|
2001
|
|
|
Errealismoaren auzia J. M. Lasagabasterrek egin zuen euskal kritika literarioarengogoetagai. Aurretik ere hurbilketa batzuk egin ziren arren. Lasagabaster berareneskutik, batik bat?, 1987ko II. Euskal Biltzarrean emandako La novela vasca alborde de la realidad hitzaldiak finkatu zituen
|
euskal
esparru literarioari aplikaturiko errealismoaren problematizazioaren lehen mugarri sendoak. Bertan, geroztikklasiko bihurtu diren azterketa batzuk proposatu ziren, hurrenez hurren Txillardegi, Saizarbitoria zein Joxe Auxtin Arrietaren lanak oinarritzat hartuz.
|
|
|
Euskaraz ekoizten denean, edo munduko beste hizkuntzaperiferiko batean?, literatura euskal literatura da. Garbi dago, Bernardo Atxagaren pixkanakako unibertsalizatzeak8
|
euskal
esparru literarioak duen bere buruarenpertzepzioa aldatu duela.
|
|
|
Beste adar batetik ere hel diezaiokegu geure zuhaitz problematikoari. Zergatik izan da hain berantiarra eleberri errealistaren loratzea
|
euskal
esparru literarioan. Lasagabasterrek euskararen pisu soziolinguistikoa aipatzen zuen, eta ildo beretikbaina urrunago joanez, esan dezakegu gure hizkuntzaren pisu sinbolikoarenemendatzeak argitu dezakeela bat bateko eta ezusteko errealismoaren normalizatzea. Gaurko euskal idazleek ez diote beldurrik errealitateari.
|
|
|
Honela, hamarkada luze batezautonomiaren belaunkideek19 euskal arazoa isilpean atxiki badute ere, errealismoa berragertu bezain laster, gai erabiliena bihurtu da berriro, baita horien lanetanere. Joera honek baduke harremanik
|
euskal
esparru literarioaren historiarekin. Izanere, Pascale Casanova-k dioen bezala:
|
|
2015
|
|
|
Gainera, hain argi eta sakon azaldu ez baziren ere, kritika poskolonialak mahaigainera tzen dituen beste arazo horiek iradoki ziren halaber. Neurri batean, bada, esan daiteke aldizkariotan topa litezkeela gerora belaunaldi literario horrek (eta
|
euskal
esparru literarioak oro har) izan duen garapenaren baitan agertu diren zenbait afera funtsezkoen ernamuinak, beren kontraesan guztiekin. Gero etorriko zirenen zenbait zantzu ulertzeko baliagarriak dira beraz Ustela, Pott eta Oh!
|
|
2019
|
|
|
L" autre écrivain Basque. L" élaboration d" une réponse néo moderne à la periphéricité littéraire() (2013a) lanean eginiko azterketa bourdieuarra,
|
euskal
esparru literarioan egile donostiarrak hartzen duen lekuaz.
|
|
2020
|
|
|
Honen guztiaren ondorioz, Etxamendiren obrari
|
euskal
esparru literarioaren" barne hierarkizazioa" k nolako aitortza egiten dion aztertzeak garrantzia berezia bereganatzen du. Izan ere," zer kontsakrazio espezifiko" lortu ote du Eñaut Etxamendik kanpoko hierarkizazioaren aurrean hain manera beregainean lerrokatuz?
|
|
|
Urte hartako Sarako Idazleen Biltzarrerako Maiatzek propio plazaratua, Lucien Etxezaharreta editorearen bultza sumatzen da hautu horren gibelean: 2009ko Durangoko Azokarako prest dago Eñaut Etxamendiren Idazlanen bigarren bilduma.321 Hau da, Eñaut Etxamendik hirurogeita hamalau urte dituela, ordu da
|
euskal
esparru literarioak ezagut diezaion karrera literario betea. Hots, ordu da aitor diezaion idazlearen zilegitasuna.
|
|
|
Adibidez: loturarik ba ote dago euskal literatura dialektala lantzearen eta
|
euskal
esparru literariotik bazter gelditzearen artean. Euskal sistema literarioak sortzen ote du azpikotasunik?
|
|
|
Segidan, Eñaut Etxamendiren
|
euskal
esparru literarioarekiko harremanaren nolakotasunean barneratuko gara, bi partetan. Lehenik, euskal esparru literarioa zedarritu eta Etxamendik horren erdigunera noiz eta nola hurbildu zen aztertuko dugu.
