|
2001
|
|
|
Narratibaren azken norabideez gogoeta egitera jarrita, ezin, bada, idazlezidazle eginiko ibilbide astuna eskaini, nahiz eta halakorik ere ezinbestean egiteaegokituko zaidan. Bai nire Narrazioak eta mendebaldeak, bai 1993an argitaratutako
|
Euskal
Ipuinen antologia bat liburuak ere, beren mugak, nire mugak, zituzten, hau da, egileak ezarritako edo erabakitako mugak.
|
|
2002
|
|
|
Lertxundiren obraren aipamen sakonagoa aurrerago egingo badugu ere, azpimarratu egin nahi genuke autorearen berritze etengabea, jada presente dagoena 1970 eta 1973 artean argitaratu zituen hiru lanetan. Bere literatur ibilbidea Hunik arrats artean (1970) ipuin liburuak hasi zuen; liburu hau
|
euskal
ipuin modernoaren hastapena da zenbaitentzat, eta bertan nabarmena da Hego Amerikako errealismo magikoaren eragina (ipuinetako bat Macondon kokatzen da, eta beste batean narratzaile hila bilakatzen da narrazioaren gidari, Rulforen kutsuko estilorik klasikoenean), baita absurdoaren antzerki eta ipuinen eragina ere. Emaitza, azkenik, garaiaren ikuspen fresko eta iradokitzailea da.
|
|
|
1 ik. Mujika Iraola, I., 1991," Ipuingintzaz", Hegats 5, 1991ko abendua, 17; Aldekoa, I., 1993," Mapak eta istorioak" in Aldekoa, I., 1993,
|
Euskal
Ipuinen antologia bat, Alberdania, Irun, 7; Aldekoa, I., 2000," El cuento en euskera", Bitarte 21, 111; Mendiguren Elizegi, X., 1997," Aniztasuna eta Kalitatea" in Torrealdai, J. M., 1997, Euskal Kultura Gaur, Jakin, Arantzazu, 330
|
|
2005
|
|
|
Izen berriez gain, 90eko hamarkadak bestelako berrikuntzak ekarri dizkigu.
|
Euskal
ipuin idazle berriek, lehenengo aldiz, beren mundu literarioak sortzeko euskal literaturako erreferentziak izan dituzte, aurreko hamarkadetan garatutakoak. Ipuin laburrak edo mikrorrelatoak idazteko joera zabaldu da, eta horrek estrategia narratibo berriak erabiltzea eragin du:
|
|
|
Opera prima honetan Mintegik agerian uzten du ipuingintza modernoa ezagutzen duela, batez ere, Europa erdialdeko idazleei dagokiena. Bilduma honetako ipuin batzuek,"" ipuinak esaterako, hamarkada honetako
|
euskal
ipuinen antologiak bete zituzten, ipuin hauen kalitate eta garrantziaren erakusle.
|
|
|
Egoera hau erabat aldatu zen 80ko hamarkadan, euskal literatura osoa garatze prozesu arin batean murgildu zen, baina aurreko urteetakoekin alderatuta ipuingintza izan zen gehien garatu zen generoa. Kopuruak hobetu ez ezik, 80ko hamarkadan
|
euskal
ipuin modernorik onenetakoak ezagutu ere egin dira. Hamarkada horren gailurra Atxagaren Obabakoak narrazio bildumak ezarri zuen.
|
|
|
|
Euskal
ipuin modernoa saio batetik etorri dela esan genezake, batetik ipuingintzaren eredu garaikide nagusiak (Poe, Kafka, Txejov, Quiroga, Borges, J. Cortazar...) bereganatzetik, eta bestetik modernismoaren estetikak lantzetik. Bien uztarduran euskal ipuingintza modernoaren sorrera dugu.
|
|
|
70eko urteetan ikusiko ditugu, beraz,
|
euskal
ipuin modernoaren benetako oinarriak.
