|
2000
|
|
|
edo itzuliizan dugu euskal hiztunaren jarrera desegile hau izendatzeko. Txillardegiren lanhauetan, ordea, ordurako begiz joa zegoen
|
hizkuntza
portaeraren azterbidean.. Hizkuntza gorrotoa, ere erabili izan da hiztun mota honen jokabidea azaltzeko:. Hizkuntza galdu duen eskualdea, bere jatorrizko edo ethniazko enborretik ebakitzeneta berezten da arras; eta bere sorkurazko arroztasuna < garbitu> nahirik, beresorterriarekiko jatorrizko maitasunari, herra eta gorrotoa darraizkio?
|
|
2001
|
|
|
Bi bizitasunen konbinazioa eta bertatik jasotako informazioa, taldeko kideen portaera linguistikoaaurresateko metodorik sentsibleena bezala proposatu zen (Giles eta Johnson, 1981). Zenbait kasutan aipatu izan zen, agian
|
hizkuntz
portaeraren aurresale hobeazela bizitasun subjektiboa taldearen bizitasunaren balorazio objektiboa bakarrikhartuta baino (Giles, Leets eta Coupland, 1990).
|
|
|
Euskararen erabilera
|
hizkuntza
portaera dela kontsideratuz, aurreko kapitulu etaazpikapituluetan esandakoaren arabera ulertuko da ondoan proposatuko den eredupsikosoziolinguistikoa. Euskararen erabilera hiru aldagai motek baldintzatzendute:
|
|
|
Hala eta guztiz ere, bizitasun etnolinguistiko subjektiboaren aldagai psikosozialen eragina bakarka aztertu denean, esan beharra dago esanguratsua gertatudela kasu gehienetan (euskararen eta gaztelaniaren euskarri eta kontrol instituzionala, estatusa eta demografia, euskaldunekiko uste exozentrikoak, euskararekikouste egozentrikoak, erdaldunekiko exozentrikoak eta gaztelaniarekiko uste egozentrikoak). Beraz, lan honen emaitzetan ez da aurkitu bizitasun etnolinguistiko subjektiboan bereizi ohi izan diren zenbait prozesu psikosozialen (hautemateak etausteak) eragin ezberdina, ez
|
hizkuntza
portaeretan, ez eta euskararen erabileranere, beste ikerketa batzuetan aurkitu den bezala (Allard eta Landry, 1994), moduhonetan: bizitasun etnolinguistikoa hautemate bezala baino gehiago uste sistemabezala ulertuak, hizkuntz portaerak azaltzeko ahalmen gehiago izatea.
|
|
|
Beraz, lan honen emaitzetan ez da aurkitu bizitasun etnolinguistiko subjektiboan bereizi ohi izan diren zenbait prozesu psikosozialen (hautemateak etausteak) eragin ezberdina, ez hizkuntza portaeretan, ez eta euskararen erabileranere, beste ikerketa batzuetan aurkitu den bezala (Allard eta Landry, 1994), moduhonetan: bizitasun etnolinguistikoa hautemate bezala baino gehiago uste sistemabezala ulertuak,
|
hizkuntz
portaerak azaltzeko ahalmen gehiago izatea. Uste egozentrikoak eta exozentrikoak alderatuz, ordea, beste ikerketetan aurkitutako emaitzak ez dira baieztatzen, ez psikologia sozialaren tradizioan (Allard eta Landry, 1994), ez eta euskarari buruzko ikerketa tradizioan ere (Ros, Azurmendi, Bourhiseta Garcia, 1999; Romay, Garcia Mira eta Azurmendi, 1999):
|
|
|
Uste egozentrikoak eta exozentrikoak alderatuz, ordea, beste ikerketetan aurkitutako emaitzak ez dira baieztatzen, ez psikologia sozialaren tradizioan (Allard eta Landry, 1994), ez eta euskarari buruzko ikerketa tradizioan ere (Ros, Azurmendi, Bourhiseta Garcia, 1999; Romay, Garcia Mira eta Azurmendi, 1999): gure lan honetan ezbaita lortzen uste egozentrikoak (agian inplikazio pertsonala adierazten dutelako) exozentrikoak baino ahalmen gehiago dutela bestelako prozesu psikosozialekinlotzeko, identitate etnolinguiskoarekin kasu, eta
|
hizkuntz
portaerak azaltzeko, hizkuntz erabilera adibidez.
|
|
|
Aldagai psikosozialen artean, identitate etnolinguistikoarena da garrantzitsuena, hori delako euskararen erabilera gehien baldintzatzen duena. Aldagaipsikosozial ezberdinak batera gutxitan erabili badira ere
|
hizkuntz
portaerak, edozuzenean erabilerak, aztertzeko, dauden aurrekariekin konparatuz esan daiteke, horietan lortutako identitatearen nagusitasunaren emaitza baieztatzen duela, bailiteratura psikosozialaren tradizioan agertzen dena (Clement eta Noels, 1996; Azurmendi, Romay eta Valencia, 1996), baita euskararen ikerketen tradizioan (Ros, Azurmendi, Bourhis eta Garcia, 1999) agertzen dena....
