|
2000
|
|
|
Ikuspuntuaren aldaketa derrigorrezkoa izan da bizkaiera berrindartzerako. Aski ezagunak dira
|
euskararen
batasunak sortutako ezinikusiak, eta oraintsu arte iraun du horren eraginak. ARGIAn bertan oraintsu aipatzen zuen Gotzon Lobera berak ordea etorkizuneko lana bizkaierari dagokionean:
|
|
|
|
Euskararen
batasuna zela eta ez zela hainbat adierazpen eta iritzi jaso zituen Z. ARGIAk, beti ere Euskal Jaiez, sagardoz eta nazioarteko gaiez inguraturik.
|
|
|
Zer ezote genuen ikasi eta zenbat zalantza ez ote zizkigun argitu, zalantza berriak sortuzizkigun aldi berean?
|
Euskararen
batasuna orduantxe bideratu zen, dudarik gabe, etahura ahalbidetu zuten batzuk joanak eta behin eta berriro goraipatuak izan diren arren, badira hain goraipatuak eta omenduak izan ez diren beste zenbaitzuk, joanak direnakbatzuk eta bizirik dirautenak bestetzuk, garai hartako gazteen irakasle ez arautuak izanzirenak. Bi aipatzearren, nik neuk biziki estimatutakoak, joandako bat, ImanolBerriatua, eta bizirik dirauen beste bat, Txillardegi bera, aipatuko nituzke.
|
|
|
Alor eta lan horiek beste lekuetan jende adituek aztertu eta azalduakdituzte1 Dena dela, oroigarritzat besterik ez bada ere, aipatu nahi nituzke hemen aloreta lan horietakoren batzuk: Hizkuntzalaritza oro har (Hizkuntzalaritza Hiztegia), hizkuntzaren antropologia (Hizkuntza eta Pentsaera),
|
Euskararen
batasuna (Sustraibila eta Euskara Batua zertan den), Euskararen gramatika (Euskal Gramatika etaEuskal Aditz Batua), euskal fonologia (Euskal Azentua eta Euskal Fonologia), eta Soziolinguistika eta Glotopolitika (Kolonizatuaren Ezaugarria, Albert Memmi ren liburuaren itzulpena, eta Elebidun Gizarteen Azterketa Matematikoa eta hainbat eta hainbat artikulu aldizkari2 eta egunkaritan), neuri dagokida... Helburu praktikoa ipini du beti Txillardegik hizkuntzalaritzako etasoziolinguistikako lanetan:
|
|
|
EUSKALTZAINDIA Euskaltzaindiak ipintzen duen urteroko novela ta teatro saria. Domingo Agirre novela saria. 6 zk. (1958), 102 Literatura
|
euskeraren
batasunari buruz Euskaltzaindiaren agiria. 33 zk. (1968), 53
|
|
|
GEREDIAGA ALKARTEA Deia. Zergatik, zelan eta zertarako literatura
|
euskeraren
batasuna?
|
|
|
IRIBAR, Xabier Energi baliabideak. Itsas errekurtsuak. 5 zk. (1978), 31 Literatur
|
euskera
batasun baten aldera. 31/ 32 zk. (1968), 58 Ttipi ttapa. 69 zk. (1992), 103" Aita gurea" auzia. 4 zk. (1957), 70 Nuen, zuen, duen, duela, dagoen, dagoela... YAKINen geigarri I, 3 (1960), 4 Kepa Etxeberria-ri Euskal Unibertsitateaz. 4 zk. (1977), 109 Bertsolaritza gaur eta bihar. 14/ 15 zk. (1980), 38 Euskal Kanta Berriari hurbilketa kritikoa. 4 zk. (1977), 29 (Itz.:
|
|
|
ZUAZO, Koldo Diglosia dela eta. 47 zk. (1988), 105
|
Euskararen
batasunaz gogoeta zenbait. 49 zk. (1988), 99 Euskalaritza Argibide bibliografikoak. 61 zk. (1990), 7 Luis Mari Mujikaren objektibotasuna. 63 zk. (1991), 63 Euskararen egoera Bonaparte-ren garaian. 66 zk. (1991), 11 Euskalkiak, askatu gabeko korapiloa. 76 zk. (1993), 41
|
|
|
Kongreso Internazionalekoeri. 19 zk. (1965), 48 Gorrotoa lege. 21 zk. (1966), 97 Zuzendaritza billa. 22 zk. (1966), 1 Etxaithar’i atsegingarritzat. 22 zk. (1966), 96" Jakin" 5 aldiz urtean. 23 zk. (1966), 1 Juan Antonio Letamendia saritua. 23 zk. (1966), 17 JAKIN’en urteroko billera. 25 zk. (1967), 60 Andima Ibinagabeitia. 26 zk. (1967), 65 Editoriala. 27/ 28 zk. (1967), 1 (Sarrera). 29 zk. (1968), 1 (Sarrera). 30 zk. (1968), 1 98’garren belaunaldiko euskaldunak. 30 zk. (1968), 5 Estremismoen pizkundea (NPD) Alemania-ko politikan. 30 zk. (1968), 46 Batasuna bai ala ez? 31/ 32 zk. (1968), 1 Euskeraren eta literatura
|
euskeraren
batasunari buruzko bibliografia. 31/ 32 zk. (1968), 71 Lehen Karlistada. 33 zk. (1968), 1 (Sarrera). 34 zk. (1969), 1 Vietnamdarrak eta beren hizkuntza. 35 zk. (1969), 66 JAKIN, hogei urte geroago. 1 zk. (1977), 5 Euskal Unibertsitatearen izarra. 1 zk. (1977), 8 Euskal Herriaren unibertsital egoera. 1 zk. (1977), 53 Unibertsitateetako Euskal Kultur Mugimenduak, Bizkaian. 1 zk. (1977), 130 Herrien... Europa mendebaldarreko Kolonialismoaren aurkako burrukaren Agiria. 2 zk. (1977), 107 Argel eko Agiria:
|
|
|
EUSKALTZAINDIA Literatura
|
euskeraren
batasunari buruz Euskaltzaindiaren agiria. 33 zk. (1968), 53 Euskaltzaindiaren adierazpena. 8 zk. (1978), 132.
