatua dakar, baina beti erabiltzen du adierazbidetzat Sarrionandiaren beraren ama hizkuntzaren mintzamoldea. Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua:
|
|
|
Kortazarrek J. Sarrionandiaren idaztankeraren esparruan bereziki azpimarratzen du hizkera horren jatorria
|
euskal
tradizio klasikoarekin konektatu nahia eta Jon Miranderen hizkuntza poetikoaren hausnartze eta sakontze saioa dela. Iturri horiek, ordea, Joseba Sarrionandiaren sentsibilitatearen arragoan hartzen dute moldea.
|
|
|
Joseba Sarrionandia Uribelarrea Igorretan jaio zen, Durango ondoko herrixkan, 1958ko apirilaren 13an.
|
Euskal
Filologiako ikasketak egin zituen Deustun, eta lizentziatu ondoren euskara irakasle gisa jardun zuen lanean. Bergarako U.N.E.D.en Fonetika irakasle izan zen, bai eta Udako Euskal Unibertsitatean ere.
|
|
|
Euskal Filologiako ikasketak egin zituen Deustun, eta lizentziatu ondoren euskara irakasle gisa jardun zuen lanean. Bergarako U.N.E.D.en Fonetika irakasle izan zen, bai eta Udako
|
Euskal
Unibertsitatean ere.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere euskara eta
|
euskal
literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
|
1980an preso sartu zuten eta hogeita zortzi urteko kondena ezarri zioten ETAko partaidea izateagatik. Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen jarraitu zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi joan zen arte,
|
euskal
abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle handietako batean gordeta. Ihesi joanez geroztiko hamabost urte inguru hauetan erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
|
Euskal
letren esparru ezagunean daramatzan hogeitsu urte hauetako emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak gure garaiko euskal sortzaileen artean leku berezia izatera eraman du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Euskal letren esparru ezagunean daramatzan hogeitsu urte hauetako emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak gure garaiko
|
euskal
sortzaileen artean leku berezia izatera eraman du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea. Bestalde, Joan Mari Torrealdaik egindako inkestek
|
euskal
idazlerik estimatuenen artean kokatzen dute eta bere obrak" obrarik hoberenak" sailean ere bai.
|
|
|
Ondorioz,
|
euskal
letren barrutian ari den hogei urte inguruko literatura arloko jardun honek Joseba Sarrionandia euskal literaturaren protagonista garrantzitsuenetako bat bilakatu du, irakurleen, kritikoen nahiz idazleen aukeraz.
|
|
|
Ondorioz, euskal letren barrutian ari den hogei urte inguruko literatura arloko jardun honek Joseba Sarrionandia
|
euskal
literaturaren protagonista garrantzitsuenetako bat bilakatu du, irakurleen, kritikoen nahiz idazleen aukeraz.
|
|
|
Lauaxetaren aipamena ez da alferrikoa, izan ere, nahiz asmoen eta munduko literaturaren ezagutza zabalaren aldetik, nahiz kosmopolitismo zaletasunaren aldetik, nahiz poesia landua eta" dekadentea" egite horretan, ahaidegoa aurkitzen baita bi idazle hauen artean, eta Sarrionandiak gerora ere Lauaxeta aipatu izan baitu
|
euskal
literaturan bere erreferentetzat Arestirekin batean. (Marinel zaharrak, 1987)
|
|
|
Liburuak bereziki harrera ona izan zuen kritikoen artean, eta ordurako POTT bandaren partaide ezaguna zenaren lehen emaitza honek
|
euskal
idazle kontsagaratuen artean leku bat harrarazi zion, oso gazterik.
|
|
|
Un acercamiento" izeneko artikuluan, Etiopia osteko poeta taldearen barruan Sarrionandiari ematen dio garrantzi berezia. Artikulu honetan dioenez, Bernardo Atxagak argitaratu zuen poema liburua da oraingo
|
euskal
poesiaren mugarri nagusia, baina Sarrionandiak 1985eko Ni ez naiz hemengoa liburuan bildu omen zituen hobekienik poesia berri honen oinarri teorikoak. Sarrera gisako batez azal ditzakegu bada, Jon Kortazarren ustez poeta multzo berri honek dituen oinarri teorikoak eta euren ezaugarri orokorrak.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta
|
Euskal
Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta
|
Euskal
Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean. Ondorioz, askotan denbora espazioaren aipamenaren bidez egituratu dezakegu.
|
|
|
Oroitzapenen bitartez, lehen mailako narrazioaren denboratik ihes egin eta honen aurreko denbora batera salto egiten du (kanpo analepsiak, beraz). Espazioan ere, errealismoaren bidea hautatu du, gertaerak
|
Euskal
Herrian kokatuz: Donostia, Durango, Getaria, iparraldea...
