|
2001
|
|
|
Gauza ohargarria: gaur egungo
|
euskal
sistema literarioaren gunea pertsonifikatzen duten idazleen pertsonaiak (hots, Atxagaren Carloseta Saizarbitoriaren Iñaki Abaitua) hibridoak dira, artista/ militantea bikotea berenbaitan sintetizatzen dute. Izan ere, Carlosek bere alde artista dauka okingintzanartisau den aldetik, eta Iñaki Abaitua idazlearen fikziozko doblea den DanielZabalegi etakidea da.
|
|
|
gaina hartu die beste genero guztiei. Geure gogoetarenazken urrats laburra errealismo eraberritu horren aniztasuna eta ñabardurak deskribatzeko erabiliko dugu, eta baita
|
euskal
sistema literarioan betetzen d (it) uen tokieta funtzioa (k) ulertzen hasten saiatzeko ere.
|
|
|
Ohiturazko eleberritik errealismo sozialera eta errealismo sozialetik fantasiara, eleberria, euskal eleberria, literaturtasunerantz hurbilduz doa aurrerapenaren bidean sartuta. Etapa hauekguztiak ez dira bere garaiko
|
euskal
sistema literarioaren beharren arabera epaitzen, literaturaunibertsalaren ideologia eternoaren arabera baizik. Literaturatik bizi garen idazle nahiz kritikarieihori onartzeak min egiten badigu ere, Literatura bera ere ideologia bat da.
|
|
2002
|
|
|
|
Euskal
sistema literarioaren eskema laburregi hau nolabait osatzeko, bitartekariez ere hitz egin genuke. Gauza jakina da azken hamarkada hauetan bitartekarien garrantzi eta eraginkortasun komertziala izugarri eraldatu eta merkatuaren legeetara makurtu dela.
|
|
|
Esandakoari jarraituz,
|
euskal
sistema literarioaz mintzo garenean, teoria enpirikoaren jarraitzaileek zehaztutakoaren ildotik (ik. Schmidt, S. J.:
|
|
|
Edonola ere, esan beharrik ez dago atal honetan egungo literatur sistema soilik izango dugula hizpide eta, hori horrela izanik, denboran hurbilekoak zaizkigun testuak ulertzeko bakarrik suertatuko zaigula argigarri. Has gaitezen, beraz, oso gainetik bada ere,
|
euskal
sistema literarioa zehazten eta kritikak bertan lukeen garrantziaz gogoeta egiten.
|
|
|
lehendabizisarrerak aztertuko ditugu, eta ondoren, gastu publikoak. Baina, sarrerak aztertzeko,
|
euskal
sistema fiskalaren funtsezko ezaugarrien deskribapena egin behar dugu, arestian aipaturiko Kontzertu eta Hitzarmen ekonomikoen esanahia azalduz. Espainiako estatu barruan lurralde bakarrak gara zerga gehienen bilketa berton egiten, etahorrek gastuak egiteko ahalmen zuzena ematen du, nahiz eta foru ogasunek jasotako diru kopuruetatik estatuari zati bat eman behar dioten, estatuak Hego EuskalHerrian dituen eskuduntzak finantzatzeko, ondoren inbertsio horiek egin ala ez.
|
|
|
Euskal unibertsitate sistema osoa eta osatua behardugu, Unibertsitate bakoitzaren autonomia eta nortasuna gordez, euskara bultzatzeko helburuaz, Sistema Osoa osatuz: gestioan, ikerketan zein irakaskuntzan, etaAdministrazioaren bidetik kontratu programen bitartez Sistema Osoa
|
Euskal
Sistema izatera bideratuz.
|
|
|
Lehenengo zatian, barrutiarekin loturiko gogorapen historiko laburra egin da. Bigarrenean, gaur egungo
|
euskal
sistema unibertsitarioa aztertu da, agertzen diren arazoen nolabaitekozerrenda eginez. Hirugarrenean, gaur egun pairatzen ditugun arazoen jatorriaanalizatu da.
|
|
|
Gizartearen parte hartzea erabakietan. Gizarteak ez dauzka eraeraginkorrean
|
euskal
sistema unibertsitarioan parte hartzeko aukerarik.Gaur egun existitzen diren organoak ez dira egokiak hori bideratzeko.
|
|
|
Horrela, ekimenisolatuen dinamika gaindituko genuke, euskal unibertsitarioen bilguneasortuz. Erakunde horretan
|
euskal
sistema unibertsitarioaren arazoendiagnosia egingo litzateke, konponbiderako plangintzak eta neurriak ereprestatuz. Unibertsitateetako ordezkariak erakunde nazional horretatikateratzen diren proposamen eta ekimen ezberdinen, mezulariak?
|
|
|
4
|
EUSKAL
SISTEMA UNIBERTSITARIO NAZIONALAREN ALDE
|
|
|
Zorionez, badaude luma ausartak han hemenka sakabanaturik, izen potoloei beldurrik ez dietenak iritzi egiazki pertsonalak kaleratzeko orduan. Garai batean baino libreago ari dira azken hauek, autozentsura gutxiagorekin,
|
euskal
sistema literarioa sendotu den heinean ez delako defendatu beharrekoa argitaratzen den oro.
|
|
|
Zeren jokoan dagoena ez baita EU1 eredua, EUrenzentraltasuna Berrikuntza ren
|
Euskal
Sisteman baino, hau da, jakintza eta praktika sortze, hedatze eta erabiltze prozesuak ahalbidetzen duten edonolako ezagupenek, berr ikuntzek eta erakundek osatzen duten multzo konplexuan. Ezin dugu EUren egingarritasuna eta iraungikortasuna aztertu berau testuinguru horretatik isolatuz.