|
|
|
GEREDIAGA ALKARTEA Deia. Zergatik, zelan eta zertarako literatura
|
euskeraren
batasuna?
|
|
|
IRAZABALBEITIA, Inaki Euskara eta Euskaltzaindia versus 2000. 114 zk. (1999), 183 Literatur
|
euskera
batasun baten aldera. 31/ 32 zk. (1968), 58
|
|
|
ZUAZO, Koldo
|
Euskararen
batasunaz gogoeta zenbait. 49 zk. (1988), 99 Euskalkiak, askatu gabeko korapiloa. 76 zk. (1993), 41
|
|
|
ZUZENDARITZA Baiona’ko biltzarraren erabakiak. 18 zk. (1965), 20 Batasuna bai ala ez? 31/ 32 zk. (1968), 1 Euskeraren eta literatura
|
euskeraren
batasunari buruzko bibliografia 31/ 32 zk. (1968), 71 Batasuna batasunean. 8 zk. (1978), 11 Euskara batua, euskalkiak eta tokian tokiko hizkerak. 10 zk. (1979), 106
|
|
2001
|
|
|
Inor gutxi ausartuko da, gaur egun, zalantzan jartzera
|
euskararen
batasunak gure hizkuntzaren bilakaeran egundoko aurrerakada suposatu zuela, eta oraindik batasun hori abian bada ere, euskal komunikabideen hedadurarako laguntza paregabea eta urte gutxitan hainbeste jende euskaldun ikasi bihurtzeko ezinbesteko tresna izan dela. Besterik da ikasitakoari eman ohi diogun erabilera, ordea, eta horrexek kezkatzen ditu adituak, hain zuzen.
|
|
|
Beste kezka bat ere mahaigaineratu zen «Zeruko Argia»ri esker:
|
euskararen
batasuna beharrezkoa zela. Egizu kontu, oñatiar batek, nafar batek, edo Iparraldeko batek idazten zutela.
|
|
|
R. Saizarbitoriaren belaunaldiari" 64ko belaunaldia" deitu izan zaio, urte horretan argitaratu baitzuen Gabriel Aresti poeta bilbotarrak() Harri eta Herri ezaguna, eta
|
euskararen
batasuna bultzatu zuen Baionako Biltzarra ere urte horretan izan baitzen.
|
|
|
Ordura artean indarrean zegoen kultura ortodoxoari heterodoxia kultural eta politikoa kontrajarri zitzaion. Arestik literaturan hasitako iraultza, Mitxelenak
|
euskararen
batasunean eta Oteizak arte mailan emango dute.
|
|
|
Saizarbitoriaren belaunaldiari? 64ko belaunaldia? deitu izan zaio, urte horretanargitaratu baitzuen Gabriel Aresti poeta bilbotarrak() bere Harri etaHerri ezaguna, eta
|
euskararen
batasuna bultzatu zuen Baionako Biltzarra ere urtehorretan izan baitzen.
|
|
|
Gauza jakina da, edo behar luke izan, Euskaltzaindia batasun bideetan barrena abiatu zenean, jendearen (euskal idazle eta irakasleen, ez euskaltzale platonikoen) orroak bultzaturik abiatu zela. Mende erdi batez sortu zuen eskariari uko eginaz bizi ondoren,
|
euskararen
batasunerako izan baitzen sortua, bestetarako baino areago Oñatiko batzarrean.
|
|
|
|
Euskararen
batasunaz edo batasunik ezaz mintzatu dut azkenik, gogo gaiztoz bada ere. Behin eta berriz esana dut ez nintzela neure gogoz sartu saltsa horretan, besteren eskez eta bestek bortxaturik baizik.
|
|
2002
|
|
|
|
Euskararen
batasunak zenbat buruhauste ez ote dion sortu helburu horren atzetik dabilen euskaldunari! 1972ko hasieran, batasun bide ezberdinak proposatzen zituztenen arteko haserrea gori gori zegoen.