|
|
|
Lehen aipatu den bezala, bi eremu horien arteko integrazioa egiteko aurreneko saiakera, Clement eta Noels ena (1996 [1994]) izan zen; beste bat Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) eskaintzen dute, eta autore horiek, hizkuntz erabileraz hitz egin beharrean,
|
hizkuntz
portaeraz edota portaera linguistiko kulturalazhitz egiten dute, horrekin hizkuntz portaera taldeartekoen eta etnien arteko harremanen testuinguruan kokatuz. Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) ukipen egoeran dauden etnien arteko eta taldearteko harremanak aztertzeko, eredu teoriko enpiriko bat proposatzen dute (Identitate etnosoziala eta taldearteko portaereneredua. IETPE?), ondorengo faktoreak integratuz (hizkuntz portaeretan duteneraginaren arabera ordenaturik):
|
|
|
Lehen aipatu den bezala, bi eremu horien arteko integrazioa egiteko aurreneko saiakera, Clement eta Noels ena (1996 [1994]) izan zen; beste bat Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) eskaintzen dute, eta autore horiek, hizkuntz erabileraz hitz egin beharrean, hizkuntz portaeraz edota portaera linguistiko kulturalazhitz egiten dute, horrekin
|
hizkuntz
portaera taldeartekoen eta etnien arteko harremanen testuinguruan kokatuz. Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) ukipen egoeran dauden etnien arteko eta taldearteko harremanak aztertzeko, eredu teoriko enpiriko bat proposatzen dute (Identitate etnosoziala eta taldearteko portaereneredua. IETPE?), ondorengo faktoreak integratuz (hizkuntz portaeretan duteneraginaren arabera ordenaturik):
|
|
|
Lehen aipatu den bezala, bi eremu horien arteko integrazioa egiteko aurreneko saiakera, Clement eta Noels ena (1996 [1994]) izan zen; beste bat Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) eskaintzen dute, eta autore horiek, hizkuntz erabileraz hitz egin beharrean, hizkuntz portaeraz edota portaera linguistiko kulturalazhitz egiten dute, horrekin hizkuntz portaera taldeartekoen eta etnien arteko harremanen testuinguruan kokatuz. Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) ukipen egoeran dauden etnien arteko eta taldearteko harremanak aztertzeko, eredu teoriko enpiriko bat proposatzen dute (Identitate etnosoziala eta taldearteko portaereneredua. IETPE?), ondorengo faktoreak integratuz(
|
hizkuntz
portaeretan duteneraginaren arabera ordenaturik): 1) Sozioestrukturalak edo makrosoziologikoak, 2) Testuingurukoak, mikrosoziologikoak, eta 3) Psikosozialak, bertan aldagai kognitibo, afektibo eta motibazionalak kontuan hartzen direlarik.
|
|
|
Komunikazio sare sozialak garrantzi berezia du ereduhorretan, faktore soziologikoen eta psikosozialen arteko lotura egiten baitu. Bestalde, identitate etnolinguistikoak gainerako prozesu psikosozial guztiak integratzenditu,
|
hizkuntz
portaera aurresateko gaitasun handia erakutsiz.
|
|
|
Azurmendi, Romay eta Valencia-ren (1996) proposamenaren alderdi originalenak hauek dira: 1)
|
Hizkuntz
portaerarekin zerikusia duten bi eremu teorikoenintegrazioa: a) taldearteko komunikazioaren eremua, eta b) ukipen egoeran daudenhizkuntzen jabekuntzaren eremua; 2) Kulturazio etnosozialaren teoria kontuan hartzea; 3) Etnien arteko kulturazio estrategien eta identifikazio etnikorako prozesuenarteko lotura azpimarratzea.
|
|
|
3 Azpiatal honetan egin den errebisioan,
|
hizkuntz
portaeren ikerkuntzanezagutzen diren joera nagusien garapena azaltzen da. Zentzu horretan, analisi maila erabiltzetik taldeartekoa erabiltzera pasa da; gero eta eredu konplexuagoak erabiltzen dira, horietan prozesu psikosozialezberdinen integrazioa egiten delarik.
|
|
|
4 Eremu teorikoak integratzeko ereduetan, taldearteko harremanen testuingurutik eratorritako zenbait teoria nabarmentzen dira: ...dituen bizitasun etnolinguistikoaren teoria; 2) Alderdisoziologikoaren eta psikosozialaren arteko lotura egiten duen komunikazio sare soziala; 3) Orientazio motibazionalen teoria; 4) Ikuspegi kongnitiboaeta motibazionala kontuan hartzen dituen identitate etnolinguistikoarenteoria; 5) Identifikazio etnolinguistikoaren prozesuak azaltzeko, boterearenteoriekin zerikusia duen kulturazioaren teoria; 6)
|
Hizkuntz
portaeren teoriak: kode aldaketarena eta hizkuntza egokitzearena.
|
|
|
Sare sozialaren egitura eta
|
hizkuntz
portaera erlazionatuak daude. Adibidez, Blom eta Gumperz ek (1972), kode alternantzia?
|
|
|
eta asoziazio pertsonalen artekoerlazioa demostratu zuten: 1) Sare sozial sendo eta itxiak talde zehatz baten arauenaplikazioa indartzen du, baita
|
hizkuntz
portaerarena ere, horrela sare bateko kideeksare horretako arau, balio eta portaerak hartuko dituztelarik; 2) Sare irekietan, berriz, arau estandarrekin ados ez dagoen hizkuntz jokabidea bultzatzen da (Romaine, 1996); Milroy k (1980) hizkuntz erabileraren eta sare sozialen dentsitate etaanizkoiztasunaren artean erlazio positiboa dagoela demostratu zuen.
|
|
|
Psikologiasozialetik sortutako HETa etnien arteko ukipen egoeretan kode aldaketaikertzen saiatzen da; horretarako, ondorengo alderdiak kontuan hartuz: motiboak, jarrerak, hautemateak eta, beranduago, identitate etnolinguistikoaren prozesuetan integratzen den talde leialtasuna. HET tik honako
|
hizkuntz
portaera hauek hartzen dira kontuan: 1) Konbergentzia edo egokitzea, 2) Dibergentzia edo ez egokitzea, eta 3) Egokitze prozedurarekiko askeaden hizkuntz mantentzea.
|
|
|
1) Konbergentzia edo egokitzea, 2) Dibergentzia edo ez egokitzea, eta 3) Egokitze prozedurarekiko askeaden hizkuntz mantentzea. Konbergentzia eta dibergentzia, ikuspegi sozialetik zein linguistikotik azter daitezke, hau da, etnien arteko
|
hizkuntz
portaerak honela sailka daitezke: a) konbergenteak, bai sozialki eta bai linguistikoki; solaskideentzako kasurik egokiena, b) konbergenteak linguistikoki, baina sozialki dibergenteak, d) dibergenteak linguistikoki, baina sozialkikonbergenteak, e) dibergenteak bai sozialki eta bai linguistikoki; solaskideentzako kasurik negoatiboena.
