|
2002
|
|
|
Luze joko liguke arazo honetaz hitz egiteak. Tartean aipatu genuke, segur aski, kritikarik deskriptiboena egin arren hautapenak berak inplizituki iradoki diezagukeen balorazioa... baina, funtsean, eta
|
euskal
literaturara itzuliz, irakurlea orientatuko duen hautapenaren falta sumatu ohi da beti. Aspalditik ezagutzen dira gurean euskal kritikaren urritasunaren ingu19 Edonola ere, bada kritikariaren aldeko jarrerarik erakutsi duen sortzailerik.
|
|
2011
|
|
|
Ia ia, itzulpen teorilari batzuek gomendatzen dutena, alegia, klasikoei dagokienez, ahal dela, belaunaldi bakoitzak klasikoak berriro itzultzea, garaian garaiko irakurleei ulergarriago egitearren.
|
Euskal
literatura itzuliari doakiola, ondo gauza jakina da helburu hori nekez lortuko dela ekimen pribatuaren esku utziz gero.
|
|
2012
|
|
|
Hauxe da egoerarik ohikoena Even Zoharren iritziz, literatura itzuliak posizio periferikoa hartzea, alegia.
|
Euskal
literaturara itzuliz, esan genezake horixe izan dela euskal literatura hizkuntza, handietara? (batez ere gaztelaniara, frantsesera eta ingelesera) itzultzeko egin diren ahalegin urriek literatura, handi?
|
|
2017
|
|
|
Oinarri teoriko metodologikoa jarri eta gero, bada, Euskaratik Autoitzulitako Literatura (EUSAL) izeneko katalogoa osatu dugu, jardunaren ikuspegi orokor bat izateko; hots, orain arte zer egin den.Elizabete Manterolak (2012) osatutako
|
Euskal
Literatura Itzuliaren katalogotik abiatu gara, nonautoitzulpenak identifikatu baitzituen itzulpen alografoez eta kolaborazioan egindakoez gainera.Horrela, bertako datuak abiapuntu izanik eta bilaketa xehe baten ondorioz, 325 titulu jaso ditugu gurekatalogoan, datu hauekin batera: egilea, argitalpen datak eta lekuak, argitaletxeak, ISBNak, orrialdekopuruak, literatura generoa eta beste zenbait ohar.
|
|
2019
|
|
|
Hori dela eta, idazle honen lanen itzulpenen egoera aztertzea komeni dela uste dugu.
|
Euskal
Literatura Itzuliaren katalogoak (ELI) 19 itzulpen erregistratzen ditu. Lan guztien artean, 100 metro izan da itzuliena:
|
|
|
Beraz, merkatuan inpaktu handia duen autorea da. Hala ere, kontuan hartu behar da idazle honek
|
Euskal
Literatura Itzuliaren katalogoan 19 fitxa edota sarrera dituen bitartean, Bernardo Atxagak adibidez, 325 sarrera dituela, Mariasun Landak 122, Patxi Zubizarretak 71 etab14 Beraz, itzulpenak badituen arren, ez dago idazle itzulienen zerrendan eta ondorioz, gure literaturatik kanpo ezaguna bada ere, ez du oihartzun handirik izan. Hasier Etxeberriaren Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan (2010) lanean bildutako hitzek horixe berresten dute:
|
|
|
14
|
Euskal
Literatura Itzuliaren katalogoak azken eguneratzea 2017ko abenduaren 28an egin zuen. Beraz, atal honetan aipatzen ditugun datuak garai hartakoak dira. dira, gero beste hizkuntza batera itzultzen da eta hori arriskutsua izan daitekeela uste du egileak.
|
|
2021
|
|
|
Azken hori Gran Via Edizioni argitaletxearen bilduma bat da," Espainia pluralaren narratiba" ko zenbait lan biltzen duena; halaber, hortxe dago Malinc argitaletxe esloveniarra ere, euskal literaturari tartea egin diona, bai eta Holandan (Herbehereak) kokatutako Zirimiri Press69 edo Moskuko (Errusia) Gernika ere. Horrez gain, elkarteak ere badira,
|
euskal
literatura itzuliaren espazioari eusten diotenak; kasurako Euskalema, elkarte euskal alemaniarrak euskaratik alemanierara itzulitako hainbat lan argitaratu ditu.
|
|
|
Aipagai dugun ikerketan ondorioztatu genuenez, garrantzi handia ematen zaie itzultzaileen eta eragileen legitimitateari; hau da, nabarmendu egiten da haien profesionaltasuna, ibilbidea eta esperientzia. Azpimarratzekoa begitantzen zaigu, halaber, euskarara itzulitako lanen kritikak gero eta gehiago izatea, eta horrek esan gura du
|
euskal
literatura itzuliaren eremuaren irismena gero eta handiagoa dela gure egunkarietan, aldizkarietan, blogetan eta literatur sareetan: 18 kritika zenbatu genituen 2000 urtean, eta 67, aldiz, 2009an.
|
|
|
Olaziregiren historiografian (2012), oro har, euskal itzulpenak izandako funtzioen artean nabarmendu gura denik baldin bada, literatur generoetako funtzio fundazionala eta itzulpenak literatur joeretan eta autoreengan izandako eragina (funtzio kulturala eta profesionala edo ekonomikoa) dira. Halaber, euskaraz sortu eta beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenak aintzat hartzeko eta
|
euskal
literatura itzuliak atzerrian izandako harrera jasotzeko saioa ere egiten da lehenbizikoz modu nahiko sistematikoan euskal historiografien historian. Edonola ere, agerian daude oraindik aurretik zetozen historiografietan nabarmendutako itzulpenari buruzko jarrera eta pertzepzioen arrastoak zenbait ikertzaileren habitusean.
|
|
|
Hain zuzen ere,
|
euskal
literatura itzuliaren eremua transnazionala dela esan dugu lehenago, eta pasarte horretan ere argi ikusten da euskal literatura itzuliaren egiturak baduela bere lekua literatura itzuliaren nazioarteko espazioan. Besteak beste, 1992az geroztik, EIZIE elkartea CEATLeko (Europako literatur itzultzaileen elkarteak biltzen dituen erakundea) kide da.
|
|
|
Hain zuzen ere, euskal literatura itzuliaren eremua transnazionala dela esan dugu lehenago, eta pasarte horretan ere argi ikusten da
|
euskal
literatura itzuliaren egiturak baduela bere lekua literatura itzuliaren nazioarteko espazioan. Besteak beste, 1992az geroztik, EIZIE elkartea CEATLeko (Europako literatur itzultzaileen elkarteak biltzen dituen erakundea) kide da.
