|
2000
|
|
|
Kantu ezagunak dira denak, eta Goio Garaialdek gehien entzun izan diren bertsioak mantendu ditu. Euskal kantutegi zaharreko doinuak (hala nola, «Triste bizi naiz eta», «Begiak parrez parre», «Maitetxu itsasoan dago», «Egun da Santi Mamiña», «Itsas mutila», «Katalintxu» edo «Aitorren
|
hizkuntz
zaharra») aurki ditzakegu diskoan, erdarazko beste kantu klasiko batzuen artean («Cuando sali de Cuba», «Los niños del Pireo», «Marina», «Cuando sale el comboy de Santa Fe» eta «Adios en el corazon», besteak beste). Hau da Goio Garaialderen lehen diskoa, eta orain artean ez du kantu propiorik asmatu, beti jo izan baititu lagunartean eskatu izan dizkioten kantuak.
|
|
|
Euskararen legean aipatzen da euskalkiaren garrantzia beti ere euskara batuaren kaltetan ez doanean, euskara batua delako Euskal Autonomi Erkidegoko
|
hizkuntz
ofizial amankomuna, eta hitz egiten den lekuetan zaindu egin behar direla. Lege batek hori baino askoz gehiago ezin du eman seguruenik, baina bidea ematen du legeak, adibidez mahai honetan aipatu ditugun guztiak aurrera eramateko eta gehiago ere bai.
|
|
|
Gaur egun, batuak dagoeneko bere lekua hartu du, eta bere zeregina ez du inork zalantzan jartzen. Euskalkiak ere
|
hizkuntz
normalizazio prozesuan bere lekua duela esaten da. Zein da, beraz, euskalkiaren garrantzia eta funtzioa euskararen normalizazio prozesuan?
|
|
|
Zergatik? Beraiei irakatsi zaien
|
hizkuntz
eredua idatzizkoa delako eta honek lagunen artean ibiltzeko balio ez duenez, erdarara jotzen dute. Ahozko hizkuntza lantzea, beraz, edozein lekurako da inportantea, baina Bizkaian, Nafarroan, Iparraldean, ahozko hori ateratzen denean, hor dator euskalkiaren arazoa.
|
|
|
Hango umeek badituzte eskolaz kanpo aritzeko jerga eta beste molde batzuk. Horrez gain, han 9 milioiko masa kritikoa dago eta
|
hizkuntz
|
|
|
Beharbada guretzako merkeak, txarrak edo ez dakit zer diren, baina gure gazteak horrelako gauzekin engantxatu egiten dira. Holako gauzak ere behar dira eta euskalkiek mendeetako
|
hizkuntz
herrikoia gorde dutelako, ikertu eta aztertzeko modukoak dira. Bestela, gazteleratik egindako itzulpenetik harantza ez doaz.
|
|
|
a mantentzea,
|
hizkuntz
normalizazioan urratsak eman egin behar dira, beste kontu bat da nola.
|
|
|
Hori konpondu behar dela esaten da. Plan orokor bati ez dagokio gehiago esatea, gero etorriko dira
|
hizkuntz
politikako arduradunak, Euskaltzaindiakoak, unibertsitatekoak, aditu, euskaltzale eta abarrekoak eta zerbait zehatzagoa adostu dute. Gauzak egiteko bide ematen du.
|
|
|
Holako egoerak ez dira bakarrik gurean izango, ezta? Kontuan hartuta, gutxienez hiru estatutan aleman estandarra dela
|
hizkuntz
ofiziala, han ere gertatuko dira antzerakoak. Hara joan eta akademian ikasitako aleman estandarra erabiltzen hastean, Suitzara zoaz eta ulertu egiten dizute, baina badira gauzak desberdin esaten dituztenak, antzagatik konturatzen zarela.
|
|
|
Hortaz, demografian nabarmena zen, eta
|
hizkuntz
arloan ere bai.
|
|
|
zuzen zuzenean oratu genion gaiari eta euskalgintza osoaren aldaba jo nahi izan genuen presoen aldeko ekitaldietan eta plataformetan esku har dezan eta bereziki Kontseiluari horren gidaritzaren ardura proposatuz. Ondoren, euskaldunon
|
hizkuntz
eskubideen hausnarketari ekin genion eta eskubideon aldeko beste proposamen bat luzatu genuen, non argi ikusten den prozesu politiko berriak aurrera egiteak sekulako garrantzia izan dezakeela gure hizkuntz eskubideei dagokienean.
|
|
|
zuzen zuzenean oratu genion gaiari eta euskalgintza osoaren aldaba jo nahi izan genuen presoen aldeko ekitaldietan eta plataformetan esku har dezan eta bereziki Kontseiluari horren gidaritzaren ardura proposatuz. Ondoren, euskaldunon hizkuntz eskubideen hausnarketari ekin genion eta eskubideon aldeko beste proposamen bat luzatu genuen, non argi ikusten den prozesu politiko berriak aurrera egiteak sekulako garrantzia izan dezakeela gure
|
hizkuntz
eskubideei dagokienean.
|
|
|
Edozein hizkuntza berreskuratzeko
|
hizkuntz
komunitate horren inguramenak kontuan hartzeak duen garrantzia (kultura, hezkuntza...).
