|
2000
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun
|
euskal
nobelagintzak batik bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
" Ene Jesus edo Jesus, Jesus, Jesus Maria eta Jose". 2 zk. (1977), 123 Karlos Otegi: " Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan". 2 zk. (1977), 124 Torrealday, J.M.: " Euskal idazleak gaur". 3 zk. (1977), 98 Azurmendi, J.:
|
|
|
2 zk. (1977), 123 Karlos Otegi: " Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan". 2 zk. (1977), 124 Torrealday, J.M.: " Euskal idazleak gaur". 3 zk. (1977), 98 Azurmendi, J.:
|
|
2001
|
|
|
Alabaina, bi nobela hauetan plano desberdinetan istorio desberdinak kontatzen direla esatea axaleko irakurketa deskribatzailean gelditzea litzateke. Bestalde, aipatutako nobeletan, autoreak
|
euskal
nobelagintzan lehenengo aldiz azalduko diren kontateknika berrien esplizitazio hutsa egiten duela baieztatzea ere,, nolakotasun horren oinarrian dagoen azken pausoa, hau da, nobela interpretagarri egiten duen modu hori kontuan ez hartzea izango litzateke. Honi dagokionez, esan daiteke nobela honi buruz egin diren iruzkin eta azterketa gehienetan forma aberastasun hori nabarmendu besterik ez dela egin eta metodologia kritiko batzuen esplizitaziora mugatu direla azterketa gehienak.
|
|
|
|
Euskal
nobelagintzak, berriz, oso berandu bereganatu zituen mende hasieratik nobelaren unibertsoa aberastu zuten berrikuntza narratiboak. Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) edo J. Miranderen Haur besoetakoa (1970) nobelek emandako aurrerapausuez gain, R.
|
|
|
Egunero hasten delako (1969) eta 100 metro (1976) izan ziren euskal nobela modernoaren eragile sendoenak. Txuma Lasagabasterrek 1978an egin zuen
|
euskal
nobelagintzaren bilakaeraren azterketan, Saizarbitoriaren obraren ekarpen nagusienetakotzat jotzen zuen berrikuntza formalaren ezaugarriak aipatu zituen. Honen ondoriorik behinena euskal nobelaren Kanon berria zehaztea izan zen.
|
|
|
Saizarbitoriaren 100 metro nobelatik Ene Jesus nobelaraino dagoen aldaketa poetikoa, mende honetan abangoardien ostean 50eko hamarkadako kontamolde posmodernoetara dagoenaren pareko da. Dakusagunez,
|
euskal
nobelagintzak oso azkar urratu zituen kontaketa bera auzitan jartzen duen metanobelaren arteko pausuak.
|
|
|
Esan daiteke 70eko hamarkadan sendotzen den
|
euskal
nobelagintza modernoari esker, gure narratibak garaiko joera literarioekin zuen etena ezabatu egiten duela. Lehenengo aldiz, euskal irakurleak ez du inongo eskizofrenia literariorik biziko euskarazko eta beste hizkuntzetako irakurketa literarioen artean.
|
|
|
Hasi narratologiaren ildoan bideratutako" Fokalizazioa 100 metro n" artikulutik, eta irakurketa askeagoa aurkezten duen" Bihotz bi. Gerrako kronikak" artikuluraino,
|
euskal
nobelagintza modernoaren zutabe funtsezkoenetakoa dugun idazle donostiarraren bilakaera literarioa izan dugu aztergai. Edozein kasutan, artikulu guztiotan aldatzen ez dena egilearen lanarekiko dugun errespetu eta zaletasuna dira.
