|
2000
|
|
|
EH, EA eta EAJ alderdiek 2000 urterako EAEko aurrekontuei buruzko akordioa lortu zuten abenduan. EHk 108 zuzenketa aurkeztu zituen, hala nola,
|
euskararen
erabilerari eta euskal prentsari buruzkoak. Baina AEK ez dago ados.
|
|
|
«Gure hizkuntzaren normalkuntzari buruzkoak, hain zuzen ere. `Bai euskarari' kanpainan ikusi ahal izan dugunez, gizarteak kezka handia du
|
euskararen
biziraupenaren inguruan. Guk ere gaiari taxuz heldu nahi izan diogu, egiari zor zaion errespetuz, ideiaren alde tragikoa azalduz, etorkizun itxaropentsua iradokiz, baina»
|
|
|
Eusko Jaurlaritzakoekin pozik agertu dira aurrera atera dituzten hiru alderdiak EAJ, EA, EH. EHk EAJ eta EAren aurrekontuak direla esan du, baina
|
euskararen
eremuan eta justizia sozialaren bidean aurrerapausoak eman direla azpimarratu du. ELAk eta LABk beren izaera sozial eskasa azpimarratu zuten, eremu sozialean iaz baino ehuneko txikiagoa erabiliko delako, besteak beste.
|
|
|
Euskalkiak ere hizkuntz normalizazio prozesuan bere lekua duela esaten da. Zein da, beraz, euskalkiaren garrantzia eta funtzioa
|
euskararen
normalizazio prozesuan?
|
|
|
Beti esan izan da
|
euskararen
literatur tradizioa euskalkietan oinarritua dagoela. Euskalkiak eta batua aurrez aurre jarri nahi izan denean, Villasanteren jarrera beti izan da honakoa:
|
|
|
Euskara Biziberritzeko Plan Nagusian, alor estrategikoen artean badago Gorputz Plangintza deitzen den atal bat eta han, bai diagnostikoa bai neurriak lantzen direnean, aipatzen dira euskalkiak. Indarguneetan,
|
euskararen
jatortasuna eta bizitasuna euskalkietan dagoela esaten da, eta hori zaindu eta jaso egin behar dela. Ahuleziei dagokienez, hemen aipatu diren zenbait gauza esaten da, adibidez, formalak diren esparruetan sortu direla eta horrek ez duela jarraipenik beste erabilera esparru batzuetan.
|
|
|
Euskalkia bera abstrakzio bat da, bada herri euskara, azken finean herri batetik bestera aldatzen direlako kontrakzioak, entonazioak... eta hori ez
|
euskararen
kasuan bakarrik. Hori desagertuko da?
|
|
|
Baina eremu horretan oso gaitza da. Gauza guztiak batera lortzea zaila da, eta egia da bitartean
|
euskararen
muinean diren kontu batzuk sofritu egiten dutela.
|
|
|
Amaitzeko, euskalkiak
|
euskararen
normalizazio prozesuan duten funtzioaz eta jardun dugunaz hausnarketa txiki orokor bat eskatuko nizueke.
|
|
|
Unamunoren Arriagako gertakari ezagunarekin (euskara ohore guztiekin ehortzi behar zela esatean, oihuka erantzun ziotenekoa) abiatu duzu kronika. Azkeneko kronikan, mende amaierara helduta,
|
euskararen
egoeraren aurrean irakurleak «baikor agertu nahiko» lukela eta badagoela «pozerako arrazoirik» diozu, «Bilbo Unamunok ezagutu zuena baino hagitzez euskaldunagoa» dela. «Baina ehun kronikek markatu bidean zerbait ikasi badu hori da hain zuzen ere, Bilboko pozak ez duela inoren larria estaltzeko balio behar».
|
|
|
Bai, asko aurreratu da mendebaldeko
|
euskararen
erabilera eta prestijioari dagokionez. Dena den, uste dut hizkuntzari kolorea eman beharrak mugiarazi gaituela denok, baina beldur naiz ez ote garen jarrera inmobilista berri batean eroriko.
|
|
|
Euskaltzale talde batek 2000 urtea euskal presoen eskubideen eta prozesu politikoaren aldeko baraualdia eginaz hasi genuen. 1998.a euskararen aldeko Bai Euskarari kanpaina erraldoiarekin amaitu zen, kanpaina horretan XXI. mendea
|
euskararen
mendea izango zela aitortuz.
|
|
|
Hori kontuan izanik, eta XXI. mendea
|
euskararen
mendea izatea nahi baldin badugu behintzat, 1998ko irailean abiatu zen prozesu politiko berriaren aurrean euskalgintzak ere jarrera bultzatzailea izan behar duela eta bere baliabide guztiak martxan jarri behar dituela ohartzen gara. Gogoeta honek presoenganako elkartasuna adieraztera bultzatu gaitu, horixe baita momentu honetan prozesua oztopatzeko Paris eta Madrilgo Gobernuek darabilten jukutria, hau da, Euskal Herriak demokratikoki erabakitzeko duen eskubideari jartzen dioten traba.