|
|
|
Urte horretan zehar izan dituen ekitaldi eta harremanak, akademia jarduera, erakunde zerbitzuak, aurrekontu gorabeherak, den dena agertzen da bertan. Jakina, luze zabalera handiena batzordeen akademia lanari eskaintzen dio, eta atal horren barruan, gertakari nagusi gisa, Hiztegi Batuaren argitaratzea nabarmentzen du,
|
euskararen
batasun bidean urrats handi bat izan delako, eta horrez gain aipatu Hiztegi Batuak aurreko urteetako jarduera sakonaren emaitza biltzen duelako.
|
|
|
Euzko Gogoa utzi zuten literato gazteak Egan aldizkarira pasatu ziren (esan bezala, 1948an sortua, baina 1954tik aurrera euskarazko kolaborazioak onartu zituena). K. Mitxelena filologoa zuzendaritza taldean egon zen Eganen bigarren garai hartan, eta idazle zein filologo belaunaldi berrien bultzatzaile ez ezik,
|
euskararen
batasunaren eragile nagusia ere izan zen.
|
|
|
1960ko hamarkadan Euskadin izan ziren gertakariek (garapen industrial eta ekonomikoa, ikastolen sendotzea,
|
euskararen
batasuna, ETAren sorrera 1959an, aktibismo politiko handia euskaraz egindako jarduera oro zentsuratzen zuen erregimen frankistaren aurka, alfabetatze kanpainak...) giro aproposa sortu zuten planteamendu literarioetan errotiko iraultza gerta zedin. Euskal argitaletxeen munduak ere aire berritzaileak ezagutu zituen:
|
|
|
– Era berean,
|
euskararen
batasunerako prozesua hasita zegoen, eta euskaldunek ere ez zekiten batzuetan zein zen irratietan erabili behar zuten hizkuntza: batua ala norberaren euskalkia, literarioa ala mintzo naturala?
|
|
|
Baina bere liburuetan beste arrisku berri batzuk aipatu dituzte. Zuazok bere kezka erakutsi du
|
euskararen
batasuna gertatu denetik. Ez batasuna beharrezkoa ikusten ez duelako, berarentzat aski aurrerapauso handia izan delako batasuna egitea, hori ez da ukatzen ahal.
|
|
|
Eta hori aski zuzena da, Marteko kontuek bai baitute, ez pentsa, pisu handia guretako, zuk ez bezala nerabetasuna aspaldian gibelean utzi genuenendako, zeren zure adinean zalantzak baikenituen guk planeta hartan marteraz egiten zuen jenderik bizi ote zen menturaz.
|
Euskararen
batasuna bideratzen ari zenean ohartu ginen, beharrik, han ez zela inor ere bizi. Ikus dezagun, bada, zein diren Bonapartek aztertu ez zuen euskalki berri honen ezaugarriak.
|
|
2003
|
|
|
Aldi beretsukoa da (1963), euskararen inguruan Arantzazun egin ziren jardunaldi batzuetarako prestatu zuen txostena,
|
euskararen
batasunari buruz eman beharreko urratsak zehazten dituena. Izenburua:
|
|
|
Edizioa bera txukuna eta apain diseinatua izateaz gainera, sarrera luzetxo batez hornitua dator. " Hitzaurrea" delakoan garantzen du idazleak zeintzuk diren
|
euskararen
batasunerako gerra ostean egin diren saioak, eta hauei ikusten dizkien akats eta eragozpenak argitu ondoren, berak proposatzen duen" euskara osotua" deritzanaren ardatz nagusiak zehazten ditu. Hitzaurre horrek eransten dio elaberriari, beraz, testuak duen hizkuntza saio ezpala.
|
|
|
hain zuzen be, Haurgintza minetan da Zaratek euskera baturako saio lez egiten dauan lehenengo liburua, eta" Baturantz" izen ordeaz bialdu be egin eban sariketara. Dana dala, lagun eta laguntzaile ona bereganatu eban Euskaltzaindiak, eta Zaratek, Bergaran egindako batzarrean batez be, bere bihotzeko kezkak eta itxaropenak, bere buru argiko jakintza ta zuhurtasuna eskaini eutsazan Euskaltzaindiari,
|
euskeraren
batasuna argitu, sendotu eta zuzendu nahirik.
|
|
|
Eleiz otoitzaren barriztatze aldi honetan sarri ibili zan aurrenengo Mikel gurea, batzarrik batzar, bideak betean jo hona ta jo hara, ordu luze aspergarriak baina ondo pozgarriak! alkarlanean egiten. Lagun alaia ta atsegina beti, itzulpenik gehienetan erakutsi eban bere euskal sena, gorengo lege horren barruan, baita
|
euskerearen
batasunari zor jakona be.