|
|
|
Oso kuriosoa da nobela modernoaren ibilbide horren zilegitasunaz eta atzeraezintasunaz teorizatu eta, areago, aldarrikatu duten zenbait ahots kualifikatureniritzi kontraesankorrak konstatatzea. Esate baterako, Txuma Lasagabasterrekgurean euskal nobelaren errepresentazio gaitasunaz agertu dituen zalantzak, hauda, gure errealitatea irudikatzeko orduan
|
euskal
nobelagintzak betetako zereginaz: «Parece como si los narradores tuvieran miedo a enfrentarse con la realidad historico social». Izan ere, esperimentazio formal eta teknikoak beste hizkuntzetako nobelagintzarekin homologatu bai, baina euskal nobelagintzak bizi dugun gizartearenahalegin eta nekea, idealak eta porrotak islatzen al ditu?
|
|
|
Esate baterako, Txuma Lasagabasterrekgurean euskal nobelaren errepresentazio gaitasunaz agertu dituen zalantzak, hauda, gure errealitatea irudikatzeko orduan euskal nobelagintzak betetako zereginaz: «Parece como si los narradores tuvieran miedo a enfrentarse con la realidad historico social». Izan ere, esperimentazio formal eta teknikoak beste hizkuntzetako nobelagintzarekin homologatu bai, baina
|
euskal
nobelagintzak bizi dugun gizartearenahalegin eta nekea, idealak eta porrotak islatzen al ditu. Horixe da Tx. Lasagabasterrek planteatzen duen zalantza:
|
|
|
Baina argi utzi nahi nuke hemen neureikuspegia nobela horri buruz: Hamaika Pauso da
|
euskal
nobelagintza modernoarenlorpenik handiena. Bertan daude oretuta aurreko urteetako esperimentazio formaleta estrukturalak eta errealitate historiko soziala, gorago Tx. Lasagabasterrekaldarrikatzen zuen errealitatea, hain zuzen.
|
|
|
Sarrionaindia, J. (1977): . Gizartearen Kronikaz eta
|
euskal
nobelagintzaz?, ZerukoArgia 774, 30 (Kritika).
|
|
2002
|
|
|
Dahlen liburuak, esaterako) eta egokitu ditu. Gure egungo panoramako idazlerik sarituenetakoa da, eta, besteren artean, berak ekarri ditu Hego Amerikako aireak
|
euskal
nobelagintza modernora. Irigoienek berak adierazi bezala (ik.
|
|
|
Hurbilpen historiografikoekin batera, euskal eleberrigintzaz argitaratu diren lan kritikoak ere aipagarriak dira, besteak beste 1970eko hamarkadan argitaratu ziren zenbait lan ezagun: I. Sarasolaren Txillardegi eta Saizarbitoriaren nobelagintza (1975) edo K. Otegiren Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan (1976). Lehenengoan bi eleberrigileen poetikak konparatzen dira, eta Saizarbitoriarena modernotasunaren eredu kontsideratzen.
|
|
|
Gipuzkeraz dago idatzita, eta euskaltasun tradizionalistaren azken hondarraren baserri munduaren kontakizun idealizatua da. K. Otegik, Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan (1976) bere liburuan, obraren oinarrizko ezaugarriak deskribatu zituen, hots, geografiaz, moralez, hizkuntzaz eta ideologiaz definitutako bi munduren azalpena: batetik, euskal mendi eta baserriaren mundu idealizatua, euskal funtsaren eremu berezia, eta mundu urbanoa, bestetik, bertute abertzale zein moralik gabea.
|
|
2003
|
|
|
Ni, zerbait egite aldera,
|
euskal
nobelagintzan agertzen diren maitaleei buruzko liburuaren ondotik hego haizeak gure literaturan duen presentziaz lantxo bat zirriborratzen hasia nengoen eta horretan pasatzen nuen nire denbora librea, edo abandonatu samarrik nituen Barthes, Bakhtin, Gadamer eta beste nire autore kutunenen liburuetara itzuli ohi nintzen.
|
|
2004
|
|
|
Lehen edizioko kontrazaleko testuan honela zioen Lertxundik berak: " Urturi Euskal Herria da, mitiko bihurtzen ari zaigun, ari zaizkigun gure herria" Karlos Otegik Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan saioan (1976) berehala aztertu zuen Euskal Herri osoa sinbolizatu nahi duen Urturi pertsonaia kolektibua zela, eta gaineratu zuen: " Mikel Zarateren Haurgintza minetan nobelan ere pertsonaia literarioaren tratamendu hau bera dakusagu".