|
|
|
Horixe izango da gure xedea. Lan honetan ez dugu herri ipuina jorratuko, ezta ahozko eta idatzizko ipuingintzen arteko aldeez eztabaidatuko ere, are gutxiago, aipatuko dugun arren, ezta izan litekeen
|
euskal
ipuin literario osoaren azterketa egingo ere. Ipuin modernora mugatuko gara, erabat jakitun izanda aurreko bestelako gertaera narratiboetan iragan eta sorrera duena, horratx zaharberrituarena.
|
|
2006
|
|
|
Lehen kantaldia, eta txalapartaldia, Irunen izan zen, Jorge Oteiza gortinen atzean oso urduri zegoela. Haur bat zapata berriekin zirudien; bera zen taldeari izena proposatu ziona,
|
euskal
ipuin herrikoi baten (San Martin arotzarena) esaldi bat aukeratuz. Kantaldiaren ondoren, Oteizarekin bazkaldu genuen, eta solastu ginen, eta arratsalde bukaeran Agiña mendira joan behar genuela otu zitzaigun, Oteiza gidari genuela, Aita Donostiri eskainitako eskultura bisitatzera.
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
|
Haurrentzako ipuinak.
|
Euskal
ipuin herrikoien bilduma. (b).
|
|
2007
|
|
|
Areago. Truebaren tema, euskara baztertzea bide zen;
|
euskal
ipuinak, Ramón Artola, Felipe Arrese Beitia, are Iparragirreren Gernikako Arbola bera (arrakastarik gabe, beharrik!) espainieraz hedatzen saiatuz.
|
|
|
haren isuria da. Gure geografia eta klima den baino nordikoago ikusten du, nik uste;
|
euskal
ipuin mitologiko eta sineskizunak erlijio indoeuroparretan urtu dizkigu, Ortzi bera Thor-ekin berdindu; Altzateko Jaunaren nortasunak wagnertarragoa dirudi baserriko baserritar batena baino, etc. Euskalduna martzal nobletu nahi zigun zalantza gabe. Bere moduko euskaldun bat asmatu du hala, euskotar askok maite (izan) duena, nobela irakurgozo batekoa baita betiere errealitate egiazki egiazkoa.
|
|
|
|
Euskal
Ipuinak, 1973, 160 orr.
|
|
|
Helbide elektroniko honetan, Euskal Herriko honako informazio digitalizatu hau aurki daiteke: idazleak,
|
euskal
ipuinak, euskara...
|
|
2008
|
|
|
Gure azter eremuak ahozko literatura jarraitzen eta/ edo moldatzen du eta hori da deskribatu gura duguna:
|
euskal
ipuin kontalaritzaren gaurko eredua.
|
|
|
Ipuinak,
|
euskal
ipuinak, jakintsu, zaletu, euskaltzale, folklorista, etnologo, literatur aztertzaile askoren langaia dira. Ipuin bildumak, ahozkotik eta idatzitik jasoak eta haien azterketa sakon edo arinagoak ugariak dira gure artean eta beste hizkuntzen kultur altxorraren bildumetan.
|
|
|
Ikerketa sistematiko eta enpiriko batetik abiatuko gara. Gaurko
|
euskal
ipuin kontalari ezagunenetakoen zazpi ipuin konta saio grabatu ditugu, bideoz eta audioz. Transkribatu egin ditugu.