|
|
|
Aurrekoetan ez bezala, eskaera zehatzak plazaratu ziren: Euskaltzaindiari babesa ematea eta estatutuaren erredakzioan berari bakarrik aitortzea
|
euskararen
batasunerako arau-emaile izaera; oinarrizko hezkuntzaren amaieran Euskal Herriko haur guztiek euskara behar bezala mintzatzen eta irakurtzen jakin zezaten bitartekoak jartzea; euskara hutsez arituko zen telebista kanala martxan ipintzea; erakunde publikoek UEU aintzat hartzea eta diruz laguntzea, eta gero eta gehiago zabaltzea euskara unibertsitateko irakaskuntzan.
|
|
|
1964an 12 sortu ziren Gipuzkoan eta 4 Bizkaian. Garai hartan
|
euskararen
batasun prozesuak bultzada berriak jaso zituen, Baionako (1964) eta Arantzazuko (1968) Kongresuekin. Berritze horren beste adibide bat alfabetzatzearen eta euskalduntzearen esparruan ikus daiteke.
|
|
2004
|
|
|
(111)
|
Euskararen
batasuna, Euskaltzaindia, Iker, Bilbao, 1988, 255 273.orr.
|
|
|
XLIV). Lerro beretik arituz, hitzaurrea euskaraz egiten duen Lino Akesolok azpimarratzen duenez, askok Arana
|
euskararen
batasunaren areriotzat jo izan dute, baina oso ezjakinean, zeren < < Bidasoaz andiko eta emendikoak egindako batzar jakiñ arek ez euken euskera batuagaz ikustekorik, euskal idazkera edo ortografiagaz baiño, eta Arana tartean zala Batzar aretan lortu ez zana, ortografi bata suna, geroago lortu zan, Euskaltzaindia sortu zenean, eta Aranak erakutsitako bidetik> > (O... ).
|
|
|
Nolanahi ere den, ez nuke neure aurkezpen hau amaitu gura Aranaren euskal ekarpen batzuk gogoratu barik: lehenengo eta behin, euskara ikasi zu en, geroagoko euskaldun berri askorentzat eredua izanik; euskarak gure nazio aren osaeran daukan garrantzia azpimarratu zuen;
|
euskararen
batasunerako le hen pausoak ezarri zituen, ipar eta hegoaldeko euskaldun guztientzat ortografia batzea planteatu zuenean; onomastika arloan frantses eta espainolaren azpian geneukan menpekotasunetik irten eta euskal santutegi berria eratu zuen, gaur ko lñaki, Jon, Miren edo Edume ugarien sortzaile espirituala izanez, eta, az kenik, hizkuntza txukuntzeko kezkaz oroitu beharra dugu, euskarak...
|
|
|
Beharrik iritzi geldikoi guziak alde batera utziko dira, ene ustez; eta gure herria, gure gazteria eta intelektualak batez ere, bururaino joango dira
|
euskeraren
batasunean eta prestaeran. Mitxelena hartu dugu buru; eta haren gidaritzapean egin ditekean lanik egokiena egingo dugula iruditzen zaigu.
|
|
|
Jatortasuna eta
|
euskeraren
batasuna
|
|
|
Gogorrago jokatu bear du Euskaltzaindiak orain arte baño. " Jagon sailla", edo" comisión tutelar" dalakoak bere gain artu bearko
|
luke
euskeraren batasunaren eginkizun au, eta bere alde indartsuago jokatu; idazleai ortografia ori erabil dezaten lagunduz, gaizki idatziak zuzenduz, eta euskera biziari geiago lagunduz.
|
|
|
2) Bere aipu guziarekin, eta, ofizialki,
|
euskeraren
batasuna zeaztu, ta euskera" personala" ta euskal berrikeri guziak ezetsi ta kondenatu.
|
|
|
Garai hartan
|
euskararen
batasunaren gaia pil pilean zegoen. Baiona eta Eibarko bilkurak ordukoak ziren eta Agustin Zubikaraik, esate baterako, bizkaieraz idazten zuen, beretzako euskalkiak ziren garrantzitsuagoak.
|
|
|
Koldo Mitxelenak
|
euskararen
batasunaren azken araudien berri eman zuen beste liburuxka batean: oinarria, ortografia, hitzen forma, hitz berriak, morfologia eta joskera.
|
|
|
Liburu horretan Aita Villasantek euskararenbatasunari eskainitako bibliografian Eu ske raal diz ka ri an 1920tik aurrera hasten dira gai horri errefe rentzia egiten dioten aipamenak.
|
Euskararen
batasuna hil ala biziko gaia zen. Nola bizi izan zenuten prozesua?
|
|
2005
|
|
|
Beste kezka bat ere mahaigaineratu zen «Zeruko Argia»ri esker:
|
euskararen
batasuna beharrezkoa zela. Egizu kontu, oñatiar batek, nafar batek, edo Iparraldeko batek idazten zutela.
|
|
|
Gaiek, batzuetan modu sinbolikoan (M. Zarateren ipuingintza), garaiko Euskal Herriaren arazo eta kezkak islatzen dituzte: euskararen biziraupena,
|
euskararen
batasuna, herriaren askatasun falta, gizartearen deshumanizazioa, arazo sozialak, euskal ortodoxia eta heterodoxiaren arteko talka (X. Kintana)... Horren aurrean ipuinek jarrera didaktiko eta morala erakusten dute, konponbideak jokaera etikoetan aurkitu nahiz.