|
|
2006
|
|
|
Oso zaila da gaur egun
|
euskal
nobelagintza nondik nora doan esatea. Beste literatura batzuetan gertatzen dena gertatzen da euskal literaturan ere:
|
|
|
Erabili diren irizpideak honakoak izan dira. 1) Txuma Lasagabasterrek, Mari Jose Olaziregik, Jon Kortazarrek eta Iñaki Aldekoak hurrenez hurren argitara eman dituzten
|
euskal
nobelagintza garaikidearen azterketetan nabarmendu dituzten nobelen hautua egin da. 2) Egile bakoitzetik nobela bakarra aukeratu dugu.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, aukeratutako hamabietatik, sei pertsonaia femeninoren egileak emakume idazleak direla. Pertsonaiaren bilakaeran
|
euskal
nobelagintzan sortu diren pertsonaia femeninoetan murgildurik, esan behar dugu hortaz, 80 nobela ingurutik aipaturiko 12 emakumezko protagonista baino askoz gehiago ez dugula topatu aipaturiko tenore horretan.
|
|
|
Mintegik, Bai... baina ez (Susa, 1986) nobelan, gizartearen arauak apurtzen dituen istorioa idatziko digu. Maitasunaren ikuspegi berri bat emango digu Mintegik,
|
euskal
nobelagintzara pertsonaia berri bat ekarriz: Rosa.
|
|
2008
|
|
|
II.7 Literatura:
|
euskal
nobelagintzaren sorreran
|
|
2011
|
|
|
Izan ere, euskal eleberrigintzako lehen heroi gatazkatsuaren aurrean gaude (ikus Otegi, Karlos. Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan, Bilbo, Mensajero, 1976), bere haragian existentzia ororen kontingentzia, absurdua sufritzen duen pertsonaiaren aurrean. La nausee (1938) eleberrian A. Roquetinek bezala, Leturiak giza existentziaren zentzurik eza islatzen du bere egunkarian, baita gogoeta egin ere existentzialismoaren gai nagusien inguruan:
|
|
2012
|
|
|
Euskararen soziolinguistikan aitzindari, eta euskara batuaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen. 1957an argitaratu zuen Leturiaren egunkari ezkutua eleberria
|
euskal
nobelagintza modernoan mugarri izan zen.
|
|
|
Euskararen soziolinguistika aldarrikapenaren aitzindari eta euskara batuaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen, Krutwig eta Mitxelenarekin batera. Leturiaren egunkari ezkutua bere eleberria
|
euskal
nobelagintza modernoaren abiapuntu izan zen. Txomin Iturbe erakunde armatuko buru arrasatearra hil zenean, haren hilotza estali zuen oihala Txillardegik berak gorde zuen Iturbe erraustu aurretik, hori erretzea pena bat zelakoan; etxean gorde du urteotan denetan.
|
|
2015
|
|
|
euskal literaturak nobela behar zuen, nobelak errealista behar zuen, eta nobela errealistak gatazka politikoa hartu behar zuen hizpide. Eskakizun horiek 1990eko hamarkadaren bigarren erdian ase zituen hein batean
|
euskal
nobelagintzak (Atxaga, Saizarbitoria edo Urretabizkaiaren lanak tarteko), baina hala ere gatazkari behar beste heldu ez diolako usteak XXI. mende hasieran ere iraun du.
