|
2001
|
|
|
Modu batera edo bestera,
|
euskal
literaturaren esparruan jada benetako klasikoak diren lanak idatzi dira ibilbide eta sentsibilitate desberdin horien ildotik. Halanola Obabakoak (1988) edo Hamaika Pauso (1995).
|
|
|
Bukatzeko esan, nazionalismo desenkantatuaren problematika nagusi honetatik kanpo mugitzen diren idazle euskaldunek
|
euskal
literatur esparruan kokapenperiferikoa dutela eta, gauza kuriosoa, errealismotik at, hegemoniko bihurtu deneleberrigintzatik kanpo dabiltzan idazleak kontatzen hasi gabe, aurkitzen dituztelaberen eredu estetikoak.
|
|
|
Alde horretatik Atxagaren ibilbidea argigarria da. Bere meritu nagusienetarikbat, segur aski,
|
euskal
literatur esparruaren erritmoari jarraitzean datza. Besteidazle batzuk basamortuan errealismoa egiten saiatzen ziren bitartean, Atxagaerrealitatea bera, euskal literaturarena, noski?
|
|
|
Ba otedago horren froga hoberik, zentsurarekin betidanik izan dituen harremanak baino. Bovary andereak Flaubert epaitegira eraman zuen; Thomas Mann-ek Alemanianazifikatuan eta hainbat idazle sobietikok Sobiet Batasunean zori bera ezagutuzuten.
|
Euskal
literatur esparruan ere bada zentsura ezagutu duen obrarik. Noski, Estatuak inposaturikoa, kanpo zentsura beraz, Saizarbitoriaren kasuan? 100metro, kasu, idatzi eta bi urte geroago baizik ezin izan zen argitaratu?; bainabatez ere barne zentsura, oroit bedi Jean Etxepare mirikuak bere Buruxkakargitaratu orduko erretiratu behar izan zituela, inguruko lagunek eskaturik, eta bestehainbat gertatu zela Miranderen Haur besoetakoarekin?.
|
|
|
Maiz idazle berak bi norabide berri hauek aldizka edo aldi bereanesperimentatu ditu (Obabakoak da, apika, esperimentazio hauek laburbiltzen etasintetizatzen dituen mundua). Artikulu honen hasieran iradoki dugunez, 90ekohamarkadako
|
euskal
literatur esparruan, estetika errealistak, eta inoiz bainogehiago eleberriaren bidez, gaina hartu die beste genero guztiei.
|
|
|
|
Euskal
literatur esparrua Obabakoaken sariztatze eta nazioarteratzeak nolabait fundaturik utzi duela iradoki dugu, eta esan daiteke maila politikoan ereerdipurdiko fundazioa izan duela euskal nazioak, autonomia estatutua erdiestearekin batera. Beraz, nola esplikatu euskarazko literatur ekoizpenaren errealismonazionalista berretsia?
|
|
|
Gainera dezagun, Atxagaren kasuan destino literarioa
|
euskal
literatur esparruan ez ezikespainolean ere erdietsi duela, bere obren itzultzaile edo berridazle izatea erabakiz. Alde horretatik, Atxagak Pascale Casanova-k aipatzen zituen bi estrategiak batera ezarri ditu praktikan:
|
|
2002
|
|
|
Koantitatiboki, behintzat, zaila da eztanda izugarrizko batez hitz egitea, Mari Jose Olaziregik ondo azaldu duen bezala:
|
euskal
literaturaren esparruan, emakumezkoen urteko batez besteko produkzioa txikia da oraindik (%15 ingurukoa), gure auzokoekin konparatuta behintzat.
|
|
2008
|
|
|
Asko eta asko dira euskal literaturako erreferentziak, ez liburugintzakoak bakarrik, baita ahozko literaturakoak (kantuak, atsotitzak, bertsoak...), eta baita prentsakoak ere (Uxue Apaolazaren zutabeak, Pako Aristirenak, Jon Benitoren erreportajeren bat...). Badirudi
|
euskal
literaturaren esparruari behin eta berriro erreferentzia eginez," euskal literatura simulakroa da" baieztapenari erantzun nahian dabilela. Kontuan izan behar da, nobelan lelo hori eta Jon Juaristiren beste hainbeste ere aipaturik eta iruzkindurik agertzen zaizkigula.
|
|
2009
|
|
|
Ezustekoa hartu nuen. Ezusteko hori areagotu egin zen
|
euskal
literaturaren esparruko hainbat kideren ahotik antzeko adierazpenak entzundakoan: Poztekoa da euskal nobela/ idazle bat saritzea.