|
|
|
Besteak beste, 1992az geroztik, EIZIE elkartea CEATLeko (Europako literatur itzultzaileen elkarteak biltzen dituen erakundea) kide da. Beraz, esan dezakegu hori
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren erakunde sarearen adibide dela, bai eta beste herrialde batzuetako eremuekiko kokatu eta parekatu nahia ere; izan ere, sare horren xedea da literatur itzultzaileen itzulpen jarduna legitimizatzea, negoziazio espazioez jabetzea eta merkatu politikekin lotutako gai eta lan baldintzei buruzko erabakimena lortzea, adibide batzuk aipatzearren....
|
|
|
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIAREN EGITURAK ETA ISLAK riografietan ordura arte aipatu gabeko hainbat itzulpen agerrarazteko bidea ematen baitu.
|
|
|
Autoreari eskainitako aurreko pasartean azaldutakoen ildo berean, Sarrionandiak Hezurrezko xirulak bilduman euskal itzulpengintzari buruz ematen duen ideia, nolabait, egiantzekoa baina imajinarioa da; sortzen ari den eremua da
|
euskal
literatura itzuliaren eremua, eta, beste eremu batzuetan legetxe, eragileak behar ditu (euskal itzultzaileak, alegia). Beraz, horiek sortuz jostatzen da autorea, eta eremuaren ilusio edo irudikapen halako bat egiten du sasi itzulpenen eta sasi itzultzaileen bidez. Halaber, aldarri bat ere egiten du, sorkuntzaren eta itzulpenaren parekotasunaren alde, bien arteko muga lausoak nabarmenduta, bata eta bestea non bukatzen diren definitzeko zailtasunak agerraraziz eta" autoretzaren kontzeptua urtuta" (Sarrionandia, 2013), autoretzaren erantzukizuna arinduta eta (Simon, 2006) eta garrantzia testuari emanez (Collonbat, 2013).
|
|
|
Bada, Atxagaren pertsonaiak egindako bide hori berori egin zuen
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuak aldez edo moldez: ikusgai bihurtu eta tokitik aterata beste eremu batzuetako kideekin aritzearekin bat, besteekin parekatzeko pausoak egin eta norberaren egitura besteren egituren isla dela ikusi.
|
|
|
Itzulpen sariak ere sistematizatu eta erakundetu direla esan dezakegu, eta euskaratik beste hizkuntza batzuetarako itzulpen politika ere hasi da egituratzen, bai sustapenaren aldetik, bai bildumen sistematizazioari dagokionez. Eremuaren indarra eta eragina, baina, ez da bera
|
euskal
literatura itzuliak ukitzen dituen eremu geografiko guztietan: oro har, Ipar Euskal Herrian itzultzaileek ez dute kolektiboaren sentimendurik, itzulpen politikak falta dira, eta, eragiletza pribatu xumea egonagatik, erakundeek bideratutako proiektu egituraturik ez dago.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremuak prestakuntza erakunde ofizial eta profesionalen erakunde bereziturik eduki ez arren, kokatzen den itzulpen eremu zabalagoaren barruan badu bere lekua, bai praktikari dagokio55 https://www.ehu.eus/eu/ itzulpengintza eta interpretazioko gradua/ kreditu eta irakasgaiak ikasturteka
|
|
|
Argitalpenaren esparruko espezializaziorako joera horrek ere islatzen du, gure ustez,
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren autonomizaziorako
|
|
|
37).
|
Euskal
literatura itzuliarekin lotutako artikulu zientifiko, corpus, ikastaro eta ekitaldiak ugaritu izana ere fenomeno beraren erakusle da. Literatur jaialdietan zein azoketan euskal literatur itzulpenari eskainitako mahai inguruak, lantegiak, prentsan euskal itzulpenari egindako tokiak, itzulpen praktikari zein itzulpenari buruzko hausnarketari eta gogoetari buruzko postak biltzen dituzten blogak, eta abar eremuaren erreferentzia propioen pilatzeari, eta, hortaz, (barne) eremuaren autonomizazioari lotzekoak dira.
|
|
|
Barne eremuaren egitura hori guztiori eta pilatutako kapitala, baina, ez da bera eragin esparru guztietan. Esan dezakegu
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuak indar sare ahulagoak dituela Ipar Euskal Herrian: gutxiago dira itzultzaileak eta itzulpenak, eta urriagoa da itzulpenen irismena.
|
|
|
60 Hara hor beste arrazoibide bat
|
euskal
literatura itzuliaren eremua nazioz gaindikoa dela esateko.
|
|
|
Mahai inguruan aipatutakoez gain aipa daitezke, halaber, Maiatz aldizkaria bezalako ekimenak: bertan itzulpenak argitaratu izan dituzte hainbat idazlek.61 Bestalde, arlo akademikoan ere egin dira, UPPA unibertsitateari, Michel Montaigne unibertsitateari eta IKER UMR5478 ikerketa laborategiari lotuta,
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuan koka daitezkeen zenbait ikerketa lan; batzuk aipatzearren, Aurelie Arcocha Scarciak, Ur Apalategik, Mirentxu Irigarayk, Natalia Zaikak zein Joana Pocheluk egindakoak, gehienak Lapurdum aldizkarian62 argitaratu direnak. Arlo akademikotik at, baina, euskal literatur itzulpenari lotutako eragileak gutxi eta xumeak dira Ipar Euskal Herrian, egoera soziolinguistikoa dela eta, euskarak ez baitu inongo ofizialtasun estatusik Frantzian.