|
|
|
Herentzia nazionalistatiko ihesa, nobela horretan, geografikoagoa bainoago katarsiaren bidezkoa da; tragediaren antzezpena, histrionismoa, hedonismoa, patu horri azken puntua jartzeko bitarteko bilakatzen dira. Baina
|
euskal
nobelagintzak naziotik ihes egitea eta herentziari uko egitea desio gisa adierazten badu ere, hein batean eten hori fantasia dela ere kontziente da, eta badira aitaren
|
|
|
Estatuaren errepresioaren gordintasuna gazteak ustez egindako delituaren eta jasotako ondorioen arteko desfasearen bidez irudikatzen da, estatuaren aparatu polizial eta judizialak zein kartzelak pertsonaia suntsitzen baitute.
|
Euskal
nobelagintza gehienean estatua Beste nagusi gisa desagertu denean, Montoiak haren aparatuen indarkeria bere gordinean jartzen du bistan. Orobat, Eneko Goñiren gurasoen bidez, bere burua indarkeria politikotik urrun ikusi nahi lukeen subjektu abertzalea, EAJren ingurukoa, interpelatzen du Montoiak, guraso horiek nahitaez politizatzen baitira semeak jasotako errepresioaren ondorioz.
|
|
2016
|
|
|
Esan dezagun besteren gainetik maite duela ordena. Eta, ordurako
|
euskal
nobelagintzak egina zuen arren urratsik modernitatera Etxaideren saio historikoak, Loidiren nobela beltz ospetsua, Txillardegiren lan existentzialak, lehena izateagatik pasa dela nabarmen historiaren paperetara. Lertxundik, berriz:
|
|
|
Behin baino gehiagotan izan da, eta dut? hizpide euskal ipuingintzaren kemena, konparatuta inguruko hizkuntzetakoarekin, eta baita
|
euskal
nobelagintzaren errealitatearekin ere. Noiz edo noiz errepikatu dudan bezala, 1990ekoa, nobelaren hamarkada?
|
|
|
gorakadarekin: bilakaera bat zeinetara, bide batez esanda,
|
euskal
nobelagintza ez baitzen atzerapen historiko handiegiarekin egokituko. Eboluzio horretan txertatuko litzateke, hain zuzen, esperimentalismo, tanten?
|
|
|
Ordura arte,
|
euskal
nobelagintzaren bilakaeran kostunbrismoa genuen nagusi, baina gerraondoan ez zuen balio proiektu nobelistiko baterako. Honela, Irazustaren Joanixio eta Eizagirreren Ekaitzapean erdibidean gelditu ziren, nobela errealistaren osagaiak guztiz mamitu gabe.
|
|
|
Loidiren eleberria kasu berezia da
|
euskal
nobelagintza modernoaren bilakaeran, detektibe nobela klasikoa ez baitzen inolaz ere modernitatearen kezkak eta gizabanakoaren gatazkak islatzeko ibilgailu literariorik aproposena. Generoaren ezaugarri nagusiak, hau da, unibertso itxi eta hautazko bat, pertsonaia estereotipatuak, arrazoimenaren ustezko nagusitasuna eta amaiera itxia, gizarte burgesaren mitologia baten ezaugarriak dira.
|
|
|
Aitzitik, eleberrian ageri denez, Loidik esku artean zeukan materiala birsortu egin zuen, harik eta bere gogoko narrazioa eraiki arte. Emaitza, bistan dago, ez da adaptazio gazbako bat, baizik eta
|
euskal
nobelagintzaren bilakaeran bere txokoa aurkitu zuen eleberri bat.
|
|
|
Langintza horretan, Loidik zenbait oztopo gainditu zituen, besteak beste, hizkuntzaren, kamustasuna?, Iñaki Aldekoak
|
euskal
nobelagintzaren kasuan aipatzen duenez, (12). Gure ustez, Loidiren heziketa zientifikoak eginkizun horretan lagundu zion, euskara bizitza modernorako tresna gisa aise erabiliz, zenbait zalantza gorabehera.
|
|
|
Ekitaldia Irungo CBA Kultur Zentroan izango da, arratsaldeko 19:00etan, eta Akademiaren Literatura Ikerketa batzordearen ekimenez antolatu da. Literaturgintzaren esparruan batik bat
|
euskal
nobelagintzan eginiko ekarpenari esker da ezagun Loidi: 1955 urtean Hamabost egun Urgainen nobela argitaratu zuen, euskarazko lehen polizia nobela.