|
|
|
a) konbergenteak, bai sozialki eta bai linguistikoki; solaskideentzako kasurik egokiena, b) konbergenteak linguistikoki, baina sozialki dibergenteak, d) dibergenteak linguistikoki, baina sozialkikonbergenteak, e) dibergenteak bai sozialki eta bai linguistikoki; solaskideentzako kasurik negoatiboena. Portaera aukera hauek gizabanakoek neurri batean hautatzen dituzte, baina bestetik, partzialki bada ere, araututadaude; medikua/ gaixoa, saltzailea/ bezeroa, epailea/ epaitua bezalako harremanetan, horrela gertatzen da, hots, etekinen eta eragingarritasunaren arabera
|
hizkuntz
portaerak aldatuko dira. Kode aldaketa identitate etnolinguistikotik azaltzen denean ere gauza bera gertatzen da, kasu horretan taldearteko desberdintzeak, talde leialtasunak, talde autoestimuak, eta abarrek, arautuko dute hizkuntz portaera.
|
|
|
Portaera aukera hauek gizabanakoek neurri batean hautatzen dituzte, baina bestetik, partzialki bada ere, araututadaude; medikua/ gaixoa, saltzailea/ bezeroa, epailea/ epaitua bezalako harremanetan, horrela gertatzen da, hots, etekinen eta eragingarritasunaren arabera hizkuntz portaerak aldatuko dira. Kode aldaketa identitate etnolinguistikotik azaltzen denean ere gauza bera gertatzen da, kasu horretan taldearteko desberdintzeak, talde leialtasunak, talde autoestimuak, eta abarrek, arautuko dute
|
hizkuntz
portaera.
|
|
|
BELSaren psikologizazioa ondorengo ideianoinarritzen da: norbanakoaren
|
hizkuntz
portaerak azaltzeko, faktore estrukturalekiko hautemate, irudikapen eta usteek botere handiagoa izango dute, faktore estrukturalek berek baino.
|
|
|
Clement eta Noels (1996) ikerlariak ere,
|
hizkuntz
portaerak azaltzen saiatzendira. Tradizio iparramerikarra eta europarra integratuz, taldearteko komunikazioaikertzeko, hiru ikuspegi teoriko erabiltzen dituzte:
|
|
|
3 Hizkuntzen ebaluazioa taldearteko analisi maila batetik ikertzeko helburuarekin,, hizkuntza egokitzearen teoria? sortu zen (HET) (Giles, 1973); teoria horretatik taldearteko
|
hizkuntz
portaerak horrela sailkatzen dira: 1) Konbergentzia edo egokitzea; solaskidearen mintzaira edo hizkuntza hautatzen da; horrelakoetan, solaskidea positiboki ebaluatzen da; 2) Dibergentziaedo ez egokitzea:
|
|
2002
|
|
|
Euskaraz ikasten ari diren ikasle euskaldun horien artean zenbatek egiten du euskararen hautua? Unibertsitatean, euskal adarrean, ikastetxean izandako
|
hizkuntza
portaera berbera mantentzen du ikasle askok eta askok: irakaslearekin euskaraz eta haien artean gazteleraz.
|
|
|
\ Kontrol eta sostengu instituzionalaren dimentsioa: zenbatekoa da euskal hizkuntza komunitateko kideek herriko erakundeetako
|
hizkuntza
portaera kontrolatzeko duten gaitasuna. Zenbatekoa da euskarak eta euskal hizkuntza komunitateak erakunde horietatik jasotzen duten sostengua?
|
|
|
Hizkuntza idatziaren estatusera etorrita, oso aldakorra da berau kulturabatetik bestera eta baita historian zehar kultura beraren barnean ere. Zein dahizkuntza idatziaren tokia giza formazioan, eta zeintzuk dira gizarteak garatzendituen
|
hizkuntza
portaerak. Aldaketa horiek eragina izaten dute sistema psikikoanere, ez dira estrategia berberak erabiliko, seguruenik, eskuz, idazmakinaz edoordenagailuz idaztean?.
|
|
|
erreferentziazkodiziplina independentea lantzen hasi den talde bat. Ardatz modura talde honek hartzen dituen
|
hizkuntza
portaera espezifikoek ikuspuntu formalista eta unibertsalizatzailearekiko menpetasuna hautsi nahi dute, ez bakarrik gramatika sortzailetiketorritako ereduekikoa, baita testuaren gramatikatik datozenekikoa ere. Formalisten ikuspuntuaren eta aipatu ikuspuntu berri horren arteko desberdintasun nabarmenenak bitara ekar daitezke (Bronckart eta Schneuwly, 1991):
|
|
2003
|
|
|
Nerabeen
|
hizkuntza
portaerak familian, ikaskideekin eta lagunartean aztertuta," gaztetxo euskaldunen parte txiki bat soilik da euskal hiztun komunitate trinkoaren partaide; beste nerabe batzuk, gaztetxo euskaldunen erdiak, nagusiki euskaraz erabiltzen den harreman sareren batean kokatzen dira; azkenik, neska mutil euskaldunen ia heren bat ez dago inongo harreman sare euskaldun iraunkorretan txertaturik63"... Gauzak horrela, gazte euskaldunak barreiaturik daude sare erdaldunetan eta euren artean hiztun komunitate ahula osa  tzen dute, komunitate hori ia ia osatu ere egiten ez dutelarik.
|
|
2004
|
|
|
Eta, horrek, jakina, bere ondorioak ditu. Azken baten, adin horietan gizarteratu eta autonomia hartzen baitute gazteek eta testuinguru horretan finkatzen dituzte urte batzuetarako
|
hizkuntza
portaerak.
|
|
|
Alegia: erdaldunek hemen dituzten baliabide eta eskubideak Estatu totalitario baten abaroan eskuratuak izan direnez, zergatik ez dute hauek inolako kontzientzia gaiztorik bere
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik sentitzen dira legitimazio guztiaren jabe besteen artean?