|
|
|
Halaber, baraualdiak aurrera egin ahala
|
euskararen
eguneroko gorabeheretan sartu ginen eta urtarrilaren 7rako deitu genuen Mintegian, Plangintza Estrategikoa eta Herri Mugimenduentzako Erronkak izeneko beste idazki bat plazaratu genuen. Era berean, baraualdi osoan, saguzarra joan etorrian ibiltzen den bezala, gai ugari mahaigaineratzen zitzaizkigun, eta honen ondorioz erabaki genuen euskalgintza osoak parte hartuko lukeen kongresua proposatzea.
|
|
|
Motibazioaren garrantzia
|
euskararen
erabilpenean eta ikasketa prozesuan.
|
|
|
650 saltoki, lokal eta bulegok dute azterketa lan honetan. 1997an
|
euskararen
erabilpena bultzatzeko programa abiarazi zenetik, hobera egin du egoerak.
|
|
|
Galdeketa bidez ere hainbat ale bildu du hirukoteak. Horretarako hiru zatitan banatu zuten
|
euskararen
eremua eta bakoitzak gertuen zuena landu zuen. Jon Zelaia oñatiarrak Gipuzkoako mendebaldea hartu zuen, bizkaieraz egiten den zonaldea.
|
|
|
Jokin Zaitegi, Alfontso Irigoien, Yon Etxaide, Txomin Peillen, Karmele Rotaetxe, Txillardegi, Aresti, Balendiñ, Aurre Apraiz, Nemesio Etxaniz, Xarriton eta beste hainbatekin. Hauek osatu zuten garai haietan, oraindik osatu gabe zegoen eta
|
euskararen
biziberritzean hain beharrezkoa izan zen euskal harreman sarea. Hasierako bilerak eta esperientzia trukatzeak gordean egiten zituzten, beti ere agindu indarretatik urruti.
|
|
|
173 orrialde ditu liburuak eta bi atal nagusitan dago banatuta: alde batetik, Eibarko
|
euskararen
deklinabidea aztertzen du eta, bestetik, hizkera honen azentua eta bereziki intonazioa.
|
|
|
Oinarriak plataformak Iruñeko Arantzadi parkean egingo du datorren apirilaren 9an
|
euskararen
ofizialtasunaren aldeko jai handia. Udalak Ziudadelan egiteko baimena ukatu dio," egitasmo politikoa dela" argudiatuz.
|
|
|
Halaxe, jendea euskara ikastera animatu dadin, bigarren urtez segidan, Bizkaia eta Gipuzkoako udal euskaltegiek (r) udal euskaltegiaren txokoa» zabaldu dute Joseina Etxeberriaren arratsaldeko saioan, urtarrila eta otsaila bitartean, hain zuzen. Bertara, udal euskaltegiekin nolabaiteko lotura duten edo izan duten pertsona ezagunak gonbidatzen dira astero,
|
euskararen
, euskaltegiaren eta bere lanaren inguruko solasaldi gozo bat izatera. Esaterako, Lasarteko udal euskaltegian aritu Martin Berasategi sukaldariak, plateren osagarriak hartu zituen hizpide euskararekin alderatzeko.
|
|
|
ORAINGO kanpaina honetan arretaz jarraitu dut politikariek ziotena bi atal nagusi eta funtsezkotan, hots, hezkuntzan eta kulturan eta honen barruan sartuta, nahi baduzue, euskara eta egunotako
|
euskararen
erabilpen praktikoa. Beno, zer nahi duzue esatea?
|
|
|
Gaur onartzen da alor berdetik kanpo sortu garenok, amaren altzoan euskara ikasi ez dugunok, horiek ere Euskal Herriko jendea garela. Bestalde, arabar gazteek, euskara ikastolan edota euskaldun berrien familian ikasitakoek, Gipuzkoa edo Bizkaiko gazte gehienen fonetika daukate, eta hori
|
euskararen
onerako ez bada, bai behintzat euskaldunen integraziorako.
|
|
|
Amaitzear da,
|
euskararen
ofizialtasuna aldarrikatzeko asmoz, Euskal Herrian Euskaraz elkartea" Hizkuntza bat, lurralde bat, legeri bat: Ofizialtasuna" lelopean Euskal Herrian zehar egiten ari den bira.
|
|
|
Izan ere, EHEren arabera, euskaldunon hizkuntza eskubideen aldeko aldarrikapenek euskal herritarren atxikimendu ugariak izan dituzte, eta botere politikoak ez du eskaera hori aintzat hartu. Eta areago,
|
euskararen
normalkuntzaren aurka gogor egiten duen zatiketa juridikoa ezarri diote Euskal Herriari. Hala, EHEk euskararen ofizialtasunaren aldeko martxa honetan parte hartzeko deia egin dio gizarte osoari.
|
|
|
Eta areago, euskararen normalkuntzaren aurka gogor egiten duen zatiketa juridikoa ezarri diote Euskal Herriari. Hala, EHEk
|
euskararen
ofizialtasunaren aldeko martxa honetan parte hartzeko deia egin dio gizarte osoari.