|
|
|
Eskandalua pizteko aitzakia hutsa dirudite, eta ipuin batzuek sektore jakin batzuetatik jaso zituzten kritikak ikusita, lortu ere lortu zuen. Izan ere, esaterako" Ukronia" ipuina eraso bortitza da Euskaltzaindiaren aurka, erakundearen sasoi bateko jarrera atzerakoia eta
|
euskararen
batasunarekiko interesik eza modu ironikoan eta zuzenean salatu zituen. Bide batez egoera horri eusten dion alderdi politikoari ere egiten dio kritika.
|
|
|
Euskara teknikoak, garatzen hasi zen unetik bertatik jasan ditu kritika latzak, batez ere hizkuntzalarien aho lumetatik. Hona hemen Etxebarriak (1992) zientziaren arloko
|
euskararen
batasunaz mintzatu zaigunean gogorarazi digun pasadizo bat: Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta horrek alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen.
|
|
2006
|
|
|
Jakin ek paper guztiz garrantzitsua jokatu du, bestalde,
|
euskararen
batasunean. Gogoeta leku, elkargune eta akuilu izan dugu kultur aldizkaria mende erdi honetan, gure herriak egin duen aurrerabide itzel honetan, non euskarak denbora oso laburrean burutu duen estandarizazioaren bidea.
|
|
2007
|
|
|
Horrela, 1904ko bileran Serapio Mujicak
|
euskararen
batasun ortogra, koa aurkeztu zuen Biltzarraren premiazko helburutzat, Charles Petite damu
|
|
|
Esan daiteke, beraz, jada aurreneko bileratik zehatz definitua ukan duela Jakin ek bere funtzioa: helburua,
|
euskararen
batasuna eta normalizazioa (kultur mailan); metodoa, egindakoa, orain ala lehenago, fitxetan bildu (hiztegia) eta lexiko horren balioa testugintza praktikoan probatu.
|
|
|
Euskalki batean idatzi nai duanean, bapo; baiña, Orixek bezela, euskaldun guziontzat idatzi nai danean, nola baztertuko ditugu, ba, guziok erabiltzen ditugunak ta nola artuko berezikeri oiek? Onela
|
euskera
batasuna zakurraren ip.ra joango da. Euskal idazleak euskeraren jabe gerala uste degu, ta ez, jauna!, ez gera euskeraren jaun ta jabe.
|
|
|
Bitartean segida gutxiko saiakerak izan dira. XX. mendearen bigarren erdialdean,
|
euskararen
batasun prozesuarekin batera, euskaltzale gazteak, segida izango zuen euskara kultur hizkuntza bilakatzeko saiotan hasi ziren. Paradoxikoki, arinago prestatu eta kaleratu zen Natur Zientziak hiztegia, euskararen lehen hiztegi gaurkotua baino:
|
|
2008
|
|
|
erromatar presentzia Euskal Herrian. Ordurako
|
euskarak
batasun falta adierazten du, azaletik aztertzen badugu, baina gauza bera gertatzen da latinarekin eta esanik ez lehendabiziko erromantzeekin: batasun falta.
|
|
|
|
Euskararen
batasunaren auzia ez da atzo goizekoa baina gure literaturaren his toria osoan zehar, nola edo hala, gai hau aldizka planteatu den arren, estandarizazio rako lehen pauso serioak, ordea, XX. mendearen hasieran hasi ziren egiten, Hondarribiko bileretan Euskal Herri osorako grafia arauak ezarri nahi izan zirenean. Geroxeago, 1916an, Euskaltzaindia eratu bezain laster, gure Akademiak lan horri heldu zion, Broussain eta Campion euskaltzainen eskutik, praktikan arrakastarik izan ez arren.
|
|
|
Baziren horretarako arrazoiak ere. Alde batetik, bizkaiera zen, alde handiz,
|
euskararen
batasunarekin gehien galdu zuen dialektoa, bere bazter egoera eta berezitasun urrunduagoengatik. Bestetik, beste euskalkiek ez beza la, bizkaierak aldean hiztun kopuru handia dauka, euskara osoaren herena, gutxien jota, eta giza multzo horren pisu soziologikoa ez zen ahanztekoa.
|
|
|
erlijiotasun euskalduna babestu du, Euskal Herriko pentsamendu eta ideolo gien herritartzea bideratu du, euskal erreferentzia sozial eta kulturalak sustatu ditu, eta zalantzarik gabe,
|
euskararen
batasun/ euskalkien zerbitzuan egon da.
