|
2005
|
|
|
4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa" 72
|
|
|
hark material kantitate handia eskaintzen zuen, nondik norberaren burua bere kabuz eta berezko esfortzuz forma ateratzera deitua zen; gure gaurko metodoak, aldiz, forma eskasen esatearekin, oso erraz osatzen ditu buru hutsak. Begi bistakoa da bestela, metodo kontuak alde batera utzita, egun historia,
|
hizkuntz
estudio eta (Alemanian) matematika gutxiegi egiten dela. Arruntagoa den natur zientzien estudioak, ordea, ez dio laguntzen hutsune intelektualari.
|
|
|
Etimologia, modu honetan, orokorrean kontsideratutako
|
hizkuntz
estudio batean txertatzen da, zein, filosofikoki kontsideratuz, hizkuntzaren askotariko elementuen arteko analogia posible guztien araketa bat baino ez den, hain zuzen, xehetasuneraino iristen den araketa bat. Etimologiak, bestela, analogia horien beharra erakusten du, ze, hauek gabe, hizkuntz estudio orokorraren eraikin zabalari giltzarri garaiena eta garrantzitsuena faltako litzaioke.
|
|
|
Etimologia, modu honetan, orokorrean kontsideratutako hizkuntz estudio batean txertatzen da, zein, filosofikoki kontsideratuz, hizkuntzaren askotariko elementuen arteko analogia posible guztien araketa bat baino ez den, hain zuzen, xehetasuneraino iristen den araketa bat. Etimologiak, bestela, analogia horien beharra erakusten du, ze, hauek gabe,
|
hizkuntz
estudio orokorraren eraikin zabalari giltzarri garaiena eta garrantzitsuena faltako litzaioke.
|
|
|
|
Hizkuntz
estudioari buruz, edo hizkuntza guztien entziklopedia sistematiko baten plana
|
|
|
Beronek plan baten ideia bakarrik aurkeztu behar du:
|
hizkuntz
estudioa hemendik aurrera, eta egilearen arabera, sistematikoki nola landu litzatekeenari buruzko egitasmoaren ideia. Baldin eta plan honek gizon adituen artean onespena aurkitzen badu, orduan askok eta askok ahal izango dute, elkarrekin, bere egitean edo burutzean parte hartu.
|
|
|
|
Hizkuntz
estudioaren errazte hau, beti ere, helburu osagarri bat izango litzateke oraindik, alegia, era honetako hizkuntza guztien entziklopedia baten garrantzi gutxiagoko helburu bat. Beronen helburu nagusia, hizkuntza berez eta beretzako aurkeztea izango litzateke, hau da, hizkuntz estudioa interes orokorreko estudio garrantzitsu bat bezala aurkeztea.
|
|
|
Hizkuntz estudioaren errazte hau, beti ere, helburu osagarri bat izango litzateke oraindik, alegia, era honetako hizkuntza guztien entziklopedia baten garrantzi gutxiagoko helburu bat. Beronen helburu nagusia, hizkuntza berez eta beretzako aurkeztea izango litzateke, hau da,
|
hizkuntz
estudioa interes orokorreko estudio garrantzitsu bat bezala aurkeztea.
|
|
|
Lurreko
|
hizkuntzen
estudioa, beraz, gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala da. Berak gizakia eremu guztietan eta bere kulturaren maila guztietan deskribatzen du.
|
|
|
Errepikatu dezagun hau laburki:
|
hizkuntzaren
estudio propio bat egitea (hau da, hizkuntzarena orokorrean eta baita lurreko mintzaira partikular guztiena ere), zein beste guztietatik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den; eta estudio hau, orain arte honela kontsideratu ez bada ere, bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, bait...
|
|
|
Berau honako hiru ataletan zatitu litzateke: / 1 Beronen helburua eta garrantzia oraindik gehiago zehazten duen atal bat;/ 2 Estudio horrek bildu behar dituen osagai ezberdinei buruzko atal bat edo hizkuntz entziklopedia orokorraren planaren benetako aurkezpen bat;/ 3 Plan honen gauzatzearen posibilitateari buruzko eta modu honetan finkatutako
|
hizkuntz
estudioaren metodoari buruzko atal bat.