|
|
|
|
Euskal
literaturan, nik bene benetan gustukoak Sarrionandiaren ipuinak ditut.(...) Atxagaren Obabakoak ere bai; gero egin dituenak ez hainbeste...; Hasieran, berriz, Gabriel Aresti, Xabier Lete eta garaiko euskal idazleak irakurtzen nituen...
|
|
|
|
Euskal
hiriburuko aldarte gehienak parte zaharrean, kaian, hondartzan, Ondarretan, Gros aldean txertatzen dira aniztasunez, nahiz eta akzioa ez izan bertako narrazioaren giltza nagusia. Gehiago isladatzen dira, bada, bertan amodioa, ekintza aktiboen atentatuen, esate baterako adierazpen psikologikoak; planu desberdinen loturek beti halako oihartzun intimista dute.
|
|
|
Egunkaria). Bestalde,
|
euskal
literaturan horrelako gogoeta jario narratiboa irakurtzearen ezohikotasuna iruzkin gehienetan azpimarratu da.
|
|
|
Edozein modutan ere, oso argia da hizkera berezi hau sortzeko
|
euskal
literatura tradizionaleko zenbait testutara jo duela, eta" egungo osagarriekin eguneratzen saiatu", idazleak berak aitortu zuen bezala. (Iban, Amagoia:
|
|
|
1999 Intimismoaz haraindi: emakumezkoek idatzitako
|
euskal
literatura, Oihenart 17, 1, Eusko Ikaskuntza, Donostia.
|
|
|
Beraz, ipuin gehienen istorioak
|
Euskal
Herrian kokaturik badaude ere badira atzerrian lekututako hainbat pasarte: esate baterako, Errusia eta Irlanda.
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek
|
Euskal
Herritik desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Gainera, bi liburu hauetako ipuinak kokapen geografiko jakin batean gertatzen dira:
|
Euskal
Herrian eta Irlandan kokaturik daude, bere esperientzian oinarritu baita liburuak idazteko. Baina, islatu nahi duen errealitate horri fantasia erantsi diola nabarmena da.
|
|
|
Espazioari dagokionez,
|
Euskal
Herrian kokatzen ditu ipuin guztiak: Donostia, Gasteiz, Bilbo... dira lekurik aipatuenak.
|
|
|
Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik eragingo egileari. Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen
|
euskal
idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo beste modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero.
|
|
|
" Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita
|
euskal
nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da. Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
|
|
Reno, Hollywood,... Honela, Hollywood eta biok izenburuan, biok hitzaren atzean
|
Euskal
Herriari eginiko erreferentzia aurki genezake.
|
|
|
Estiloa eta teknikari dagokionez honela mintzatu zen Karlos Cid: "
|
Euskal
literaturatik idazkera aberatsa eta gozoa xurgatu baitu, eta erdal literaturetatik, ordea, literatur baliabide oparoak, generoen nahasketa eta guzti." (Ubeda, Joxi: Egunkaria VI)
|
|
|
Bai gaiz bai estiloz,
|
Euskal
Herrian egin izan den ipuingintzatik urrundua," bihotzaren pozaldi bakanen eta larrialdi ugariren gaineko hamaika ipuin" dira egilearen hitzetan, jende arruntaren maitasun nahi, sexu irrika eta bakardade behartuari buruzko maisu lan gazi gozoa. Idazketa lau eta minimalista batean, doinu mantsoan, erretratu soziologikoa egiten duten albo istorioz inguraturik, oso atzean uzten du Non dago Stalin?
|
|
|
Arantxa Iturbe eta Jasone Osororen ipuinetan ez bezala, Montoiak harreman hauek
|
Euskal
Herrian kokatu ditu: Irun, Gasteiz, Bilbo,...
|
|
|
Hiru ataletan dator banaturik ipuin bilduma, itxura batean, bi erizpide oso ezberdineri jarraituz: kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun
|
Euskal
Herri sakonaren sasoia lehen" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra: lehen bi ataletan ipuin luze eta laburrak tartekatzen dira; hirugarrenean, berriz, ipuin labur" ustekabeko bukaeradunak" ditugu gehientsuenak.
|
|
|
Lehen eldarnio honetako ipuin gehienak
|
Euskal
Herrian kokaturik daude, eta honako giro hauek aurkezten zaizkigu: gerra edo gerra osteko giroa, industrializazioa, aurrerapena, ohiturak, Ameriketarako emigrazioa.