|
|
|
Jarduera horiek guztiek indartu egiten dute
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren autonomizazioa eta barne eremuko produktu espezifikoak sortzea; izan ere, Etxepare Euskal Institutuak nazioartean egindako sustapenak eta zabalkundeak euskal literatura ikusarazteko bestelako bideak zabaldu ditu, eta, nahitaez, itzulpenaren bidetik pasatzen da ikusgaitasun hori. Lehenago ere ematen zituen laguntzak Eusko Jaurlaritzak euskaratik beste hizkuntza batzuetara itzulpenak egiteko, baina Etxepare Euskal Institutua agertu
|
|
|
Halaxe sortu zen, hain zuzen ere, EIZIE elkartearen eta
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren zein euskal itzulpen eremuaren, erdigunean kokatu beharreko Literatura Unibertsala bilduma.21 Bada, sortu zen une beretik itzulpenen kalitatea eta itzultzaileen lan baldintzak zaintzea izan du helburu EIZIE elkarteak bildumaren bidez; besteak beste, itzultzaileen izenak paratestuetan agerrarazita, zuzenketa prozedurak ezarrita eta tarifa duinak ordainduta.... Onura nabarmenak ekarri dizkio bildumak euskal literatura itzuliaren barne eremuari, EIZIE elkartearen hitzetan:
|
|
|
Halaxe sortu zen, hain zuzen ere, EIZIE elkartearen eta euskal literatura itzuliaren barne eremuaren zein euskal itzulpen eremuaren, erdigunean kokatu beharreko Literatura Unibertsala bilduma.21 Bada, sortu zen une beretik itzulpenen kalitatea eta itzultzaileen lan baldintzak zaintzea izan du helburu EIZIE elkarteak bildumaren bidez; besteak beste, itzultzaileen izenak paratestuetan agerrarazita, zuzenketa prozedurak ezarrita eta tarifa duinak ordainduta. Onura nabarmenak ekarri dizkio bildumak
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuari, EIZIE elkartearen hitzetan:
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren egituratzea erakundetzen eta sarea sortzen hasi zen itzulpen eremu hartan kokatzekoa da, hortaz. Edonola ere, erakundetzeak beste erakunde batzuen mende egotea ere badakar, eta erakunde aldaketa bat tarteko, Euskaltzaindiaren eskuetatik Eusko Jaurlaritzaren eskuetara aldatu zen Martuteneko Itzultzaile Eskola, eta, administrazioarekiko tentsioak eta gobernu aldaketa bat gertatu zirelarik (Mendiguren Bereziartu, 1989:
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren autonomizazio erlatiboaren beste adierazle bat berariazko kontsakrazio agentziak agertu izana da. Bada, 1989an Garmendiak aurreratzen zigunez:
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliari dagokionez, badira zantzuak esan ahal izateko autonomizazio prozesu bat bizi izaten ari dela: kontsumitzaileen kopurua handitu da, kontsakrazio agentziak dibertsifikatu dira, eragileen arteko harremanak aldatuz doaz, euskal literatura itzuliari berari dagozkion teoria eta material propioak gero eta gehiago eta berezituagoak dira, eta legitimazioa ere handituz doala nabari da.
|
|
|
Euskal literatura itzuliari dagokionez, badira zantzuak esan ahal izateko autonomizazio prozesu bat bizi izaten ari dela: kontsumitzaileen kopurua handitu da, kontsakrazio agentziak dibertsifikatu dira, eragileen arteko harremanak aldatuz doaz,
|
euskal
literatura itzuliari berari dagozkion teoria eta material propioak gero eta gehiago eta berezituagoak dira, eta legitimazioa ere handituz doala nabari da. Lan honen helburuetako bat da autonomizazio prozesu horren ezaugarrietako batzuk aletzea eta ikusaraztea.
|
|
|
Autonomizazio prozesua, eremuen arteko egitura aldaketak, eragileen posizio aniztasuna, eragileen jarduteko espazioak eta dinamikak... izango ditugu guk hizpide
|
euskal
literatura itzuliaren bilakabideaz aritzeko, eta, hain zuzen ere eremuaren errepresentazioaren gaiari helduta, literatur historiografietan itzulpena nola baliatu izan den eta euskarazko obra literarioetan itzultzailea fikzio pertsonaiatzat duten lanetako irudikatzea nolakoa izan den hartuko dugu hizpide. Izan ere, mugakide diren eta elkarri eragioten dioten eremuak diren aldetik, eremu bateko eragileek ondoko eremuko eragileak eta dinamikak islatzen edo antzeratzen baitituzte.
|
|
|
4
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIA BARNE EREMU
|
|
|
|
Euskal
literatura itzulia eremu gisa definitzea eta euskal literatura itzuliak bestelako eremu edo espazio batzuen aldean duen kokapena ezaugarritzea izango da xede nagusia atal honetan, hori izango baita abiapuntua hurrengo atalean euskal literatura itzuliaren urteen bitarteko 40 urteko bilakabideari begiratzeko.
|
|
|
Euskal literatura itzulia eremu gisa definitzea eta
|
euskal
literatura itzuliak bestelako eremu edo espazio batzuen aldean duen kokapena ezaugarritzea izango da xede nagusia atal honetan, hori izango baita abiapuntua hurrengo atalean euskal literatura itzuliaren urteen bitarteko 40 urteko bilakabideari begiratzeko.
|
|
|
Euskal literatura itzulia eremu gisa definitzea eta euskal literatura itzuliak bestelako eremu edo espazio batzuen aldean duen kokapena ezaugarritzea izango da xede nagusia atal honetan, hori izango baita abiapuntua hurrengo atalean
|
euskal
literatura itzuliaren urteen bitarteko 40 urteko bilakabideari begiratzeko.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliak osatzen duen barne eremua1 gizarte espazio egituratua eta egituratzailea da, erakundeek, eragileek eta praktikek osatutakoa. Barne eremua egituratuta dago, arau esplizitu eta inplizituak existitzen diren aldetik eta eremuaren barneko eta kanpoko eragileen artean harreman logikoak sortzen diren aldetik (Vizcarra, 2002).
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliari beste eremu batzuek eragiten diote, eta, hortaz, ez da erabat beregaina. Beraz, hauxe da gure lanaren abiapuntua:
|
|
|
Beraz, hauxe da gure lanaren abiapuntua:
|
euskal
literatura itzulia autonomia erlatiboko barne eremu bat da, euskal itzulpen eremuaren eta literatur eremuaren barruan koka daitekeena.
|
|
|
3 irudia.
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremua: euskal itzulpengintzaren eta euskal literaturaren gurutzatzea
|
|
|
Halaber, euskal kultur eremuaren barruan (dagozkion eragin soziopolitiko eta ekonomikoen indarren mende) koka daitekeen
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuak nazioarteko literaturaren espazioaren parte bat hartzen du, euskaraz sortutako literatura nazioartera itzultzen den aldetik eta nazioarteko literatura euskarara itzultzen den aldetik.
|
|
|
4 irudia.
|
Euskal
literatura itzuliaren eremua literaturaren nazioarteko espazioan
|
|
|
Bourdieuren kontzeptu teorikoei oratuta, beraz, honela ulertzen dugu
|
euskal
literatura itzuliak ardaztutako barne eremua: gizarte espazio erlatiboki autonomoa da, ekoizpen urrikoa, norabide anitzekoa eta transnazionala, non prozedura konplexuak gertatzen diren; dimamikoa da, eta aldatu egiten da denboran zehar; izan ere, unean unean elkarri eragiten dioten indar sareek egituratzen dute barne eremua, eta, aldi berean, barne eremuko indarrek albo eremuetan (itzulpen eremua eta literatur eremua, esaterako) eragiten dute, beste albo eremuetakoek euskal literatur itzulpenaren barne eremuan eragiten duten bezala.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren eremuko parte eta partaide da eremuak eragiten dion oro eta eremuan eragiten duen oro; hortaz, eremuak berak definitzen du eremuaren esparrua, eremuak eragindako efektuaren irismen mugak dira eremuaren mugak (Bourdieu & Wackquant, 1992: 75).