|
|
|
Euskalgintzaren ekintza erreibindikatiboak(
|
hizkuntz
eskubideak, eremu debekatuen berreskurapena...).
|
|
|
Bestalde, arestian esan bezala orduko eta gaur egungo egoera politiko eta sozialen arteko aldaketak nabarmenak izan dira. Aldaketok, Euskal Herriaren normalizazioa bilatzen badute,
|
hizkuntz
normalizazioa barne dela, ez ote dauka, bada, euskalgintzak horretan zeresanik?
|
|
|
EAEko Irakasleen Alfabetatze Euskalduntzea polemikan murgildurik dago. Iazko azterketen emaitzak jakin bezain pronto(% 52,2k baino ez du lortu lehen
|
hizkuntz
eskakizuna eta% 45ek bigarrena), sistema aldatu beharra dagoela esan dute sindikatu guztiek. UGTk eta CCOOk Hezkuntza Sailean aldaketa proposamen batzuk egin dituzte, baina Jaurlaritzak ez ditu ontzat eman eta Iralek orain arteko jardunari eutsiko diola adierazi du.
|
|
|
UEUn ere aritu izan da irakasle gisa. Euskal Autonomi Erkidegoko Euskararen Aholku Batzordeko kide ere bada gaur egun. 1986tik aurrera, Eusko Jaurlaritzako Herri Administrazioetako
|
hizkuntz
plangintzan aritu zen lanean eta 1996ko urtarriletik aurrera Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzeko Erakundearen zuzendari zereginean ari da.
|
|
|
Nik neure burua ez dut mugatzen idazterakoan, ez zientzia fikziozko edo beldurrezko narrazioak idazteko momentuan, ez sexu kontuetan. Jarrera hori eta
|
hizkuntz
normalizazioak aurrera egiteko nahia uztartzearen fruitu da eleberria.
|
|
|
Euskaltzaindiak web orria jarri du sarean. www.euskaltzaindia.net helbidean erakundearen historia, jarduera eta argitalpenez gainera, Akademiak erabakitako azken
|
hizkuntz
arauak eta Hiztegi Batua kontsulta daitezke. Euskaraz ezezik, gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez eskaintzen du informazio guztia.
|
|
|
" un buen aldeano de Ororbia que a Pamplona vino(...) y en la botica le pregunto en lengua vascuence si le daria algo para curarse". Hots, egileak ongi baino hobeki ezagutzen zuen gure historia, jakin bazekien urte horietan Iruñerriak, Iruñeak zuten komunikatzeko
|
hizkuntz
garrantzitsuena euskara zela. Eta ez zuen ezkutatu, 1937 izan arren.
|
|
|
Xabi Larralde ABko eledunak honela azaldu digu erreferendumaren karietara talde honek burutu nahi duen kanpaina: " Ipar Euskal Herrian, herri eta
|
hizkuntz
baten iraupena jokoan dago. Herri honen hizkuntzaren biziraupena ziurtatzeko Konstituzioa aldatzea eskatu dugunean, ez dela posible erran zaigu Paristik.
|
|
|
Konstituzioaren II. artikuluaren arabera, Errepublikaren hizkun tza frantsesa da. Ez du hartara, Errepublikako gaineratiko
|
hizkuntz
gutxituen ofizialtasuna onesten.
|
|
|
Eskualdeen deszentralizazioaren arazoari nahiz
|
hizkuntz
arazoari irtenbide bat eman ahal izateko, erreferendum posible oro errefusatua izan da demokraziaren seaska deitua den Frantzian. Korsikako arazoak, ordea, eragina izan du deszentralizazioan:
|
|
|
Baina hizkuntza oro ere bere hiztunen giza eskubide bat denez, euskararen egoerak kezkatzen du San Martin: euskarak epaitegietan dituen arazoak, Nafarroa hiru
|
hizkuntz
eskualdetan banatzeak dakartzan bidegabekeriak, Araban euskarari jarri zaizkion oztopoak, Treviño= Uda auzia, Frantziako Estatua bere Konstituzioa ez aldatuz hizkuntza gutxituen aldeko Eurogutunari jartzen dizkion trabak eta horrek Iparraldean sortzen dituen eragozpenak... Amaitzeko, Nazio Batuen Erakundeak onartutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala eskaintzen du osoki.
|
|
|
Eta merezi badu, bertsolaritzak zer aportatu dezake? Ahozkotasuna, komunikazio gaitasuna,
|
hizkuntz
gaitasunerako trebakuntza, inprobisaziorako ahalmenak, jarrera sortzailea edo autokonfiantza, komunikazio estrategiak lantzea, memoria, musikalitatea... intuizioz somatzen dugu hori guztia lan litekeela, baina curriculum orokorrari begira, ikuspegi orokor hori landu eta formulatu gabe daukagu.
|
|
|
(...) Euskararen izena zikindu ere bai, ez dakitenendako bereiztale gertatzen dela erranez. Kanpoko
|
hizkuntz
eta jendeekin parekatu nahi gaituzte, euskara jakiteari frantsesa edo ingelesa jakiteari hainbertzeko meritua ezagutu. (...) Kontziente izatea, hor dago koxka.