|
|
|
2. Hezkuntza sistema osaturik geratuko litzateke, hizkuntzaren normaltasunari dagokionez. Euskal Unibertsitatea
|
euskal
sistemaren erdigunean kokatuko genuke, publikoa ez dena, ezta pribatua ere, pa rtehartzailea baizik. Honela, unibertsitate publikoak EHU, UPNA eta Iparraldekoa (sortzen baldin bada) izango lirateke.
|
|
2003
|
|
|
Baina, hasieran behintzat, Boroako proiektua sustatzen zuen Bizkaia Energiaenpresa Irlandako ESB enpresa elektriko publikoaren ekimena da, bere zabalpenmultinazionalean planteatzen duena.
|
Euskal
sistema ekonomiko eta politikoanoutsider izate horrek ere markatu du afera honen etorrera. Aktore instituzionalaren. Ibarrak ematen dion zentzuan (Ibarra, 1995)?
|
|
|
Bortizkeria horrek kolera asetzen eta iraunarazten du, eta iraunen du oraino belaunaldi segidak mistika berean egongo direino.
|
Euskal
sistemak kolera eta herra hori garraiatzen du, literaturaren, eskolaren  (Estatuek egiten duten maneran, biktimen aldeko historia ideologizatua irakasten da) eta oro har, kulturaren bidez (jo ta ke irabazi arte). Euskaldunentzat âegiazko eta zinezko biktimakâ denbora geratu da.
|
|
|
ereduan,
|
euskal
sistema nazionalitarioaren presentzia nabarmena da, baina ‘aldi berean euskalduna eta espainola izan litekeen’ galderaren aitzinean aburu zatikatuak daude. (...)
|
|
2004
|
|
|
–Apalategik hamabi eta hamalau urte bitarteko neska mutilak aztertuta, honako konklusioak ateratzen ditu: , ereduan,
|
euskal
sistema nazionalitarioaren presentzia nabarmena da, baina aldi berean euskalduna eta espainola izan litekeen galderaren aitzinean aburu zatikatuak daude. (...) ereduan, inork ez du aipatzen euskal nazionalitatea(...).
|
|
2005
|
|
|
Badakigu honek
|
euskal
sistema aldatu egiten duela. Orain artekoan, euskal liburugintza izan da protagonista, euskal lurretan dago lana, euskal liburugintza Euskal Herrian errotu behar da, ezpairik gabe.
|
|
|
80ko hamarkadako ipuingintza, euskal literaturaren generorik berritzaileena dugu eta bestelako generoei eragiteko gai izateraino heltzen da. Ipuingintzaren eragin hau
|
euskal
sistema literarioa sendotzearen arrazoietako bat da.
|
|
|
90eko hamarkadan, berriz,
|
euskal
sistema literarioa bera sendotzean, narratiba, eleberria kasu honetan, bestelako generoen gainetik gailendu da. Eleberri honek, gainera, joera berria ekarri du, errealismoarekiko joera alegia, 80ko hamarkadan nagusi izan den fantasiari kontrajarri zaiona.
|
|
|
Gaurko
|
euskal
sistema literarioak kanonizazio eta hierarkizazio prozesua ere azkartu du. Prozesu horretan hemen azaldutako idazleen artean kanonizazioan gutxi sartu dira, horretan traiektoriek, irakurleen igurikimenek eta hizkuntza ereduek badute zerikusirik.
|
|
|
Horri esker euskal literatura joera berriak bereganatuz joan zen. Horrek guztiak, artean ahul,
|
euskal
sistema literarioaren oinarriak ipini zituen.
|
|
|
–Sistema bakoitzak dauka bere auto justifikazio eta desligitimazio sistema. Oraindik
|
euskal
sistema bat ez da proiektu bat besterik, ez dago oraindik, eta alderantziz, sistema espainola badago. Gertatzen dena proiektuak oraindik denak politak izaten direla horrela, ze euskal proiektua da, generikoki ze euskal proiektuen artean diferentziak egongo dira, esate baterako, batzuk ekonomistagoak izango dira, beste batzuk?
|
|
|
Badakigu, gero, momentua iritsiko balitz hipotesi batean, sistema bat antolatu behar izatearena. Sistemak batek dauzka baita ere bere problemak, esate baterako,
|
euskal
sistemaren barruan egongo lirateke baita ere lapurrak beraz polizia batzuk egotea behar da; egongo dira gaixo batzuk, beraz behar dira psikiatrak, psikiatria oso kontrol gogorra da; behar dira azterketak jarri, ala ez, ez dugu jarriko azterketarik batxileratoa bukatzen denean, denak libre izan daitezen. Segur asko, jarri egingo ditugu.
|
|
|
Nik imajinatzen dut,
|
euskal
sistema bat hurrengo urteetan eman dezagun antolatu ahal izango balitz, izango litzatekeen sistema demokratiko bat Holanda, Norvegia, Danimarka bezalako herrialdeen antzekoa. Ze bentaja eta ze desbentaja dauzkate hauek.
|
|
|
Alde horretatik askoz mobilagoa da, esperimentu sozialak egitea errezagoa da eta gaizki atera badira erretiratu egiten dira 10.000 hil gabe, en fin, mila aldiz bentajak dauzka. Orduan,
|
euskal
sistema batek edukiko lituzke bere alderdi errepresiboak, dudarik gabe, baina horiek mila aldiz errazagoa izango lirateke korrejitzea. Txikien abantaila hain zuzen da, erraz korrejitu ahal izatea gauzak.