|
|
|
Zeregin honetan, baina, historia unibertsala era askotara landu behar da eta, batez ere, leinu singular ezberdinen deskribapen zehatz, zabal eta fidagarrien bitartez, zeinetatik egun apenas zerbait dagoen. Hain zuzen nazioen ezberdintasuna era zehatzen eta garbienean euren hizkuntzetan adierazten delako, horrelako deskribapenetan,
|
hizkuntzaren
estudioak halabeharrez bilatu behar du ohituren estudioarekiko eta historiaren estudioarekiko lotura. Azken aldi honetan, onartu beharra dago, egin izan da hainbat ekarpen estimagarri honi buruz, baina estudio linguistiko historiko batua, oraindik, ez da perfekzioaren maila egokira iritsi, eta guk geuk ere ez ditugu artean ikerketa eremu horren atal bakar bat ere errazago aztertzen lagunduko liguketen ideia orokorrak lortu.
|
|
|
Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria: bai
|
hizkuntzaren
estudio orokorraren perspektibatik, bai eta Europako historiaurrearen perspektibatik. Ikerketa honekin erabat lotuta daude zenbait galdera:
|
|
|
Honi buruzko bere gogoetak hiru puntu hauetan azalduko ditugu: 4.1 Giza-formazioa eta hizkuntza; 4.2 Hezkuntza eta hizkuntzen ikas irakaskuntza; eta 4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa".
|
|
|
4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa"
|
|
|
hizkuntza ikertzea gizakia ikertzea delako eta gizakia ikertzea hizkuntza ikertzea delako, honengatik, ezinbestekoa da zientzia antropologikoaren eta zientzia linguistikoaren arteko elkarlana. Zentzu honetan interesgarria da ohartaraztea nola hark batzuetan gehiago kokatzen duen"
|
hizkuntz
estudioa"" giza-estudioaren" barruan, eta nola bestetan berriz gehiago" giza-estudioa"" hizkuntz estudioaren" barruan.
|
|
|
hizkuntza ikertzea gizakia ikertzea delako eta gizakia ikertzea hizkuntza ikertzea delako, honengatik, ezinbestekoa da zientzia antropologikoaren eta zientzia linguistikoaren arteko elkarlana. Zentzu honetan interesgarria da ohartaraztea nola hark batzuetan gehiago kokatzen duen" hizkuntz estudioa"" giza-estudioaren" barruan, eta nola bestetan berriz gehiago" giza-estudioa""
|
hizkuntz
estudioaren" barruan.
|
|
|
Azken honen lekukotza eskaintzen digu, hain zuzen," hizkuntza guztien entziklopedia sistematiko bat" burutzea helburu bezala duen eta berak proposatzen duen"
|
hizkuntz
estudioak" 153 Honen atzean dagoen kontzepzio linguistikoak, beti ere, zera aldarrikatzen du: hizkuntza ez da orokorrean existitzen baizik eta bakarrik hizkuntzen errealitate historikoan.
|
|
|
Humboldtek"
|
hizkuntzaren
estudio entziklopediko" hori dela eta eskaintzen digun erreflexio garrantzitsuenetakoak —bere betiko antropologiarekin gertatzen zen bezalaxe— hark jarraitu lukeen" metodologia konparatiboarekin" du zerikusia. Esan beharra dago, ezer baino lehen, antzeko zerbait esan zuela jada G. W.
|
|
|
hizkuntza bakoitza, historia eta kultura jakin bat duen giza-talde batekin eta batean erreala den unetik, eta hau honela da beti, ezinezkoa da pentsatzea hizkuntza ezberdinen artean erabateko esanahikidetasuna egon daitekeenik ere. Hizkuntzak ez dira informazio objektibo hutsen transmisiorako bitartekari neutralak eta, zentzu honetan," lurreko
|
hizkuntzen
estudioak", era batera edo bestera," gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala" islatzen duela esan dezakegu165 Horrela, bada, bestelako hizkuntzak ikasterakoan ez ditugu tresna erabilgarriak bakarrik eskuratzen, baizik eta baita ere errealitatea bera aztertzeko eta ulertzeko beste hainbeste era: " Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da.