|
|
|
Kalitatearekin ere arduratzen dira eta badakite euren ikasleek gela barruko hizkuntza menperatzen badute ere, gabezia nagusiak hizkuntza erregistro informaletan dauzkatela. Horregatik" ahaleginak gero eta gehiago
|
hizkuntz
funtzional bat lor dezaten egiten ditugu". Goizeko hamaikak dira eta txikien jolas ordua amaitu da.
|
|
|
Bagenekien gure biratxo honen hirugarren eta azken geldialdian oso bestelako egoera topatuko genuela. Batek baino gehiagok pentsatuko du zonalde horretako euskaldunen kopuru handiak ikusita (%75 ingurukoa da batez bestekoa) egiteko handirik ez dagoela eskoletako
|
hizkuntz
erabileran. Urola bailaran dago Euskal Herriko herririk euskaldunena (Azpeitia, %88, 3) eta kostako herri batzuetan (Zumaia edo Deban kasu) kopuruek zertxobait behera egiten badute ere, eskualdea hizkuntzaren birika dela esan genezake.
|
|
|
Adinean aurrera joan ahala ere gazteek ez omen dute euskara baztertzen. Hortaz"
|
hizkuntz
kalitatea hobetzea da gure helburu nagusia" Miren Etxeberriak esan digunez.
|
|
|
Politikaren arloan eta
|
hizkuntz
legediarenean aldaketa larriak ditugu. Garai batean, zonalde ez euskaldunean hezkuntza publikoa euskaraz jaso ahal izateko aukerari batzuek," indar metatze" prozesua bizkortzekotan edo, uko egiteko luxua izan zuten.
|
|
|
Dagozkigun
|
hizkuntz
eskubideak aldarrikatu behar ditugu, protesta eta aldarrikapen bide zibilizatuak erabiliz eta iritzi publikoaren presioa aktibatzen saiatuz; bide juridikoei ekin behar zaie, nahiz eta luzerako jotzen dutela jakin, eta nahiz eta honelako kasuetan gure epaile hurbilen inpartzialitatea noraino iristen den ederki ikasia dugun, ez baikara ahaztutzen Barañain eta irrati lizentzien kasuetako hemengo ep...
|
|
|
Exigentzia hau euskaldun garen neurrian eta dagokigun lurraldean egiten dugu. Ez doa gazteleradunen
|
hizkuntz
eskubideen aurka. Beste hizkuntzak ikasi eta erabiltzea ez dugu arbuiatzen, baizik eta hortan ere lehenak izaten ohi gara eta izaten jarraitu nahi dugu.
|
|
|
Gaurko gizartean gaztelania edota frantsesa menperatzea izugarrizko pribilegioa da. Ez gaude prest horiek jakiteak ahalbidetzen duen kultur munduari eta nazioartean murgiltzeko ematen duen aukerei uko egiteko, beste arrazoreen artean, ikasi dugulako, berandu ikasi ere, gaztelania gure
|
hizkuntz
berezkoa ere badela, latinetik etorria eta hemen sortua, gure artean 2000 urteko bizitza duena eta bere baitan euskararen aztarnak ere badituena. Euskaraz inoiz mintzo zirela ziurtzat ezin jo dezakegun Nafarroako lurralde garrantzitsu baten hizkuntza da, Nafarroako Erresuma historikoaren benetako osagarri eta ardatza.
|
|
|
Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar genuen. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan
|
hizkuntz
politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
|
Europan zein Ameriketan, Estaturik gehienen konstituzioetan ez da inoiz jartzen
|
hizkuntz
ofizialtasunik. Baina, aitortu beharrekoa da, hedatuenek berez dutela indarrik gehien eta de facto agertzen direla besteak baino egoera hobean.
|
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki eman ditzadan bertan jasotzen diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz duen
|
hizkuntz
aberastasuna adierazten du, denak osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz. Horretarako, lehen partean erabaki orokorren adierazpena dakar, ondokoetan zehaztasunak agertzeko.
|
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu behar zaizkie, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila guztietan behar diren aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein
|
hizkuntz
irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere.
|
|
|
HERRI ARDURALITZAREN EUSKAL ERAKUNDEA INSTITUTO VASCO DE ADMINISTRACIÓN PÚBLICA: Herri Administrazioen
|
hizkuntz
plangintza. Planificación lingüítica de la Administración Pública.
|
|
|
ZENBAIT EGILE: Euskaldunaren
|
hizkuntz
eskubideak. Euskara ¡ Tu derecho!.
|
|
|
Bestalde, Normalizazio eta Administrazio Publikoen batzordean garatutako lanari buruzko ebaluaketa ere guztiz ezkorra izan zen. Administrazio Publikoetako lanpostuen
|
hizkuntz
eskakizunak arautzen dituen Foru Dekretu baten zirriborroaz informatzeko besterik ez dute deitu. Batzordeak kritikak eta aldaketa iradokizunak egin zizkion zirriborroari.