|
|
2007
|
|
|
Eta, bistan denez, sistema eraiki behar genuke, euskalsistema nazionala, gero barruko elementuen arazoak sistema horren arabera konpontzeko. Sistema hori, sistema kulturala izateaz gain, sistema politikoa ere badenez, arazo politikoak konpondu ahala,
|
euskal
sistema nazionalaren egitura itxuratuageratuko litzateke: horra hor euskal nazio eraikuntzaren eskema nagusia abertzalegehienen burubidean.
|
|
2008
|
|
|
Egia esan, nork bere burubideak ditu, eta burubide horien zioak aztertzea ez da erraza izaten. Nolanahi ere, erants dezagun,
|
euskal
sistema nazionala irekitzeko hainbat arrazoi dituen gizonak, sistema horren jatorrizko identitateari eusteko benetako gogorik balu, badaezpada gogora dezagun: herri euskaldunari?, irekitzeko ez ezik ixteko mekanismoak ere proposatu lizkigukeela.
|
|
|
Euskal eleberrigintza errealista bihurtu da, ironikoa, heldutasunera iritsi den seinale agian.
|
Euskal
sistema literarioa osatua dago: irakurlego alfabetatu eta ikasia existitzen da, kritika literarioa profesionaldu da idazleekin batera eta industria kultural txiki baten aurrean gaude.
|
|
2009
|
|
|
Bere jardun profesionala beti irakaskuntzari lotuta egon da. Menpekotasunaren Arretarako
|
Euskal
Sistema Publikoaren Aldeko Plataforma Feministan ere aritu zen lanean, bizpahiru urtez, martxan egon zen bitartean. Seme alabarik ez du.
|
|
|
Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak eta
|
euskal
sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
2008 Plan estrategikoaren barruan dauden bi zerbitzuak abenduaren 5eko 12/ 2008ko Legearen barruan kokatzen dira. Horren arabera, Gizarte Zerbitzuen
|
Euskal
Sistemaren helburuen artean babes faltagatik sortzen diren beharrak prebenitzea eta artatzea daude, ikuspuntu komunitariotik eta hurbiltasunetik artatzen. Gainera, esku hartzeak Gizarte Zerbitzuen ardura izan behar dira, bete beharrekoak eta udal eskuduntzarenak.
|
|
|
Puntu. Baina Italian (edo Reykjavic en) euskal liburu bati emandako sariak ez luke gure rankinga hankaz goratu, euren parametroak ez direlako
|
euskal
sisteman ditugun parametro berak. Sari Nazional deiturikoari ematen diodan garrantzia, beraz, atzerriko erakunde bati eman dakiokeen berbera da:
|
|
2010
|
|
|
|
Euskal
sistema fiskala, adibide Eskoziarentzat
|
|
|
Eskoziako lehen ministroa bisita ofizialean etorri da, eta
|
euskal
sistema fiskalari esker Euskadi Espainiako eskualde ekonomiko indartsuena bihurtu dela adierazi du.
|
|
|
Alex Salmond Eskoziako lehen ministroak goratu egin du gaur
|
euskal
sistema fiskala, eta bere herrialdean antzeko bat ezartzea gustatuko litzaiokeela adierazi du.
|
|
|
1 Lan hau EHUko Zuzenbide Konstituzionaleko katedraduna den Gurutz Jauregik zuzendutako
|
euskal
sistema unibertsitarioko Oinarrizko Eskubideak eta Europar Batasuna ikerketa talde kontsolidatuaren (IT) eremuan egina da.
|
|
|
Herri mugimendu zabal bati esker, baina Gasteizko gobernu autonomoari esker ere bai, hizkuntza instituzionalizatzeko pausuak eman dira, eta literatura ere bai.
|
Euskal
sistema literarioa deitzen dena sortu da. Euskaraz egundo baino hobeto idazten da.
|
|
|
Normalizazioarekin,
|
euskal
sistema literarioak Alter gutxiago izango zituela pentsa zitekeen. Horixe zen literaturaren autonomia, botere gutxiago izatea zer idatzi eta zer ez agintzen, edo nola, edo non, edo noiz.
|
|
2011
|
|
|
Oraingoz soilik bide horretatik etortzen ari dira dekretua aldatzeko eskaerak. Dekretuaren aldaketa aukera bat egongo litzateke hor, baina ni ez naiz oso baikorra.Zer ekimen lituzke
|
euskal
sistema komunikatiboak. Ikus entzunezko lege bat litzateke Euskal Autonomia Erkidegorako; lege propio bat diagnostiko bat egin ostean. Hortik aurrera zehaztu lirateke dekretuak.
|
|
|
J. M. odriozolaren zenbait gogoeta bide horretan barrena doa: " Sistema soziolinguistiko zahar hartan(...) idatzizko hizkuntza erabilera(...) ez zen funtsezko baldintza
|
euskal
sistema soziolinguistiko diglosiko hura bere hartan sortu eta birsortzeko. (...) azken hamarkadeako joera soziolinguistiko nagusiak konpartimentazio soziokulturalaren aurkako frogaz josita daude(...) garai bateko mundu euskaldunaren desintegrazioa".