|
|
|
Honi jarraiki, osasun etxeak, epaitegiak eta lanbide heziketa zentroak, besteak beste, izan dira martxaren geltokiak. Zonalde erdaldunagoetan, aldiz, arazo nagusiena
|
euskararen
ezagutza urria denez, ikastetxeetara jo dute. Horiexek baitira, hain zuzen ere, euskararen transmisiorako ezinbesteko tresnak.
|
|
|
Zonalde erdaldunagoetan, aldiz, arazo nagusiena euskararen ezagutza urria denez, ikastetxeetara jo dute. Horiexek baitira, hain zuzen ere,
|
euskararen
transmisiorako ezinbesteko tresnak. EHEko kide Unai Break honen inguruan zera esan digu:
|
|
|
Egun, legeri ezberdinak daude eta bakoitzak bere ezaugarriak ditu. Egoera latzena Iparraldekoa da, Frantziako Konstituzioak ez du
|
euskararen
inolako aitorpenik egiten, eta beraz, hor eskubide guztiak ukatuta daude. Nafarroan zonifikazioarekin egoera berezi bat dugu, eskualde euskaldun eta mistoan eskubide batzuk onartzen dira, baina ez euskaldunean ez da inolako eskubiderik onartzen.
|
|
|
Eta euskaldunak beti bigarren mailako herritar gisa kontsideratuak gara. Ildo horretatik, ofizialtasuna izango litzateke
|
euskararen
normalkuntzan aurrera egiteko gutxieneko oinarria".
|
|
|
Hilaren hasieran EGMk egin neurketak 80.000 entzule eman dizkio Herri Irratiari. Alegia, SER irratiaren gainetik eta Euskadi Irratiak baino 7.000 entzule inguru gehiago(
|
euskararen
presentzia Herri Irratian, %30 bueltan dabil). Joan den abenduan ere EGM eta CIESek entzule kopuru handiena izatetik oso gertu jarri zuten Herri Irratia.
|
|
|
Bere bizitza erdia AEKri eskaini dio, 17 urterekin hasi zen AEKn eta bertan jarraitzen du gaur egun, 19 urte geroago. Eusko Autonomia Erkidegoko Euskararen Aholku Batzordeko kide da; batzorde honetan,
|
euskararen
geroratzearen ataleko batzordeburu ere bada. UEUko kide eta Barakaldoko Sasiburu euskara taldeko kide.
|
|
|
Sozialistok izan ginen eskolako ituna bultzatu genuenak,
|
euskararen
irakaskuntza eta nomalizazioa ziurtatzea beharrezkoa zelako. Berean, gaztelaniazko irakaskuntza ere jasotzen da.
|
|
|
Castro Urdialesek Bizkaiarekin eta, beraz, Euskal Herriarekin, duen lotura ez da berria. Pliniok autrigoiak topatu omen zituen bertan eta garai batean
|
euskararen
eremuaren barruan zegoela dio askok. Bizkaiko jaurerriaren barruan ere izan da bitan eta hainbat hurbilketa saio egin da XX. mendea arte.
|
|
|
Belauntza, Basaburua, Urdiain eta Arbizu herriak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko (UEMA) kide berriak dira. Pasa den igandean Iruran" Sartu
|
euskararen
xarean" lelopean egindako urteroko festan egin zitzaien ongietorria kide berriei. Guztira 40 herri biltzen ditu egun UEMAk.
|
|
|
Euskara taldeak jende gehiagoren beharra nabari du,
|
euskararen
egoera zaila baita Enkarterrin. Batzuetan euskarak aurrera egiten ez duela iruditzen zaie, baina ez da hala, euskaldunak ugaritu egin dira-eta Balmasedan azken 25 urtetan.
|
|
|
Ikuspuntuaren aldaketa derrigorrezkoa izan da bizkaiera berrindartzerako. Aski ezagunak dira
|
euskararen
batasunak sortutako ezinikusiak, eta oraintsu arte iraun du horren eraginak. ARGIAn bertan oraintsu aipatzen zuen Gotzon Lobera berak ordea etorkizuneko lana bizkaierari dagokionean:
|
|
|
Baina ia ia elizaren magalera bilduta egon da, edo inguruko sektoreen babesean, horietako zenbait sarri euskara batuaren aurka, denboran atzera joan ahala batik bat. Gailendu den
|
euskararen
normalizazioaren aldekoek ere behin baino gehiagotan eman diote lepoa etxeko euskarari eta euskalkiari. Ikuspegi nazionalaren izenean emandako urrats asko bide horretatik joan dira.
|
|
|
" Batetik, euskal hizkuntza bere osotasunean, eta bereziki euskara batuari Euskal Herriko Mendebaleko euskarak, bizkaiera izenaz ezagutzen denak, eskain diezaiokeen ondarea ikertzea eta bultzatzea. Bestetik, Mendebaleko
|
euskararen
corpusa eta statusa jagon, landu eta bultzatzea". Hara hor Mendebalderen arautegian jasotako helburuak, batuaren iturri joriena euskalkietan dagoela jabetuta.
