|
2000
|
|
|
Ez dira hain zaharrak, baina niri dagoeneko klasikoak iruditzen zaizkit. Haiekin konturatu nintzen
|
euskal
literaturan bazegoela zerbait. Haiekin hasi nintzen esnatzen.
|
|
2001
|
|
|
ugaldudira azken urteotan. Haatik, eta goraxeago esan bezala, interpretazio berezi batmerezi du gertaera honek,
|
euskal
literaturari dagokionez.
|
|
2002
|
|
|
Asmo bera du Nevadako Unibertsitateak" Basque Cultural Studies" lemapean antolatu duen graduondoko ikastaro berriarekin. Bertan,
|
euskal
literaturari dagokion atalean, Atxagaren obrari buruzko on line ikastaroa eskainiko da, sei kredituren balioa izango duena.
|
|
|
Hau da, ordura artean espainiar idazleen lanek izandako leku hegemonikoa hasi zen iraultzen urte horietan.
|
Euskal
literaturari dagokionez, azterketa sakonegirik egin gabe ere, badira zenbait adierazle antzeko emaitzetara iristen lagun diezaguketenak. Azken batean, ildo horretatik doa 2000 urteko Euskadi Sarien irabazleen artean emakumezkoek izan zuten protagonismoa12 Euskal emakumezko idazle batek inoiz eduki duen presentzia mediatiko handiena (ik.
|
|
|
" Oinezko" kritika on eta erabilgarri bat egiteko gure egoera, teorian behintzat, inguruko literaturetakoa baino baikorragoa da, ordea: gogoan hartu Espainiako kritikari egin ohi zaion salaketarik ohikoena argitaletxe handien morroi hutsa izatearena dela (Babeliak ez duela Alfaguarako liburu baten iruzkin txarrik kaleratuko, kasu); gurean, eta
|
euskal
literaturari dagokionez, ez dago halako kasurik, agerian bederen. Arazoa bestelakoa da.
|
|
|
EEBBetan edo Latinoamerikako giro batzuetan, ipuinaren estatusa nabarmen garaiagoa da). Bestetik, kontuan hartu behar dugu, baita ere,
|
euskal
literaturan zegoen eleberri gosea (eta, batik bat, eleberri errealistena); Jon Alonsok dioen bezala: " Nire inpresioa da, nobelaren hamarkada?
|
|
2007
|
|
|
Ez nuke jakingo esaten konkretuki literatura postmodernoa zer izango litzatekeen. Bai uste dut
|
euskal
literaturan badagoela joera nagusi bat halako begirada xaloa duena, Obabakoak eko Atxagaren ildotik doana nolabait. Igartza Saria irabazi dutenen artean nahiko dira horrelakoak adibidez.
|
|
2009
|
|
|
" Ia ez dira existitzen duela ia 40 urtetatik lotzen gaituen bortizkeria terrorista lantzen duten adierazpen artistikoak".
|
Euskal
literaturari dagokionean, bertako balizko errealismo falta salatzen zuen, ez bide zegoen euskal literaturan politikarako tarterik," Goenkalen bezalatsu". Salbuespenen artean, Ramon Saizarbitoriaren Ehun metro eta Bernardo Atxagaren Gizona bere bakardadean aipatzen zituen; lehenengoak terrorismoaren salaketa espliziturik egiten ez zuela zioen, eta bigarrenaren emaitza, berriz, etsigarria zela arrazoi berdinagatik, suposatu dezakegu.
|
|
2013
|
|
|
XX. mendeko
|
euskal
literaturari dagokionez, eredu historiografiko nazionalaz gaindiko proposamena Joseba Gabilondok (2006) eskaini digu Nazioaren hondarrak: euskal literatura garaikidearen historia postnazional baterako hastapenak liburuan, non alegoria nazionalaren generoa auzitan jarri edo genero horretatik ihes egiten duten diskurtsoak eta euren subjektuak dagokien duintasunaz aztertzen dituen, historia postnazional batek eskatzen duen ahots aniztasunari lehentasuna emanez.
|
|
|
Beraz, zirkunstantzia historiko eta politikoek berebiziko esku hartzea dutela literaturan berretsi arren, nekez aurkituko dira lurralde desberdinetako euskaldunentzat balio duten mugarri historiko eta politikoak. Faktore soziopolitikoek badute eraginik gertaera literarioan, gizarte aldaketek badute eraginik literatur egituren aldaketan, baina
|
euskal
literaturari dagokionez, zaila da, ezinezkoa ez esateagatik, oinarri horren arabera eratzea literaturaren historia, osotasunari begiratu nahi bazaio behintzat.