|
|
|
Eleizalde bergararra EAJko ideologo nagusietakoa zen, orobat sabindar eskolako euskalari onenetakoa (nahiz hizkuntzalari gisa hainbat muga izan). Azkuek bezala euskal nazioa kulturala eraikitzeko interes berezia zuen, hezkuntzaz kezkatuz,
|
euskararen
batasunaren aldekoa izanik eta euskal musikaren zalea orobat. Hala ere, apaiz irakaslea ez bezala, Eleizalde alderdi gizona zen erabat, eta Sabino Aranaren jarraitzaile sutsua hainbat arlotan.
|
|
|
174 Eleizalderi buruz ikus Antxustegi (1998). Eleizaldek
|
euskararen
batasunaz zuen ikuspegiaz eta musikagintza arloko bere iritziez ohar batzuk aurki daitezke II.9 eta II.6.3 ataletan.
|
|
|
Beraz Azkueren 1900 urteko asmoa Abadia anderearen eta euskal Diputazioen laguntzaz Euskal Akademia bat sortzea zen, Donostia eta Hendaia artean mugituko zena, kide liberatuek osatua,
|
euskararen
batasuna egingo zuena, eredu hori sustatuko zuena (lehiaketa literarioekin), eta euskarazko hezkuntza babestuko zuena73 Ikusten denez Akademia hainbat gauza egiteko plataforma gisa erabili nahi zuen: ez soilik hizkuntza ikertzeko edo arautzeko, baizik baita euskara eredu literarioa sozializatzeko eta are irakaskuntza garatzeko.
|
|
|
1911 urtean Euzkadi kultur aldizkari jeltzaleak
|
euskararen
batasunaren inguruko galdera ireki zuen. Iritzi desberdinak jaso ziren.
|
|
|
Eta zalantzarik balego hara zer idatzi zuen Arestik 1967an: «irakaskintza hartzen diot
|
euskeraren
batasuneko enpeinu honetan nire maisurik hoberenari, Lino Akesolo jaunak bere atake hamorratuetan bestela baderitza ere, irakaskintza hartzen diot Resurrección Azkue nire maisuari»429.
|
|
|
Oraindik ez zen ausartzen esplizituki aitortzera Euskaltzaindiaren autoritatea, baina «orretarako gai diranen bazkun» teknikoa aipatzean, dudarik gabe, Akademiari egiten zion erreferentzia.
|
Euskararen
batasun beharra ere ofizialki enuntziatzen zuen, beraz, Euskaltzaindiaren xedeekin bat eginez. Ez da harritzekoa Akademiak, bere hurrengo batzarrean, «atsegin aundiz» hartzea albiste hau369 Sintomatikoki EJBren ekitaldi hartan, mitina eman zutenetako bat Arturo Campion euskaltzaina izan zen (ez zuen berba egin Akademiaren izenean, jakina, baina bere presentzia aski adierazgarria zen), eta euskararen batasun beharra defendatu zuen370 Adierazpen publikotik gauzatze errealera, ordea, bidea zegoen.
|
|
|
Euskararen batasun beharra ere ofizialki enuntziatzen zuen, beraz, Euskaltzaindiaren xedeekin bat eginez. Ez da harritzekoa Akademiak, bere hurrengo batzarrean, «atsegin aundiz» hartzea albiste hau369 Sintomatikoki EJBren ekitaldi hartan, mitina eman zutenetako bat Arturo Campion euskaltzaina izan zen (ez zuen berba egin Akademiaren izenean, jakina, baina bere presentzia aski adierazgarria zen), eta
|
euskararen
batasun beharra defendatu zuen370 Adierazpen publikotik gauzatze errealera, ordea, bidea zegoen. –Kirikiñok?
|
|
|
Akademiko indibidualen bileraleku soila baino ez zen. Hor ulertu beharra dago izendegia baino garrantzia eta inplikazio handiagoak zituzten lanak, hala nola
|
euskararen
batasun asmoa Akademia baitan gauzatu gabe geratzea. Horregatik, Azkuek bere gipuzkera osotu asmoa Euskaltzaindian aurkeztu arren, berau bultzatzeko eta ezagutarazteko batzarrak Akademiatik kanpo egin zituen, zeren momentuz, gauzak zeuden moduan, erakunde honek ezin eman ziezaiokeen babes ofizialik.
|
|
|
Hortaz, irtenbidea erdibidean zekusan: ...és et que tous deux ont une certaine littérature et jouissent du même prestige auprès des Basques Orientaux et Occidentaux, je serais d, avis de composer una langue mixte avec le dialecte guipuzcoan et le baztanolabourdin.» Beti ere oinarri gipuzkoarlapurtar hori gainerako euskalkietako lexiko eta formekin aberasteko aukeraz213 Izatez ikuspegi hau urte bi geroago Broussainek eta Campionek
|
euskararen
batasunaren inguruan elkarrekin idatzitako txostenean garatuko zen214.