|
|
|
Azken finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar dugu bere" entziklopedia" linguistikoaren helburu nagusia, hain zuzen, berak honako hitzekin deskribatzen duena: "
|
hizkuntzaren
estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Azken honekin lotu beharrekoa da, hain zuzen, gure autoreak bere giza
|
hizkuntzaren
estudio entziklopedikorako aurreikusten duen" garrantzi altueneko helburu osagarri bat" 170, alegia, hizkuntz estudioaren erraztearekin zerikusia duen helburua. Aurreko orrialdeetan, baina, aipatu ditugu jada aztergai honekin erlazionatutako aspektu batzuk, espresuki eta batez ere, hizkuntzen ikas irakas prozesuak gizakiaren hezkuntzarako duen zerikusia kontsideratzerakoan.
|
|
|
Azken honekin lotu beharrekoa da, hain zuzen, gure autoreak bere giza hizkuntzaren estudio entziklopedikorako aurreikusten duen" garrantzi altueneko helburu osagarri bat" 170, alegia,
|
hizkuntz
estudioaren erraztearekin zerikusia duen helburua. Aurreko orrialdeetan, baina, aipatu ditugu jada aztergai honekin erlazionatutako aspektu batzuk, espresuki eta batez ere, hizkuntzen ikas irakas prozesuak gizakiaren hezkuntzarako duen zerikusia kontsideratzerakoan.
|
|
|
Bestela ere aintzakotzat hartu beharrekoa da, giza-naturaren unibertsalitateagatik edo, ikaslea gai dela ere hizkuntza ezberdinen artean arau eta analogia komunak antzemateko eta, hain zuzen honengatik, egokiagoa dirudi hauek bakarka baino elkarrekin ikastea178 Azken finean," ikaskuntza linguistikoa errazteari" buruzko kontsiderazio hauek guztiek, abian jarri nahi duen
|
hizkuntz
estudioaren helburu praktikoa azaltzeaz gain, lagundu egiten digute ere bere hizkuntzaren jatorrizko eta sakoneko kontzepzioa hobeto ulertzen.
|
|
|
Landu berri dugun" Fragmente der Monographie uber die Basken"() testuak, azken finean," giza
|
hizkuntzaren
estudio entziklopediko" baten beharra aldarrikatzen du, zeinek aldi berean hizkuntzaren dimentsio historikoa eta gizatiarra kontuan hartuko dituen. Honen lehen ondorioa, ikusi bezala, hizkuntzaren estudioa" hizkuntzen estudio" bezala kontsideratzearen eskutik datorkigu eta, zehazki," metodologia konparatiboa" erabiltzen duen estudiotik.
|
|
|
Landu berri dugun" Fragmente der Monographie uber die Basken"() testuak, azken finean," giza hizkuntzaren estudio entziklopediko" baten beharra aldarrikatzen du, zeinek aldi berean hizkuntzaren dimentsio historikoa eta gizatiarra kontuan hartuko dituen. Honen lehen ondorioa, ikusi bezala,
|
hizkuntzaren
estudioa" hizkuntzen estudio" bezala kontsideratzearen eskutik datorkigu eta, zehazki," metodologia konparatiboa" erabiltzen duen estudiotik. Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera.
|
|
|
Landu berri dugun" Fragmente der Monographie uber die Basken"() testuak, azken finean," giza hizkuntzaren estudio entziklopediko" baten beharra aldarrikatzen du, zeinek aldi berean hizkuntzaren dimentsio historikoa eta gizatiarra kontuan hartuko dituen. Honen lehen ondorioa, ikusi bezala, hizkuntzaren estudioa"
|
hizkuntzen
estudio" bezala kontsideratzearen eskutik datorkigu eta, zehazki," metodologia konparatiboa" erabiltzen duen estudiotik. Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera.
|
|
|
Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera. Honetaz aparte esan beharra dago, bukaeran adierazi bezala,
|
hizkuntzen
estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat, honek hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela hizkuntzaren estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Honetaz aparte esan beharra dago, bukaeran adierazi bezala, hizkuntzen estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat, honek hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela
|
hizkuntzaren
estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Hirugarren atala," Bildung", hizkuntza eta hizkuntzak: gizabanakoen humanizazioa, formazioa edo heziketa(" Bildung"), aipatutako gizakiaren berezko linguistizitatea dela eta, ezinbestean planteatu behar da
|
hizkuntzaren
estudioaren eta hizkuntzen ikerketen ildotik. Zentzu honetan hitz egiten du berak" hizkuntzaren izaera formatiboaz", ze, egiaz, honi esker bakarrik eduki ahal dezake gizakiak bere garapen pertsonalerako behar dituen situazioen eta esperientzien aniztasuna.