|
|
2015
|
|
|
Zer gertatzen da hizkuntza bigarren mailan dagoen edo lekurik ez duen arte diziplinetan?
|
Euskal
literaturari dagokionean, esango nuke azken urteetan aski onartua dagoela euskarazko produkzioak osatzen duela berau, baina hori zalantzan jartzen duenik ere bada. Etxepare Institutuak euskal kulturari buruz apailaturiko eskuliburuen artean bada bat euskal literaturari buruzkoa, Estibalitz Ezkerrak idatzia, eta erdaraz idazten duten idazleak ere aintzat hartzen dira espazio urriagoan, hori bai.
|
|
|
Hala,
|
euskal
literaturari dagokionean, halaxe izango litzateke kontua, (poli) sistemen teoriaren oihartzunak lagun.
|
|
|
Nola dago euskal literatura?
|
Euskal
literatura dago bere irakurleek esaten duten bezala. Eta zer esaten dute?
|
|
2018
|
|
|
Axular XVII. mendean Lapurdirako eta Larramendi XVIII. mendean Hegoalderako izan ziren bezala, Arturo Campion Jaimebon (Iruñea, 1854 Donostia, 1939) idazlea aro berri baten hatsarrea izan zen Nafarroarako,
|
euskal
literaturari dagokionean bederik ere. Gainera, uste oker bat dabil Campionen inguruan, euskaraz ez zuelako idatzi, baina Larramendik egin bezala, hark ere hizkuntzaren apologia, hizkuntza lantzeko tresnak eta adibideak eskaini zituen.
|
|
|
Aipagai dugun garai horretan zertxobait aldatu zen zentsura aparatuaren egitura
|
euskal
literaturari dagokionez; izan ere, 1963ra arte ez zen euskaraz zekien zentsorerik Madrilen, eta zentsura prozesuak derrigor hasi behar zuen tokian tokiko delegazioetan (Torrealdai, 2000: 117).
|
|
|
|
Euskal
literaturari dagokionez, elkarreragin eremuko kokapenak eskuragarri jartzen ez zituen kapital eta baliabideen gabezia gainditzen lagundu zuen continuum iraultzailearen bulkadak: estaturik gabeko komunitate azpiratua izaki, balioztatze prozesu paraleloa, barneko balioeste prozesutik heldu zena, abiatu zen.
|
|
|
Aipatutako aurrekariek identifikatutako gabeziek eta bide berriek agerian uzten dute orain gutxira arte erreferentzia gisa erabili den marko teoriko kritiko metodologiko hispanikoaren berrikuntzak kontuan hartzea lagungarria dela, baina, jarraian Miranderen kasuarekin azaleratuko den bezala, euskal eremuko literatur zentsuraren azterketen etorkizunari begira, marko hori ez da bere horretan eta besterik gabe euskal testuinguruko fenomeno zentsorearen azterketara aplikatzeko baliagarria. Hispaniar literaturari dagokion Francoren erregimenpeko zentsuraren memoria ez dator bat garaiko euskal literatur eremuan eragiten zuten indar zentsoreekin eta, beraz, memoria horrek desitxuratu eta zaildu egiten du ikerketa
|
euskal
literaturari dagokionez. Azkenik, arreta Francoren erregimenpeko zentsuran ezarri duen ikerketa tradizio hispaniarrak Estatuari lotutako instituzioak eragindako errepresio eta debeku neurriekin lotu ohi du zentsura, fenomeno honekiko hurbilpenean dagoeneko askotariko fruitu interesgarriak eman dituzten zentsuraren ulermoldearen inguruko eztabaidei entzungor eginez.
|
|
2019
|
|
|
1991ko Behi euskaldun baten memoriaken ondoren, errealismo gordinaren ildotik Gizona bere bakardadean (1993) eta Zeru horiek (1995), argitaratu zituen. Ondorioz,
|
euskal
literaturari dagokionez, 1980 hamarkadan eleberrigintza fantastikoa gailendu ondoren, euskal idazleek errealismo subjektiborako bira egin zuten (Olaziregi 2002: 143146). Izaro Arroitak ere, bere doktorego tesian adierazten duen moduan," oro har euskal literaturaren eklektikotasuna nabarmendu den arren, errealismorako bira orokor bat ikusi dute euskal literatura kritikariek; Euskal Herriko errealitate historiko politikoaz idazteko joera orokor bat" (2015: 25).