|
|
|
" Elizak egiten duen moduan egingo dugu, baina elizak esaten dituen gauza berdinak esan gabe", esan zuen irriz Martxelo Otamendi" Euskaldunon Egunkaria" ko zuzendariak" Bizkaia" ren aurkezpenean. Izan ere, Bizkaia osoan tradizio luzea izan da ez horrenbeste beharbada mendebaleko
|
euskararen
Araba eta Gipuzkoako lurraldeetan herrikoa ez zen euskara jaso bat entzuteko, elizaren bidez batez ere.
|
|
|
Aurtengoan, Laudio Ikastola aritu da jai honen hogeigarren edizioa antolatzen, eta, hori aitzakiatzat hartuta, haren historiaz eta 1960an Errazti familiak ireki zuen Galmakako ikastolaz jardun dugu. Halaber, AEK ko Berbots Euskaltegia, Udal Euskaltegia eta Laudioko Euskaltzaleen Batzarrearekin izan gara, Laudion
|
euskararen
egoera zein den ezagutu aldera.
|
|
|
Lankidetza hori bideratzeko lehenengo urratsak ematen hasita gaude: dagoeneko proiektua landuta daukagu eta inguruko udaletara jo dugu horren berri emateko
|
euskararen
onerako den lehentasun honetan bat etorriko garen esperantzarekin.
|
|
|
Zuberoako
|
euskararen
xarmaz zerbait entzun. Bai, inork gutxik.
|
|
|
Zuberoak bizi duen kinkaren miraila edo ispilua
|
euskararen
egoera da. Euskara, zuberotar kulturaren agerle, bizi da oraindik ere.
|
|
|
Alta, bada, oroz gain, Zuberoako kulturgileen artean arrenkura bat jalgitzen da:
|
euskararen
gainbehera azkarra. Pier Paul Berzaitz biziki kezkati agertu zaigu bere idazkian.
|
|
|
erdaraz?". Alboan dugun grafikoan,
|
euskararen
egoera agertzen da. Euskararen galera da.
|
|
|
EAEko instituzioetan EAJk dituen kargudunak izan ziren bertan, eta baita euskalgintza munduko hainbat enpresa eta elkartetako ordezkariak ere, Kontseiluko zuzendaritzakoak barne. " Alderdiak harreman zuzen eta ohikoa behar du izan hauteskunde kanpainak gaindituko dituena
|
euskararen
gizarte azpiegiturekin", iragarri zuen Ariztondok bileran.
|
|
|
Gure herrialdean euskarak aurrera egin du milaka euskaltzaleren ahalegin izugarriari esker, horretaz inork ez du dudarik. Baina,
|
euskararen
etsaiek ederki dakite heroismoak ezin duela betiko iraun eta ondorioz, ez digute erraztasunik emango euskarak bere bidea egin dezan amore emango dugunaren esperantzaz. Jai dute.
|
|
|
ARRAZOI politikoetan aurkitu behar dugu erantzuna. Alderdi espainolistek benetako beldurra diote
|
euskararen
garapenari nazio kontzientziaren sortzailea izan daitekeelako, kolokan jarriz beren proiektua. Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean euskararen berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik.
|
|
|
Alderdi espainolistek benetako beldurra diote euskararen garapenari nazio kontzientziaren sortzailea izan daitekeelako, kolokan jarriz beren proiektua. Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean
|
euskararen
berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik. Hil ala bizikoa da euskararentzat normalizazioa lortzea, euskaldunok gure bizitza euskaraz egiteko eskubidea dugu, hizkuntzaren balio komunikatiboa murrizten duten neurrian, hilzorian egongo baitira bai gure hizkuntza baita gure izaera ere.
|
|
|
Taula gainean, Maddalenen sendikoak ez ezik, alemaniarrak eta Francoren zaleak ere agertuko dira. Hizkuntza izaeraren zimendu handiena zela oharturik,
|
euskararen
defendatzaile sutsua bilakatu zen aloztarra. Anai arreben artean bera eta Donibane Lohizunen mediku izandako Jean anaia izan ziren euskal sena ukan zuten bakarrak.
|
|
|
" Pasaiako
|
euskararen
historia soziala" izeneko azterketa argitaratu berri du bertako udalak. Gipuzkoako portu garrantzitsu honetan erromatarren garaitik XX. mendera bitarte euskarak izan dituen gorabeherak azaldu dituzte bertan.
|
|
|
Merkatariak, industrialak, arrantzaleak, militarrak... atzerritarrak, finean, erakarri ditu portuaren aktibitate biziak. Atzerriarekin izandako harreman horrek berezi egiten du Pasaiaren bilakaera, bertako
|
euskararen
bilakaera, neurri batean, berezia den bezala.