|
|
|
Zientziaren sozializazioan aurreko planetan baino indar handiagoa egiten da. Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzako
|
Euskal
Sistemaren berrantolaketa egitea planteatzen du, nire irudiz beharrezkoa dena, egungo agente egitura korapilatsuegia baita. Erosketa publikoa palanka moduan usatzea azpimarratzen da eta ez da erreminta txarra modu egokia baliatzen bada.
|
|
|
Abbadiak 1851tik 1897 arte antolatu zituen jaien inguruan, izate literarioa sortu zen.
|
Euskal
sistema literarioa antolatze bidean zegoen. Jakin minez zeuden hainbat bertsolari eta poeta, noiz deialdia egingo, sariak ere bazirelako.
|
|
2012
|
|
|
Legearen aldaketa bat da Lopezen Exekutiboak bultzatutakoa, zeinen oinarrizko berrikuntza tasa berri bat sortzean datzan, miaketa, salbamendu edo erreskate zerbitzuengatik. Gaur arte, Eusko Jaurlaritzak, legez ez du inoiz jarduera mota hauek arautu ezta kobratu, ezta Larrialdiei aurregiteko
|
Euskal
Sistematik burututako beste jardueretatik ere ez. Mota honetako tasa bat onartzea justifikatzerakoan, entzun ahal izan dugu beste autonomia erkidego batzuetan aurrekaririk badagoela, adibidez, Kantabrian edo Katalunian.
|
|
|
Baina egia da, dirudienez, nahiz eta araututa eduki, inoiz ez dutela tasa hori kobratu. Hala ere, ezin da autonomia erkidego horietan egindakoa gure autonomia erkidegora estrapolatu, gure Larrialdiei aurregiteko
|
Euskal
Sistema nola dagoen eratua ez ezagutzea litzatekeelako, beste edozein autonomia erkidegorekin konparatuta erabat ezberdina baita eta, beraz, bakarra. Zentzu honetan, gure legezko erreferenteak Larrialdiak kudeatzeko Legea, Larrialdiei aurregiteko Bidea eta Larrialdiei Aurregiteko Euskal Sistemaren Taktika Operatiboak dira.
|
|
|
Hala ere, ezin da autonomia erkidego horietan egindakoa gure autonomia erkidegora estrapolatu, gure Larrialdiei aurregiteko Euskal Sistema nola dagoen eratua ez ezagutzea litzatekeelako, beste edozein autonomia erkidegorekin konparatuta erabat ezberdina baita eta, beraz, bakarra. Zentzu honetan, gure legezko erreferenteak Larrialdiak kudeatzeko Legea, Larrialdiei aurregiteko Bidea eta Larrialdiei Aurregiteko
|
Euskal
Sistemaren Taktika Operatiboak dira. Edozein gertaeraren aurrean aktibatu egiten diren tresnak dira.
|
|
|
Edozein gertaeraren aurrean aktibatu egiten diren tresnak dira. Bestetik, Larrialdiei aurregiteko
|
Euskal
Sistemaren Taktika Operatiboak izeneko aipatutako erreferente horretan, 19 taktika aipatzen dira eta 19 taktika hauen artean 2 bakarrik daude salbamendu edo erreskate zerbitzuekin zuzenean lotuta. Espezifikoki araututako gainerako 17 taktiketan, eta gerta litezkeen gainerako gertaeretan, giza-bitartekoak eta bitarteko materialak erabiltzen dira larrialdi bati aurre egiteko, eta horregatik ez da tasarik arautzea proposatzen.
|
|
|
Halaber, salbamendu edo erreskateetan mugitzen diren giza baliabideen zein baliabide materialen titulartasuna eta erabilgarritasuna, Instituzio, Erakunde Publiko zein pribatu eta irabazi asmorik gabeko boluntarioen elkarteei dagokie. Gure Larrialdiei Aurre Egiteko
|
Euskal
Sistema osatuta dagoen erak guztiz bideraezina egiten du berau tasa batzuen bidez arautzea. Bestelako irudiren batean pentsa liteke, esaterako, zehapena, zerbitzua eskatzen duenak edozein motatako gertakariren inguruan itxurak egiten dituenean eta Larrialdiei Aurre Egiteko Euskal Sistema aktibatzea sortzen duenean.
|
|
|
Gure Larrialdiei Aurre Egiteko Euskal Sistema osatuta dagoen erak guztiz bideraezina egiten du berau tasa batzuen bidez arautzea. Bestelako irudiren batean pentsa liteke, esaterako, zehapena, zerbitzua eskatzen duenak edozein motatako gertakariren inguruan itxurak egiten dituenean eta Larrialdiei Aurre Egiteko
|
Euskal
Sistema aktibatzea sortzen duenean. Zehapen motako formula aukeratzen bada, bere kokapena ez legoke Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioko Tasen eta Prezio Publikoen Legea aldatzeko Lege proiektuan.
|
|
|
Ondorioa: Gure Larrialdiei Aurre Egiteko
|
Euskal
Sistemak duen birtute handia eta berau hasieratik zein ikuspegirekin sortua izan zen, oso urrun dago era egokian sartu ahal izatetik miaketa, erreskate eta salbamendu tasa batengatik arautua izateko. Oso ondo ezagutu behar da Sistema horren egitura eta funtzionamendua jakiteko tasa guztiz desegokia dela.