|
|
|
Izan ere, Europako Batasunaren Batzordeak. Hizkuntzen Urtea? izendatu du heldu den 2001garrena,
|
hizkuntz
aniztasuna Europako ondarearen aberastasunik funtsezkoenetako bat dela eta etorkizunean ere izan behar duela adierazi nahian.
|
|
|
2001.ean, Hizkuntzen Urtearen helburuak bat baino gehiago izango omen dira. Batetik,
|
hizkuntz
aniztasunak Europako Batasunaren barnean berez dakarren ondare aberastasunaz europarrak jabearaztea eta, bestetik, hizkuntzen ikasketak bizitza osoan bultzatzea. Horrez gainera, hizkuntzen ikas irakaskuntzari buruzko informazio guztiak bildu eta zabalkundez eskaintzea izango omen da bere lana.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan esan beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako hizkuntzak lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez dakitenei kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera,
|
hizkuntz
tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena. Eta inoiz ez ahaztu, elebakardunek beren baitan eramaten duten itsutasuna, besteena gorrotatzerainokoa dela.
|
|
|
Mujikarenedizioazesandugunez, honetanere, bidezkodenez, hizkuntzarloarigarrantzihandi handiaematenzaio, bainaediziokritikoaizatekobehar beharrezkodirenbestehainbatarlo baztertzendira.Sarreraosourriada,
|
hizkuntz
forma batzukbesterikazaltzenezdituena.HarritzekoadaDodgson enedizioazinolako aipamenikezagertzea, hurahainbatkasutanlagungarrigertabaitzitzaiokeen?
|
|
|
Arloaren gaineko lege funtsezkoenak irrati telebista autonomikoak sortzekolegeak dira, dudarik gabe53 Horietako bakoitzean, betebehar berezituak ezartzenzaizkio korporazio publiko sortu berriari, eta horien artean
|
hizkuntz
normalizaziorakoprozesuetan laguntzea nabarmentzen da hizkuntza berezitua duten Erkidegoetan; honekin batera, hiritarren parte hartzea sustatu eta nazioaren edo, dagokionean, erregioarenkultur identitatea suspertzea ere aipatzen dira kasu gehienetan, irrati telebista autonomikoaren misio gisa. Euskadiko Autonomia Erkidegoa ez da horretan salbuespena 54.
|
|
|
Baina horiekin batera, badira, halaber, beste mota batzuetako lege eta arauak, ikus entzunezko sektorea bere osotasunean araupetu edota jarduera honi muga berezituak ezarri nahi dizkiotenak. Anbizio handieneko arauketa, dudarik gabe, Kataluniakoa da, non, besteak beste, kable bidez banatutako ikus entzunezko programazioari etatelebista lokalei
|
hizkuntz
kuota zehatzak ezarri zaizkion (programazio europarrarinahitaez eskaini beharreko emisio denboraren laurdena, jatorriz katalanez egindakoprogramekin osatua izatea; bikoiztuta edo azpi-idatzita ematen diren programak, gutxienez, katalanez ere emanak izatea; telebista lokalen kasuan, emakidetan, katalanarenerabilera eta Kataluniako kulturari egindako ekarpenaren balorazioa,...) 55 Halaber, Hizkuntz...
|
|
|
Baina horiekin batera, badira, halaber, beste mota batzuetako lege eta arauak, ikus entzunezko sektorea bere osotasunean araupetu edota jarduera honi muga berezituak ezarri nahi dizkiotenak. ...kion (programazio europarrarinahitaez eskaini beharreko emisio denboraren laurdena, jatorriz katalanez egindakoprogramekin osatua izatea; bikoiztuta edo azpi-idatzita ematen diren programak, gutxienez, katalanez ere emanak izatea; telebista lokalen kasuan, emakidetan, katalanarenerabilera eta Kataluniako kulturari egindako ekarpenaren balorazioa,...) 55 Halaber, Hizkuntz Politikaren Legeak zenbait
|
hizkuntz
eskakizun ezartzen ditu, telebistaz gainirratian ere agintzen dutenak, hala nola Kataluniako erakunde publikoek zuzeneangestionatutako irrati eta telebistek normalean katalanez jardun beharra, edo, orokorrean, Kataluniako eremuko telebistek beren produkzio propioaren erdia katalanez egitea,... Beste maila batean, Ikus entzunezkoen Kataluniako Batzordea (CAC) eratzen duenlegeak ere aipamena merezi...
|
|
|
Autonomia Erkidegoetako deialdietan, aparteko eskakizunak ere ezartzendira, hizkuntza berezitua dutenetan bereziki. ...ortaz, kultura eta, dagokionean, hizkuntza propioaren garapenari egindako ekarpenak nahitaezko baldintza bihurtu dira edo, gutxienez, baremoetako osagai70 Hala eta guztiz ere, Katalunian bakarrik jo da kuotalinguistiko zehatzak ezartzera, emisio orokorren zein musikakoen gainean71 Horrekinalderatuta, oso ahulak dira Euskadiko Autonomia Erkidegoan eta Nafarroakoanezarritako baremazio irizpideak eta
|
hizkuntz
eskakizunak.