|
|
|
Bestalde,
|
Euskal
Herrian kokatu ditu ipuinok, zehazki, Bizkaian: besteak beste, Gaztelugatxe, Atxuri, Lekeitio, Deustu, Erandio, Portugalete, Santurtzi, Indautxu, Gernika,... aipatzen ditu (Eusko trenbideen aipamena ere egiten da).
|
|
|
Ereduei dagokienez, batetik itsasoaren inguruan idatzi duten
|
euskal
idazleak izan ditu gogoan: hainbat klasiko eta Joseba Sarrionandia, besteak beste; bestetik, Joseph Conrad, Henry Melville eta Salgari bezalako lan ugari irakurri ditu.
|
|
|
Aizu! aldizkarian aipatu zen bezala," Gasteizko kaleetan girotuta egon arren,
|
Euskal
Herriko edozein hiritan gerta daitezkeen pasadizoak dira." (Aizu! 243).
|
|
|
Liburu honetan antzematen da
|
euskal
literatura gazte hizkeran zein bizitzari hurbiltzen ari dela gero eta gehiago, eta horrek gure literaturari onurak baino ez dizkio ekarriko, izan ere, gazteengan literatura erakargarria izan dadin beharreko baldintzetako bat kontatzen diren istorioak gertukoak izatea da, fantastikotasuna martxan jarriz. (Gara II)
|
|
|
Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin,
|
euskal
literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean. Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia.
|
|
|
Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean.
|
Euskal
Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia. Eta, halaxe, Jon Arretxeren liburu hau ager daiteke, apal txukun batean, bere argitaletxeko bilduma berberak plazaratutako Joseba Sarrionandiaren, Mercé Redoredaren edo John Steinbeck en lanen artean.
|
|
|
Estiloari dagokionez, nabarmentzekoa da Egañaren maisutza
|
euskal
perpausari halako malgutasun luzea ematen. Egañaren perpausa, luzea, garatua, andana egituratu baten tipologiakoa da...(...) Egañak, bestalde, ahozkotasunaren ildotik hurbil doazen ipuinak txertatzen ditu noizbehin.
|
|
|
Baina, hilketa honen atzean uste baino azpijoko gehiago ezkutatzen dira, eta eleberriak aurrera egin ahala misterioaren korapiloa askatzen joango da. Gaur egungo
|
Euskal
Herrian kokaturiko intrigazko istorioa da. Hartara, rocka, drogak, ETA, Ertzaintza, EAJ, pintadak, manifestaldiak,... aipatzen dira.
|
|
|
Hona hemen beste zenbait: Egin,
|
Euskal
Idazleak Gaur liburua,... Baina, garaiko zenbait ezaugarriren erreferentzia etengabea den arren, bukaera arte ez da data zehatz baten berri emango. Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio bera beste lekuren batean ere irudika baikenezake.
|
|
|
Dirudienez, XVI. mendean hugonote batek Leizarragaren aurretik idatziriko liburua da desagertu dena. Hortaz, bazter guztiak nahas ditzakeen liburua,
|
euskal
historia interpretatzeko era zeharo alda baitezake. Horregatik, poliziak, gobernadorea, ministroa, kazetariak, politikariak,... desagerturiko liburua nork lehenago eskuratu ibiliko dira.
|
|
|
Argumentua aipatzean ikus zitekeen bezala, intrigazko istorio hau
|
Euskal
Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera Euskal Herriaz mintzo dela garbi geratzen da:
|
|
|
Argumentua aipatzean ikus zitekeen bezala, intrigazko istorio hau Euskal Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera
|
Euskal
Herriaz mintzo dela garbi geratzen da: aipamen filologikoak, historikoak, sozialak,...
|
|
|
aipamen filologikoak, historikoak, sozialak,... Baina, noski,
|
Euskal
Herria ezagutzen ez duen batentzat, kronotopoa guztiz indeterminatua da.
|
|
|
Horretaz gain, liburuak aurrera egin ahala, gero eta hausnarketa gehiago eskaintzen dizkigu. Horietako batzuk
|
Euskal
Herriko egoeraren ingurukoak dira: Ermuko PPko zinegotziaren hilketa, ETAren su etena, presoak Euskal Herriratzeari buruzko aipamenak, maiatzaren 1eko hauteskundeei buruzko erreferentzia,...
|
|
|
Horietako batzuk Euskal Herriko egoeraren ingurukoak dira: Ermuko PPko zinegotziaren hilketa, ETAren su etena, presoak
|
Euskal
Herriratzeari buruzko aipamenak, maiatzaren 1eko hauteskundeei buruzko erreferentzia,... Ipuin hauetan begirada zorrotza eta arduratsua erakusten du.
|
|
|
Errealitateari lotutakoak gehienak,
|
Euskal
Herrian kokatuak, Urolan bereziki, paisaia identifigarria baita oso. Errealitate horretan politikak (badakit esateko modu bat dela, baina ez zait bestelako hitzik ateratzen) toki aparta du.
