|
2011
|
|
|
Hasieratik azpimarratzen dira itzulpen ikasketek gurean dituzten erronketako batzuk, hala nola, unibertsitate ikerketetan ezinbestekoak diren itzulpenaren teoria eta kritikari dagozkionak. Egun hain ezagunak diren kritikarien ekarpenak bere eginez (ikus, besteak beste, Even Zohar 1990 eta 1999; Toury 1999 eta 2004; Van Den Brocec 1988),
|
euskal
literatur itzulpenek gure sisteman luketen bazterreko lekuaz egiten da gogoeta. Ibarluzeak iradoki bezala, itzulitakoa nola, non eta nork aztertzen den begiratzea besterik ez dago dauden hutsune metodologikoak antzemateko.
|
|
2015
|
|
|
Jean Louis Davant idazleak, zeinak Pierre Lhandez pastoral bat idatzia baitzuen euskaraz, gogoetatzekoa ematen duten zenbait galdera ekarri ditu mahai gainera, BERRIAn: " Euskal kulturak erdaraz bizi behar ote duen,
|
euskal
literaturak itzulpenera mugatu, pastoralak frantsesez sortu eta gero erdara horren pleguetara euskaraz makurtu?". Eta bestea:
|
|
|
Funtsezko galderak pausatu ditu artetik, ordea, Davantek: " euskal kulturak erdaraz bizi behar ote duen,
|
euskal
literaturak itzulpenera mugatu, pastoralak frantsesez sortu eta gero erdara horren pleguetara euskaraz makurtu?", eta botatzen du hori dena borobiltzen duen hitza ere, ‘kolonizatze’ hitza, ez dena hainbestetan entzuten, baina agian berriz ere gogoratu behar dena:
|
|
2019
|
|
|
" Euskaraz argitaratzeak aski asebetetzen nau" (260) zioen, eta onartzen du erdaraz argitaratzeak ez duela gehiegi erakartzen. Datuen arabera,
|
euskal
literaturako itzulpen ugari gaztelaniaren bitartez munduratzen
|
|
2021
|
|
|
Badirudi, beraz, euskal literatura esportatzeko joera handitzen ari dela, eta
|
euskal
literaturaren itzulpenean espezializatzen ari diren itzultzaileak (batzuek zuzenean itzultzen dute euskaratik) agertzen ari direla, Etxepare Euskal Institutuak emandako datuen arabera.
|
|
|
https://www.educacion.gob.es/teseo/irGestionarConsulta.do nez, 57 bai erreferentziei dagokienez, bai kapital sinbolikoari dagokionez. Azken horri loturik, nabarmentzekoa da azken urteetan
|
euskal
literatur itzulpenaren onespena eta balioa handitu egin dutela bai aurretik aipatzen genuen moduko ikerketek, bai itzulpen praktikak berak, bai erdietsitako kalitateak eta kalitate hori aintzatetsi izanak. Izan ere, estatusa goratzea itzulitako literatur testuek lortutako mailari ere zor zaio; urteek aurrera egin ahala, nola itzultzaileen profesionalizazioak eta espezializazioak hala hizkuntzaren eta literaturaren bilakaerak berak ez dute aurrera alferrik egin:
|
|
|
Euskal literatura itzuliarekin lotutako artikulu zientifiko, corpus, ikastaro eta ekitaldiak ugaritu izana ere fenomeno beraren erakusle da. Literatur jaialdietan zein azoketan
|
euskal
literatur itzulpenari eskainitako mahai inguruak, lantegiak, prentsan euskal itzulpenari egindako tokiak, itzulpen praktikari zein itzulpenari buruzko hausnarketari eta gogoetari buruzko postak biltzen dituzten blogak, eta abar eremuaren erreferentzia propioen pilatzeari, eta, hortaz, (barne) eremuaren autonomizazioari lotzekoak dira. Produktu espezifikoak pilatzeko joera horretan, esate baterako, EIZIE elkartearen" Nor da Nor" itzulpenen eta itzultzaileen katalogoa aipa daiteke (http:// nordanor.eus/).
|
|
|
Bestalde, 2014an Espainiako Itzulpen Sari Nazionala Josu Zabaleta euskal itzultzaileari esleitu izana ere
|
euskal
literatur itzulpenaren eremuaren autonomizazioaren islatzat jo daiteke, hain zuzen ere euskal literatur itzulpenaren eremua eremuz kanpoko agentziek balioestearen islatzat.
|
|
|
Bestalde, 2014an Espainiako Itzulpen Sari Nazionala Josu Zabaleta euskal itzultzaileari esleitu izana ere euskal literatur itzulpenaren eremuaren autonomizazioaren islatzat jo daiteke, hain zuzen ere
|
euskal
literatur itzulpenaren eremua eremuz kanpoko agentziek balioestearen islatzat.
|
|
|
bertan itzulpenak argitaratu izan dituzte hainbat idazlek.61 Bestalde, arlo akademikoan ere egin dira, UPPA unibertsitateari, Michel Montaigne unibertsitateari eta IKER UMR5478 ikerketa laborategiari lotuta, euskal literatura itzuliaren barne eremuan koka daitezkeen zenbait ikerketa lan; batzuk aipatzearren, Aurelie Arcocha Scarciak, Ur Apalategik, Mirentxu Irigarayk, Natalia Zaikak zein Joana Pocheluk egindakoak, gehienak Lapurdum aldizkarian62 argitaratu direnak. Arlo akademikotik at, baina,
|
euskal
literatur itzulpenari lotutako eragileak gutxi eta xumeak dira Ipar Euskal Herrian, egoera soziolinguistikoa dela eta, euskarak ez baitu inongo ofizialtasun estatusik Frantzian. EIZIEk antolatutako eta aipatu berri dugun mahai ingurua egin zen garai bertsuan jarri zen martxan Euskararen Erakunde Publikoa (EEP) erakundea.63 Hizkuntza politika ere egiten du erakunde horrek Iparraldean, besteak beste, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzarekin lankidetzan.