|
|
|
Telebistan bezala,
|
hizkuntz
politikarako aginduari jarraituz, emakidadunei emisio denborarenerdian katalana erabiltzea eskatzen zaie, baita emango diren kantuen laurdena (hitza dutenena behintzat) katalanez izatea ere (269/ 1998 dekretua, urriaren 21ekoa). Neurri hauen parean Euskadi eta Nafarroakoakbarregarriak dira.
|
|
|
1 Ahal den guztietan, hedabideek Euskal Herri osotu eta integratuaren profilasozializatu lukete. Izan ere, baldin eta kontrara egingo balute, berezkoaeta historikoa den
|
hizkuntz
eta kultur harremanaren ukapen soziala bultzatukolukete, zeren egungo gizarte mediatizatu modernoan, hedabideetan ez dena ezbaitago eta ez baitu existentzia sozialik. Hedabideak iruditeria kolektiboarensortzaile eta zabaltzaile baldin badira, Zazpiak bateko mapa ukatzen duenakeuskaldunen arteko harremanaren isla kulturala eta isla soziala ere ukatzen ditu, partiketa administratibo eta politikoaren izenean.
|
|
|
Bestea, berriz,
|
hizkuntz
pizkundean herria bera interesatu gabe, soluziorik ezdagoela sinetsi eta sinestarazi behar dugu.
|
|
|
–Soziolinguistikari buruzko aldizkari batean (eta areago aldizkari hori EuskalHerrian mamitzen bada), gisa da Eire-ko
|
hizkuntz
arazoaz arduratzea? (15, 11).
|
|
|
Badugu, bai, Kataluniatik, urrundikbederen, zer ikasirik; eta katalanek badakite, Marik berak aitortzen duenez: , gureesperientziak beste
|
hizkuntz
komunitateentzat interesgarria den zerbait izango duelakoan nago?? (20, 11).
|
|
|
Ez du ia inoiz hutsik egin. Pentsaera ezberdineko autoreen artikuluakerrespetu osoz aurkeztearekin batera, Txillardegik bere ideiak ere isuri izan ditu sarrerahorietan, soziolinguistikari nahiz Euskal Herriko
|
hizkuntz
politikari buruzkoak.
|
|
|
Gure nazio hizkuntzaberriro Euskal Herriaren mintzabide eta oinarri bihurtuko bada, beraz, bi gauza lortubehar ditugu; eta lorpen horretan laguntzekotan sortu da eskuetan duzun aldizkarihau: Bata, hizkuntzaren alorreko fenomenoak ahalik eta ongienik ezagutzea(...) Bestea, berriz,
|
hizkuntz
pizkundean herria bera interesatu gabe, soluziorik ez dagoelasinetsi eta sinesterazi behar dugu. (...) Herriak ez badu nahi, herriak ez badu nazio hizkuntzaren arazoa bere gain hartzen, jai dago?
|
|
|
hiperboleak...) eta
|
hizkuntz
baliabide paralinguistikoekin osatzen da (keinuak, gorputz mugimenduak, jarrerak, interjekzioak...).
|
|
|
Gure kezka oinarritzen duen ikerketa bat baino gehiago ezagutzen dugu. VanHout ek eta Muysken ek18
|
hizkuntz
elementuen mailegagarritasuna neurtzen dutelarik, mailegatzea errazten duten ezaugarrien artean honako hau jartzen dute hirugarrenlekuan:
|
|
|
Honen aburuz, elebidunek bi hizkuntzetariko baten ekarpena hautatzen dute funtzio hori betetzeko, hizkuntza batean zein bestean mintzo direlarik. Datu hau oso esanguratsua gertadaiteke, izan ere, gurean hizkuntzen ukipen egoera oso indartsua da eta aztergai dugungiza taldean, gazteen artean alegia, kultur eta
|
hizkuntz
erreferentzia indartsuenakukipen egoeran sortuak dira.
|
|
|
Euskara bost lege eremutan zatiturik egoteak, horietako bitan ofizialtasunik ez izateak, EuskalHerri osorako
|
hizkuntz
politikarako legerik edo legeak egiteko eskumenik ez izateak ederki askoadierazten dute zein den gure egoera.
|
|
|
Bistan da, bestalde, euskararekiko atxikimendu handia duten herrietan bizi direla.Aipatzekoa da, dena den, B taldeko hiztunak, nagusiki oso eremu urbanoan haziak zirela, erdararekin harreman estuagoan, oro har. A taldekoak berriz, nekazaritza giro osoeuskaldunean, eta itxuraz gaztelaniatik urrunago, gertueneko
|
hizkuntz
eremuetanbederen (lagunartea, herria, familia).
|
|
|
Bi multzoen arteko alderaketa bazter utzita, azter dezagun gazte euskaldunekerabilitako corpusa
|
hizkuntz
erroaren arabera sailkatuz. Honakoa da emaitza:
|
|
|
– Alde batetik, kanpo ezaugarriak deitzen direnak daude, orduko krisialdi sozio historiko politikoarekin zerikusi dutenak, zientziagintzan eragina duten neurrian; adibidez, azkeneko mundu gerra, mundu deskolonizazioa, etab. Hauen ondorioenartean daude, adibidez,
|
hizkuntz
ukipenezko egoeraren zabalkundea mundu osora, ukipen egoera tradizionalen ondoan berriak ere sortuz; baita orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzak, beharrezko aztergai bihurtzea gizarte zientzietan; horrela uler daiteke hizkuntzaren inguruan eraikitzen diren zenbait diziplina berriren sorrera: psikolinguistika, soziolinguistika, etnolinguistika, psikosoziolinguistika, edo hizkuntzaren filosofia, soziologia, politika, pedagogia, eta abar.Antzeko zerbait esan daiteke komu nikazioari buruz, zeren eta informazio etakomunikazio teoriak garai horretan hasten baitira beharrezko erreferentziakizaten, baita edozein gizarte zientzietan ere.