|
|
|
Literatur lanak zein artikuluak argitaratu zituen aldizkari horietan. Literaturaren esparruan batik bat
|
euskal
nobelagintzan eginiko ekarpenari esker da ezagun: 1955 urtean Hamabost egun Urgainen nobela argitaratu zuen, euskarazko lehen polizi nobela, arrakasta handia izan zuena.
|
|
2017
|
|
|
" [Carla idaztean Anjel Lertxundi] bere iragan literarioa zalantzan jartzen duen prozesu batean murgilduta dago, aukera berrien bila. Prozesu horretatik garaile irten ziren bai bera eta bai
|
euskal
nobelagintza, oro har." Ikus Iñaki Aldekoa, Euskal literaturaren historia (Donostia: Erein, 2008), 303 or. ponduta ahalegin berri bati ekiteko.
|
|
|
Modernismo berantiarrerako pausuak
|
euskal
nobelagintzan hartu duen moldea deskribatzeko egokia da Ihab Hassan literatura irakasle estatubatuarrak eskainitako azalpena. Hassanek isiltasunaren literatura izendatu du XX. mendeko literaturan zehar bere ustez gero eta nabarmenago gauzatuz joandako joera.
|
|
|
Bigarrenik,
|
euskal
nobelagintza garaikideak mundu ikuskeren errepertorioari dagokionez darakusan heterogeneotasuna nabarmendu beharra dago. Espektroa osorik antzeman eta deskribatzeko asmoz, lau poetikaz osaturiko sailkapenaproposatu da.
|
|
|
Espektroa osorik antzeman eta deskribatzeko asmoz, lau poetikaz osaturiko sailkapenaproposatu da. Alan Wilde eta Ihab Hassan literatur historialari estatubatuarrek XX. mendeko eleberriari buruz nork bere aldetik seinalaturiko korronteetatik batzuk aukeratuta,
|
euskal
nobelagintza garaikiderako neurrira eginiko konbinaketa atondu da: premodernismoa, goiz modernismoa, berant modernismoa eta postmodernismoa.226 Lehen hirurak, argudiatu bezala, ikuspegi esentzialistak dira, modernitatearen zimentarri ontologiko eta epistemologiko berberak partekatzen dituztelarik.
|
|
|
Baina Victoriari inpresio eskasa eragiteko beldurra iragarlea gertatu zen, Juan Martinek kosta ahala kosta ekidin nahi izandako horixe bera ekarri baitzion azkenean bere jokaerak, zinez maite zuen emakumearen begietara txepel, makal, erabat ezdeus agertzea, alegia.
|
Euskal
nobelagintzak eman duen eszenarik gogoangarrienetako batean, Juan Martin Madrilgo hotel batean Eugeniarekin eginiko hitzordura agertu da bere izkribu liluragarria berreskuratu asmoz; bertan, izugarrizko umiliazioa jaso eta ihesari ekin dio hoteleko korridorean barna; ezustean, Victoria ikusi du korridorearen beste muturrean, aldi berean mendeku gosea artean berdindu gabe zeukan Eugenia oihuka has... " ¡ A dónde vas, miserable; te olvidas esto!" Eszena gogoratzean Juan Martinek egoki seinalatu bezala, Eugeniak" miserable" oihukatu zuen, Victoriak Rossettiz erabili ohi zuen hitz berbera, alegia.