|
|
|
Baina pertsonen izendapenean ez ezik, Akademiaren helburuetan ere, sabindar gotorren ildoa markatzen zuen Arbeloaren zuzenketak: jatorrizko testuan
|
euskararen
batasuna xede nagusi gisa adierazten bazen («Trabajará [la Academia] preferentemente en la formación de un lenguaje literario unificado
|
|
|
Sortzez geroztik, euskara nonahi, noiznahi eta zernahirako balia dadin euskara eguneratzen ahalegindu da Euskaltzaindia. Testuinguru horretan, lehenagotik zetozen ahaleginei segida emanez, igaro berri den mendeko 60ko hamarkadan,
|
euskararen
batasun bideak berealdiko bultzada jaso zuen, hizkuntza gutxiagotu baten indarberritzea ahalbidetzeko oinarrizko habeetako bat ezarriz, bidenabar. Habe horrek, hain zuzen ere, corpus plangintzarekin dauka zerikusia, eta corpus bateratu horren zabalkundean, ez neke eta eztabaidarik gabe, ikastolen mugimendua izan zuen aldamenean Euskararen Akademiak.
|
|
|
Euskara ez dago, zorionez, sasoi batean zegoen egoera zailean. Izan ere,
|
euskararen
batasunak nola baita haren inguruabarrean egituratu den status plangintzak azken hogeita bost urtean euskararen indarberritzea ahalbidetu baitute, euskaraz jarduten duen hiztun elkarteak inoiz izan gabeko hiztun kopururik altuena eta erabilera eremurik zabalena izatea posible eginez. Alabaina, baikorkerietan ez gaitezen eror:
|
|
|
Maiz entzun eta irakurri ohi da Euskaltzaindia euskara batuaren alde eta herriko euskararen eta euskalkien etsai bihurtu dela.
|
Euskararen
batasuna helburu bat guztiz opagarria izanik ere, horren aurretik daudela euskalkiak; beraz, horietatik hasi behar dela, batasuna azkeneko eta urruneko jomuga besterik ez dela, eta jomuga hori euskalkien bidez eta euskalkietan barna bilatu behar dela, etab.
|
|
2009
|
|
|
Alta, bere kezka iturri izan diren gai nagusien lekuko izan, badira: hizkuntzalaritza,
|
euskararen
batasuna, hizkuntza pentsamendua, hizkuntza herria, gainerako herrietako esperientziak, konpromisoa... Hautaketa hau produkzio osoaren lekuko izan dadila irakurlearentzat.
|
|
|
Azkenik Euskaltzaindiari ere lan ildoak markatu zizkion: Euskaltzaleen lanak koordinatzea, batetik; eta
|
euskararen
batasuna zehaztea, bestetik, euskara" pertsonalak" eta" euskal berrikeri guziak" baztertuz.
|
|
|
Azkenik Euskaltzaindiari ere lan ildoak markatu zizkion: Euskaltzaleen lanak koordinatzea, batetik; eta
|
euskararen
batasuna zehaztea, bestetik, euskara" pertsonalak" eta" euskal berrikeri guziak" baztertuz.
|
|
|
pilotaren euskotasuna eta estetika ikertzen zen (dena dela, gogoratu behar da, prentsan beste idazle erdaldun batzuek orduantxe pilotaren ezeuskalduntasuna demostratzeko idazten zutela); sagardoa edan behar zen, ez ardoa; kaikua eta txapela jantzi, etab. Askotan, Arantzazuko euskotar erdaldun haien euskotasuna eta entusiasmoa, munduko gauzarik bitxiena iruditzen zitzaigun hango gazte euskaldun euskaltzaleoi, gu geu euskaran eta euskararen modernizazioan tematuak geunden bezala egonik. Villasantegandik Jakin era eta Gandiagarenganaino, bestelako pentsamendu eta interesetako diferentzien gainetik, Arantzazuko euskaltzaleengan amankomuna zen
|
euskararen
batasun eta normalizazioaren irrika, beste edozer, euskoren, aurretik.
|
|
|
Azken hogeita bost urteotan gure hizkuntzan aldi bereko eragina izan duten bi gertakari ekarri nahi ditut hona:
|
euskararen
batasuna da bata; euskal administrazioaren sorrera bestea. Bi biak dantzari bikiak izan dira ia (erkidego autonomoan baino ez, hala ere), eta estu estu helduta egin dute orain artean dantza.
|
|
|
Arautegian ere,
|
euskararen
batasunari dagokion puntuan, aldaketa sartu nahi du:
|
|
|
Lanean hasi zen orduko, arautegian oinarrituz, arazo korapilatsuet korapilatsuena eta minbera den bati heldu zion, aurrez aurre heldu e
|
euskararen
batasuna gauzatzeari.
|
|
|
Normalizazio hori ez da euskararena bakarrik, erakundearena berarena ere bada. Sorrera xedeei erantzuteko bidean jartzen da erakundea, hizkuntza estandarra bideratuz eta finkatuz
|
euskararen
batasuna deitzen den horri bizitza emanez.
|
|
|
1968ko udazkenean, sortu zenetiko 50 urte zirela-eta, urre ezteiak ospatzekotan zen Euskaltzaindia. Urte hasierako bileran, urtarrilaren 26an, Gabriel Arestik
|
euskararen
batasunaren gaia proposatu zuen. Aurretik hiztegiaren gaia atera zuen beste batek.