|
|
|
Datu hauek adierazten digutenez, Gobernuak Gotzainekin negoziatu zuen testuberria, eta Gotzainek
|
hizkuntz
arloko eliz agintea eliz barnean gorde ahal izan zuten; baina, horren kontrakarga gisara, irizpide eta praxi eredu hertsiagoa onartu behar izanzuten eliz agintariek. Gobernuaren aldetik, berriz, erabateko debekua albora utzi beharizan zen eta politika malguagoa onartu, kasuan kasuko egoerara egokituz.
|
|
|
Irizpide hauen gain zortzi puntutan egituratu zen elizako
|
hizkuntz
politikarakoarautegia: 1 Predikuaren gaia dogma eta moral katolikoak ziren.
|
|
|
– Entzuleen
|
hizkuntz
erabilpen familiartekotasuna zen bata ala bestea hobestekoirizpidea, eta ez ulergaitasuna.
|
|
|
– Arauok emateak berak, elizetako
|
hizkuntz
arazoa eliz agintarien eskuetarabildu nahi izan zuen.
|
|
|
– Praktikaren kontrolerako ez zen deus antolatzen, tradizioz edo egoerasoziolinguistiko euskaldunagoz indarrean egon zitezkeen
|
hizkuntz
ohiturei erebide utziz.
|
|
|
Oro har,
|
hizkuntz
gobernabide instituzional hau ez zitzaion Gobernuari eramangarria gertatuko, eta, bere amore emateekin ere, urrunegi uzten zuen elizetako hizkuntzbizitza gobernari frankistentzat onargarria izan zitekeen hizkuntz politika eredutik.
|
|
|
Oro har, hizkuntz gobernabide instituzional hau ez zitzaion Gobernuari eramangarria gertatuko, eta, bere amore emateekin ere, urrunegi uzten zuen elizetako hizkuntzbizitza gobernari frankistentzat onargarria izan zitekeen
|
hizkuntz
politika eredutik.
|
|
|
Gotzainaren kolpe honek aurrez aurre jo zuen aitzineko abenduko debekuan agerizen
|
hizkuntz
proiektua. Eta esan dugu halaxe ulertu zuela Martinez Anido k, egungutxiren buruan aditzera eman zuen bezala (Torrealdai 1998:
|
|
|
Interesgarria da ikustea hizkuntzen presentzia, kasta banaketa? bezala definitzehori, eta zein garbiki iritzi zion, Gotzainaren bidetik joz gero,
|
hizkuntz
kontrolikgabeko egoera onartuko zela Elizako bizitzan. Berriro ere kontrolak Ordena PublikokoOrdezkariaren eskuetan egon behar zuela azpimarratu zuen Ministroak.
|
|
|
Ministroaren galdera proposamena probintziako gobernarientzako irizpidebateratuak lantzeko aitzaki edo arrazoiarekin aurkeztu zitzaien gotzainei, eta goianikusi ditugun testuen arabera,
|
hizkuntz
politika adostua lortu nahi zuen ministroak, agintari zibil eta eliztarren artean.
|
|
|
Bistan da euskararen kristau arteko betidaniko
|
hizkuntz
ohiturak indar gehiagozuela, hirian izanda ere, Gobernuko agindu makurrak baino (Egiako euskaldunelebakar praktikoak ez ziren hain gutxi, nonbait), ezarri nahi izan zen eguneroko etanonahiko kontrola zorrotz eramaten ez baldin bazen, behintzat.
|
|
|
1940ko hamarkadan eta gero Erregimena hizkuntzari zor zitzaion errespetutik etahiztunen
|
hizkuntz
eskubideetatik urrun ibili zen arren, Elizaren zenbait euskarazkoazalpen ofizialago ere jasan egin behar izan zuen hark, sinestunen euskalduntasunakbehartuta. Alde horretatik, nola halako esanahi soziala baina gogoan izatekoa du EgiaAtotxako sermolari bati dagokion 1946ko albiste honek (Cronica:
|
|
|
Gerrak baldintzaturik, alde errepublikarretik ihesi etorritako zenbait fraide etxeanzela,
|
hizkuntz
eskubideak eskatzeko nahiz euskaltzaletasuna agertzeko adore bereziabehar zelarik, eta fraide talde osoaren atxiloketa bat tartean, mozorro samar jokatubeharra zegoen. Horregatik beragatik ez zen indartu, nahi bezain laster eta lehengopunturaino, komentu etxeko euskararen status a.