|
|
|
Oso ondo ezagutu behar da Sistema horren egitura eta funtzionamendua jakiteko tasa guztiz desegokia dela. Eusko Jaurlaritzak lege aurreproiektuan tasa hori arautzen duen helburua lortzetik urrun, eta argi eta garbi jasotzen dena zioen azalpenean, lor dezakeen gauza bakarra (jada hainbat gizataldek eta Eusko Legebiltzarrak berak esan duten moduan), gure Larrialdiei Aurre Egiteko
|
Euskal
Sistema indargabetzea da, gure azalpenean ahaztu ezin dugun Sistema, asko balioztatua izan dena euskal gizartearengatik, eta eragile guztiengatik erakundekoak izan edo ez Larrialdietan parte hartzen dutenak eta zeinei lortutakoak zor zaizkien; eta gainerako autonomia erkidegoengatik, erreferente gisa dutenak. Hau guztiagatik, EAJ erabat kontra agertu da Tasei eta Prezio Publikoei buruzko Legean sortu den miaketa, salbamendu edo erreskate zerbitzuengatiko tasarekin.
|
|
|
Nago posible dela irabazleak gogobiltzea muinean: ekonomia errealaren defentsa,
|
euskal
sistema finantzario errotua, energia matrize berria (berriztagarria), egitura produktiboan jauzi teknologikoa, bakegintza, hizkuntza politika optimoa, eta kohesio soziala. Jakina, estatu egiturak asko lagunduko luke poshazkundearen aro berriari ganoraz erantzuteko zereginean.
|
|
|
|
Euskal
sistema literariora etorrita, badirudi zubi hizkuntzak erabiltzeko joerak arrazoi praktikoei erantzuten diela batez ere. 1970eko eta 1990eko hamarkaden artean haur eta gazte literaturaren alorreko itzulpenen zubi hizkuntza nagusia gaztelania izatearen arrazoi nagusia, segur aski, irisgarritasuna zen:
|
|
|
(Marín 2008). Badirudi gaur egun, ahal izanez gero (kontuan izan behar baita oraindik ez dagoela aski euskal itzultzaile hainbat hizkuntzatarako), zuzeneko itzulpenak lehenesteko joera nagusitzen ari dela
|
euskal
sistema literarioan, eta, zeharkako itzulpenak egiten diren kasuetan, hori behar bezala adieraztekoa.
|
|
|
– Gizarte babesaren
|
euskal
sistema.
|
|
|
Gizarte laguntzaren mailan, gizarteratze politika propioa garatu dute, HegoEuskal Herrian, Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak. EAEn, diru sarrerakbermatzeko eta gizarteratzeko
|
euskal
sistema deritzanaren baitan, prestaziodesberdinak arautzen dira39 Nafarroako Gobernuaren baitan ere, gizarteratzekohainbat zerbitzu eta prestazio eskaintzen dira40.
|
|
|
Idazleen hierarkizazioa
|
euskal
sisteman: idazleen ikuspegia eta irakaskuntzaren mikrosistema
|
|
|
Bukatzeko, literatur sariketen inguruko hausnarketa txiki bat egin nahi nuke. Ikusi dugu Espainiako Kritika Sariek nahiz Sari Nazionalek eragin zuzena dutela
|
euskal
sistemako erdigune kualitatiboa (lehenengoaren kasuan) eta kuantitatiboa (bigarrenarenean) eratzeko orduan. Hortaz, Apalategik (Berria, XI) ohartarazten duen moduan, Espainian erabakitzen dituzte, gaur egun, euskal idazleen arteko hierarkiak.
|
|
|
Babes Sozialaren
|
Euskal
Sistema, publikoa eta osoa.
|
|
2013
|
|
|
Bataren zein bestearen esanetan, langabezia da arazoa, eta pentsioei lagundu ahal izateko, enplegua sustatzeko neurriak galdegin dizkiote Espainiako Gobernuari. «Pentsioak mantentzea biztanleria aktiboaren edota langabeziaren arabera badago, Espainiarekin konparatuta, langabezia gutxiagorekin,
|
euskal
sistemak berme gehiago ditu bideragarri izateko», azaldu du Joseba Egibar EAJren Gipuzkoa Buru Batzarreko presidenteak Radio Euskadin. Adituen batzordearen proposamenak bi neurri nagusi biltzen ditu:
|
|
|
Eta gehienetan produkzio horren bilakaeraren berri ematea beste asmorik aldarrikatzen ez badute ere, norabide bateranzko bilakaera erakustea izaten dute gogoan. Ez da garrantzi gutxiagokoa, antologietan ikuspuntu horiek hobestean,
|
euskal
sistema literarioak islatu dituen kezka eta obsesioen lekuko bilakatzen direla ohartzea. Beraz, ildo horretatik zerbait sakontzeko asmoa dakarte lerro hauek.
|
|
|
Hiru antologien sarreren arteko alderaketa eginez gero, berriz, zenbait ondorio atera genitzake. Hala, Ibon Sarasolarenak ezagun du gudaosteko garai zailekiko hurbiltasuna, izan ere, antologia egin izateko arrazoitzat argiro azaltzen baitu
|
euskal
sistema literarioaren prekarietatea. Bere hitzen arabera, arteko zentsura frankistak atzerrian edo atzeratuta atera behar izan duen poesia berreskuratu du bere antologian, aldizkari suntsituetatik eta bazterrekoetatik batera bilduz.
|
|
|
Euskal poesiaren antologia orokorrak ez dira ugariak, eta hezkuntzaren testuingurutik at, pare bat soilik.