|
|
|
75). Hala,
|
euskal
literatura itzuliaren (barne) eremuko parte dira, nola euskaratik euskarara egindako itzulpen intralinguistiko edo interdialektalak, hala dialekto jakin batera egindakoak eta horiek sustatu dituzten agente eta eragileak; nola euskarara itzultzen diren bildumak, hala euskaratik beste hizkuntza batzuetara itzultzeko ematen diren laguntzak; nola editorial jakin baten bildumakoak, hala idazle batek a... Horrenbestez, garaian garaiko ezaugarri konbinazioek zehazten dute zer nolakoa den (barne) eremua sasoirik sasoi eta nolakoa izan den halako edo bestelako eraginen araberako bilakabidea.
|
|
|
75). ...parte dira, nola euskaratik euskarara egindako itzulpen intralinguistiko edo interdialektalak, hala dialekto jakin batera egindakoak eta horiek sustatu dituzten agente eta eragileak; nola euskarara itzultzen diren bildumak, hala euskaratik beste hizkuntza batzuetara itzultzeko ematen diren laguntzak; nola editorial jakin baten bildumakoak, hala idazle batek ariketa legez egiten dituenak; halaber,
|
euskal
literatura itzuliaren (barne) eremuko partaide dira itzultzaile profesionalen elkarteak, enpresak, langile autonomoak, erakundeak, argitaletxeak, hizkuntzaeta kultur politikak, edizioaren merkatuari lotutako arau eta legeak... Horrenbestez, garaian garaiko ezaugarri konbinazioek zehazten dute zer nolakoa den (barne) eremua sasoirik sasoi eta nolakoa izan den halako edo bestelako eraginen araberako bilakabidea.
|
|
|
Bada, literaturaren autonomizazioaren eskutik, edo beste hitz batzuetan esateko, modu paraleloan gertatu da, gure ustez,
|
euskal
literatura itzuliak osatzen duen barne eremuaren autonomizazio erlatiboaren prozesua, itzulpen eremuaren beraren autonomizazio erlatiboaren eskutik. Hortaz, bai literatura garaikideaz, bai itzulpengintza garaikideaz ari garenean, autonomizazio prozesua hasiz geroztiko literaturaz eta literatura itzuliaz ari gara baitezpada.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren eremuaren bilakabidearen berri emateko, gure ustez soziologikoki aro garaikidea ezaugarritzen duen erakundetzean (profesionalen elkarretaratzea, akademia eta legitimazio agentziak) egingo dugu argi, eta, horrez gainera, euskal literatura itzuliaren eremuak literaturaren espazioan hartutako dimentsio soziala eta sinbolikoa balioetsi nahi ditugunez gero, euskal literatur histo...
|
|
|
Euskal literatura itzuliaren eremuaren bilakabidearen berri emateko, gure ustez soziologikoki aro garaikidea ezaugarritzen duen erakundetzean (profesionalen elkarretaratzea, akademia eta legitimazio agentziak) egingo dugu argi, eta, horrez gainera,
|
euskal
literatura itzuliaren eremuak literaturaren espazioan hartutako dimentsio soziala eta sinbolikoa balioetsi nahi ditugunez gero, euskal literatur historiografien eraikuntzan itzulpenak hartutako tamainari eta idazle garaikideen diskurtsoei ere erreparatuko diegu.
|
|
|
5
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIA: (BARNE) EREMU BATEN BILAKABIDEA
|
|
|
mende bat balio duten hogeita bost urte()". Guk, ostera, lau etapatan banaturik emango dugu
|
euskal
literatura itzuliaren autonomizazioaren garaiaren bilakabidearen berri, betiere jakinik etapa horiek gure narrazioaren haria laguntzeko balio dutela baina egin daitezkeela bestelako denbora sailkapenak, fokua non jartzen den.
|
|
|
Gu euskal literatur eremuaren eta euskal itzulpengintzaren eremuak partekatzen duten
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren dimentsio sozialaz arituko gara barne eremuaren bilakaeraren narrazioa egiteko. Lehenago ere esan dugu euskal itzulpengintzaren irudikatzeek arduratzen gintuztela; bada, hiru planoko irudikatzea bistaratzen ahaleginduko gara atal honetan.
|
|
|
Batetik, itzulpengintzaren gizarte egitura irudikatzen ahaleginduko gara, eta, horretarako, autonomizazioaren garaia deitu dugun horretan etapaz etapa itzulpenari dagozkion erakunde legitimatzaile nagusien sareak gizarte eremuaren mapan kokatzeko saioa egingo dugu, itzulpen eremuaren sorrerak eta autonomizazioak albo eremuetan, zehazki, literaturarenean, eragindako irudi aldaketak bistaratzeko. Hala, bigarren planoan,
|
euskal
literatura itzuliari euskal literaturaren eraikuntzan aitortu zaion lekuaz arituko gara, eta hor ere etapaz etapa euskal literatur historiografien egileek itzulpena zein neurritan eta nola irudi2 Ikusi www.basqueliterature.com atariko" Literatura itzulia" errubrika. katu duten ikusiko dugu. Itzulpenari buruzko diskurtsoan arreta jarrita, historiografien bilakabidean itzulpengintzaz jarduteko modua aldatu dela ikusiko dugu, eta, oro har esanik, itzulpen ikasketek egindako bideari lotutako joerak nabari direla diskurtsoen bilakabidean.
|
|
|
Arestian ere esan dugu: gauza jakina da
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren bilakaerari eragiten dioten gertakariak ez direla isolatuak, elkarri loturik daudela, hots, eremuaren beraren bilakaera botere hartze eta botere uzte jakinen bidez gauzatzen dela, eta eremutik kanpo zein eremu barruan gertatutako posizio aldatzeek eragin dutela autonomizazioa. Esate baterako, estatus edo eskumen jakin batzuk lortzeko, bestelako eskumen zein botere edo aginte esparru batzuk galdu dituzte itzulpengintzari lotutako zenbait eragilek 1970eko hamarkadaz geroztik; alegia, erakunde eta akademiak ez dira ezerezetik sortu, eta egonkortu eta profesionalizatu gura zuten itzultzaileek egindako hautu eta hartutako erabakiekin lotzekoak dira, besteak beste, itzulpenari lotutako gizarte gertakariak eta jarrerak.