|
|
|
Jean François Cerquand ek bildu
|
euskal
ipuin eta leienda artean bada bat gertakizun miresgarri hau oroitzen duena ere, eta Katalunia aldean ere Gironako eliz-barrutian kontserbatzen dena. Urtarrilaren 28an ospatzen zen, San Xarlemainaren Ofizioak, honela zioen:
|
|
|
16
|
Euskal
ipuinetako Tartalo eta artzainaren istorio klasikoak, ez eta Alarabiarenak ere, ez digu ordea, hitz joko honen zantzorik ematen. Ongi jasoa dago, ordea, William Rollok
|
|
|
Azkuek beraz,
|
euskal
ipuinak Europako beste batzuekin alderatzen zituen. Konparazio hauen zenbatekoa Azkuek berak aipatu zuen gutun batean:
|
|
|
«cito en la obra lo menos cincuenta veces la obra alemana Handwörter buch des deutschenAberglaubens, por coincidir muchas costumbres y supersticiones en ella expuestas con las de este País»323 Asia, Madagaskar «ta beste urrutiko erri batzuren ipuinak» baztertzen bazituen, «astirik ezaz» zen. Beraz, pentsa liteke, printzipioz Azkuek
|
euskal
ipuinak mundu osokoekin alderatu nahiko zituela, europar, afrikar edo asiar bereizketarik egin gabe. Baina ikerketa mugatu beharrez, gertukoen zituenetan zentratu zen, Europa (Kaukasoraino) erreferentetzat hartuz.
|
|
|
Bestalde, zenbait
|
euskal
ipuinen eta Europako beste batzuen arteko kidetasuna dagoela aipatzeaz gain kidetasun hori hobeto zehazteko saio bakanen bat ere egin zuen Azkuek. Euskaldunak Europako herri zaharrena zirela esan zuenez, posible zen Azkuek europar paralelismoei euskal jatorria egoztea, halako jarrera handiusteak ohikoak baitziren garaiko Euskal Herrian.
|
|
|
Baina ez zen hala gertatu. Azkuek harremanen norabidea zehazten duen kasu bakarrean,
|
euskal
ipuina Alemaniatik heldu zela interpretatu zuen:
|
|
|
Soilik ipuin bakar baten inguruan egin zuenez interpretazio hau, seguruenik ezin orokor daiteke ondorio berdina Azkueren pentsamendu osora. Hau da, ziurrenik ezin esan daiteke Azkuerentzat
|
euskal
ipuin guztiak Europatik heldu zirela. Baina bai esan liteke berak euskal folklorea kanpoko eraginei irekita zekusala.
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
|
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
2009
|
|
|
|
Euskal
ipuinen corpusa Europako eta Europaz gainerako tradizioetakoekin bat dator neurri handi baten. Ipuinen gaiak, kontalariaren baldintzak eta helburuak herrialde batetik bestera arean aldatzen badira ere, gizakion eta gizarteen oinarrizko beharrak asetzea dute helburu han eta hemen.
|
|
|
Nor, esaterako, gure Jauna eta San Pedro baino ospetsuagorik? Eta begiratu, inoizko umorerik gatzatuenaz agertzen jakuz gure
|
euskal
ipuinetan: San Pedro ia beti bereren bat egin edo bere bihotz zabal handia erakusten deuskula; eta gure Jauna, ziria sartu eta ostean, San Pedrori irakatsi on bat emon gurarik.
|
|
|
Tximaluze bat etorri da
|
euskal
ipuinen artera, Peru Tximaluze jarri diote izena, Alemaniatik dator eta 164 urte beteko ditu aurten. Bai adinez zaharra da, baina mutiko izaten jarraitzen du oraindik.
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
2010
|
|
|
Danilo, itzultzailea, kritiko literarioa eta Milango unibertsitateko irakaslea, 1989an ezagutu nuen, Donostian egindako literatur topaketa batzuetan. Italian Stampa Alternativa argitaletxeak modan jarritako liburu ttipi haietako bat egin nahi zuen
|
euskal
ipuinekin. Nire bigarren liburuko" Trapezioko bi artista" bidali nion gaztelaniara itzulita(" Due artisti del trapezio" izenburua jarri zion berak), Bernardo Atxagaren" Per scrivere un racconto in cinque minuti", Xabier Kintanaren" A sua immagine e somiglianza" eta Joseba Sarrionandiaren" Franz Kafka e la bambina" ipuinekin batera argitaratu zena 1993an Racconti Baschi tituluaz.