|
|
2020
|
|
|
Bigarren Mundu Gerratik hona
|
euskal
literaturan egon diren beste idazle garaikideekin alderatuz, Eñaut Etxamendik geografia, une historiko, posizionamendu etiko nahiz estetiko eta ibilbide literario bereziak izan dituena da, dudarik gabe. Orokorrean, euskal sistema literarioak haren idazletza aitortu badu ere, gorabehera frankoko onarpena eman izan dio.
|
|
|
Ohargarri da hizkuntzaren gaia neutraltasunetik harago, ideologiak hartua dagoela.
|
Euskal
literaturari dagokionez, euskara batua eztabaida sakon eta bortitzen emaitza adostua izan zen250 eta haren erabilera orokortu ondoren, onarpen soziala lortu zuen. Haatik, espazio sozialen tirabiren ondotik, bortizkeria sinbolikoa gauzatzen da251 eta behe nafarreraren lehenesteak Etxamendi esparru literario berezian kokatzen du.
|
|
|
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura (2000) liburuak jasotzen du tesiaren edukia
|
euskal
literaturari dagokionez. Espainiako" aurretiazko zentsura" izendaturikoaren berezitasun nagusiak azaltzen ditu bere orrietan, zentsuraren legediaren eta horren bilakaeraren azterketa sakona eginez.
|
|
2021
|
|
|
DBHko irteera profil literarioa, edota euskara eta
|
euskal
literaturari dagokiona behintzat, zedarritzen dute parte hartzaileek, bakoitzak bere ikuspuntutik, haientzat diren gaitasunak eta ezaugarriak zehaztuz. Eta, hain justu ere, gehien aipatzen eta erronka gisa identifikatzen diren gaitasunak eta ezaugarriak azpiatal honetan garatutakoak izan dira, intentsitate edo enfasi handiagoz nola batzuk hala besteak.
|
|
|
IEE1 ek dioen moduan," duela 100 urte, klasikoek, esan nahi dut Dumas, Salgari, Julio Verne, Lewis Carroll... horiek guztiek belaunaldiak konbentzitu zituzten batez ere mundu estetiko berri bat ekartzen zutelako". Hori literatura unibertsalaren kasuan, baina
|
euskal
literaturari dagokionez ere, Lauaxeta, Aresti edota Sarrionandia bezalako autoreak gazte belaunaldi desberdinengana iritsi zirela uste dute hainbat parte hartzailek, horien erreferente literario izatera iritsiz. Gaur egun, ordea, klasikoak gazteei urrun samar geratzen zaizkiela uste du GIR1 ek, erreferente luketen horiek ezagutzeko beharra argi uzten badu ere.
|
|
|
Hots," trataera duin" bat eman: "
|
Euskal
literatura dagokion tokian jarri eta gero gerokoak". Bide beretik mintzatzen da GE2 ere.
|
|
|
" Baldin badago aukera liburu berdina gaztelaniaz irakurtzeko, nik gehiago joko nuke gaztelaniara" (LI6).
|
Euskal
literaturari dagokionez, gehienetan ikastetxean eskatutako irakurgaiak besterik ez dituzte irakurtzen, eta hizkuntza gaitasuna hobetzeko edota literarioak ez diren beste helburuen lorpenarekin lotzen dute hainbatek. IIR1 ek aurretik esandakoaren karietara, euskal literaturarekiko ezezagutza ere arrazoi eta oztopo izaten da gazteak euskal literaturara ez hurbiltzeko.
|
|
|
Baina, ikusi den legez, beste faktore ugarik esku hartzen dute irakurzaletasunean nahiz literaturzaletasunean, hala nola, aurreko azpiatalean aipatu diren prestigioak eta balioespenak, etxeko ohiturak edota gazteen aisialdian gertatutako aldaketak. Edonola ere, irakaskuntzaren erronka nagusietakoa izaten jarraitzen du zaletasun hauen sustapena, baina arestiko faktoreen egoera, batetik, eta literaturaren irakaskuntzaz egindako diagnostikoa, bestetik, kontuan hartzen baditugu, nerabeek irakurketarekiko nahiz literaturarekiko zaletasunak maila egoki bati ez diola eusten ondoriozta genezake, are gutxiago
|
euskal
literaturari dagokionez.
|
|
2022
|
|
|
Eta orain, azken bost urteetan lauzpabost liburu argitaratu dira eta badirudi ez dakit zer pasatzen ari dela. Baina
|
euskal
literaturan badaude beste mila gai askotan errepikatzen direnak eta ez zaie moda deitzen. Eta bide batez, niri kuriosoa egiten zait euskal literaturan ze gutxi idatzi den aitei buruz, adibidez; ze gutxitan jarri duten Euskal Herriko gizonezko idazleek begirada aitatasunean.
|