|
|
2013
|
|
|
Euskal antologia orokorren arloari soilik begiratuko bagenio, hots
|
euskal
literaturaren esparru zabalak aurkeztea helburutzat duten lorategiaksoilik aintzat hartuko bagenitu, ikusiko genuke badirela zenbait mota ezberdin: batetik, badira genero ezberdinak biltzen dituztenak, hala nola, Koldo Izagirre eta Xabier Mendigurenen Euskal literaturaren antologia (1998 232).
|
|
2015
|
|
|
Bragan 1979an idatzitakoaren ondoren, bada, narratibaren bideei lotua egon da Atxaga poesiako bideei bainoago. Neurri batean esan daiteke belaunaldi gazte haren heldutasun literarioak narratibaren eta, bereziki, nobelaren ugaritasunak ekarriko zuela, hala autoreongan nola
|
euskal
literaturaren esparruan oro har.
|
|
|
Honenbestez, absurdoa litzateke esatea
|
euskal
literatur esparru eta sistemaren eraketa soilik Bainaren belaunaldiari zor zaiola; baina, dudarik gabe, haiek egindako langintza ideologiko teorikoa, autonomia estetikoaren bidetik, ezinbestekoa izan zen horretarako.
|
|
|
Euzkadin, denak ere forma aski ugaritan landu ere. Oro har, baina, literatura eta artearen autonomiaren defentsa gorpuztu izana jo daiteke haien ekarpen mugarritzat93 Izan ere, ikusiko dugunez, autonomia horren defentsagatik ahalbideratu zuten
|
euskal
literatur esparruaren egikaritzea, eta zenbait urteren buruan, berau izango zen euskal literaturaren zentroan kokatuko zen belaunaldia. Honenbestez, autonomiaren afera ulertzea ezinbestekoa da euskal literaturaren zein autoreen berorien (nagusiki Atxaga, Izagirre eta Saizarbitoria) indartzea konprenitzeko.
|
|
|
Ziur aski, garaiko nukleo inportanteena, baina, Arantzazuko santutegiaren inguruan frantziskotarrek osatutakoa izan zen, zeinetan, besteak beste, Salbatore Mitxelena, Bitoriano Gandiaga, Luis Villasante eta Joxe Azurmendi koka ditzakegun. Gerraostea, bada, ez zen antzua izan euskal literaturarentzat; besterik da esatea, baina,
|
euskal
literaturaren esparru autonomorik osatu zenik.
|
|
|
Horrek nahi zuena idazteko askatasuna ematen ziola aldarrikatu izan du, hots, enkarguzko lanen menpera ez ibili behar izatea.
|
Euskal
literaturaren esparrua txikia izatea abantailatzat jo izan du oztopotzat bainoagoa zeren, bere ustez, horrela merkatuaren legeei itzuri egiteko gaitasun handiagoa dute idazleek.
|
|
|
Aintzat hartu izan direnean, gainera, talde moduan, kasik sinbolikoki batez ere Pott Bandari dagokionez egin izan da. Alabaina, liburu honetan azaltzen ahaleginduko naizen bezala, alde batetik, aldizkariotan
|
euskal
literatur esparru sendo bat osatzeko lanketa teoriko eta ideologiko ezinbestekoa gauzatu zen, hain justu autonomiaren defentsaren bidetik. Bestetik, Izagirre, Atxaga eta Saizarbitoriaren lan" nagusietan" 1 azalduko diren zenbait elementu eta alderdi muntako agertuko dira aldizkarietako testuetan, zeintzuek idazleon obra osoaren ikuspegia aberasten laguntzen diguten.
|
|
|
Literaturari dagokionez ere garai mugarria izan zen, ikusiko dugunez; belaunaldi berri baten etorrera irudikatu zuen eta
|
euskal
literatur esparruaren ezartze erabatekoa.
|
|
|
Irakaskuntza Ertaineko eta Unibertsitateko programak, irakurketa zerrendak, hedabideetako literatur kritika, sariak, inkesta eta rankingak, irakurleen arteko ahoz ahokoa, eta beste faktore zenbaitekin batera, antologia, bikainen jotzen dituen testuak aurkeztean, literatur kritika eta ebaluaziorako eragile bat da.
|
Euskal
Literaturaren esparruan kritika urritasuna eta beharra maiz aldarrikatzen den honetan, eskasia hori arintzeko ekarpen xume bat.