|
|
|
Une jakin hartako testuingurua gaindituz, euskaldungoaren
|
hizkuntz
historia zaileta luzean urteetako honek badu beste berritasunik ere: Euskararen kontra, orduan sartu zen elizetan barnera Estatua, lehenengoz halako indar eta ahaleginez, ezbaitzen une bateko kontua izan, gerran eta gerraostean ia bi urte eta erditan luzatu zenabaizik.
|
|
|
pasa ziren Espainiako politikan, eta hizkuntzarena ere ozpinduz joan zen. Haren ingurukoek eta jarraitzaile anitzek (hain zuzen, lehen urteetan indarrik erabakiorrena izan zutenek)
|
hizkuntz
politikaren arazo hau osobero hartu zuten, gerrakoan eta gero. Hori frogatzen duten testuak eta orduko jarrerapraktikoaren lekukoak bukaezineko errenkan luzatzen dira hemeroteketatik jasotakoantologietan.
|
|
|
Bakarra ote, lehen frankismoaren
|
hizkuntz
politika?
|
|
|
Frankismoaren lehen urteetako arrastoa begiratzeko, badugu gaur tresnarik.Orduan gauzatutako
|
hizkuntz
politikaren historiarako langairik franko bildu zuenBenet ek (Benet 1973, 1979), eta ezaguna dugu gurean ere (Torrealdai 1982, 1998). Bada hor perla ederrik (Torrealdai 1998: 85, 93, 97, 104, 106).
|
|
|
Lehen Gobernu horretan (1938, otsaila) Altxamenduko joera guztietako indarpolitikoak zeuden, monarkikoengandik hasi, eta tradizionalista eta falangistenganaino. Ez zitekeen espero, beraz, Gobernu hartatik kultur eta
|
hizkuntz
politikan moldeerabakarrik, eta Sail bakoitzeko arduradunaren nortasunak eta alderdien eraginakbazuten kaleratu ziren erabakiekin zerikusirik, Pedro Sainz Rodriguez lehen Gobernuhartako Hezkuntza Ministroak askoz geroago (1982) Euskaltzaindiari aitortu zionarenarabera (ik. Euskera.
|
|
|
Franco-ren bigarren Gobernua antolatu zenean (1939ko abuztuan), Serrano kbere aurreko lekuan jarraitu zuen, Gobernazioan, harik eta hirugarren GobernuanAtzerri Arazoetara pasatu zen arte (1941eko maiatzean). Serrano izan zen (Ministroabera, alegia) 1939ko urrian Elizarekin
|
hizkuntz
arazoaz molde berri batez ostera mintzatzen hasi zena. Gobernazioa utzi aurretik burututzat eman ahal izan zuen auzia, 1940ko martxoan.
|
|
|
Horrek ez zuen esan nahi, ordea, eliz jendeak, frankista izanik ere? bere
|
hizkuntz
ohiturak bat batean aldatu behar zituenik (ohitura arauturik ere zegoen toki edo zereginetan behintzat).
|
|
|
Elizaren kasuan, arau jakin batzuk ez ezik
|
hizkuntz
ohitura eginak zituen elizbarrutiak, aurreko hamarkadetan duintasun berriz eraman nahi izan zirenak, gainera (ikusi besterik ez dago, adibidez, nola eman zitzaion leku hizkuntzari, eta nola gozabertako euskara Gasteizko Gotzaindegiaren Buletinean eta Katekesian).
|
|
|
Erregimen Zaharreko pasadizo ezagunetara gabe (esaterako, Kalahorrako Sinodalak ditut gogoan), 1885eko Sinodo Arauek tradizio zaharrari eutsi zioten, eta bidehorretatik zetorren. Eusko Pizkundeko planteamolde berriak ere tarteko zirela. Gotzaindegiaren beraren eta, ondorioz, apaiz diozesitarren
|
hizkuntz
politika eliztarzahar eta berritua. Hor, berez, ez zegoen artean geroagoko politika, separatistarik?, gatazka berezirik gabeko eliz tradizio heldua baizik.
|
|
|
Eliza katoliko unibertsalaren hizkuntz arauak jasorik, saiatu zen hainbat elizgizon1920ko hamarkadan Euskal Herriko Elizari pentsamendu euskarri bat eraikitzen, gerora frantziskotarren artean B. Gandiagak egingo zuenari aurrea hartuz (Urrutia1923, Intxaurrondo 1926, Gandiaga 1960). Bestalde, Gotzaindegi tik ere finkatu zireneliz lanerako
|
hizkuntz
irizpideak, hain zuzen monarkiazale garbia zen ZakariasMartinez Gotzainak gidaturik (Martmez 1924). (Buletinean barreiatuta utzitako testueredugarri batzuk irakurri besterik ez dago, indarrean zegoen sistema politikoariGotzainak nolako atxikimendua zion jakiteko).
|
|
|
Baina Elizan zaharra zena eta Monarkian Administrazio eta Eskola bidez egin nahiizan zen
|
hizkuntz
politika nahikoa aldenduak zeuden beren irizpide eta helburuetan.Eta, aldenduak ez ezik, kontra ere bai arlo batzuetan. Eliza erromatarraren EuskalHerriko (eta beste hainbat tokitako) hizkuntzazko kulturapenean historikoki alde kritikagarririk franko ageri bada ere, arlo honetan elkarren lehian jarri ziren bi botereenhizkuntz politiken aldea nabaria da.