|
|
|
Haren" mundu ikuskera linguistikoaren" 184 ideia, azken batean, abiapuntu bat da diziplina horientzat guztientzat ze, egiaz, berau hizkuntz erlatibitatearen printzipioaren185 lehen formulazio sistematikotzat har daiteke186 Humboldt, azken batean, pertsonalitate bat da hizkuntzalaritzan; zentzu honetan, E. Coseriuk" linguistika orokorraren sortzaile" bezala kontsideratzen du eta H. Gipper ek, gainera," ikerketa linguistiko modernoari bide berriak adierazi zizkion hura" bezala187 Hizkuntz kontzepzioari emandako" biraketa kopernikar" haren ondorioak, bigarrenik, antzeman daitezke ere hizkuntzaren filosofian eta pentsamendu hermeneutikoan: M. Heideggerrek, adibidez, Kawi hizkuntzari buruzko haren" Sarrera"() goraipatzen du eta baita bere
|
hizkuntz
estudio propioen abiapuntu bezala hartzen188 Antzeko zerbait gertatzen da H. G. Gadamerrekin ere, zeinek hizkuntzaren naturaltasuna —hark bezala— hizkuntzen aniztasunaren perspektibatik behatzeko beharra ikusten duen189 Gure autorearen hizkuntz ideiek, bestela, badute ere jarraipenik K. O. Apel eta J. Habermas filosofoen planteamendu komunikatiboetan190 Bestela, zuzen zuzenean ez bada ere, aurkitu daitezke baita ere antzeko ideiak pragmatika linguistikoaren eta filosofia analitikoaren barruan (L. Wittgenstein II, J. L. Austin, J. R.
|
|
|
Euskal gaiak, idazlan honetan behin baino gehiagotan aipatu bezala, berebiziko garrantzia du Humboldten bilakaera intelektualean. Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen berez hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar duen bere giza-teoria
|
hizkuntz
estudio orohartzaile baten eskutik. Testuinguru honetan kokatzen da euskal monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua izan ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran.
|
|
|
Era honetako zatitze analitikoak, jakina, hizkuntza baten ikasketa erraztu ahal izango du ere. Baina haren prozedura ez da berdina izango gure helburua errazte hori bada edo, bestela,
|
hizkuntz
estudio orokor eta zientifiko bat sustatzea bada. Lehen kasuan, nahikoa izango litzateke erabat ziurrak eta egiaz oinarrizkoak diren analogiak aurkeztearekin; azkeneko kasuan, berriz, analogi arrasto txikiena erakusten duen puntu bakoitza aztertu litzateke.
|
|
|
Hizkuntzaren naturara edo esentziara gehiago hurbiltzen gara baldin eta, batetik, hizkuntza ezberdinak zehatzago behatzen baditugu eta, honela, gizadi osoaren hizkuntz formazioaren aktibitate orokorrean sartzen bagara, eta bestetik, hizkuntza bakoitza —beronen zatitze analitikoa ezinbesteko aurrelan bat delarik— karaktere nazional jakin baten espresio indibidual eta zehatz bat bezala antzematen ahalegintzen bagara. Bide honi egoki jarraitzen baldin badiogu, eta orduan bakarrik,
|
hizkuntz
estudio hutsaren mugen bestaldera iritsi ahal izango gara. Hizkuntza, azken batean, nonahi da bitartekari, lehenik natura mugagabe eta mugatuaren artean, eta ondoren gizabanako baten eta beste baten artean:
|
|
|
Bere saiakera linguistiko guztiek, beti ere, ezaugarri garbi eta komun bat dute:
|
hizkuntzaren
estudio teoriko filosofikoaren eta hizkuntzen ikerketa praktiko enpirikoen arteko elkarlana bilatzen eta aldarrikatzen dute beti. Azpimarratu beharrekoa da, azken finean, berak zintzo izaten jarraitzen duela bere betiko printzipio humanistikoekin, hori bai, lehen" antropologia konparatua" deitzen zuena, aurrerantzean" hizkuntz teoria konparatu" bezala zehaztu eta garatu nahi izango du.