|
|
|
Segidan, Eñaut Etxamendiren euskal esparru literarioarekiko harremanaren nolakotasunean barneratuko gara, bi partetan. Lehenik,
|
euskal
esparru literarioa zedarritu eta Etxamendik horren erdigunera noiz eta nola hurbildu zen aztertuko dugu. Bigarren partean euskal kritika literarioaz ariko gara, ikusiz zer maneratan hartu duen kritikak kontuan Eñaut Etxamendiren narratiba.
|
|
|
|
Euskal
esparru literarioa" dominanteen artean den" hizkuntza azpiratutzat jo daiteke eta beraz," literariotasunaren aldetik azpiratu" diren idazleak sortzen dituela erran.268 XX. mendean, euskal esparru literarioak hiriburu literariotzat hartzen du Donostia eta modu zabalagoan, Gipuzkoa erdigunetzat. Gainontzeko sei euskal hiri nagusiak Donostiarekiko" periferikotasunean" gelditzen dira.
|
|
|
Euskal esparru literarioa" dominanteen artean den" hizkuntza azpiratutzat jo daiteke eta beraz," literariotasunaren aldetik azpiratu" diren idazleak sortzen dituela erran.268 XX. mendean,
|
euskal
esparru literarioak hiriburu literariotzat hartzen du Donostia eta modu zabalagoan, Gipuzkoa erdigunetzat. Gainontzeko sei euskal hiri nagusiak Donostiarekiko" periferikotasunean" gelditzen dira.
|
|
|
1987ko urtea baikorra izan zen Etxamendirentzat,
|
euskal
esparru literarioaren erdigunearekiko hurbiltzea lortu baitzuen. Euskal merkatu literarioan bere kaltetan egin ohi zuen ezaugarria –behe nafarreraren erabilpena, hain zuzen272 – gainditu eta Gilentegiko Gilen sariztatu zuen Irun Hiria Literatur Sariak.
|
|
|
Boskote batek osatzen du Eñaut Etxamendik
|
euskal
esparru literarioaren erdigunera hurbiltzeko haizu duela erabakitzen duen batzorde kontsakratzailea: Luis Alberto Aranberri, José Antonio Loidi, Joxe Austin Arrieta eta Antonio Zavala euskal kazetari, idazle eta editoreak, hain justu.
|
|
|
Euskal literaturaren historian José Antonio Loidik kokapen berezia badu ere, haren gaitasun kontsakratzailea ez dator
|
euskal
esparru literarioaren muinetik, ez bada, kokaleku sinbolikotik. Izan ere, lehen euskal eleberri poliziakoa idazteagatik famatua bada ere, haren hizkuntza literarioa ez doa arras modernotasunaren eskutik:
|
|
|
Hots, Jose Antonio Loidik lehen polizia eleberria egin izana goretsi eta, ekoizpen literarioren alde ahulak agerrarazten dituzte
|
euskal
esparru literarioa eraikitzen laguntzen duten kritikariek.275
|
|
|
Aletu ditugun Eñaut Etxamendiren eragile kontsakratzaileen
|
euskal
esparru literarioarekiko kokalekua aztertzen badugu, ikus daiteke ez direla erdigunekoak, Luis Alberto Aranberri izan ezik. Euskal idazle berri baten kontsakratzeko haien eragin indarra neurtzen badugu beraz, ohar daiteke hainbat arrazoiengatik mendraturik dagoela.
|
|
|
Aurreko guztiagatik, badaiteke esatea Eñaut Etxamendiren
|
euskal
esparru literariorako hurbilketa gaitasun kontsakratzaile ahuleko bitartekariek –kalitatekoak eta ospetsuak izanik ere– egin zutela. Ondorioz, 1987an, Eñaut Etxamendiren obra narratiboa euskal esparru literarioaren bihotzetik hurbiltzen da, baina ez du kausitzen bertan errotzea eta denboran irautea.
|
|
|
Aurreko guztiagatik, badaiteke esatea Eñaut Etxamendiren euskal esparru literariorako hurbilketa gaitasun kontsakratzaile ahuleko bitartekariek –kalitatekoak eta ospetsuak izanik ere– egin zutela. Ondorioz, 1987an, Eñaut Etxamendiren obra narratiboa
|
euskal
esparru literarioaren bihotzetik hurbiltzen da, baina ez du kausitzen bertan errotzea eta denboran irautea.