|
|
|
77). Bada, hain zuzen ere, dinamikan parte hartzen duten elementuen konbinazioak zehazten du garaian garaiko
|
euskal
literatura itzuliaren (barne) eremua. Itzulpengintzaren historia egiteko, beraz, eremuaren kokapena, egitura, agenteak, erlazioak, balioak eta eraginak aztertu behar dira, eta arian arian nola aldatzen diren ere bai.
|
|
|
Itzulpengintzaren historia egiteko, beraz, eremuaren kokapena, egitura, agenteak, erlazioak, balioak eta eraginak aztertu behar dira, eta arian arian nola aldatzen diren ere bai. Bada, gurean argi dago literaturaren autonomizazioaren eskutik eta itzulpen eremuaren beraren autonomizazio erlatiboarekin bat gertatutako
|
euskal
literatura itzuliaren bilakaerak eragina izan duela literatur eremuko partaideengan. Adibidez, idazleengan 46 eragin duela esan dezakegu, Harkaitz Canoren hitzak ekarrita, idazleak ere" gero eta itzultzaileago" (2013) izateko joera nabari delako, itzulpena eta sorkuntza jarduerak gero eta gehiago bereiztekoa, alegia.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren historiari dagokionez, eta, aurrekariak labur ekarri beharrez, azpimarratzekoa da itzulpenak rol garrantzitsua izan duela euskal testuen historian (Jaka, 2005): euskal testuak ezagutzen ditugunetik egin izan dira euskarazko itzulpenak.
|
|
|
Beste sorkuntza eremu batzuen kasuan gertatu bezala, adibidez, Lasagabasterrek deskribatutako literatur eremuaren autonomizazioaren kasuan gertatu bezala (2007: 237),
|
euskal
literatura itzuliaren eremuaren autonomizazioa Hego Euskal Herriko 1975az geroztiko aro demokratikoarekin hasi zen, EAEko eta Nafarroako hizkuntza legeei loturik. Hezkuntzan, administrazioan eta komunikabideetan euskara legez txertatu beharrak eta gizartean hazitako itzulpen beharrek handitu egin zuten itzultzaileentzako lan eskaria, eta, hortaz, baita itzultzaile profesionalen autonomia ekonomikorako bidea ere.4 Nolanahi ere den, orduko itzultzaileak ez ziren profesionalak, beste esparru batzuetako eragileak batu ziren itzulpen langintzara.
|
|
|
1970eko eta 1980ko hamarkadetako itzulpen eskariari erantzunez hasi zen
|
euskal
literatura itzuliaren produkzio eskaria handitzen, eta orduan hasi ziren, halaber, zenbait kontsakrazio agentzia (sariak, bekak eta dirulaguntzak, esaterako) modu sistematikoan sortzen, bai eta zenbait eragile euskarazko produktuen merkatuan itzulpena merkatu horretako gakotzat jotzen. López Gasenik 1970eko eta 1980ko hamarkadetan Lur eta Gero Mensajero argitaletxeak, Eusko Jaurlaritzaren Antzerti Zerbitzua eta Klasikoak itzuli zituzten eragileak aipatzen ditu, besteak beste, literatur itzulpenari bide eman zioten eragileen artean.5 Beste adibide bat aipatzearren, Elkar argitaletxea modu sistematikoan hasi zen itzulpenak plazaratzen 1983an.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremua erlatiboki autonomoa dela diogu: ez dago kanpo indarretatik libre, eta ez da erabat beregaina; ez da erabat espezifikoa ez eragileen ehundurari dagokionez, ez eta ehunduraren posizioari dagokionez ere.
|
|
|
ezagun da oraindik ere ez dagoela ia literatur itzulpenetik soilik bizibidea ateratzeko modurik duen itzultzaile profesionalik, literaturatik soilik bizi diren profesionalak ere gutxi diren modu bertsuan. Izan ere, autonomizatzen ari den eremua bada ere,
|
euskal
literatura itzuliarena autonomia erlatiboko barne eremua da, ekoizpen urrikoa, egitura, eragile eta balioak partekatzen dituena, nahitaez, hizkuntza txiki bateko literaturaren eta itzulpengintzaren eremuekin; euskara eta euskal kultura da eremua ardazten duen kapital sinbolikoa; kapital ekonomikoa baino balio handiagokoa egoera askotan, Bourdieuk (1991) adierazi bezala, eta horrek ezaugarritzen d...
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren barne eremua norabide anitzekoa dela diogu: barne eremuaren parte dira bai euskaratik egindako itzulpenak, bai euskarara egindakoak, bai eta euskara zubi hizkuntza edo bitarteko dela egindakoak ere.
|
|
|
Bide beretik,
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremua espazio transnazionala balitz bezala definitu dugu (Heilbron & Sapiro, 2002: 3).
|
|
|
Bada, espazio horretan, hainbat esparru geografikotako merkatueta kultura politikek eta ideia eta balioek eragiten diote barne eremuari, hain zuzen ere Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako kultur eta hizkuntza politikek, lurraldeotan baita euskara hizkuntza koofiziala; baina, kontuan hartzekoak dira, halaber, euskarak ukitzen dituen gainerako espazioetako eragile, erakunde eta sareak, hala nola Ipar Euskal Herrikoak eta Diasporakoak edo euskarari eta euskal kulturari buruzko interesa agertzen duten beste eremu batzuetakoak, kasurako, euskaratik egindako itzulpenak jasotzen dituzten gizarte egituretakoak. Orobat,
|
euskal
literatura itzuliaren eremuak nazioarteko literatur espazioan ere badu bere tokia, besteak beste, euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenaren bidez eta nazioarteko azoketan eta jardunaldietan hartutako posizioen bidez. Hargatik deritzogu" barne eremu transnazional" euskal literatura itzuliaren eremuari, muga nazionalak edo geografikoak ez direlako eremu baten mugak; izan...