|
|
|
Hemendik denbora gutxira bertoko pertsona euskaldun nagusiak ez direlako gure artean egongo eta" arrazoitu digu Alberto Martinez de la Cuadra Lagatzuko kideak. Bestenaz, Bizkaia partean gure hizkuntzak tokian tokiko
|
euskararen
galera eta erdararen nagusitzearekin tupust egin ez eze, aurre ere egin behar dio, etorkizunean gaur bezain bizi iraun gura badu bederen. Iñaki Gaminde ikerlariaren iritziz," Zamudioko eta beste hainbat herritako euskara euskararen egoera orokorragaz batera doa.
|
|
|
Bestenaz, Bizkaia partean gure hizkuntzak tokian tokiko euskararen galera eta erdararen nagusitzearekin tupust egin ez eze, aurre ere egin behar dio, etorkizunean gaur bezain bizi iraun gura badu bederen. Iñaki Gaminde ikerlariaren iritziz," Zamudioko eta beste hainbat herritako euskara
|
euskararen
egoera orokorragaz batera doa. Euskara aurrera badoa Zamudiokoak aurrera egingo du.
|
|
|
Orain arte hori izan da errealitatea". Bizkaiko
|
euskararen
egoera hori dela ezaguturik, edonori erazko irudituko zaio Zamudioko euskara elkarteak eta Iñaki Gaminde irakasleak elkarlanean gauzatu duten hasierako lana. Halaz guztiz, baten bat Zamudioko euskara aztertzen jarraitu guran badabil, badu oraindik zeri oratu.
|
|
|
Bestetik, irakurri ahala irakurlea konturatuko den modura, ederra eta aberatsa da Zamudioko euskara (han hor hemen euskara batuak badu nondik hornitu oraindik) eta bertakoak harro egon daitezke daukaten altxorrarekin. Halere, irakurleak gomutan izan behar du esku artean duen liburuaren xedea ez dela Zamudioko
|
euskararen
azterketa zehatza burutzea, liburu honek kultura izan baitu abiapuntu. Horregatik bada, hizkuntza azterketa monografiko batera baino gehiago hurreratzen da azterketa etnolinguistikora.
|
|
|
Lagatzu euskara elkartean, hasierako beharrak (estatutu, helburu eta egin beharreko ekintzak eta finkatzea) astun eta geldoak izan ziren. Guztiarekin ere, Lagatzu euskara elkarteak beti izan du argi taldearen helbururik behinena
|
euskararen
normalkuntza erdiestea dela. Betiere, Zamudioko hizkerari arreta berezia ipiniz, noski.
|
|
|
(...) Euskalgintzaren oinarriak huts egiten duela diot, eta bi puntutan oinarritzen naiz: alde batetik, esango nuke euskaldun berriak sortzen direla, baina nola halako euskal hiztunak direla,(...) EHE bezalako erakundeetan apenas hitz egiten da, EKBn ez zen hitz egiten eta Kontseiluan ez da hitz egiten hiztunaren gaitasun komunikatiboaz eta
|
euskararen
kalitateaz. Txepetxen teoriak, garai batean, euskal hiztun osoak sortu behar ditugula esaten zuen, hiztun horrek ez duela diglosikoa izan behar, gure gurasoek garai batean ziren bezala (eskolatu gabeak eta funtzio formaletarako euskara gorputzik gabekoak).
|
|
|
Hil honen 24an eginen da Frantziako presidentearen agintaldia murriztea ahalbidetu dezakeen erreferemduma. Ipar Euskal Herriko ABk erreferendumari buruz bozkatu beharrean Euskal Departamenduaren eta
|
euskararen
ofizialtasunaren alde bozkatzera deitu du.
|
|
|
Jukutriaz beteriko joko horren aitzinean ABk uste du erreferenduma baliatu behar dela, baina ez bost urteko edo zazpi urteko agintaldia erabakitzeko, baizik eta erakusteko hemen bizi nahi duen herri bat dagoela. Hots, Euskal Departamenduaren eta
|
euskararen
ofizialtasunaren aldeko jarrera azaltzeko".
|
|
|
Nazioarteaz harat,
|
euskararen
egoeraz arduratuta ageri zen Z. ARGIA. Mitxele naren esanari eta euskaldunek hizkuntzarekiko zuten jarrerari jartzen zien arreta.
|
|
|
Baina bertan ageri zen" Euskaltzaindia Zuberoara" hartatik hasita, igar zitekeen beste batzuk zirela ZERUKO ARGIAren gogoa asaldatzen zuten burutapenak edo arazoak:
|
euskararen
eta gure herriaren etorkizuna kolokan jar zezaketen jarrerak, kasu.
|
|
|
Gaztetxoei eta hain gazte ez direnei ere zuzenduta dago Bizkaiko bertsolaritza garai latzenetan bizirik mantentzeko ahaleginak egin zituen pertsona honen biografia, 1936.eko gerra anker haren aurrekoen eta ostekoen arteko zubia izaten jakin zuen Balendin Enbeitarena, hain zuzen ere. Bizkaian, Muxika herriko Usparitxa auzuneko Jeuri baserrian jaio zen, 1906 urteko maiatzaren 20an, eta"
|
euskararen
arnasa" deitua izan zenak bizi eta kantatu izan zituenetatik asko dago hemen jasoa.