|
|
|
Ezin erran daiteke aho bateko kontsakrazioa huts egin izana dela Eñaut Etxamendiren
|
euskal
esparru literarioaren erdigunetik desagertzeko arrazoi bakarra. Haatik, Irun Hiria Literatura Saria jaso ondoren, Etxamendiren obraren argitalpen oso osoa Ipar Euskal Herrian mugatuko da, Maiatz argitaletxea hedatzaile.
|
|
|
1975eko Piarres Lafitteren aipaldi kritiko honek seinalatzen du
|
euskal
esparru literarioaren –eta akaso honen baitako Ipar Euskal Herriko alorraren– heldutasun eskasia. Besteak beste," irakurlearen heldutasunean sinesten" 285 ez duen iritzi emailea baitugu Piarres Lafitte bezalako bat.
|
|
|
Honek guztiak non kokatzen ote du Eñaut Etxamendiren obra literarioa
|
euskal
esparru literarioaren baitan?
|
|
|
Eñaut Etxamendiren obra narratiboak perspektiba endogenoa mantentzen duela diogunean,
|
euskal
esparru literarioaren hara honakoetan erdigunera heltzeko grinarik gabeko ibilbide literario beregaina eraikitzen duela
|
|
|
Etxamendiren traiektoria literarioaren bere berezkotasunak irauten du 1964an hasi eta bere karrera osoan. Izan ere, 1987an
|
euskal
esparru literarioaren muinetik hurbildu zenean ere, Gilentegiko Gilen euskal nekazari marginalaren gainbehera tragikoaren kontakizunarekin egin zuen, behe nafarreraren erabilpen literarioa ukatu gabe, merkatuaren eta beste arau zenbaiten irizpideetatik urrun, bere gain.
|
|
|
Dena dela, Etxamendiren traiektoria literarioaren berezkotasunak irauten du 1964an hasi eta bere karrera osoan. Izan ere, 1987an
|
euskal
esparru literarioaren muinetik hurbildu zenean ere, Gilentegiko Gilen euskal nekazari marjinalaren gainbehera tragikoaren kontakizunarekin egin zuen, behe nafarreraren erabilpen literarioa ukatu gabe, merkatuaren eta beste norma zenbaiten irizpideetatik urrun, bere gain. Hots, Eñaut Etxamendik bi modutan eusten dio ikuspegi endogenoari:
|
|
|
Esparru literarioaren antolaketa ikertzeko irizpide soziologikoak ditugu kontuan hartuko kapitulu honetan ere. Aro literario historiko eta eremu nazional bakoitzak bere berezitasunak badituela kontuan harturik,
|
euskal
esparru literarioaren bazter batean kokatua den Eñaut Etxamendiren kapital sinbolikoa metatzen duela erran eta gero, hori zein den ikertzen saiatuko gara orain.
|
|
|
Hots, esparru literario nazional orokorraren teorizazioetan oinarriturik,
|
euskal
esparru literarioa nazionaltzat joko dugu. Eta nazionalaren eta periferikoaren arteko joan etorriez ariko gara, Eñaut Etxamendiren kapital sinbolikoaren izaeraz jabetzeko asmoarekin.
|
|
|
Esparru literarioaren hierarkizazioak eragiten du, dudarik gabe,
|
euskal
esparru literarioan ere. Pierre Bourdieuk bi hierarkiagune zehazten eta" kanpokoa" edo" barnekoa" izendatzen ditu.303" Kanpoko hierarkizazio" mekanismoarekiko neurtzen badugu Eñaut Etxamendiren obra narratiboaren harrera, ikertuko dugu lehenik, euskal literaturaren merkatuaren aldetik izan duen harrera edo" arrakasta".
|
|
|
Zer erran baina, Eñaut Etxamendiri 1987an kontsakrazioa eskaintzen dioten aktore hauez? Nola izartu haien pisu kontsakratzailea 1980ko urteen bukaerako
|
euskal
esparru literarioaren baitan. Lauen artean, Luis Alberto Aranberri" Amatiño" da esparru literarioarekiko harremanean den botere ekonomikoaren eta politikoaren ordezkari bakarra.
|