|
|
|
Bourdieuren kontzeptu teorikoei oratuta, beraz, honela ulertzen dugu euskal literatura itzuliak ardaztutako barne eremua: ...i autonomoa da, ekoizpen urrikoa, norabide anitzekoa eta transnazionala, non prozedura konplexuak gertatzen diren; dimamikoa da, eta aldatu egiten da denboran zehar; izan ere, unean unean elkarri eragiten dioten indar sareek egituratzen dute barne eremua, eta, aldi berean, barne eremuko indarrek albo eremuetan (itzulpen eremua eta literatur eremua, esaterako) eragiten dute, beste albo eremuetakoek
|
euskal
literatur itzulpenaren barne eremuan eragiten duten bezala. Halaber, dagokigun eremua autonomizatzen ari da, Bourdieuk (1984) zehaztutako (azpi) eremuen edo eremu berrien sorrera baldintzak betetzen dituen aldetik:
|
|
|
a) kontsumitzaile potentzialak hazi izana, b) produktu sinbolikoen, ekoizleen eta bitartekarien kopurua handitu izana eta c) eremuari berezko zaizkion kontsakrazio agentziak sortu izana. Horrez gainera, Sapirok dioena (2014) euskal eremura aplikatuz,
|
euskal
literatur itzulpenaren autonomizazio erlatiboa loturik dago aditu talde bat sortzearekin, aditu talde horrek eremuaren jabetza eta eremuan sartzeko kontrola aldarrikatzearekin, eremuari berezko zaizkion produktuak bereiztearekin eta eremuaren berezko historia bat sortzeko ahaleginarekin.
|
|
|
Baina, esan bezala,
|
euskal
literatur itzulpenen kopurua nabarmen hazi bazen ere, bestelako usteak dira kalitatearen ingurukoak:
|
|
|
barne eremuaren parte dira bai euskaratik egindako itzulpenak, bai euskarara egindakoak, bai eta euskara zubi hizkuntza edo bitarteko dela egindakoak ere. Euskara da, nolabait, barne eremua eta hura kokatzen den euskal itzulpenaren eremua ardazten duen kapital sinbolikoa, eta norabide batean zein bestean egindako itzulpenek, bi biek, eragiten dute bai
|
euskal
literatur itzulpenaren barne eremuan, bai eremu horrek eragiten dion euskal literaturaren eremuan, bai literaturaren nazioarteko espazioan oro har.
|
|
|
funtzio ideologikoa, ekonomikoa eta kulturala. Hiru funtzio horiek aletuko ditugu datozen lerroetan,
|
euskal
literatur itzulpenaren barne eremuak literaturaren espazioan dituen eraginak nabarmendu nahirik.
|
|
|
Funtzio ideologikoaz gain,
|
euskal
literatur itzulpenak, giza jarduera den aldetik, funtzio ekonomikoa ere badu: euskal literatur itzulpena euskal merkatu editorialaren parte da, eta, zentzu horretan, funtzio ekonomiko espezifikoa du.
|
|
|
Funtzio ideologikoaz gain, euskal literatur itzulpenak, giza jarduera den aldetik, funtzio ekonomikoa ere badu:
|
euskal
literatur itzulpena euskal merkatu editorialaren parte da, eta, zentzu horretan, funtzio ekonomiko espezifikoa du. Argitaletxeetako motibazio bakarra ez bada ere, irabazpideak badu bere garrantzia, eta itzulpenak egiten direnean, besterik ez bada ere, galerarik ez izatea edukitzen dute argitaratzaileek buruan; oro har, mundu globalizatuan, argitaratutako itzulpenekin ere ahalik eta irabazi handienak lortu gura izaten dira, baina (Sapiro, 2014:
|
|
|
Azkenik,
|
euskal
literatur itzulpenaren funtzio kulturalari buruzko ohar batzuk egin gura genituzke. Sapiroren esanetan, itzulpenek legitimazio prozesuetan eragin dezakete, subertsio tresnak izan daitezke, nazio" txiki" en literaturak nazioarteko eszenara ager daitezke, edota argitaletxeen kapital sinbolikoa handitzeko modua izan daitezke; izan ere, beste hizkuntza batera itzulia izatea kontsakrazio bidea izan daiteke idazle batentzat, eta, alderantzizko norabidean, ospe handiko autore baten itzulpena egitea" autolegitimizatzeko" modua da itzultzailearentzat berarentzat ere.
|
|
|
Baita gurean ere. Horregatik iruditzen zait Ibarluzearen ikerlan honen emaitza hain interesgarria, euskal unibertsitate esparruan aspaldian ezagunak diren ikerketa moduak aberastera datorrelako, eta
|
euskal
literatura itzulpenari begi nahiz tresna berriekin begiratu beharraz ohartarazi gaituelako.
|
|
|
Azkenik,
|
euskal
literatur itzulpenaren barne eremuak euskal literaturaren espazioan betetzen dituen funtzioen inguruko hausnarketa ekarriko dugu, literatura itzuliak osatzen duen barne eremuaren zenbait eragin ideologiko, ekonomiko eta kultural ikusaraziz eta agertuz.
|