|
|
|
" Humboldten hizkuntzaren filosofiak", honela idazten du Quillien ek," filosofiA rekin hausten du baina ez Bere filosofiarekin" 64 Oraindik ere bere horretan diraute jatorrizko eta sakoneko kezkek, gizakiaren izatea eta bere garapena, eta egiaz berria den gauza bakarra arazo hau planteatzeko perspektiba linguistikoa da, berrikuntza honek beti ere berebiziko garrantzia duelarik. Honela azaltzen du C. Menzek antropologia konparatutik
|
hizkuntz
estudiorako haren pausoa:
|
|
|
Bertan bi fase bereiziko ditugu, bai, baina beti ere garrantzitsua da ez ahaztea, horien artean ez dagoela inolako etenik eduki mailan, baizik eta bakarrik batean zein bestean aztergai honi eskainitako arduraldiaren araberako ezberdintasun bat: lehenengoan bestelako zeregin diplomatiko eta politiko askotan murgilduta dagoen bitartean, bigarrenean esklusiboki dedikatzen da
|
hizkuntz
estudiora. Lehen fasean hiru une dauzkagu eta, hurrenez hurren, dagozkien testu garrantzitsuenen laguntzarekin komentatuko ditugu:
|
|
|
" Einleitung in das gesammte Sprachstudium"() eta" Ueber Sprachverwandschaft"():
|
hizkuntz
estudioari eta hizkuntz ahaidetasunari buruzko bi testu hauek hurrengo maila bat osatzen dute ibilbide honetan eta, aurreko testuan aipatutako kontzeptuak abiapuntu bezala hartuz, ondorengo testuari bidea prestatzen diote67.
|
|
|
" Ueber das vergleichende Sprachstudium in Beziehung auf die verschiedenen Epochen der Sprachentwicklung" (1820):
|
hizkuntz
estudio konparatuari buruzko testu honek, azkenik, aurreko guztietan landutakoa biltzen du eta, egiaz, berau lehen fase honetako goren puntu bezala har daiteke; bertan egileak" hizkuntzaren esentziari buruzko eta ikerketa linguistikoaren zereginari buruzko oinarrizko [bere] ideiak" 68 argitaratzen ditu lehenengo aldiz.
|
|
|
Orokorrean zera esan dezakegu: Humboldtek, linguistikoa denaren eta gizatiarra denaren arteko sakoneko loturaz kontzientzia hartzen duen unetik, ezinbestekoa ikusten du bere ikerketa antropologikoa eraberritzea eta, zehazki, berau
|
hizkuntzaren
estudio zabal bat bezala bideratzea. Hasieran, eta bere ibilbide intelektual honen hastapenak ezagutu nahian, hizkuntzaren arazoaz nolabaiteko interesa erakusten duten bere lehenengo testuen errepasoa egin dugu.
|
|
|
aspalditik zebilen bere antropologiarentzako giltzarri moduko zerbaiten bila eta, bere pentsamenduaren nolabaiteko krisiaren emaitza bezala, giltzarri hori hizkuntzaren baitan aurkitzen du. Honela, bada, eta euskal lurretan lehen aldiz egon eta gutxira, F. A. Wolf lagunari lehenengo aldiz aitortzen dio etorkizunerako bere asmo berria, alegia, era" esklusiboago" batean"
|
hizkuntzaren
estudioaz" arduratzea eta" hizkuntzen arteko konparazio zehatz eta filosofiko bat" burutzea58 Hortik gutxira F. Schillerri idatzitako beste eskutitz batean, oraindik ere argiago ikus daiteke zer nolako esanahia irabazten duen hizkuntzak bere pentsamenduan. Karta honetan" hizkuntza" antropologikoki kontsideratzen da:
|
|
|
1800 urte inguruko Humboldten biraketa linguistikoan geratuko gara jarraian eta, zenbait iruzkigileren laguntzarekin, bere" antropologia konparatua""
|
hizkuntzen
estudio konparatu" batean nola konkretatzen den azaltzen saiatuko gara. Gogora ekartzekoa da, berriz ere, haren euskal bidaiek eta ikerketek paper garrantzitsua jokatzen dutela hizkuntzaren" aurkikuntza" honetan.