|
|
|
–Oro har, eta salbuespenak salbuespen, izugarrizko presioa egiten zuen erdal komunitateak euskal hizkuntza komunitatean, bere maila guztietan: baloreen mailan, euskalduna izatea gutxietsiz; komunitatearen egituran, bere hauskortasuna areagotuz eta euskal hizkuntz komunitatea desegituratzera joaz;
|
hizkuntza
portaera sisteman, gaztelaniaren ikasketa, hautaketa eta erabilera bultzatuz; eta, azkenik, hizkuntza komunitatearen ugalketa edo jarraipena eragotziz?. 80
|
|
|
Lot ditzagun, beraz, jarduera mikroaren eta joera makroaren sentidu eta esanahiak, errealitatearen maila nagusi gehienak erreparatzeko. Ezeri bizkarrik eman gabe, osotasunaren zentzua hauteman nahi luke Pello Jauregik,
|
hizkuntza
portaeraren ikergaia aurrean duela: –Gizarte egiturarik zabalenetik hasiko naiz, estatutik alegia, eguneroko bizitzaren koordenada orokorrak definitzen dizkigulako eta ondorioz bere eremuaren barruan sortzen den aire berezia etengabe arnastu beharrean gaudelako.
|
|
|
Xabier Urdangarin ere bat dator euskalgintzaren munduan gero eta sendoagoa den tesi honi doakionez: ?
|
Hizkuntza
portaera hiztunen artekoa da, elkarreraginezko gertakaria da azken azkenean. Eta horrenbestez, gizarte gertakari da, eta ez soilik norbanakoaren gogo eta nahierara burutzen den portaera.
|
|
|
Portaera hori arautua dago. Gizarte gertakari gehientsuenak bezala
|
hizkuntza
portaera arautua dago. Ez da, beraz, zorizkoa.
|
|
|
Bigarren hizkuntza gisa, atzerriko edozeinen pare, ez luke legokiokeen egitekorik mamituko. Aitzitik, komunikazioaren baitako esanahiaren muina eta hizkuntza elkarrekiko harreman mota egokian aritzeak euskararen aldeko jarrera eta praxia ernatuko lituzke ikaslearen
|
hizkuntza
portaeran.
|
|
|
(In) dependentziaren bilakaera argitzen dugun neurrian, berez argituko zaigu hizkuntza leialtasunaren nondik norakoa. Bestela esan, ordezkapen prozesuari testuinguru teoriko egoki bat itxuratzeko gauza baldin bagara,
|
hizkuntza
portaeraren bereizgarritasunak berezko esanahi adierazgarrian atzeman ahal izango ditugu.
|
|
|
Euskaltzalerik finenak legearen irispen indarra hutsaren hurrengoa dela esaten dizunean, euskaltzale horri, frankotan, oharkabean, honako hau itzuri dakioke bere burutapenaren zirrikituetarik: hots, hizkuntza jokaera ez dagoela legeriaren aldetik baldintzatua, hizkuntzen ordenamendu juridikoaren materialtasuna ez dagoela beti hortxe
|
hizkuntza
portaera hori era batera edo bestera determinatzen. Legetasunaren gizarte osagarria, halere, bizitzan bertan txertaturik dago.
|
|
|
–Genevako eskola izango da. Matilde Sainzen esanera ari naiz?, Bronckart buru duela, hizkuntzaren didaktikarako erreferentziazko disziplina independientea lantzen hasiko den talde bat. (...) Ardatz modura talde honek hartzen dituen
|
hizkuntza
portaera espezifikoek ikuspuntu formalista eta unibertsalizatzailearekiko menpetasuna hautsi nahi dute, ez bakarrik gramatika sortzailetik etorritako ereduekiko, baita ere, testuaren gramatikatik datozenekiko ere?. 514
|
|
2005
|
|
|
Horretarako, inertzia batzuk astinduz eta euskara biziberritzeko politikaren partaide denok garela benetan sinisturik, eredu koherenteak gizarteratu eta hedatu behar ditugu: familian, gurasoen
|
hizkuntza
portaera; eskolan, irakasleena; lanean, zuzendaritza karguena….
|
|
|
Bere hizkuntz teoriak, bestetik, badu ere ondoriorik hizkuntzaren psikopedagogian eta, jakina, baita honekin loturiko psiko linguistikan edota hizkuntz psikologian ere: aurrenik esan beharra dago, M. Belinchon ek egiten duen bezala, garrantzitsua dela oso berak" hitz egitearen eta pentsatzearen" arteko loturaz esaten duena, ze, honen eraginez edo, posible izango da lehenengo aldiz" psikologizazio bat sartzea hizkuntzaren kontzeptualizazioan" 194
|
Hizkuntz
portaera eta giza portaera ezin dira banandu, eta, hain zuzen hau agerian jartzeagatik, gure autoreak parte hartze zuzena du egungo linguistikaren eta psikologiaren sorreran eta garapenean. Antzeko zerbait esan dezakegu ere hizkuntzaren psikopedagogiari buruz, ze, R.
|
|
2006
|
|
|
Euskaldunen belaunaldi berriek aurrekoek baino lehenago ikasten dute gaztelera; gizaldi zaharretako euskaldunek haurtzaroa euskara hutsean ematen zuten. Honek, dudarik gabe, badu bere eragina adin talde bakoitzak erakusten duen
|
hizkuntz
portaeran.