|
|
|
Bada, espazio horretan, hainbat esparru geografikotako merkatueta kultura politikek eta ideia eta balioek eragiten diote barne eremuari, hain zuzen ere Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako kultur eta hizkuntza politikek, lurraldeotan baita euskara hizkuntza koofiziala; baina, kontuan hartzekoak dira, halaber, euskarak ukitzen dituen gainerako espazioetako eragile, erakunde eta sareak, hala nola Ipar Euskal Herrikoak eta Diasporakoak edo euskarari eta euskal kulturari buruzko interesa agertzen duten beste eremu batzuetakoak, kasurako, euskaratik egindako itzulpenak jasotzen dituzten gizarte egituretakoak. Orobat, euskal literatura itzuliaren eremuak nazioarteko literatur espazioan ere badu bere tokia, besteak beste, euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenaren bidez eta nazioarteko azoketan eta jardunaldietan hartutako posizioen bidez. Hargatik deritzogu" barne eremu transnazional"
|
euskal
literatura itzuliaren eremuari, muga nazionalak edo geografikoak ez direlako eremu baten mugak; izan ere, (barne) eremuek ez dute muga zehatzik, eta unean uneko indarren proiekzioaren araberakoa izaten da (barne) eremuaren irismena.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren aro garaikideaz ari garelarik, barne eremuaren autonomizazioa abiarazteko, garrantzi handikoak izan dira hizkuntzaren eta literaturaren garapenean eragin duten baldintza historikoak; zehazki, hizkuntzaren estandarizazioaz eta elebitasuna kudeatzeko legeez ari gara. Lasagabasterren esanetan (2007:
|
|
|
95). Ez dugu ahaztu behar, ordea,
|
euskal
literatura itzuliaren eremua hizkuntza eta kultura minorizatu baten espazioan kokatzekoa dela, hari lotutako arazoak tarteko direla: merkatu txikia eta diglosia, alegia (Jarillot & Uribarri, 2011:
|
|
|
(argitaletxeek laguntzak eskatu behar dituztenean, esaterako; non duen egoitza argitaletxeak, bertako administrazioarekikoak dira harremanak). Bada, oro har,
|
euskal
literatura itzulia mezenazgoari edo gobernuko laguntzei esker da posible, eta horren adibide da, kasurako, euskal literatura itzuliaren erdigunean koka daitekeen" Literatura Unibertsala" bilduma, esaterako, ekimen instituzionala izatea eta diru publikoz hornitzea. Erakundeen laguntzarik gabe, euskal argitaletxeentzat ezinezkoa litzateke, gaurko merkatu editorialean, gisa horretako bildumei eustea eta itzultzaileentzako baldintza eta kontratu duinak mantentzea.
|
|
|
(argitaletxeek laguntzak eskatu behar dituztenean, esaterako; non duen egoitza argitaletxeak, bertako administrazioarekikoak dira harremanak). Bada, oro har, euskal literatura itzulia mezenazgoari edo gobernuko laguntzei esker da posible, eta horren adibide da, kasurako,
|
euskal
literatura itzuliaren erdigunean koka daitekeen" Literatura Unibertsala" bilduma, esaterako, ekimen instituzionala izatea eta diru publikoz hornitzea. Erakundeen laguntzarik gabe, euskal argitaletxeentzat ezinezkoa litzateke, gaurko merkatu editorialean, gisa horretako bildumei eustea eta itzultzaileentzako baldintza eta kontratu duinak mantentzea.
|
|
|
Esan dezakegu oro har XX. mende erditik aurrera euskal literatura itzuliaren xede nagusietako bat euskarazko testuen kapitala eta estatusa handitzea izan dela, bai euskarara egindako itzulpenen bidez (euskaraz ere posible dela frogatzeko hasiera batean, kultur oinarri diren testuak biltzeko gerora), bai 182 euskaratik beste hizkuntza batzuetara itzulitako testuen bidez (euskal literatura bat badela ikusaraztea izanik helburua). Bestela esateko, euskal literatura" literatura" gisa berrestea da, hein batean,
|
euskal
literatura itzuliaren eremuaren funtzioetako bat, hots, Casanovak (2004: 133) dioen moduan, erakunde legitimatzaileen aurrean kapital literario berezkoa sortzea.
|
|
|
133) dioen moduan, erakunde legitimatzaileen aurrean kapital literario berezkoa sortzea. Baina agerikoa da, halaber, Santanarekin (2012 & 2015), Manterolarekin (2014) eta Zubillagarekin (2014) bat,
|
euskal
literatura itzuliaren sistema espainiarrarekiko lotura: gaztelaniaren bitartekaritza handia da atzerriko literatura euskarara ekartzeko eta euskal literatura atzerriratzeko; ildo horretan, zenbait erabilera ideologikotarako baliatzen da itzulpena (bai lurraldetasuna nabarmentzeko estrategien bidez, bai lurraldetasuna ezabatzeko estrategien bidez; hots, ezberdintasuna isilarazteko zein ezberdintasuna ikusarazteko).
|
|
|
Fikzioan itzultzaileak ageri dituzten sei kontakizun dira bigarren milurtekoan agertutakoak; bada, esan dezakegu euskal itzulpen eremua eta literatura itzuliaren barne eremua egonkortzen ari diren garaian bikoiztu egiten direla fikziozko itzultzaileen agerpenak, edota itzulpenaren errepresentazioa hazten ari dela denborak aurrera egin ahala eta
|
euskal
literatura itzuliak osatzen duen barne eremua definitzen ari den heinean, eta, era berean, esan dezakegu itzulpena eta literatura bera definitzeko edo eremuan birkokatzen ari direla idazleak, edo posizionamenduak definitzen ari direla, oro har. Eremuen edo barne eremuen mugetan gertatu ohi diren borroka edo tentsioen isla da hori, nolabait.
|
|
|
17). Beharbada are nabarmenagoa da auzia
|
euskal
literatura itzulia osatzen duen barne eremu transnazionalaren kasuan; izan ere, euskal idazle garaikideek, eleaniztunak izaki, autoitzulpenak egin izan dituzte, euren lanen itzulpen prozesuan parte hartu izan dute, itzultzaile dira lanbidez, enkarguzko itzulpenak egiten dituzte, ariketa legez egiten dituzte itzulpenak euren idazletza jardunean, itzulpenen bidez (eginez zein irakurriz) aberastu du...
|
|
|
Liburu honen abiapuntua 2017an defendatutako tesi lana da, baina liburu honetarako orduko lan hura moldatu eta berregituratu egin da. Lan luzeago hartako gakoak hautatu dira, eta orduan gaika eta bereiz emandako kapituluetan aztertutakoa denboraren ardatzean kokatuta eta harilkatuta dakargu oraingoan,
|
euskal
literatura itzuliaren bilakaeraren historiaren bertsio baten kronika bat eskaintzeko.
|
|
|
Horiek guztiak lotzeko eta deskribatzeko kontzeptu sare bat behar genuen, hain zuzen ere hainbat teoriak eta metodologiak" testuinguru" esaten dioten hori deskribatzeko eta" itzulpenak gizartean izandako eraginaren eta irudiaren bilakabidea" ikertzeko. Hala iritsi ginen itzulpenaren soziologiaren esparrura, eta bide horretatik azaldu genuen
|
euskal
literatura itzulia autonomizazio erlatiboaren bidean zela, eta hala deskribatu genuen zer nolako funtzioak betetzen zituen euskal literatur itzulpengintzak literaturaren espazio garaikidean.