|
|
|
Horrez gain, ohiko
|
hizkuntz
tradizio bien ondoan, Gasteizko Diozesiaren 1937koegoera instituzionala ezin da aipatu gabe laga, hilabete haietako testuin guru politiko instituzionala argigarria baita hemen ikusiko ditugunak hobeki balioesteko.
|
|
|
Bestalde, goian aipatu dugun
|
hizkuntz
tradizio diozesitarra betidanik ezagutuzuen Lauzurikak, harmonia ederrean bizi izandako tradizioa, gainera. Egia da, haren ustez, euskararen inguruan, berrikeriarik?
|
|
|
Ondoko idazlana lehenengo Gobernu frankisten
|
hizkuntz
politikaz ari da, eta zuzenagoelizkizunetan euskara debekatu eta gaztelania nola ezarri nahi izan zen azaltzen du.Estatuaren (Martinez Anido, Serrano Suñer ministroen) eta Elizaren (LauzurikaGotzainaren) arteko gatazka eta negoziazioak gogoratzen ditu. Lana lau ataletanbanaturik dago:
|
|
|
1937ko abenduko debekua
|
hizkuntz
politika orokor baten funtsa eskainiz emanzen, eta halaxe ulertu zuten gertakari haietako protagonistek. Frankismoaren barneanpiztu zuen eztabaidagatik, agintari zibil militarren eta eliztarren artean sortutako gatazka tenkatuagatik eta erabili ziren prozedura politikoengatik, debekuaren hura hizkuntzpolitikan urte haietako jazoera politiko ofizial larriena izan zen().
|
|
|
643). Bakoitzakzuen Espainiaren ikusmoldea (gutxi asko, berariazkoa), eta bakoitzak aldarrikazezakeen bere
|
hizkuntz
politika.
|
|
|
Monarkiazaleen
|
hizkuntz
politika
|
|
|
Dakidanez, Espainiako alderdi politiko liberalek ez zuten izan
|
hizkuntz
politikarako egitarau orokor onarturik. Batez ere praxiak agindu zuen alderdi progresista etamoderatuaren ekimenetan.
|
|
|
388, 399). Horrek ez du esan nahi, ordea,
|
hizkuntz
politika hura bidegaldutan zebilenik, ez ikusiaren planta egiten zuela baizik. Baina Penintsulako nazionalismoek beren hizkuntz eskakizunak aldarrikatu zituz tenetik aurrera (Azurmendi1979b:
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, ordea, hizkuntz politika hura bidegaldutan zebilenik, ez ikusiaren planta egiten zuela baizik. Baina Penintsulako nazionalismoek beren
|
hizkuntz
eskakizunak aldarrikatu zituz tenetik aurrera (Azurmendi1979b: 117; Atxaga 1996:
|
|
|
passim),, oharkabeko?
|
hizkuntz
politika hura ez zenizan halakoa (Intxausti 1978: 19, 26..).
|
|
|
Borbondarren monarkia izanberritu ondoren (1875), behin baino gehiagotaneztabaidatu zuten politiko liberalek hizkuntzaren arazoa Parlamentuan: gogora, adibidez, Romero Robledo ren (1888, 1899) edo Romanones en hitzaldiak (1902). Baina sistema monarkiko izanberrituaren barnean, 1915 parlamentarieneztabaidak dira, noski, garaiko korronte monarkikoen
|
hizkuntz
jarrerak argien erakutsizituztenak (Ferrer 1985: 77, 82, 96, 107, 113).
|
|
|
Monarkia isabeldarrak edo canovistak gaztelaniaz bakarrik egiteko joera makurrabaldin bazuen, karlismoarentzat, aitzitik, euskara edo katalana ez ziren izan sekulahizkuntza arrotzak, inoiz gudaroste karlistako euskaldunen
|
hizkuntz
ohiturez zenbaittalde gaztelau elebakar kexu izateraino. Bestalde, armak irabazle suertatu eta berariazko Aldundiak eratu zituztenean, euskararen aldeko politikarik ere egin nahi izanzen, arrazoi ideologikoengatik ez ezik hizkuntzari aitortzen zioten kultur balioagatikere.
|
|
|
erdara zekien euskaldun askokgaizki zekien, artean, bigarren hizkuntza hori. Halako bat bateko administrazio kolpeakbaino min eta kalte handiagoa egin zizkion euskaldungoari, bere
|
hizkuntz
erabilpenetan, ondoko bi hamarkadetako hizkuntz politika orokorrak(). Hala ustedugu, behintzat, hori baieztatzeko azterlanik ez dagoen arren.
|
|
|
erdara zekien euskaldun askokgaizki zekien, artean, bigarren hizkuntza hori. Halako bat bateko administrazio kolpeakbaino min eta kalte handiagoa egin zizkion euskaldungoari, bere hizkuntz erabilpenetan, ondoko bi hamarkadetako
|
hizkuntz
politika orokorrak(). Hala ustedugu, behintzat, hori baieztatzeko azterlanik ez dagoen arren.
|