|
|
2008
|
|
|
...H baieztatzen dira, motak eta identitate osagarriak definitzerakoan (kultura eta hizkuntza, adibidez) aurrekariek eta ondorioek modu esanguratsuan jokatzen dutelako, zer den aurrekari eta zer den ondorio nekez bereiziz (6.Taula). H baieztatzen da, artikuluan erakutsi ditugun emaitzak kontuan hartuta, adibidez, euskalduna ala espainiarra izan nahi portaera aukeratzerakoan, unibertsitateko ikasketa
|
hizkuntza
portaera aukeratzerakoan eta abar (3 eta 6 Taulak). H ez da osorik baieztatzen, euskalduna edo espainiarra ez diren bestelako lurraldetasun dimentsioak (Europa, jatorrizko erkidego autonomoa) IELaren eraikuntzan ez direlako nahiko esanguratsuak, orokorrean behintzat (3 Taula). H baieztatzen da neurri batean, aztertutako populazioaren gehiengoa lortutako mota sailkapenean kokatzen delako (aztertut... Gai hori oso garrantzitsua da gurea bezalako ukipen egoeratako erkidegoetan, baina artikuluan erakutsi ditugun emaitzekin ezin da baieztatu. H baieztatzen da, neurri batean behintzat, hiru muturreko prototipoen artean bi bakarrik direlako indartsuak:
|
|
|
– Ezker hemisferioak kontrolatzen du
|
hizkuntza
portaera: irakurri, idatzi eta hitz egin.
|
|
2009
|
|
|
goi ikasketak kanpoan egindako gazte helduen) hizkuntzagaitasunaren bilakaera adierazten da, baina informazioa leku oso batekoa ere izan liteke: bi data hartuta, leku horretako
|
hizkuntza
portaerak konparatuz language shift edo language maintenance egoeran gauden azter liteke 2A gelaxkan, hiztunen hizkuntza gaitasunean (ahoz edo idatziz, beren mintzo sorta osatzen duten hizkuntza zein aldaeretan) aldaketa edo jarraipena den nagusi azter liteke 2B gelaxkan, eta abar.
|
|
|
Azterbide zinetikoari buruz informazioa lortzeko dagoen bigarren modua, esan bezala, belaunaldien arteko
|
hizkuntza
portaera, gaitasuna, iritzi jarrera bilduma eta hizkuntzaren beraren osaera konparatzea izan ohi da. Gazteek adinekoek baino euskara gutxiago erabiltzen dutela ageri baldin bada testuren batean, horrela, 2 azterbide honetan gaude:
|
|
|
Horren ondorioz, kultur osagai horiek beste hizkuntzan eransten dizkiogu geure ezagutza soziokulturalari. Izan ere, gizarteeremu bakoitzak bere osagaiak eta erlazioak antolatzean
|
hizkuntza
portaera bat eskatzen du. Horrela, euskararen erabilerako eremu bat, adibidez, lagunen arteko aisialdia, beste hizkuntza batek bereganatzen du.
|
|
|
Bertan, alderdi emozionalari eman diogu lehentasuna eta bizipen horretan garraiatu dugu gure hizkuntza helburua. Honela, alfabetatze emozionalean janzten ari diren gurasoei,
|
hizkuntza
portaerei erreparatzea proposatu diegu.
|
|
|
Begoña Ibarrolak, psikologo eta adimen emozionalean adituak, emozioek gizakion portaeretan berebiziko garrantzia dutela dio; zenbait emoziok ongi egoten laguntzen digutela eta beste batzuek elkarbizitza oztopatzen eta pertsonen arteko harremanetan arazoak sortzen dituztela (Ibarrola, 2009). Beraz, gure helburua
|
hizkuntza
portaeretan eragitea bada, emozioen alderdia aintzat hartzen saiatu behar dugula uste dugu. Hortaz, ez al genuke kontuan hartu hizkuntza normalizazioan gabiltzanok hizkuntzaren inguruan demagun gurasoei, sortzen zaizkien emozioak?
|
|
|
Batetik, hiru eztabaida talde egingo dira estatus ezberdineko pertsonekin, hizkuntza planarekiko beraien diskurtsoak bildu eta lidergo partekatura iristeko. Bestetik, maila politikoan jendaurreko ekitaldietan
|
hizkuntza
portaera batzuk aldatuko dira eta horien ondorioak neurtuko dira; nolabaiteko hizkuntza lidergotza aktibatuko da asertibitate linguistikoaren bidetik.
|
|
|
Enpresan ohikoa den hizkuntza erabiliz, bertako ohiko zereginen artean integratu nahi da hizkuntza ezberdinen kudeaketa. Maila exekutiboko goi karguen artean
|
hizkuntza
portaera asertiboak landuko dira, erakunde barruan zein kanpoan hizkuntz aniztasunaren katalizatzaile izan daitezen. Arreta berezia jarri zaio diskurtsoen lanketari.
|
|
|
Eskola giroak eragin zuzena du mintza jardunean. (...) Eskola giroa ez da, ordea,
|
hizkuntza
portaera horren baldintza iturri bakarra. (...) Partez edo osoz erdaraz bizi diren belaunaldi berriok eskolaren laguntzaz bihar etziko gizarte euskaldun baten ernamuin izango badira, eskolaz kanpoko sostengu serioak behar izango ditu saio zabal horrek.
|
|
|
Herri aginteek sustapenaren jarrera hartzeak, besterik gabe, ez du hizkuntza baten edo hizkuntza aniztasunaren etorkizun osasuntsua bermatzen, herritarren hizkuntza jarrera, edo hobeto esanda,
|
hizkuntza
portaera, baita horretarako erabakigarria.
|
|
2010
|
|
|
Errealitate horren atzean, jakina,
|
hizkuntza
portaera hori azaldu — zuritu, esanen luke besteren bateklezaketen hainbat arrazoi daude. Eta ez dira soili soilik herri euskaldunei aplikatzekoak.
|
|
|
Horren ondoan, ordea, norberaren esparrua ere badago: oso pertsonala eta emozionala da, ñabardura, xehetasun eta bizipen pertsonal besterezin eta ordezkaezinez josia, eta
|
hizkuntza
portaeraren arduraren zamaren zati bat ere beregana dezake. Horregatik, euskararekiko leialtasuna indartu behar baldin bada, euskararen garapenerako baldintza soziopolitikoak landu eta jorratu ditugu, baina hiztun indibidualaren alorra eta haren jarrera kontzienteak eta positiboak ere ukitu genituzke.