|
|
|
Ondoren, urte tartean
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuak bizi izandako 40 urteko bilakabideari begiratuko diogu. Hain zuzen ere, bilakabideaz aritzean euskal literatura itzuliaren barne eremuaren autonomizazio prozesuaz ariko gara.
|
|
|
Ondoren, urte tartean euskal literatura itzuliaren barne eremuak bizi izandako 40 urteko bilakabideari begiratuko diogu. Hain zuzen ere, bilakabideaz aritzean
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren autonomizazio prozesuaz ariko gara. Oharrak egingo ditugu eremu horren barruko literatura itzuliaren barne eremuari dagozkion elementuen inguruan; halaber, eremuaren egituran, harreran eta errepresentazioan eragiten duten zenbait harreman eta sare deskribatuko ditugu.
|
|
|
Bada, aldez edo moldez, gisa horretako galderetako batzuei erantzuteko saioa egiten da liburu honetan, eta, horretarako,
|
euskal
literatura itzulia kokatzen da eremu mugakideekiko duen tokia ikusarazteko, euskal literatura itzuliaren egitura osatzen duten eragile, kapital, dinamika... batzuk deskribatzen dira, eta egitura horren barruan literatur eta itzulpen dinamiketan parte hartzen duten eragileek itzulpenari egiten dioten aitortzari ere erreparatzen zaio.
|
|
|
Bada, aldez edo moldez, gisa horretako galderetako batzuei erantzuteko saioa egiten da liburu honetan, eta, horretarako, euskal literatura itzulia kokatzen da eremu mugakideekiko duen tokia ikusarazteko,
|
euskal
literatura itzuliaren egitura osatzen duten eragile, kapital, dinamika... batzuk deskribatzen dira, eta egitura horren barruan literatur eta itzulpen dinamiketan parte hartzen duten eragileek itzulpenari egiten dioten aitortzari ere erreparatzen zaio.
|
|
|
4
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIA BARNE EREMU BAT DA: DEFINIZIOA ETA ABIAPUNTUA 37
|
|
|
5
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIA: (BARNE) EREMU BATEN BILAKABIDEA 45
|
|
|
6 GOGOETA BAT
|
EUSKAL
LITERATURA ITZULIAREN FUNTZIOEN
|
|
|
Ikerlan honek
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren bilakaera du hizpide eta ikuspuntu soziologikotik abiatzen da, Pierre Bourdieuren eta haren ikasle Gisèle Sapiroren esanak gurera ekarriz. Berritasuna, beraz, bistakoa da, euskal itzulpen ikasketa akademikoetan lehenengoz erabiltzen baita itzulpena gizarte jarduera gisara aztertzen duen ikerlerro hori.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren historia egitea, hein batean, euskal literatura itzuliari dagozkion kapitalen bilakabidearen nondik norakoak deskribatzea da. Bada, bilakabide hori islatzeko saioa egingo dugu lan honetan.
|
|
|
Euskal literatura itzuliaren historia egitea, hein batean,
|
euskal
literatura itzuliari dagozkion kapitalen bilakabidearen nondik norakoak deskribatzea da. Bada, bilakabide hori islatzeko saioa egingo dugu lan honetan.
|
|
|
Berritasuna, beraz, bistakoa da, euskal itzulpen ikasketa akademikoetan lehenengoz erabiltzen baita itzulpena gizarte jarduera gisara aztertzen duen ikerlerro hori. Horregatik aztertzen dira epean, itzulpengintzari lotutako hezkuntza egiturak, profesionalen erakundeak, erreferentzia berezituak, kontsakrazio agentziak, kanpo harremanak, itzulpen politikak, itzultzaileen eta idazleen eremuarekiko jarrerak... etab.,
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren deskribapena seriotasunez burutzeko. Euskal literatura itzuliak gurean bete dituen funtzio sinboliko, ekonomiko eta bestelakoak iruzkintzen dituzten atalek osatzen dute hurbilpen soziologikoa.
|
|
|
Horregatik aztertzen dira epean, itzulpengintzari lotutako hezkuntza egiturak, profesionalen erakundeak, erreferentzia berezituak, kontsakrazio agentziak, kanpo harremanak, itzulpen politikak, itzultzaileen eta idazleen eremuarekiko jarrerak... etab., euskal literatura itzuliaren barne eremuaren deskribapena seriotasunez burutzeko.
|
Euskal
literatura itzuliak gurean bete dituen funtzio sinboliko, ekonomiko eta bestelakoak iruzkintzen dituzten atalek osatzen dute hurbilpen soziologikoa. Gainera, aurrekoaren osagarri, euskal literatura instituzioak itzulpenaz egin duen irakurketa eskaintzen zaigu, gure literaturaren historiografian itzulpengintzak izan duen lekua aztertuz, edo euskal idazleen fikziozko lanetan itzultzaileek izan duten gero eta protagonismo handiagoaz hausnarketa eginez.
|
|
|
25). Bourdieuren oinarrizko kontzeptuak baliatuko ditugu
|
euskal
literatura itzuliari erreparatzeko; hortaz, horiei buruzko zenbait jakingarriren berri emanez ekingo diogu hurrengo atalari.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren (barne) eremua eremu eleaniztuna da, eta darabiltzagun hizkuntzetako bat txikia; bada, itzulpenerako A hizkuntza edo B hizkuntza edo C hizkuntza erabiltzea hautu bat da, eta hautuak aldatu egin daitezke eremuko dinamiken arabera, esaterako. Hizkuntza hautuaren araberako eragileen pertzepzioak, jarrerak eta jardunak, esaterako, habitus nozioari jarraikiz azal daitezke.
|
|
|
Hizkuntza hautuaren araberako eragileen pertzepzioak, jarrerak eta jardunak, esaterako, habitus nozioari jarraikiz azal daitezke. Habitus nozioaren bidez azal daitezke, halaber, zenbait eragileren posizio aniztasunak edo posizio aldatzeak; aldez edo moldez, horiek ere ezaugarritu ditzakete itzulpen aro jakinak, eta, hargatik,
|
euskal
literatura itzuliaren eremu garaikideko partaide diren euskal itzultzaileen eta idazleen habitusaren ezaugarri batzuk deskribatu ditugu lan honetan, datuak eskura izan ditugun etapetan. Ildo horretan, oso kontuan hartzekoa da euskal literatura itzuliaren eremuko zenbait eragileren kokapen aniztasuna:
|
|
|
Habitus nozioaren bidez azal daitezke, halaber, zenbait eragileren posizio aniztasunak edo posizio aldatzeak; aldez edo moldez, horiek ere ezaugarritu ditzakete itzulpen aro jakinak, eta, hargatik, euskal literatura itzuliaren eremu garaikideko partaide diren euskal itzultzaileen eta idazleen habitusaren ezaugarri batzuk deskribatu ditugu lan honetan, datuak eskura izan ditugun etapetan. Ildo horretan, oso kontuan hartzekoa da
|
euskal
literatura itzuliaren eremuko zenbait eragileren kokapen aniztasuna: idazle batzuk, esaterako, itzultzaile dira, eta baita akademiko ere; bestalde, badira sorkuntza egiteko itzulpena bitarteko gisa darabilten idazleak.