|
|
2007
|
|
|
Literatura alemana, erlijio gerren osteko ahulaldi luzearen ondoren, XVIII. mendean berriro indarberritzen hasi denean,
|
hizkuntz
estudioen eta literaturaren zimentarri gisa, ahozko literaturaren alboan, Erdi Aroko hasikinek berebiziko inportantzia hartu dute. J. Görres publizista eta erudituak Erdi Aro beranteko prosa testuak bildu eta aztertu ditu:
|
|
|
Ortega-k hizkuntzaren teoria (linguistika) eta esate (ar) en teoria edo estilistikaren bere proiektu hau, biekin batera hizkuntza aztertzeko, Saussure-ren sinkronia eta diakroniari kontrajartzen dizkie. «Esta distinción (Saussure-rena) es utópica e insuficiente», dio labur eta garbi bezain bere buruz seguru1415 Alabaina estilistika on bat ere ez da aski
|
hizkuntzaren
estudiorako; keinua, esaterako, gestuak (begiak, arpegia, etab.) esentziala da hizkuntzan (gero ikusiko dugu zenbateraino Ortegaren ustean), eta ezin da ignoratu. Ingelesez mintzo direnek eta frantsesez edo italieraz mintzo direnek, ez dituzte gestu berdinak.
|
|
|
«Hitzak beti kontzeptuen buruz buru daudenez gero, deritzo?, naturala da, kontzeptu kideak hots kideekin zeinuztatzea»534 Hotsak eta kontzeptuak lotzeko hiru fundamentuak aipatu eta, horiekin «askogatik ere» ez direla posibilitateak agortu, sentsazioa gelditzen bide zaio535? Agian ulergarria da, bere koordenatuak ezaguturik; ezin baitugu ahaztu, interes antropologikoetatik datorrela, eta «gizajendearen mintzo ahalmenaren neurria hartzea» duela
|
hizkuntzen
estudioaren azken xedea536 Jakin badaki, beraz, alde batetik, gauzek sentsuetan eragiten dituzten inpresioak eta izpirituaren barneko higidurak, hotsetan espresatzea, «operazio bat esplikaezina dela neurri handi batean ipi apa guztietan. Ziurra dirudi, bozaren eta haren esanahiaren artean erlazioa dagoela; erlazio horren nolakoa, aldiz, gutxitan ahal izaten da erakutsi osoki, askotan susmatu bakarrik, eta askoz gehiagotan ezta antzik eman ere»537 Alabaina Humboldt-ek interesik nekagaitzena dizu, hotsa kontzeptuaren irudikatzaile gisa
|
|
|
Hala ere garrantzizkoa da inoiz ez ahaztea, Humboldt «hizkuntzalaria» zein interes mundu polifazetikotatik ernea den, zeren interes mundu zabal horrek beti bilduko baitu haren hizkuntzalaritzarik zorrotzena ere, bereziki interes antropologiko, estetiko eta historia filosofikoek (horregatik, batzuek, hizkuntzalaritzaren fundatzailetzat baino gehiago34, etnolinguistikaren fundatzailetzat hartzen dute). Berak F. A. Wolf i idatzi dion legez (1804),
|
hizkuntzaren
estudioan «hizkuntza ibilgailu gisa erabiltzeko artea deskubritu [du], mundu guztiko gorena eta sakonena eta askotarikotasuna zeharribiltzeko». Hizkuntzen estudioa bere anaia Alexander-ek Kanariar Uharteetako lehen biztaleen aurrehistorian argi egiteko baliatu duen moduan, edo Hego Ameriketako tribu indiarrak taldeka bereizi eta sailkatzeko, hala Gilen-en hizkuntz ikerketa guztietan ere, euskarari buruzkoekin hasi eta
|
|
|
Berak F. A. Wolf i idatzi dion legez (1804), hizkuntzaren estudioan «hizkuntza ibilgailu gisa erabiltzeko artea deskubritu [du], mundu guztiko gorena eta sakonena eta askotarikotasuna zeharribiltzeko».