|
|
|
Jendarteko interakzioen balorazio sozial eta kolektiboan, koherentzia kontuak alde batera utzita, hobeki baloratzen da euskaraz egitea gaztelaniaz egitea baino, eta nekez ikusiko dugu inor" euskararen etiketa" daukan beste bat kosta ahala kosta erdarara eraman nahian. gara, noski, erdaldun hutsek aukera bakarra baitaukate, aukera bakarra ematen baitute. Etiketa indartsuko horien artean erdarara nahiz euskarara jotzen dutenak ditugu, baina bai batzuek eta bai besteek sendo eusten diote beren
|
hizkuntza
portaera horri. Horien kasuan, etiketa oso markatukoak baina ezberdinekoak aurkitzen direnean sortzen da zalantzazko egoera, egoera horrek sortuko duen gatazka edo tentsio maila gorabehera.
|
|
|
Erakundea modu zabalean ulertuta, sektore sozial edo produktiboko edozein enpresa, instituzio, administrazio, fundazio, prestakuntza zentro, e.a. aukera bat eta desberdina dugu
|
hizkuntza
portaera aztertzeko eta eraikitzeko ere, merkatu ikuspegiaz baliatzen bagara, hau da, erabiltzaiErakunde bakoitza gizarte sistema partikularra da, eta sistemak, produktibitatera zuzenduta dagoen neurrian, baldintzatzen ditu portaera guztiak (hizkuntzarena barne), oro har, gizartean egiten ez ditugun gauzak eginez eta aldrebes. Marko sozial partikular hauetan, gizarte zabalean bezala, portaeran baina beste modu batean zuzen eragiten duten aldagai komunak eta sendoak badaude (irudikapen sozialak, balioak, jarrera, trebetasunak, gaitasunak, igurikipenak, rolak, motibazioa, metatutako esperientzia, emozioa eta afektua, e.a.).
|
|
|
Bi munduko egoeran bizi dimentsioa bereziki emankorra suertatu da helduak euskararekiko nola kokatzen diren ulertzeko. izan ere, heldu asko bi munduko egoeran bizi direla kontuan harturik, hiritar horiek euskararekiko eta euskararen aldeko politikarekiko dituzten jarrerak ulertzea errazagoa da. artikuluan beste auzi garrantzitsu bat ere aztertu da: ...ituzten euskara ikasteko aukera izan duten gazteak. euskararen normaltze bidean gazteek talde estrategikoa osatzen dutela badakite helduek eta auzi garrantzitsuak azalarazten dituzte. oso orokorra da gazteek euskara ez dutela erabiltzen edo oso gutxi erabiltzen dutela pentsatzea, nahiz eta" primeran" dakiten. gertakizun horren aurrean helduek ematen dituzten azalpen eta arrazoiak gazteen
|
hizkuntza
portaera ulertzeko lagungarri izan daitezke eta sakonago ikertu beharrekoak seinalatzen dituzte:
|
|
|
|
Hizkuntz
portaera adierazle sozial nagusia da komunikazioaren baitan. Haurraren hizkuntzak berarekin dakar bere klaseari dagozkion harreman sozialen forma198.
|
|
|
Hizkuntza psikologiak, batez ere, portaera edo jokabide den heinean aztertzen du hizkuntza eta, egiaz, psikologia orokorraren ikuspuntutik. Psiko linguistikak, bestela, linguistikaren analisi formalak integratzen ditu eredu psikologikoetan, finean,
|
hizkuntz
portaerara hurbildu nahian210.
|
|
|
Humboldten hizkuntz kontzeptuak, zeinen arabera berori ergon baino gehiago energeia den, ateak ireki zizkion
|
hizkuntz
portaeraren aspektu psikologikoen teorizazioari212.
|
|
|
Iritsi gara puntu honen amaierara, non —Anularen hitzak erabiliz—" konpetentzian oinarritutako hizkuntz ezagutza aztertzen duen psiko linguistikari" eta" aktuazioan oinarritutako
|
hizkuntz
portaera aztertzen duen hizkuntza psikologiari" arreta eskaini diegun248 Kontua da, hasieran aipatu bezala, bi horien arteko ezberdintasuna ez dela eta ezin daitekeela erabatekoa izan, ze, azken batean, aztergaia bat eta bera da —" giza hizkuntz gaitasuna" —, nahiz eta bertan azpigai eta perspektiba ezberdinak zehaztu daitezkeen. Zentzu horretan uler daiteke berriagoa den psiko linguistikak, askotan, zergatik hartzen duen bere baitan ordura arteko hizkuntza psikologia, horrela hura kontzeptu orohartzaile bihurtzen delarik.
|
|
|
" Hizkuntzaren psikologia eta psikolinguistika": hizkuntza bereziki giza jarduera bezala kontsideratzen den unetik, bada, psikologiak eta linguistikak elkarrekin lan egiteko beharra ikusten dute, hain zuzen, ekintza linguistikoa beti norbaiten ekintza delako eta giza portaera nagusiki
|
hizkuntzaren bidezko
portaera delako. Hizkuntza psikologiak eta psiko linguistikak, gehiago psikologiatik edo linguistikatik abiatuz, bereziki aztertzen dute lehen hizkuntzaren jabekuntza prozesua, bertan" komunikaziotik hizkuntzarako" pausoa azpimarratzen dutelarik.
|
|
2011
|
|
|
Nola da posible alderdi politiko gehienek hizkuntza irizpidea aintzat ez izatea hautagaiak izendatzeko garaian? Jabetu al dira bere
|
hizkuntza
portaerak berebiziko garrantzia duela ikuspegi soziolinguistikotik. Jabetu al dira herritarron hizkuntza ohituretan duen eraginaz?