|
|
|
Antologia honen helburua da, mendeetan zehar, hastapenetatik edo lehenengo lekuko ezagunetatik. Erdi Aroko bukaera aldeko testigantzetatik? gaur arte,
|
Euskal
Literaturaren esparruan eta ibilbide historikoan sortu diren testu onenen aukera zabala biltzea eta eskaintzea. Antologiak nahi du izan Euskal Literaturan sortu denaren erakusleiho panoramikoa, ahalik eta osoena, besarkagarriena eta adierazgarriena; Euskal Literaturaren arloan jalgi denaren erakusmahai oparo eta kritikoa.
|
|
|
Besteak beste, borroka armatua amaitu ostean frankismo osteko 30 urteetako indarkeria politikoaren inguruko errelatu edo kontakizunaren auzia bihurtu da eragile politikoen artean eztabaidagai eta diskurtsoaren esparrura lerratu da lehia politikoaren parte bat. ETAren eta estatuaren indarkeriaren kontakizuna egia edo historiaren parametroetan barik kontakizunarenean kokatu izanak
|
euskal
literaturari esparru literario hutsa gainditzen duen lekua aitortzen diola dirudi, historia narraziotzat hartzeak fikzioa eta errealitatea elkarrengana hurbiltzen baititu ezinbestean. Ramon
|
|
2016
|
|
|
Koldo Mitxelenak
|
euskal
literaturaren esparruan hiru ekarpen egin zituen. Lehena, ez du inork ahaztua, Historia de la Literatura Vasca izan zen, denok jarraitu dugun testuliburu bikaina.
|
|
|
Kontua da literatur esparru nazionalak osatzeak egin zuela posible literatura konparatuaren agerpena; haiek gabe, literatura ezberdinen arteko ikerketak ezinezko ziratekeen eta. Hala, literaturaren autonomiaren aldarria funtsezkoa izan zen heinean
|
euskal
literaturaren esparruaren osaeran, literatura konparatuaren agerpenerako elementu aipagarri bilakatzen da.
|
|
|
XX. mendearen hastapenetan bereziki Lauaxetaren eskutik haren zantzuren bat antzeman daitekeen arren, 70 hamarkada arte ezin esan dezakegu ikuspuntu konparatistikorik egon zenik euskal literaturan. Dudarik gabe, euskararen egoera minorizatuak zein
|
euskal
literaturaren esparruaren existentzia ezak eragin berebizikoa izan zuen gertaera horretan. Horretaz gain, hala euskal kulturaren eta estetikaren tradizio aski kontserbadore eta klasizistak zein ideologia nazionalista tradizionalaren hedapenak ez zuten batere lagundu literatura konparatuaren agerpenean.
|
|
2018
|
|
|
Laburbiltzeko azpimarra dezagun Kantu Berri hauen bitartez, Jean Etchepare, koplari bretoiak bezala ahozko tradiziotik zenbait elementu gordez (airea, hasiera eta bukaerak), aldendu egiten dela beraietatik, eta modan zeuden gazeta idatzizko istorioetara hurbiltzen, horietan bezala kasu zenbaitetan irudiez baliatuz testuaren garrantzia, trajikotasuna indartzeko. Halaber, Etcheparek hitz lauz eta modu xume batez ematen dizkigun asasinamenduen esplikazioniak direlarik eramaten gaituzte esatera, frantsesez deitu canard istorio beltzen kontakizunetarako bidean saiotxo bat baitira, aitzindari dugula
|
euskal
literaturaren esparruan.
|
|
|
Ikerketa lanak erakutsi du uste izan dena baino garrantzitsuagoa izan zela Materra, bai
|
euskal
literaturaren esparruan, bai hortik kanpo ere.
|
|
|
Ikerketak ekarritako ikuspegi berriakOrain arte Materre abizen frantsestuaz aipatua izan den idazle frantziskotarrari buruz hainbat ondorio erauzi ditu ikerketak. Ikerketa lanak erakutsi du uste izan dena baino garrantzitsuagoa izan zela Materra, bai
|
euskal
literaturaren esparruan, bai hortik kanpo ere. Lapurtera klasikoko egile nagusien (Axular, Etxeberri Ziburukoa?) itzalpean geratu izan da Materra, baina orain ondorioztatutakoek bestelako ikuspegia dakarte egileaz eta haren lanaz.