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da
|
euskal
literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena).
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun
|
euskal
nobelagintzak batik bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Eleberri historikoetan ohikoa den kokapen zehaztasuna ikus dezakegu. Denborari dagokionez, laburpenean aipatzen zen bezala, Frankismo garaiko
|
Euskal
Herrian girotu ditu gertakizunak, Bizkaian bereziki (Bilbo, Gastelugatxe...). Nahiz eta xehetasun hauen bidez eta kronotopo determinatuaren erabileraren bidez, sinesgarritasunera hurbildu, Jimenezek narrazioa egituratzeko aukeratu dituen baliabideak direla-eta, giro ilun eta lausotu samarra nagusi da.
|
|
|
Testuartekotasuna ere aipatu zuen iruzkin berean: " Batzuetan James Clavell en
|
euskal
Shogun aren aurrean nengoela iruditu zait; beste batzuetan, berriz, Umberto Ecoren Arrosaren izena rekin dantzan." (Deia)
|
|
|
Abertzaletasunaren gorazarre sentikorra da, dudarik gabe, egileak lan honen bidez egin diguna.
|
Euskal
Herriari hainbeste oinaze ekarri zion 1936ko gerran kokatua eta urte batzuk geroagoko ETAren sorrera garaiko, hain zuzen ere bigarren kontaketa batez lagundua. Garai ezberdinetan kokatuta ezezik era diferentetan kontatuta ere badauden arren, lotura estua dute elkarren artean bi kontaketa horiek:
|
|
|
Ikus daitezke, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak adierazterakoan, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak
|
euskal
ohitura, izakera, etxe, eta hiri errural baten alderdi on eta txarrak.(...)
|
|
|
Aurrekoaren ildotik, ekintza
|
Euskal
Herrian garatu du autoreak; oraingo honetan, ostera, denboran atzera egin eta XIX. mendearen bukaerara eraman ditu hirurehun orrialde baino gehiagoko bizitza izango duten pertsonaiak. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Errealismo handiz narratuta baitaude XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean
|
Euskal
Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta euskal kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak eraginda neurri handi batean.
|
|
|
Errealismo handiz narratuta baitaude XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean Euskal Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta
|
euskal
kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak eraginda neurri handi batean.
|
|
|
Garai zehatz baten islada eskaini arren, garai historiko horretan girotutako fikzioa besterik ez da Udarbe eta Urtuella lekuko nobela. Idazleak sortutako fikziozko pertsonaiak,
|
Euskal
Herriko errealitatean bizi izan zen bizi ohi den zenbait auzi planteatzen badituzte ere, fikzioa baino ez dira, fikzioari baino ez dagozkio. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Erakutsi nahi izan dut, batetik hasierako abertzaletasun intransigentearen eragina, eta bestetik, sozialismo arrotzaren nagusiek
|
euskal
kulturaren aurka erakutsi zuten jarrera. Hau da, bi zapalkuntzak kritikatu nahi izan ditut.
|
|
|
Lan hau Espainiako Gerra Zibilean
|
Euskal
Herriko lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra hiru baizik:
|
|
|
Azken kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra badute ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena
|
Euskal
Herrian.
|
|
|
Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara joandakoa.
|
Euskal
Herrira itzultzea erabakitzen duenean, berriz, gerrarako bidea ere pizten ari da eta orduan hasten da eleberria. (Egunkaria)
|
|
|
Batetik, erlijio kutsukoa; eta bestetik, mitologiaren inguruan hedatzen dena. XX. mendearen haserako
|
Euskal
Herria aurkezten digu.(...)
|
|
|
|
Euskal
Herria baserritar eta menditarra aurkezten digu. Gizarte arazoak ere isladatzen dira, hots, gizarte mailaketa horretan dagoen ierarkia:
|
|
|
Espazioari dagokionez, lasartearrak eleberri batetik bestera aldaketa nabarmena egin du. Hau da, lehen eleberria
|
Euskal
Herritik kanpo kokatu du: Rotterdamen, zehazki.
|
|
|
Rotterdamen, zehazki. Canok elkarrizketa batean adierazi zuen bezala, bi arazo zituen istorio hau
|
Euskal
Herrian kokatzeko:
|
|
|
Giroa ez da hain sinesgarria. Bestalde, protagonistaren aita euskalduna da eta kontatzen den istorioarekin ez litzateke koherentea gertaerak
|
Euskal
Herrian kokatzea. (Berasaluze, Garikoitz: Egunkaria IV)
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori
|
Euskal
Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|