|
|
|
helduen munduarekin apurtzea eta, era berean, helduen mundu hau imitatzeko gazteak duen joera eta beharra. Bestalde, adin tarte horretan hasiko dira
|
hizkuntza
portaerak finkatzen, munduarekiko harreman berriak izaten edo beren zaletasunak definitzen. rekin (euskal musikarekin berdin) lotzen dituzten elementuek, agian, beren bizipenekin erlazio gehiegirik ez izatearen hipotesia. Musika, gaztetxea edo kontzertuak agertu dira (ez askotan) baina gehiagotan agertu dira trikitixa, euskal dantzak edo panderoa eta nik esango nuke horrelako gauzak ez direla oso ohikoak aipatutako gazteen bizimoduan.
|
|
|
helduen munduarekin apurtzea eta, era berean, helduen mundu hau imitatzeko gazteak duen joera eta beharra. Bestalde, adin tarte horretan hasiko dira
|
hizkuntza
portaerak finkatzen, munduarekiko harreman berriak izaten edo beren zaletasunak definitzen. Honetan guztian, adin tarte horretakoek (12 urte) berentzat erreferente bihurtu direnak imitatuz jokatzen dute sarritan eta, gaur egun, hauetako asko musikaren munduak eskaintzen dizkie.
|
|
|
36). Horrez gain, Baztarrikak berak ahulgune larriak badirela ohartarazi du, hala nola, euskaldun zaharren
|
hizkuntza
portaeran (235 or.) edota ekonomiaren" esparru pribatuan" (203 or.). Baztarrikak ohartarazi du euskarak erabilera ia esklusiboa zuen esparruetan ere sartu dela espainola (197, 208 or.), eta" etxeko erabilera"" mantendu" baino ez dela egin" azken hamabost urteotan" (200 or.).
|
|
2012
|
|
|
– Behaketa zuzena gurasoen eta haurren arteko
|
hizkuntza
portaerak, helduen artekoak eta haurren artekoak aztertzeko. Gehienetan leku publikoetan eginak.
|
|
|
"... language use in the home is not stable, and many interviews report changes over time" (Lamarre & rossell 2003: 68). hizkuntzaren inguruko egungo giroak eta oraingo aita amen erabakiek eragin diote segur aski aitatxi amatxien
|
hizkuntza
portaera aldaketari. Izan ere, beren seme alabek umeekin euskaraz egiEuskararen belaunez belauneko jarraipena hizkuntza sozializazioaren paradigmatik – Paula Kasares
|
|
|
Haurraren
|
hizkuntza
portaerari harreman eszentrikoak uste baino erabakigarriagoak zaizkiolakoan nago. ten ez duten kasuan (10 FGn) aitatxi amatxi euskaldunek ere ez dute bilobekiko hizkuntza portaera hain garbi aldatu.
|
|
|
Haurraren hizkuntza portaerari harreman eszentrikoak uste baino erabakigarriagoak zaizkiolakoan nago. ten ez duten kasuan (10 FGn) aitatxi amatxi euskaldunek ere ez dute bilobekiko
|
hizkuntza
portaera hain garbi aldatu.
|
|
|
Aitatxi amatxien
|
hizkuntza
portaera aldaketa hori esanguratsua da hizkuntzak belaunaldiak lotzen baititu. zenbait ikerketak ere (Behling 1996, Morris 2005) belaunaldi berriek hizkuntza gutxitua atxiki dezaten aitatxi amatxien garrantzia bereziki nabarmendu dute. Fishmanek hizkuntzaren belaunez belauneko jarraipena familiaren baitan zurkaizten du, mintzaira hiru belaunaldien arteko ahozko elkarreragin informaletan adierazpide ohikoa delarik:
|
|
|
Haurren
|
hizkuntza
portaera
|
|
|
" Ikusten dutena da gurasoek euren artean eta dendetan erdaraz eta beraiei euskaraz" (M1). Horrek haurren
|
hizkuntza
portaerei eragiten diela garbi ikusten du eskolako zuzendariak:
|
|
|
Bertzalde, haurren
|
hizkuntza
portaeren eragingarrien artean adinkideen arteko elkarreragina ere aipatuko nuke. Hau da, haurrek beren mintzajardunean elkarri eragiten diote.
|
|
|
Haurren arteko elkarreraginetan hizkuntza eredua ematen diote elkarri. Ondoko adibidean ikusten da, antzara jokoan ari direlarik erdararako joera duen H mutikoak gaztelaniaz adierazi duena haur taldeak euskaraz erraten duela haren
|
hizkuntza
portaera euskarara erakartzen (LK,):
|
|
|
Azaldu dugu Iruritako haurrek hala elkarren arteko harremana nola helduekikoa euskaraz dutela. horrek ez du erran nahi gaztelaniarekin harremanik ez dutenik. eskolan euskaraz aritzen dira, eskolaz kanpo gehienetan ere bai, baina herriguneko kasu gehienetan erdara etxean berean aditzen dute, gutxi asko. halere, haur iruritarrendako gaztelania ez da usua, etxean entzunda ere: " Nireak behinik behin erdararekin dabiltza nahiko... hor, kortatuak(...) edozein tiendan edo edozein lekuan Iruñean beti erdaraz eta jo igual aditzen dutenean norbait euskaraz pues alegratzen dira(...) ez dira laxatzen!" (Lola, 4 FG). halako adierazpenek zer pentsatu eman ligukete familiak stricto sensu haurren hizkuntza sozializazioan duen eraginaz. haurraren
|
hizkuntza
portaerari harreman eszentrikoak uste baino erabakigarriagoak zaizkiolakoan nago. eskola eragile
|
|
|
Maisu maistrak haurren eskolaz barneko nahiz kanpoko
|
hizkuntza
portaeraz eta kalitateaz arduratzen dira eta, horregatik, gurasoen hizkuntza ohiturak eta haurren kultura kontsumoa izaten dituzte kezkabide.
|
|
|
Beraz, eskola haurren
|
hizkuntza
portaeraz, hala eskola barnekoaz nola eskolaz kanpokoaz arduratzen da eta bere arazotako hartzen du. eskolak gurasoei eragiten die eta haurren familia bidezko hizkuntza sozializazioan ere nabaria da bere itzala. eskolaren eragina herrira, komunitate osora ere zabaltzen da. Maisumaistrak ohiturei eusteko —orakunde besta zaharra bizirik atxikitzeko, adibidez— aktiboki inplikatzen dira.