|
|
|
erregimen politikoa, merkatua, prentsa eta lanaren banaketaren eboluziotik jaiotako gizarte mikrokosmosak, hots, batez ere jarduera intelektualen eremuak. Hala, albo eremuekiko mendekotasunaz gain, beste eremu batzuekiko autonomiaren edo beste eremu batzuek hautemateko moduaren arabera ere deskribatzekoa da
|
euskal
literatura itzuliaren (barne) eremua.
|
|
|
Esan dezakegu oro har XX. mende erditik aurrera
|
euskal
literatura itzuliaren xede nagusietako bat euskarazko testuen kapitala eta estatusa handitzea izan dela, bai euskarara egindako itzulpenen bidez (euskaraz ere posible dela frogatzeko hasiera batean, kultur oinarri diren testuak biltzeko gerora), bai 182 euskaratik beste hizkuntza batzuetara itzulitako testuen bidez (euskal literatura bat badela ikusaraztea izanik helburua).... Bestela esateko, euskal literatura" literatura" gisa berrestea da, hein batean, euskal literatura itzuliaren eremuaren funtzioetako bat, hots, Casanovak (2004:
|
|
|
Eremu ekonomikoarekiko harremanetara igarota,
|
euskal
literatura itzuliaren eremua mezenasgoari eta gobernuko laguntzei esker da posible, eta euskal literatura itzuliaren eragin ekonomikoa hizkuntza bati eta kultura txiki bati dagokien ekoizpen urriko merkatu batean kokatzekoa da. Kasu askotan kapital kulturalak eta sinbolikoak kapital ekonomikoak baino indar handiagoa badute ere, ez da ahaztekoa liburua laguntzeko politika autonomikoek bultzada eman izan diotela sarri zenbait euskal idazleren autonomia ekonomikoari, adibidez.
|
|
|
Eremu ekonomikoarekiko harremanetara igarota, euskal literatura itzuliaren eremua mezenasgoari eta gobernuko laguntzei esker da posible, eta
|
euskal
literatura itzuliaren eragin ekonomikoa hizkuntza bati eta kultura txiki bati dagokien ekoizpen urriko merkatu batean kokatzekoa da. Kasu askotan kapital kulturalak eta sinbolikoak kapital ekonomikoak baino indar handiagoa badute ere, ez da ahaztekoa liburua laguntzeko politika autonomikoek bultzada eman izan diotela sarri zenbait euskal idazleren autonomia ekonomikoari, adibidez.
|
|
|
|
Euskal
literatura itzuliaren funtzio kulturalaz denaz bezainbatean, batez ere hizkuntzari lotutakoa nabarmendu izan da; euskal idazle garaikideek aspaldion aldarrikatzen dutenez, euskal itzultzaileen jardunak elikatu egin du euskarazko hizkuntza erregistroen eta estilistikaren aberastasuna, eta ereduzko testuak sortu dira hizkuntzari dagokionez. Euskal literatur historiografien eraikuntzan, garai jakin batzuetako testuen urritasunari iskin egin eta itzulpenak ere barne hartuta literatura bazela agertzeko baliatu dira, zenbait genero literarioren fundazio testutzat jo izan dira; baina, literatura garaikideari dagokionez, gero eta gehiago azpimarratzen da itzulpena autoreen lanaren osagarri eta eragingarri, autoreen obra kokatzeko eta literatur joerak ezaugarritzeko, adibidez; izan ere, itzulpenek eragina izan dute zenbait euskal idazleren idazkeran ez ezik, baita inspirazio iturrietan.
|
|
|
Honaino iritsi gara euskal itzulpengintza garaikideari itzulpenaren soziologiak eskainitako marko teoriko metodologikoa baliatuta, baina, noski, iker zitezkeen arloetako batzuei begiratuta soilik. Ugariak dira lan honetan aipatuagatik sakondu ez ditugun eragileen eta erakundeen sareak, eta soziologiaren argitan aztertzeko dago, adibidez, itzulpenarekin zerikusia duten argitaletxe, editore zein azokek eratzen duten kultur bitartekarien sareak nola eragiten duen
|
euskal
literatura itzuliaren eremuan, edota zer nolakoa izan den, argitaletxeka, itzulpen corpusaren bilakaera. Gisa horretako lanek, noski, aberastu, osatu, baieztatu edo ezeztatu egin ditzakete orain arte egindako lanetatik abiatuta hemen esan direnak.
|
|
|
Gisa horretako lanek, noski, aberastu, osatu, baieztatu edo ezeztatu egin ditzakete orain arte egindako lanetatik abiatuta hemen esan direnak. Ildo horretan egingo du aurrera
|
euskal
literatura itzuliaren barne eremuaren ikerketak berak. Bada, bide beretik, eremuko ikerketa esparruan jasotako corpusaren bilakabidea ere hortxe dago, nork ikertu zain.
|
|
|
Artean
|
euskal
literatura itzuliaren historiak aurrera jarraitzen du: itzulpen proiektu batzuek aurrera egiten dute; beste batzuk bukatutzat ematen dira; erakundeek literatura unibertsala euskarara ekartzeko zein euskal literatura nazioartekotzeko politikak eta proiektuak sustatzen jarraitzen dute; idazleek itzulpenaz gogoeta egiten eta idazten jarraitzen dute; itzultzaile berriak ageri dira fikzioan...
|
|
2022
|
|
|
Ibarluzea, Miren (2020a):
|
Euskal
literatura itzuliaren egituak eta islak (Iker 38), Euskaltzaindia eta UPV/EHU, Bilbo.
|
|
|
, (2020b): "
|
Euskal
literatura itzuliaren historiografia bateraturantz", in Ekaitz Santazilia, Dorota Krajewska, Eneko Zuloaga eta Borja Ariztimuño (arg.), Fontes Linguae Vasconum 50 urte. Ekarpen berriak euskararen ikerketari/ Nuevas aportaciones al estudio de la lengua vasca, Nafarroako Gobernua, Iruña, 315
|