|
Hizkuntzen
estudioa bere anaia Alexander-ek Kanariar Uharteetako lehen biztaleen aurrehistorian argi egiteko baliatu duen moduan, edo Hego Ameriketako tribu indiarrak taldeka bereizi eta sailkatzeko, hala Gilen-en hizkuntz ikerketa guztietan ere, euskarari buruzkoekin hasi eta
|
|
|
Winkelmann en arte grekoaren interpretazio berria, Humboldt-ek hizkuntzaren interpretaziora hedatu du. Eta, gainera, bitartean Kant ere egon baita,
|
hizkuntzaren
estudioak giza ezagutzaren oinarrizko baldintzen auzian orobat zeregin funtsezkoa jokatzen du, hau da, ezagutza teorikoa. Humboldt, azkeneko maila horretan, kantiar hertsia da (Herder ez bezala, esaterako), eta Kant gabe oker ulertzen da.
|
|
|
hizkuntzaren «zientzia» bere metodoaren biktima bilakatuta dagoela alegia, batetik natur zientzien ereduaren eta bestetik filosofia eta hizkuntzalaritzaren dibortzioaren pean, are hizkuntzarekiko diziplinen beren banaketa akademikoaren interes kontrarioenean (filologia, linguistika eta literatur ikerketa guztiz zein bere aldetik, esaterako). Humboldt-en asmoa, hizkuntza denak bat eta hizkuntza bera dena bat den eran (bere «organismo» edo egitamu biziarekin, baina baita bere historiarekin ere eta garapen modu guztiekin), bat izatea zen
|
hizkuntzaren
estudioa, ikerketa zientifiko estriktoa adina estetikoa461, batez ere filosofikoa. Hizkuntza, gramatika adina literatura baita, legea adina irudimena, kreazioa, ikergaia bezainbat ederraren gozamena; eta, batez ere, giza izpirituaren agerketa sentigarri oinarrizkoena da.
|
|
|
Ez. Hori ez da nahitaez negatiboa, diferentea baizik, eta bera ere gizadiaren izpirituaren manifestazio bat, beste edozein hizkuntza bezala eta adina603 Hizkuntza bakoitzean gizon emakumea, eta gizadia, bere oso osoan dago604 Eta Humboldt-entzat
|
hizkuntzen
estudioaren azken zertarakoa ez da gizadiaren izpirituaren ezagutza baino, bere noiz eta nonahi agertzeko era guztietan605.
|
|
|
euskal herritarrekin interes antropologikotik linguistikora (I. Zabaleta Gorrotxategi) ekarri duen hein berean, hizkuntzaren ikusbide filosofiko transzendentaletik enpirikora eraman du. Handik aurrera ez da aspertuko esaten,
|
hizkuntzaren
estudioak, filosofikoa izatera iristeko, baina, abiapuntuan beti enpirikoa, Humboldt-ek historikoa esan ohi duena, izan behar duela168 Hizkuntzaren ikerketako Humboldt-en metodoa, berak formulazio politarekin dioen legez, da «die Kunst aus Faktis [alemana oraindik normalizazio bidean dabil!] Philosophie zu ziehen» (faktoetatik filosofia ateratzeko antzea) 169.
|
|
|
«Konferentzia hauetan ondorengo arazoan jarrarazi gura nuke arreta: nola esku har dezake
|
hizkuntzaren
estudioak giza naturaren ezagutzan?» Hori Humboldt-en programa da. Zer da hizkuntza, zer da pentsatzea da, zer dira gizon emakumeak.
|
|
|
Azken batean" hizkuntzak", Menzek gogorarazten digun bezala," ez du gizakia gizabanako bezala soilik ezaugarritzen; aldiz, hizkuntzak gizakia bere existentzia nazionalean ere ezaugarritzen du" 213 Horregatik, hezkuntzak —zeinak beti eta nolanahi hizkuntzaren beharra duen— ezin du gizabanakoaren humanizazio prozesua sustatu, une berean horri dagokion komunitate linguistiko osoaren garapena bultzatzen ez badu. " Hizkuntzaren eta nazioaren formazioaren arteko loturaren fundamentazioa", honela Humboldt," berez da garrantzi handieneko zerbait eta, egiaz,
|
hizkuntz
estudioaren azken emaitza bezala izan daiteke ikusia" 214 Horrela, bada, eta bukatzeko, zera esango dugu: " euskal hizkuntz komunitatea" berezko errealitate historiko sozial bat da, eta, horrenbestez," euskal hezkuntzak" modu berezian arduratu du haren lokarri den euskal hizkuntzaz.