|
|
|
Lehendakaritza Departamentuak sindikatuei aurkeztu dien foru dekretuaren zirriborroak aurrera egiten badu, murrizketak egingo dira administrazioaren
|
euskararen
erabileran. Besteak beste, argitalpenetan euskara ere erabiltzeko dagoen araudia eta euskara erabiltzeko derrigortasuna kendu egingo lirateke.
|
|
|
Ez zuen, ordea, inoiz haren garapenak eskatzen zuen plangintza teknikorik edo frekuentzien esleipenik egin, Autonomien eskumen teorikoa de facto baliogabetuz. Legez kanpo, edo legetik at, gertatu da hortaz, telebista lokalen garapena eta horretan pisu handia hartu dute proiektu komertzialek,
|
euskararen
kaltetan gehienetan: egun Euskal Herrian emititzen duten 20 telebista ingurutik lauzpabostek baino ez dute erabiltzen euskara normaltasunez.
|
|
|
EBPNak ahuleziak agerian utzi zituen. Bizkaian, Araban edo Gipuzkoan
|
euskararen
egoera desberdina denez, bakoitzak bere egoeraren arabera erantzun behar du.
|
|
|
arbitroek erdaraz egiten dute, partidetako aktak erdaraz idazten dira... Kirol federazioekin hitz egin eta
|
euskararen
erabilera saritu behar dugu.
|
|
|
Orain arte Jaurlaritzak eskolari, unibertsitateari edo enpresa handiei erantzun badie, orain udalei ere badagokie, herrietako euskara elkarteek egin duten moduan, bertako beharrei erantzutea. Udaletako zinegotziek jabetu behar dute kultura esparruaren barruan
|
euskararen
transbertsalitateaz. Askotan teknikariak denetaz arduratzen dira.
|
|
|
ABren sortzeak antolaketa berri bat ekarri digu, politikan aritzeko tresna gehiago, jende gehiago, prentsan agertze gehiago, baina ororen buru emaitza berdinak eta tokian tokiko jendearekiko harremanetan aldaketarik ez. Eremu hori dugu lantzekoa bizitza abertzale bat sortu behar baita herrietan,
|
euskararen
desagertzearekin euskal nortasuna urtzen ari baitzaigu eta hau ez da biltzar nagusietan boz batzuen bitartez trenkatzen, eguneroko lanarekin baizik.
|
|
|
Eta giza eskubideen arloan euskaldunak munduari egindako ekarpena oroitarazten du, Frantzisko Vitoriakoa, Martin Azpilikueta, Aita Manuel Larramendi, Peñafloridako kondea, Joannes Etxeberri, Jesus Galindez, eta 1968an Bake aren Nobel Saria jaso zuen Rene Cassin baionarra bezalako askok egindako ahaleginak gogoratuz, egungo egoeraz tristatzeko, ETA eta GALen hilketak gaitzetsiz eta kale borroka baztertuz. Baina hizkuntza oro ere bere hiztunen giza eskubide bat denez,
|
euskararen
egoerak kezkatzen du San Martin: euskarak epaitegietan dituen arazoak, Nafarroa hiru hizkuntz eskualdetan banatzeak dakartzan bidegabekeriak, Araban euskarari jarri zaizkion oztopoak, Treviño= Uda auzia, Frantziako Estatua bere Konstituzioa ez aldatuz hizkuntza gutxituen aldeko Eurogutunari jartzen dizkion trabak eta horrek Iparraldean sortzen dituen eragozpenak...
|
|
|
Franco hil ostean herri honetan ilusio berrien garai bat bizi izan zen eta bertsolaritzan ere bai. Baita euskaran ere, eta
|
euskararen
biziberritze nahi horrek bertsolaritza prestigio maila oso handira eraman zuen, halako mitifikazio moduko zerbait ematen da. Bertsogintzako ekarpenaz aparte, Amurizaren ekarpen garrantzitsuetako bat, mugimendu sozial bat artikulatzen hasteko ekarpenak egitea izan zen:
|
|
|
Hau izan liteke Euskal Herriari alor honetatik egin diezaiokegun aportaziorik aberatsena. Gure herriaren partaide,
|
euskararen
bizigarri eta bizitzaren edergarri izanez.
|
|
|
Zertarako odolaren gainean eta kirtenkeria etiko handienak zurituz eraiki nahi den lurraldetasun bat? Nik, behintzat,
|
euskararen
lurraldetasuna defenditzen dut beste gauza guztien gainetik. Judutarrek hainbeste mendetan beren lurraldetasun espirituala mantendu zutelako jarraitzen dute han eta hemen judu izaten.
|
|
|
"(...) Nafarroan euskaldunak ez gaituztela maite iduri baitu, euskaldunei bizimodua gero eta zailagoa egin nahi digutela. Ikusi bertzerik ez agintarien adierazpenak,
|
euskararen
erabilpena murrizteko proiektuak, euskaldunoi euskaraz bizitzeko eskubideak ukatzea, euskarazko lanentzako laguntza ttikitzea. (...) Euskararen izena zikindu ere bai, ez dakitenendako bereiztale gertatzen dela erranez.