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
|
2
|
Euskal
ipuinen antologia bat
|
|
2011
|
|
|
Baina, lehen
|
euskal
ipuin modernoez ari ginela, hara non topo egiten dudan liburuxka batekin, apenas 69 orrialde, Ipuinak epigrafea azalean, Gabriel Aresti delako batek sinatutako sei ipuin. Eta gogoratzen dut Susa argitaletxeak egin zuen lan eskerga hartan, Gabriel Arestiren lan konpletoetan, badagoela Narratiba izeneko ale bat, eta hemen ere bildu zirela sei ipuinok (gehi narrazio labur batzuk, gehi nobela bat).
|
|
2013
|
|
|
Euskal literaturari buruz ikerketa asko argitaratu ditu.Hona bere liburuetako batzuk: Antzarra eta ispilua (1992); Antologia de la poesía vasca (1993);
|
Euskal
ipuinen antologia bat (1993); Zirkuluaren hutsmina (1993); Munduaren neurria (1998); Mendebaldea eta narraziogintza (1998); Historia de la literatura vasca (2004); Euskal literaturaren historia (2008). Euskaltzaindiaren Literatura Ikerketa batzordeko kidea da.
|
|
2015
|
|
|
Ahozko narragintzaren ezaugarri zenbait. Ahozko tradizioko
|
euskal
ipuinak aztertzen zituen, Vladimir Propp teoriko eta kritikoaren azterketen estilokoa, baina ipuinon" azalekogoako egiturak" ikertzen zituena. Zazpi alderdiren arabera aztertu zituen ipuinak:
|
|
|
Liburutegiak, ospakizun astea antolatu du: Liburutegien Egunaren harira... Urriak 24 azaroak 7Zinema eta literaturari buruzko erakusketa liburutegian.Urriak 28, asteazkena18: 00 Miriam Mendozaren ipuin kontaketa saioa liburutegian, HH4koentzat.Zehaztasunak: " Miriam Mendoza ipuin kontalaria izango da Sutegi Udal Liburutegian.
|
Euskal
ipuin tradizionalak kontatzen ditu baina baita gaur egungo idazle euskaldun zein atzerritarren ipuinak ere". Urriak 29, osteguna19: 00 VI. Euskarazko Literatura Topaketa: Garazi Kamioren" Orube abandonatuak" komentatuko da liburutegian.Oharra: idazlea bertan izango da.
|
|
|
" Kapitaina" ipuina, Hegatsez liburu kolektiboan, Juan San Martinek eta Serafin Basaurik prestatua, Kuliska Sorta, Itxaropena, 1971; Iñaki Aldekoak ere Alberdaniak 1993an argitaratu
|
Euskal
ipuinen antologia bat en jaso zuen.
|
|
2016
|
|
|
|
Euskal
ipuin liburuak gehiago saltzen al dira, beraz, inguruko literaturetakoak baino eta eleberriak baino. Ezbairik gabe, gure inguruetan baino gehiago argitaratzen badira gehiago salduko dira, proportzioan behintzat, poema liburuekin antzera gertatzen da, edo nabarmenago:
|
|
2017
|
|
|
(Tutik ulertu ez duen seinale da norbaitek, burlatzeko, ipuinon esanahia eta balioa XVI. mendean eta XIX edo XX. mendean ez bereiztea). XIX. mendeko Aitorren
|
euskal
ipuinean, ordurako euskal gizarte tradizionala Estatu modernoen erasopean krisi larrian sartua dago iparraldean nahiz hegoaldean, eta elezahar berriaren xede nabarmena (Aitorrek zazpi seme ditu, etab.) zazpi probintzien eta Euskal Herri osoaren batasunarena da.
|
|
|
Aratsaldeko 4 etan Zokoburuko plazan, kontzertua herriarteko orkestrarekin... Aratsaldeko 5 etan, Mendi Zolan biltokian" Animaliak kalakan", Ixabel Millet
|
euskal
ipuin kondalari.
|
|
2018
|
|
|
Bueno hegala... "
|
Euskal
ipuin antologia batean ez lirateke ahantzi behar". Hala ziok.