|
Euskal
sistema literarioaren egoeraren zehaztasunei dagokienez, Santi Onaindiaren Mila euskal olerki eder (1954) instituzio akademikoetan euskal literaturaren ikasketak ezarri aurreko egoerari dagokion egitasmo editoriala izan zen, eta helburu jakin bat betetzeko proiektu nazionalari erantzuten zion. Onaindiaren antologiak euskal literaturaren corpusa batera aurkeztu, eta, haren balioa eta kalitatea erakutsiz, euskarari berari prestigioa ematea bilatzen zuen.
|
|
|
egiteagatik zigortutako hizkuntza komunitate baten literatura produkzioa baitzen. Ez da dudarik, guda aurretik garaturiko
|
euskal
sistema literarioaren osagai guztiak suntsituak ikusteak berebiziko inpaktua eragin zuela gudaosteko kultur eragileen animoan. Haien jarrera erresistenteen ereduak eta iturriak gudaurreko Pizkundeko belaunaldiak garaturiko poetikan eta diskurtso kulturaletan babesten ziren, haietan hartzen zuten arnasa, baita hogei urte joanda gero ere.
|
|
|
Antologia literarioei buruzko hausnarketa saio honek bistaratu dituen bizpahiru giltzadura historiografikoren inguruko hausnarketaz amaituko dut nire azterketa, haien inguruko arazoak birformulatzeko proposamenak eginez. Batetik, XX. mendeko lehen hereneko Pizkundeko poesiak euskal antologia modernoetan errepresentatua izateko ezagutu dituen zailtasunak, eta bestetik, Trantsizioaren aldakuntza sakonek nola eragin zioten euskal poesiaren bilakaerari eta
|
euskal
sistema literarioan zeukan egoitzari. Funtsean bi gaiek baitute poesia modernoaren mugen inguruko gaiarekin zerikusia.
|
|
|
Batetik, hedatze akademikoak irakurle berriak eta gazteak ekarri zizkion, baina bestetik, hizkuntza estandarra eta literatura produkzio homologagarriaren premia jarri zuen mahai gainean. Hala, geure literaturaren ezarpena errazteko,
|
euskal
sistema literarioak ere, egonkortze, eta, finkatze?
|
|
|
Poesiaren zentraltasunaren arrazoiez eginiko hausnarketen ildoan, Retolazaren iradokizunek berretsi egiten dute Koldo Izagirreren antologiaren sarreran aipaturiko argudio nagusia, hots, poesiagintza dela genero zentrala XX. mendean, genero horretan abiatu direlako gure literaturan aurrerapauso guztiak.
|
Euskal
sistemaren kanonizazioari buruzko hausnarketan, euskal literaturaren sistemaren barne eragileei erreparatzen diete K. Izagirrek eta I. Retolazak, autonomia bat aitortuz literaturari esparru soziopolitikoetatik. Lehentasuna ematen die barne eragile horiei dinamika propioa izan dezaketela iradokiz, sistema soziopolitikoen inpronta bigarren mailan utziz.
|
|
|
Bi norabide historiografiko ezberdin horien aurrean, seinalatu behar genuke, beharbada genero poetikoaren kanonikotasunaren inguruko hausnarketak azterketa astitsuagoak eskatzen dituela. Barne eta kanpo eragileak integratuko dituen azterketa eredu baten premia erakusten du gure iritziz,
|
euskal
sistema literarioaren autonomiak esplika ditzakeen fenomenoen azterketa xeheagoak eginez, eta arlo soziopolitikoen eraginaren dinamika doituz.
|
|
|
Euskal Herrian, 4.000 inguru helduk erosten dituztela euskarazko liburuak (Olaizola, 2007). Alegia, 4000 pertsona direla, sostengua ematen diotenak 30 argitaletxe inguru dituen
|
euskal
sistema literarioari?.
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
|
bultzatutako estrategia horrek krisiak berekin duen itxiera erreakzionarioa ekar lezake, eta emakume zaintzaileei kalte larria eragin. Horren guztiaren harira, zinez aproposa da Mendekoen Arretarako
|
Euskal
Sistema Publiko baten aldeko Plataformako kideek, Euskal Herriko IV. Jardunaldi Feministetan (Portugaleten, 2008ko apirilean), aurkeztutako txostena: –Ez dago berdintasunik zerbitzu publikorik eta zainketa partekaturik gabe?
|
|
|
–, (2012): . Idazleen hierarkizazioa
|
euskal
sisteman: idazleen ikuspegia eta irakaskuntzaren mikrosistema?, Uztaro, 81, 41
|
|
2014
|
|
|
Sistema soziolinguistiko zahar hartan, oraingoan ez bezala, Euskal Herriko lurralde batzuetan bederen, euskararen bizitasun etnolinguistikoa aski beregaina zen ahozko kulturaren gizarte harremanak ehuntzeko jardunean. Idatzizko hizkuntza erabilera, gauza jakina denez, ez zen funtsezko baldintza
|
euskal
sistema soziolinguistiko diglosiko hura bere hartan sortu eta birsortzeko. (Odriozola, 2011:
|
|
|
Armiarmaren erabilera akademikoa egiten du irabazi berri duen Santi Onaindia bekarako ikerketa osatzeko. Literatur aldizkarien eragina
|
euskal
sistema literarioaren osaeran lana osatzen ari da, eta, horretarako, ezinbesteko tresna dauka Ibinagabeitia proiektua, hau da, Armiarmaren barruko Literatur aldizkarien gordailua. Baina irakurle soil gisa ere erabili du webgunea, batez ere Kritiken hemeroteka.. Begiratzeko liburuek zer kritika izan dituzten, bai oraingoek eta bai zaharrek ere?. Hain zuzen ere, azkeneko hau da Sarasolaren kuttuna:
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
|
Egoera honetara iristea posible izan da Euskadin autogobernua egoki aplikatzeko egindako ahalegin eskergari esker eta, gainera, horren ondorioz sortu da Diru sarrerak Bermatzeko
|
Euskal
Sistema. Sistema horrek 400 milioi euroko urteko aurrekontua dauka, eta onuradunak dira diru sarrera txikien jasotzen duten herritarren %20a.