|
|
|
Euskarak dituen zenbait gaitz euskalkiak baliatuz sendatu edo, behintzat, arindu daitezkelakoan nago. Hori bai, sendagarri onenekin ere, ez da izango samurra
|
euskararen
etorkizuna. Dena den, esanak esan, euskarak badu gauza bat ona:
|
|
|
Koldo Zuazo euskaltzain urgazlea izateaz gain Dialektologia eta
|
euskararen
soziolinguistika irakaslea da EHUn. Alor bi horiei lotutako saio asko idatzi ditu, 1998an plazaratu zuen" Euskalkiak gaur" adibide gisa.
|
|
|
Bere iritziz, euskalkien etorkizunaz jarduteko, euskalkien iragana ezagutu behar da, bata bestearengandik gertuago zeudelako XVII. mendean gaur egun baino. Eta kasu gehienetan, dugun buruhausterik handiena ez delako euskara nafarra, giputza edo bizkaitarraren arteko zera hori,
|
euskararen
eta gaztelaniaren (edo frantsesaren) arteko gatazka baino. Koldo Zuazok gogorarazten digu euskara batua ez zela asmatu euskalkiak ezgauza zirelako, zazpi herrialdeetako euskaldunek batak besteari eroso ulertzeko baizik.
|
|
|
Orain, aurreko orritan beste zenbait gai aztertu direlakoan, iragarpen salaketa erantzunen olatua atzean utzita, eta" etxekoen" artean ari garenez hauxe da galdera: Administrazio publikoen aldetik zer dagoen badakigu eta zer etorriko den eurreikusten dugu, hortaz, non jarri palankaren indarra
|
euskararen
etorkizuna irabazteko?
|
|
|
Euskararen legearen aldaketa eskatzeko antolatu sinadura kanpainak eta berritan Iruñean izandako manifestazioak agerian uzten dute euskararen aldeko gizarte komunikazio sare ikaragarria dugula. Euskarri eta baliabide oso gutxirekin burutu dira bi ekimen hauek, baina
|
euskararen
onarpen ofizialaren aldarrikapenean arloz arloko kezkak jasota ikusiz gizarte komunikazio sareak bere indarrak askatu dituenean euskalgintzako taldeak izan dira emaitzekin harritu diren lehenengoak.
|
|
|
Bigarrena, Nafarroako egoeraren aurrean EAEko euskaltzaleek zer egin? galdetzen dutenean; EAEn
|
euskararen
berreskurapena, hizkuntzaren normalizazioa eta gizartearen arlo guztietan benetako ofizialtasuna lortu, azken batean euskara Euskal Herri osoan berreskuratu nahi badugu hau baita bidea: guztion artean elkartasunez arituz baina bakoitzak berean dituen aukera, ingurune eta baliabideekin ahalik eta urratsik eraginkorrenak ematea.
|
|
|
Arrakasta hezkuntza mailan islatu da batez ere, baina beste alorretan ere hainbat lorpen erdietsi dira: famili transmisioa birrezarri da eta
|
euskararen
galera gelditu da ia ia, helduen artean euskaldun berri ugari eta eraginkorrak sortu dira eta, oro har, komunikabideetan, kultur produkzioan, kale erabileran... aurrerapauso ederrak gauzatu dira, orain dela urte batzuk gutxik espero zuen moduan gainera.
|
|
|
Alde batetik euskaltzalea ez den edo euskararekin kontakturik ez duen maliziarik gabeko zenbait jende arruntarengan, ezezagunaren aurrean sortzen ohi diren mesfidantza, zalantzak eta uste okerrak agertu dira, eta nahasmen interesaturako eremu ezin hobea bilakatu dira. Bestaldetik badira, ere bai,
|
euskararen
presentzia gero eta nabariagorekin kaltetuak edo beldurrez sentitzen diren gizarte sektoreak: unibertsitate eta hezkuntza egituretako partaide zenbaiten jarrera litzateke horren adibide argigarria.
|
|
|
Erasoa larria eta erabatekoa da. Inolako espanturik gabe, biztanleak eta iritzi publikoa
|
euskararen
eta euskaldunen aurka jartzea da helburu zuzena. Euskararen Legearen edukin txiki horiek murriztu nahi dira eta Iruñerriko udaletan euskararen mesedean onetsi diren ordenantzak ezabatu nahi dira, udalen autonomiari muzin eginez.
|
|
|
Inolako espanturik gabe, biztanleak eta iritzi publikoa euskararen eta euskaldunen aurka jartzea da helburu zuzena. Euskararen Legearen edukin txiki horiek murriztu nahi dira eta Iruñerriko udaletan
|
euskararen
mesedean onetsi diren ordenantzak ezabatu nahi dira, udalen autonomiari muzin eginez.