|
|
2008
|
|
|
Curriculum diseinu honetan, ahozko
|
hizkuntza
estudio gaitzat hartzen da eta hori den heinean plangintza eta sistematizazio bat eskatzen du irakasle ekipoaren aldetik. Ahozko hizkuntza eduki multzoak determinatu dituzten komunikazio esparru guztietan landu da (harremanak, komunikabideak, literatura eta ikaskuntza), aho testuak hautatuz, zeinak etapa honetako ikasleentzat egokiak gertatzen diren.
|
|
|
Batetik, beraz, ahozko
|
hizkuntza
estudio gai hartzen da, eta bestetik, ikasleak Lehen Hezkuntzara dakarren ahozko gaitasuna onartu behar da.
|
|
2010
|
|
|
Hizkuntzen aniztasunari esker handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna[...] Hizkuntzek eskaintzen digutena giza natura osoa, garbia eta hutsa da[...] Lurreko
|
hizkuntzen
estudioa gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala da145.
|
|
|
Aniztasuna kulturen eta giza naturaren parte dela onartuko bagenu, bada, bidea irekiko genioke giza izakiaren eta
|
hizkuntzaren
estudio ezberdin bati, zeinek —aldakuntza arau bezala hartzetik abiatuz— hizkuntza giza kondizioaren parte bezala ulertzeko helburua izango lukeen146.
|
|
|
Wundtekin puntu gorenera iristen da Herderrek eta Humboldtek hasitako alemaniar tradizioa, berarekin
|
hizkuntzaren
estudioek ordura arte ezezaguna zen preokupazio maila psikologikoa lortzen dutelarik216.
|
|
|
Horrenbestez, bada, hiru" ekintza linguistiko" ezberdintzen ditu, hala nola," lokutiboa"(" zerbait esatearen ekintza")," ilokutiboa"(" esaterakoan zerbait egitea") eta" perlokutiboa"(" esatearekin ondorio bat eragitea") 56 Horretan guztian sakonduz, Searlek, bestela," hizketa ekintzak" 57 ditu hizpide: kontua da autore horrek ezinbestekoa ikusten duela
|
hizkuntz
estudioa, egiaz, orokorragoa den ekintzaren teoria baten baitan kokatzea, hain zuzen, hizkuntza bat hitz egitea hainbat arauen bidez kontrolaturiko hizketa ekintza bat gauzatzea delako. Horregatik dio:
|
|
|
Ze horrek, finean, ikerketa linguistikoaren objektu zientifiko nagusitzat hartzen zituen" nazio" ezberdinak, orokorrean honela mintzo zelarik: " Hizkuntzaren eta nazioaren formazioaren arteko loturaren fundamentazioa, egiaz,
|
hizkuntza
estudioaren azken fruitu bezala izan daiteke ikusia" [W. v. Humboldt, GS V, 7].
|
|
|
joera horren oinarria, berriro ere, Wittgenstein helduak (1953) jartzen du, zeinek —berak bertan aurretik esandakoeran kontra— orain hizkuntza naturalen erabilera kritikoki analizatu behar dela aldarrikatzen duen. Horrekin ez du lortuko, ez, arazo filosofikoak desegitea, baina bai gutxienez
|
hizkuntz
estudioaren esparruan ikuspuntu berri bat abian jartzea, hala nola, egungo giza eta gizarte zientzia ezberdinen ikerketa linguistikoetan nahitaezko bihurtu den pragmatikaren ikuspuntua. Finean, eta hizkuntzaren filosofiari buruzko ohar historiko eta gaikako horiei bukaera emanez, zera azpimarratuko dugu:
|
|
2020
|
|
|
Euskal Herri autentiko horretan aurkitu du Humboldtek bere proiektu guztientzako norabide berria izango dena:
|
hizkuntzen
estudioa hasiko du (Azurmendi 2007c: 28).
|
|
|
28). Eta
|
hizkuntzen
estudiorako, karaktere nazionalaz ikertzeko asmoa hartuko du (ibid.). Herderren hizkuntzaren jatorriari buruzko planteamendu iraultzailea berretsirik (ibid.:
|