|
|
2015
|
|
|
Poema liburuak argitaratzeko medio eskasez eta marjinaltasunaz mintzatzeko baliatzen zuten egokiera bidenabar.
|
Euskal
sistema literarioaren prekarietateak zein argitaletxe urrien kriterio kaskarrek liburu ugari sistematik kanpo uzten zituztela salatzen zuten. Landa Donostiako EUTGko fakultatean sortutako talde bateko kide zela eta talde horrek aldizkari berri baten lehen alea kaleratu zuela aditzera ematen zuten gainera.
|
|
|
Hau da, esan daiteke
|
euskal
sistema literarioko zutabe nagusiak lan honetan aztertutako denbora tartean, urte tartean, sortu zirela, eta honenbestez, urte horietatik aurrera hitz egin daitekeela, zehaztasunez, euskal literatur sistemaz. Jon Kortazarrek ere periodizazio antzekoa erabiltzen du.
|
|
|
Ikuspegi sistemiko batetik ere ohartzen ahal gara erdigunearen eta periferiaren arteko harremanean Bainaren belaunaldiak arrasto onak ematen dizkigula
|
euskal
sistema literarioa aztertzeko. Bere erdigunean Donostia koka dezakegu, abiapuntua hor izan zuelako Panpina Ustelarekin eta ondorengo Ustelak eta Oh!
|
|
|
Giro artistiko eta estetikoari dagokionez, gerraurreko loralditxoaren ostean, non, ikusi bezala, artearen autonomiaren lehen aldarriak (Lizardi eta Lauaxeta) gorpuztu ziren, bultzada aurrerazale hori eten egin zen. Ekoizpen literarioak aurrera egin zuen nola hala, baina ezin esan daiteke
|
euskal
sistema literario autonomorik zegoenik. Erbestean hainbat lan eman ziren argitara (Martin Ugalde, Jokin Zaitegi, Andima Ibiñagabeitia...) eta Parisen Jon Mirandek eta Txomin Peillenek sortutako Igela aldizkaria ere hortxe zegoen, Arestik sortutako Kriselu argitaletxea bezala.
|
|
|
Alde batetik, idazle profesional moduan bizi izan da, literatura idaztetik baino gehiago literaturaren inguruko langintzetatik. Horrek, neurri batean, Atxagarantz gerturatuko luke, nahiz eta, hark ez bezala
|
euskal
sistema literariotik kanpo arrakasta eduki ez izateagatik gauzak aski ezberdinak izan zaizkion. Atxagak nazioarteko literatur sistema eta merkatu handi samarraren kontraesanei egin behar izan die aurre, inplikazio ekonomiko eta boterezko aski handiagoekin.
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoak eskumen hau jaso du eta, horrela, esan daiteke Zerbitzu Sozialen Zuzendaritzak zerbitzu sozialen
|
euskal
sistema publikoa garatzea eta sendotzea duela helburu. Lurralde osoan sistema bateratu bat nahi da, euskal hiritar guztiei zerbitzu sozialen aurrean segurtasun juridikoa eta berdintasuna emateko.
|
|
|
Kutxabak publikoa orain. Pribatizazioaren prozesuan atzera egitea, eta
|
euskal
sistema finantzieroa sortzea da euskal produkzio sareak eta euskal jendarteak behar duena. Horrela bakarrik ekidin daitezke iruzur hauek.
|
|
2016
|
|
|
Gizarte zerbitzuen
|
euskal
sistema zer den argitzen saiatuko da EDE Fundazioko Jaime Garcia. 2008ko abenduan onartutako Gizarte Zerbitzuen Legeaz jardun ondoren, egungo egoeraz eta etorkizun hurbilaz berba egingo du.
|
|
|
Urgentziazko erabakiak hartzea exijitzen dugu, bai pribatizazioaren ibilbidean atzera egiteko eta bai
|
euskal
sistema finantziero publikoa sortzeko.
|
|
|
• Babes eta Gizarte Segurantzarako
|
euskal
sistema izateko eskubidea, doakoa, publikoa eta kalitatezko osasungintza.
|
|
2017
|
|
|
Esan moduan, alderdiek zer ikuspegi duten EAE denari edo izan lukeenari buruz, uste horiexek estu loturik daude aldeen borondate ezarekin. Nazionalista espainolen ikuspuntuaren arabera, ezin izango da sekula Gernikako Estatutua bete
|
euskal
sistema federalaren arabera, zeren hori bete ahal izateko beharrezkoa bailitzateke harreman instituzional federala (eta are konfederala) EAErekin, Estatutuaren Xedapen Gehigarrian, Kontzertu Ekonomikoan eta, neurri batean, Konstituzioaren beraren Lehen Xedapen Gehigarrian ezarritako moduan. Euskal konstituzio federalak (LHL) Arabako eta Gipuzkoako interesak Bizkaiko interesen menpe jartzen ez dituen bezalaxe (horrek ez du esan nahi, hala ere, lurralde bakoitzaren barruko eredua birplanteatu behar ez denik, hiriburuek botere politikoa metatzen jarraitzen baitute herrien kaltetan), euskal alderdi nazionalisten iritziz EAEren interesak ez daude Espainiako interesen menpe.