|
|
|
Ikasgelatik eta jostaldietatik eraman zuten azkenean haurrek hizkuntza etxera eta guraso batzuk, ordura artio euskaraz egiten zutenak, erdaraz egiten hasi zitzaizkien seme alabei. Familia batzuetan, seme alabak eskolan erdaraz hasi eta ondoan aldatu ziren haurrekiko
|
hizkuntza
portaerak, euskaraz egitetik erdaraz egitera. hala bada, haurrek etxe barneko hizkuntza aldaketari eragin zioten, bertze herri batzuetan ere dokumentatu bezala (cf. Sánchez Carrión 1981 eta Iraola 2002).
|
|
|
1970 hamarkadetan herrian gizarte bizitza, plaza eta haurren jostaldiak erdaraz izaten ziren. etxeko euskaldunak ziren haurrak erdararen arau sozialera doitu eta erdaraz hasi ziren beren adinkideekin eta, zenbait kasutan, etxeko helduekin ere. Beraz, eskolak Iruritako haurren
|
hizkuntza
portaerei eragin zien, haurren sozializazio harreman eszentrikoak (hau da, adinkideen artekoak: anaia arreben, lehengusu lehengusinen, ikaskideen, lagunen eta halakoen artekoak) ez ezik, zenbaitetan belaunaldien arteko harremanak ere erdarara mintzaldarazten:
|
|
|
Beraz, eskolak etxeko hizkuntza erabilerari eragin dio eta eraginbidetako bat haurrak berak izan dira. euskararen aldeko giro berria eta ego belaunaldiaren
|
hizkuntza
portaeren aldaketa
|
|
|
Familia euskaldun ez osoak hizkuntza aldetik bereziki heterogeneoak dira. halako familietan hizkuntza ezagutzak eta erabilerak egoera erabateko, biribil edo beteetatik urrun dirudite. Aldiz, etxe familia barneko
|
hizkuntza
portaera egonkorra eta homogeneoa balitz bezala hartu izan ohi da eta haren izaera askotariko eta, batzuetan, ez osoari gutxitan erreparatu ohi zaio: " ez zaio belaunez belauneko hizkuntza transmisio familiarraren izaera partzial fragmentario horri, lautatik hirutan, duen garrantzia ematen" (zalbide 2009:
|
|
|
zenbat euskara entzuten da kaleetan? Ikergaia xumea izanda ere, ordea, ezin ahaztu gaiaren garrantzia, azken batean egoera informaletan ditugun elkarrizketetako
|
hizkuntza
portaera gai erabat estrategikoa baita hizkuntzaren egoera zein den diagnostikatzerakoan.
|
|
2013
|
|
|
Zeren ondorio dira
|
hizkuntza
portaera aldaketak. Bi eremu aipa ditzakegu:
|
|
|
barne disposizioaren eta kanpo dispositiboen ondorio. Lehenengoan, gure
|
hizkuntza
portaerak baldintzatzen dituzten barne eragileez ari gara, hala nola, sinesmen, balio… norberaren baitakoez. Bigarrengoan berriz, eragileak arau sozialak dira, protokoloak, erakundeen jarduna… jendartean sortu eta egituratzen direnak.
|
|
|
Hortaz, etsipenetik bezala ameskerietatik urrun, zehaztu eta ezagutzera eman behar da zer den geure
|
hizkuntza
portaeren esku dagoena, zer den norberaren esku baino ez dagoena, zer den gizartearen esku dagoena. Guztia ez baitago arauen eta herri aginteen borondate politikoaren eta jardunaren esku.
|
|
|
Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran.
|
|
|
Asanbladak euskaraz funtzionatzen du nagusiki eta, horri esker, euskararen gunetzat jotzen dute. Are gehiago, beste gazte batzuen
|
hizkuntza
portaeran eragin positiboa izaten duelakoan ere badaude.
|
|
|
F)
|
Hizkuntzekiko
portaerak eta egoera soziolinguistikoarekiko pertzepzioak
|
|
|
Itxaro Artola – Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik eta non hitz egiten duten euskaraz zuen bakarrik eta %17, 4ak, bietara.
|
|
|
Itxaro Artola – Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik eta non hitz egiten duten euskaraz mota aipatzen ditu euskararen inguruan:
|
|
|
Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik eta non hitz egiten duten euskaraz
|
|
|
• Hitz gakoak: Arrasateko gazteak,
|
Hizkuntza
portaera, Etxea, Berezko guneak, Koadrila.
|
|
|
Itxaro Artola – Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik eta non hitz egiten duten euskaraz
|
|
|
Euskararen normalizazioan dihardugunon kezka nagusietako bat gazteek hizkuntzarekin daukaten harremana da. Berariaz kezkatzen gaituzte euskararekiko sumatzen dizkiegun jarrerek, erakusten dituzten
|
hizkuntza
portaerek edota darabilten euskararen kalitateak.
|
|
|
Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran.
|
|
|
Gazteen
|
hizkuntza
portaeren inguruko irakurketa ezkor ororen gainetik, ukaezina da badaudela egon harreman sare ez formaletan, lagunartean, euskaraz egiteko ohitura daukaten neska mutikoak ere. Euskaraz bizitzeko gogoa erakusten dutenak eta horretan ahalegintzen direnak.
|
|
|
Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran.
|
|
|
Itxaro Artola – Euskararen ainguralekuak Arrasateko gazteen
|
hizkuntza
portaeran. Zergatik eta non hitz egiten duten euskaraz duguna.
|
|
|
Oro har ez zaie eredugarria begitantzen eurentzat erreferentziazkoak izan daitezkeen pertsona eta taldeen jokamolde linguistikoa. Alderantziz,
|
hizkuntza
portaerak aztertzerakoan ere ikusiko dugunez, eredu desegokitzat aipatzen dituzte aipatzekotan.
|