|
|
|
Orain arteko Nafarroako Gobernuek halako" laisser faire" politika kontrolatua eraman dute, oro har, Hizkuntza Politika Zuzendaritzaren ekimen ugarirekiko eta euskal mugimendu guziarekiko. Hemendik aurrera badakigu konplizitate horiek bukatu direla eta Hizkuntza Politikak berak
|
euskararen
garapenerako kaltean jokatuko duela modu aktibo eta eraginkorrean.
|
|
|
Gaurko gizartean gaztelania edota frantsesa menperatzea izugarrizko pribilegioa da. Ez gaude prest horiek jakiteak ahalbidetzen duen kultur munduari eta nazioartean murgiltzeko ematen duen aukerei uko egiteko, beste arrazoreen artean, ikasi dugulako, berandu ikasi ere, gaztelania gure hizkuntz berezkoa ere badela, latinetik etorria eta hemen sortua, gure artean 2000 urteko bizitza duena eta bere baitan
|
euskararen
aztarnak ere badituena. Euskaraz inoiz mintzo zirela ziurtzat ezin jo dezakegun Nafarroako lurralde garrantzitsu baten hizkuntza da, Nafarroako Erresuma historikoaren benetako osagarri eta ardatza.
|
|
|
Elaberriaren alde formaletara pasata, hizkeraren alde morfologiko ziurraz aparte, nabarmentzekoa autoreak hartu bide duen ildo estilistiko detailista. Esanen litzateke egileak apostua egin duela, han hemen,
|
euskararen
ahalbide espresiboak zenbait alorretan garatzeko. Ikustekoa da ahalegin horretan, adibidez, autoreak alde formal zenbait adierazteko azaldu duen abilezia.
|
|
|
Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure
|
euskararen
ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
|
KNÖRR, Henrike ZUAZO, Koldo: Arabako
|
euskararen
lekukoak. Ikerketak eta testuak.
|
|
|
I Congrés D. Història de la família als Pirineus hartan, 1991ko maiatzaren 10ean,. El Pirineo, eje en los orígenes de nuestra lengua? zeritzana, Andorra bertako zenbait leku izenen berri ere emanaz, eta
|
euskararen
sustraizkoak zeintzuk ziren adieraziz. Hitzaldi haietan zen Jacques Allières irakasle hizkuntzalaria ere, eta bukaerako elkarrizketetan arrazoia eman zidan.
|
|
|
Azken urteotan euskarak izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork ez dezan pentsa
|
euskararen
debekuak gure asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
|
Erabilera Sozialaren eta Komunikabideen esparruko batzordeari dagozkion gaien artean, Nafarroako 18/ 1986 Euskararen Foru Legeak bere 27 artikuluan dioena hau da: . Administrazio Publikoek bultzatuko dute
|
euskararen
mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta pribatuetan. Horretarako, eta komunikabideek euskara gero eta gehiago eta ohizko moduan erabil dezaten, Nafarroako Gobernuak diruz eta materialez laguntzeko planak gauzatuko ditu.?
|
|
|
–bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?. Hala eta guztiz ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola?
|
euskararen
planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe dute euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean,
|
euskararen
eredua onartu. Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea.
|
|
|
On deritzat Araba elebidunari, alde batetik bertako jatorrizkoa oraindik zenbait herritan egiten den euskara delako eta, bestetik, legez Euskal Autonomia Erkidegokoa delako. Horren arabera, 1979ko abenduan onarturiko Estatutuaren barnean ibili beharra dugu, gaztelera eta euskara, bi hizkuntzok ofizialtzat hartuz, eta 10/ 1982 azaroaren 24ko
|
euskararen
normalizazio legeak onartzen duenaz baliatuz. Ez baita legezko talde politiko bakoitzak berak deritzon eran erabiltzea, gehiengoak legeztatuan baizik.
|
|
|
azaltzen diren askorentzat, nonbait ez da zilegi euskara Araban behartzea. Era horretatik hurbil dabiltzala esango nuke UAko horiek, eta ez da batere harritzekoa
|
euskararen
etsai izatea. Horientzat gaztelera omen Arabako hizkuntza.
|
|
|
Eta lekukoak jartzean, gogoan izan H. Knörr eta K. Zuazo irakasle eta idazle direnen Arabako
|
euskararen
lekukoak. Ikerketak eta testuak.
|
|
|
Jarraian datozen kapituluetan adibiderik aski eskaintzen dut. Lehenik
|
euskararen
jatortasunez, zeren, esan dudan bezala, euskarak, preindoeuroparra izatez, Europako hizkuntza jatorra eta zaharrena edo zaharrenetakoa izanik, Europaren batasunean bere baitarik du, inoren baimen beharrik gabe, bizitzaz irauteko eskubide osoa. Aurten bertan Espainiako Auzitegi Gorenak UEMA erakundeari euskararen alde zituen asmoak debekatzea ere ez da lotzen ONU eta Unesco ren arauekin.
|
|
|
Eguneroko prentsa irakurtzen dutenen artean,
|
euskararen
ezagutza handia da.Nafarroaren kasuan %30ekoa eta Baskongadetakoa nabarmen altuagoa: %58, 4koa.
|