|
|
|
Ongi hiltzea da
|
euskal
ipuinetan adierazten den nahikaria, ez betiko bizitzea edo hilezkor izatea. Herioa, beraz, onartua da ona denean.
|
|
|
Wendworth WEBSTER ek 1877an argitaratu zuen London en Basque Legends liburua. Harek bildu euskal testu originalak argitaratu ditu Xipri Arbelbidek(
|
Euskal
ipuinak, 2 tomo, Klasikoak, Donostia 1993). " Basajauna" deitu ipuinean (tomo I, 9 or.), hiru anaia eta arreba bat katibu dira basajaunaren etxean, eta egun batez" haurride hoik elkharrekin hitz hartzen dute beren basajauna hil behar dute"; baina ordurako hiru anaiak ordurako idi bilakaraziak baitira, arrebak basajaunaren andereari mehatxu egiten dio:
|
|
|
1993
|
Euskal
ipuinak, 2 tomo, Xipri Arbelbideren argitalpena.
|
|
|
batean (presoen afusilamenduak epaiketarik gabe) asasinatua hil da. Hil aurreko egunetan preso lagunak
|
euskal
ipuinak eta bere Euskal Herriko haurtzaroko oroipenak kontatuz entretenitzen eta animatzen ei zituen kartzelan (V. Marrero, 1955, 742).
|
|
2019
|
|
|
Historiaurrea, ohiturak eta kondairak elkartzen diren lekua Euskal Herriko leku ospetsua izanez, anitz
|
euskal
ipuin eta kondaira Sarako leizean kokatzen dira, segur aski historiaurretik gaur egun arte, oraindik bizirik daudenak.
|
|
2020
|
|
|
Baina, lehen
|
euskal
ipuin modernoez ari ginela, hara non topo egiten dudan liburuxka batekin, apenas 69 orrialde, Ipuinak epigrafea azalean, Gabriel Aresti delako batek sinatutako sei ipuin. Eta gogoratzen dut Susa argitaletxeak egin zuen lan eskerga hartan, Gabriel Arestiren lan konpletoetan, badagoela Narratiba izeneko ale bat, eta hemen ere bildu zirela sei ipuinok (gehi narrazio labur batzuk, gehi nobela bat).
|
|
2021
|
|
|
Eta ohar bat: Óscar Abenójar, ipuin ikertzaile handia, monografia zabal eta mamitsua prestatzen dabil gaur egun, hainbesteko jakingura eragiten duten
|
euskal
ipuin horien iturriez eta nazioarteko paralelismo guztiz aspaldikoez. Irakurtzeko aukera dugunean, hobeto ulertuko dugu zer filosofia txundigarri dagoen gordeta euren burua ibaietara botatzeko zale diren txerrien baitan.
|
|
|
euskal herriko ipuingintza egon badagoela, baina europar tradizioan kokatzea eskatzen duela nahitaez. Egia da ez dela erraza
|
euskal
ipuinez (edo bestelako herrietako ipuinez) hitz egitea, muga etnografikoak lausoak baitira, oro har. Zaila da jakitea ipuina berez non sortua den, eta nondik zabaldu den mundu zabalera.
|
|
|
Gatzaren atzetik. Emakumearen irudia
|
euskal
ipuin herrikoietan: Mari xor, egilea editore, Bergara.
|
|
2022
|
|
|
Marrazki pollitek apaindurik, Maitena Ihidoperena azalean, Virginie Salanenak barneko orrietan. " Zutitu eta sar zaitez gure
|
euskal
ipuinen oihanean" dauku gonbita zabaltzen Xanek. Ali Babak erran zuen moduan, guk ere erran dezagun" Sesamo, zabal zaitez!" eta liburua idekiko zaigu, gozagarri.
|
|
|
1993
|
Euskal
Ipuinak, 2 tomo, Txipri Arbelbidek argitaratuak, Klasikoak, Donostia.
|
|
2023
|
|
|
Haurrentzako ipuinak.
|
Euskal
ipuin herrikoien bilduma. (b).
|