|
|
|
Nire interesa postmodernismoak irudikatu duen errealitatea ulertzeko bide berria aurkeztea da. Are gehiago, lan honetan mundu ikuskera postmodernista ikergai modura ez ezik ikuspuntu teoriko kritiko modura ere hartu dut, horrexek ahalbidetu didalarik
|
euskal
nobelagintza garaikidean beste mundu ikuskera
|
|
|
Azken aldion hainbat analisi plazaratu dira garapen horren nondik norako orokorrak ezaugarritzeko asmoz. Mari Jose Olaziregik, oroz gain, hain paisaia narratibo heterogeneoaren irudi orohartzailea marrazteko zailtasun itzela azpimarratu du.1 Olaziregik eklektizismoa darabil
|
euskal
nobelagintza garaikidearen bereizgarri nagusitzat eta hainbat elementu narratologikoren arabera gaiak, egileak, espazioak egituratu du bere taxonomia: Gerra Zibila, emakumezko literatura, espazio postmodernoak, terrorismoa eta bestelako joerak.
|
|
2019
|
|
|
Lur argitaletxe sortu berrian. Saizarbitoria eta Sarasola sortzaileen artean zeuden?, 1969ko azaroan. Hainbat zuzenketa egin ostean.Egileak ez omen zuen espero lan hura
|
euskal
nobelagintza modernoaren mugarri, eta idazle jardun luze baten abiapuntu, bilakatuko zenik.
|
|
|
Jon Kortazar, (2007) Postmodernitatea
|
euskal
nobelagintzan, Utrisque Vasconiae, Donostia.
|
|
2020
|
|
|
Esan dezagun besteren gainetik maite duela ordena. Eta, ordurako
|
euskal
nobelagintzak egina zuen arren urratsik modernitatera Etxaideren saio historikoak, Loidiren nobela beltz ospetsua, Txillardegiren lan existentzialak, lehena izateagatik pasa dela nabarmen historiaren paperetara.
|
|
|
|
Euskal
nobelagintzaren berritzea egotzi zaio Leturiaren egunkari ezkutua obrari. Lehen euskal nobela modernotzat hartu da.
|
|
|
Testuinguru horretan sortzen da Uxue Alberdiren Aulki jokoa (2009), helduentzako euskal literaturan 36ko Gerrari buruz emakume batek idatzitako lehen eleberria, 2
|
euskal
nobelagintzari diskurtso narratiboan berrikuntzak eskaintzen dizkiona.
|
|
|
SERRANO MARIEZKURRENA, Amaia (2019). 1936ko Gerra
|
euskal
nobelagintzan: Memoria Ikerketak narratologia kulturalaren ikuspegitik (Doktorego tesia, UPV/EHU, Donostia).
|
|
|
OTEGI, Karlos (1976). Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan. Bilbo:
|
|
2021
|
|
|
(141) Karlos Otegi, Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan, Gero, 1976.
|
|
|
OTEGI, K., 1976, Pertsonaia
|
euskal
nobelagintzan, Gero.
|
|
|
Nik bai. Txomin Agirrek Kresala idatzi zuenean eta
|
euskal
nobelagintzari bere lehen arrakasta eman zionean, uko egin zion bere bihotzetik hurbilago sentitzen zuen hitanoa erabiltzeari, Ondarroa moduko kostaldeko herrietan aspaldi galdua zegoelako eta fikziozko arranondotarren hizkerak benetakoaren kolorea izan behar zuelako. Oso erabaki ona izan zen, eta era horretako gehiago behar ditugu, ze, hitanoaren erabilera literarioa deskontrolatu egin zaigu42.
|
|
2022
|
|
|
Gisèle beste klase batekoa da. Ez alferrik,
|
euskal
nobelagintza modernoko lehen emakume protagonista dugu, Elsa Scheelenekin batera. Kurioski, atzerritarrak biak, ez euskaldunak, atzerrian kokatuta baitaude biak ala biak hartzen dituzten eleberriak.
|
|
2023
|
|
|
Txomin Agirrek urte batzuk geroago, 1912an atera zuen Garoa eleberria,
|
euskal
nobelagintzari ateak ireki zizkion lanetako bat, eta bertan meategi horien deskribapen apokaliptikoa egiten du Aloñako artzain giro idilikoaren antipodetan:
|