|
|
|
Ondorio gisa esan dezakegu alderdi anitzetako
|
euskal
sistema bat datorrela adostasuneko eredu demokratikoarekin, non aldeak ohituta baitaude adostasunez lan egiten (zenbait alderdik osaturiko koalizio zabalekin) eta egitura politiko federalaren arabera aritzen. Aldiz, Espainian nagusi den demokrazia maioritarioaren ereduan, gobernuak alderdiak dimentsioari dagokionez (Lipjhart, 1999)?, gehiengoa duen Espainiako alderdiaren beharren eta interesen arabera gauzatzen dira elkarlana eta akordioak.
|
|
|
Hala ere, EAEk ez duenez eskumenik gizarte segurantzaren eta langabezia prestazioen arloan, gizarte babeseko
|
euskal
sistemak, tradizionalki, bere zerga sistemaren diseinuaren eta kudeaketaren bidez konpondu du gabezia hori. Diru sarrerak bermatzeko errenta eta gizarte larrialdietarako laguntzak, Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuaren bidez finantzatzen direnak, eskumenik ezeko egoeran sortu diren mekanismo biopolitiko edo arautzaile nagusiak dira (gizarteratzeko 2 plana 2007).
|
|
|
Beste ikuspegi batetik, berriki plazaratu diren lanetan, argiro adierazi da ezinbestekoa gertatuko dela aurrerantzean euskal morfologiak jasan dituen bilakaera bideak kontuan izatea, egungo
|
euskal
sistemaren datu sinkronikoak ondo antzemango badira. Ildo horretan aurrera eginez, lan honek aurrerapauso txiki bat egingo du euskararen historia ezagutzeko ahaleginetan, baina gainera egungo euskararen hainbat aldaera hartuko ditu aztergai, puzzle honetako pieza guztiak bere tokian doi doi kokatzeko.
|
|
|
Inon ez, gauza bat esan eta kontrakoa egiten baitute jeltzaleek. Gizarte Segurantza eta pentsioen
|
euskal
sistema bat “lehentasun” dutela adierazi zuten urte hasieran, baina azkar ahaztu dute helburu hori. Euskal Autonomia Erkidegoan pentsioa jasotzen duten 540.000 lagunen eskakizunak ez omen dira lehentasun.
|
|
|
{ 70} Plataforma honen izen “ofiziala” Mendekotasuna dutenak Laguntzeko
|
Euskal
Sistema Publiko baten aldeko Plataforma izan zen baina feminismo barruan Zaintza Plataformaren izena erabili izan da.
|
|
|
Data seinalatuetan antolatu ohi diren ekitaldiez gain, abortatzeko eskubidearen aldekoa eta indarkeria matxistaren salaketa lirateke etsenplurik gertukoenak. Eta ekimenei dagokienez, bi aipatzearren, Mendekotasuna dutenak Laguntzeko
|
Euskal
Sistema Publiko baten aldeko Plataforma{ 12} izan zena, edo geroago indarra hartu duen Emakumeen Mundu Martxa{ 13}.
|
|
2018
|
|
|
.
|
Euskal
sistema sanitario publikoa. Osakidetza. Osasun Saila
|
|
|
Ikusi dugu telefonia mugikorreko sarearen hornitzaileak diren enpresa nagusiek estaldura mapa desberdinak eskaintzen dituztela euren antenenen kokapenaren arabera; ondorioz, analisi hori luzeegia eta zailegia litzateke. Dena dela, Larrialdiei Aurre Egiteko
|
Euskal
Sistemari kontsulta eginda, bermatu egin genezake azterlanean agertzen diren ibilbideetan 112 zenbakira deituta beti izango dugula erantzuna.
|
|
|
Poetaren sentsazio fisiko eta psikiko ilunek adierazpen modu" gehiegizkoa", hiperbolikoa, hartzen dutela ere adierazgarri da, Caceres-en iritziz, holokaustoaren hondamenditik bizirik ateratakoek egiten zuten bezala, egoera larri eta muturrekoen adierazpen izango zen mintzaira lirikoak sentsazioen eta emozioen tankera hiperbolikoa hautatzen du, eta hala berean egiten dute Espainiako Gerra Zibilaren ondoko poetek ere. Ikertzaile horrek Felix Granderen poesiaren azterketarako erabilitako metodologiaren emankortasuna abiapuntutzat harturik, gerraosteko testuen azterketa estilistikoari ekingo diogu, betiere aintzat hartuz,
|
euskal
sistemaren barruko baldintzapenez gain, frankismoak hirurogeietan abiarazitako memoria politikei eta politika horren ondorioei (hala nola, ahanztura, ezabaketa, negazionismoa, erredukzionismoa) aurre egiteko asmoz idatzi zutela Arestiren belaunaldikoek.
|
|
|
Batetik, euskal literatura sistemaren deskripzio soziologikoan egindako lanak izango lirateke publiko zabalarentzat ezagunenak, hau da, Euskal Idazleak gaur eta Euskal Kultura Gaur lanak. Esango genuke bi liburu horietan oinarritzen dela
|
euskal
sistema literarioari buruz gure artean ezaguna den deskripzio aipagarriena, horien osagarri delarik 90ean zehar egindako XX. mendeko Euskal Liburuen Katalogoa, lan guztiz beharrezkoa arlo honetan modu sistematiko eta serioan jarduteko.
|