|
|
|
–Euskal Herriko Unibertsitateko ASJU bilduma lehendabizikoz argitaratu zenetik, Nicolao Landucciren Dictionarium Linguae Cantabricaeren ediziotik, hizkuntzalaritza sinkronikoaren, dialektologiaren, euskararen historiaren eta haren literaturaren eta filologiaren inguruan, goi mailako ikerketa monografiak argitaratu dira. Esteve Materraren 1617ko liburuaren edizio kritikoak goi mailako ikerketa monografien zerrenda bereziki aberasten digu, batez ere, lau mende egin dituen lapurtera klasikoko lehenengo liburua delako, eta bildumaren ale honetan azaltzen den ikerketa lanak erakusten duelako uste baino garrantzitsuagoa izan zela Materra, bai
|
euskal
literaturaren esparruan, bai hortik kanpo ere. Arrazoi hauekin guztiekin batera, balio erantsia dauka gure argitalpen honek Euskaltzaindiarekin elkarlanean egindakoa delako?, nabarmendu du Jesus Mari Makazaga UPV/EHUko Euskararen arloko zuzendariak.
|
|
|
Urritasuna da euskal literaturan zentsurari erreparatzen dioten azterketen lehen alderdi azpimarragarria, Torrealdaik gauzatutako lanak, gehienak. Nabarmena da Abellan (1978, 1987) eta Blasek (1999) XX. mendearen azken herenean testuinguru hispanikoan salatzen zituzten gabezien antzekoak direla gaur egun
|
euskal
literaturaren esparrukoak. Antonio Cesar Morenok" La censura franquista y el libro catalan y vasco (19361975)[...]" (2008) kapituluan nabarmendu bezala, hispaniar literaturan Francoren erregimenpeko zentsura editorialaren inguruko lanen kopurua handituz doa, eta oraindik ezagutza falta handia bada ere, egoera nabarmen hobea da euskal eta katalan literaturenarekin alderatuta:
|
|
|
Gaurko ekitaldiak ezaugarri akademikoak ditu, hau da, Joan Mari pertsona oso ezaguna da, publiko zabalean ezaguna hainbat lan motengatik. Baina gure artera deitu dugu maila akademikoan egindako lanengatik, eta akademian, hau da, irakaskuntzan, unibertsitate mailako irakaskuntzan bere lanetatik edaten dugunok, bai
|
euskal
literaturaren esparruan aritzen garenok bere lanetatik abiatuta dihardugulako.
|
|
2019
|
|
|
Gai zabala da euskal literaturaren sistemarengan Espainiakoak eta nazioartekoak eragiten duen indarraren bektoreetan Saizarbitoriaren lanek hartzen duten interpretazioa eta zentzua. Besteak beste azpimarragarri dira, esparru honetan, Joseba Gabilondok eginiko lanak Ikasketa Poskolonialetatik
|
euskal
literaturak esparru globalean harturiko kokapenaz Nazioaren hondarrak saioan (2008) nahiz New York Martutene (2013), bai eta Ur Apalategik Ramon Saizarbitoria. L" autre écrivain Basque.
|
|
2020
|
|
|
Ibon Sarasolak, bere aldetik, Elsa Scheelen elaberriaren egiturari luzatu zizkion bere kritikak (Txillardegi eta Saizarbitoriaren nobelagintza, 1972), baina, hala eta guztiz ere, ezin da ukatu testu horrek
|
euskal
literaturaren esparrua astindu eta irauli zuela duela mende erdi bat.
|
|
|
Ibon Sarasolak, bere aldetik, Elsa Scheelen elaberriaren egiturari luzatu zizkion bere kritikak(" Txillardegi eta Saizarbitoriaren nobelagintza" 1972) baina, hala eta guztiz ere, ezin da ukatu irakurtzeko eskaintzen dizugun eleberri honek, irakurle,
|
euskal
literaturaren esparrua astindu eta irauli zuela duela mende erdi bat.
|
|
2021
|
|
|
Bestetik, badirudi euskal literaturan ere idazletza esperientzia literaturan agerrarazteko joera hazi egin dela azken urteotan, 86 eta, idazleek gertuko jarduera dutenez gero, ia ezinbesteko gaia dute; gisa horretan, egoera diglosikoan bizi den literaturaren eta hizkuntzaren kezkak sortutako antsietateak plazaratzen dituzte oro har. Ildo horretan, baieztatu egin dezakegu korrelazioa dagoela autoreek antzeratzen dituzten eta bizi dituzten itzulpen eremuen artean, eta eremuaren egitura bera ikusgai bihurtu ahala eta eremuak berak bere esparruari buruzko ikerketa sustatu duen aldetik, legitimazioa eta onespena lortzeko pausoak egin dituela, eta horrek, esan bezala, eragin egin duela
|
euskal
literaturaren esparruko autoreen artean.
|