|
|
|
Aurretik hiztegiaren gaia atera zuen beste batek. Arestiren ustetan ordua zen batasuna serioski hartzeko, eta Biltzar Nagusian
|
euskararen
batasunak behar zuen gaia.
|
|
|
Euskaltzaindiak mandatu estatutario bat zuen betetzeke, Euskaltzaindiaren 1920ko sortarauetan agertzen da
|
euskararen
batasuna erakundearen eginkizun:
|
|
|
Biltzarra bukatutakoan, euskaltzain osoek elkarrekin bildu eta agiri bat onartu zuten: . Literatura
|
euskeraren
batasunari buruz Euskaltzaindiaren agiria?, non ortografiari buruzko arauak ematen ziren. Euskaltzaindiak bertan erdibidea proposatzen du, gutxienekoen akordioa esaten dena; ez du nehor behartzen, aholku edo gomendioak ematen ditu.
|
|
|
... Gerediaga alkarteak eraturik, euskal idazleen biltzar bat izango da Ermua, n (Bizkaia), euskal idazleei dagozkien zenbait gauza aztertzeko eta baita ere literatura
|
euskeraren
batasunari buruz idazleen iritziak aztertzeko, Euskaltzaindiari bere lanean lagundu al izateko. Oso pozik entzun da.
|
|
|
Hainbat txosten azaldu ziren literatur
|
euskararen
batasunari buruz idazleek onduak, tartean euskaltzainak: Juan Antonio Letamendia, Xalbador Garmendia, Imanol Laspiur, Aingeru Irigarai, Piarres Lafitte, Txillardegi.
|
|
|
|
Euskararen
batasuna esan dugu dela aurtengo Biltzarraren gaia. Baina hertsikiago mintzatuz orai 10 urte eman ziren arauen inguruan izango da dena edo gehiena.
|
|
|
|
Euskararen
batasunaren premia hasiera hasieratik izan zuten hizpide euskaltzainek.
|
|
|
txostena irakurri zuen Azkuek. Txosten hartan, Bilbon, Donostian, Lekarozen eta Hazparnen egindako bilera batzuetan
|
euskararen
batasunari buruz jasotako iritzien berri eman zuen Azkuek, ondoren gipuzkera osotuaren aldeko iritzia emateko: –Sendoen bizi dan euskalkia ar bezate etorkizuneko euskaldun orok berentzat?.
|
|
|
Akademia 1919an sortu zenetik izan zen euskaltzain laguntzaile, 1950 urtean izendatu zuten euskaltzain oso, eta 1966tik 1970era izan zen euskaltzainburu. Bera euskaltzainburu zenean egin zen, beraz, Arantzazun 1968ko Biltzar erabakigarria,
|
euskararen
batasunerako bidean mugarri izan zen bilkura.
|
|
|
1968ko Arantzazuko Biltzarrerako
|
euskararen
batasunari buruz aurrez prestatu zituzten bost txostenetatik bi Villasantek egin zituen: txosten nagusia, ortografiari buruzkoa, Koldo Mitxelenak egin zuen, batasunaren beharraren
|
|
|
EGLU bilduma izan da batzordearen lan nagusia urte hauetan guztietan, baina besterik ere egin izan du. Esaterako, Euskaltzaindiko XIII. Biltzarrak eskatuta,
|
euskararen
batasunerako araugaiak proposatzen hasi zen Gramatika batzordea, euskaltzainek batzarrean eztabaida eta onar zitzaten. Jagonet zerbitzuaren bidez iristen zaizkion kontsulta ugariei erantzutea ere bere zereginen artean du Gramatika batzordeak.
|
|
|
Euskararen ordezkaritza zabala izan zen, horien artean Euskaltzaindia ere egon zelarik. Akademiaren izenean, Andres Iñigo Nafarroako ordezkariak euskararen normalizazioaren bidean,
|
euskararen
batasunaren inguruan Euskaltzaindiak egindako lanazazaldu zuen.
|
|
|
Garai berean, euskara irakasteko alfabetatze taldea, gau eskolak eta euskal abeslariak ere hasi ziren bidea egiten. Euskaltzaindiak ere 68an egin zuen Arantzazun
|
euskararen
batasunari buruzko Biltzar Nagusia.
|
|
|
badakiela tentsio hori kudeatzen eta helburu egokietarantz bideratzen. Horrela utzi zuen agerian, adibidez, Euskaltzaindiak 1968ko biltzarrean,
|
euskararen
batasunerako oinarrizko irizpideak finkatu zituenean. Izan ere, berrikuntza erabakigarri hark hiritartu egin zigun, behin betiko, euskara.
|
|
|
Kontua da ez idatzizkoan, are gutxiago ahozkoan, euskarak ez zuela gizarte moderno batean bizirauteko edozein hizkuntzak behar duen forma komun edo estandarrik, hots, euskal hiztun guztiek administrazioan, hedabideetan, hezkuntzan, kulturgintzan, zerbitzu ezberdinetan eta askotariko arlo espezializatuetan erabiliko luketen hizkuntza komunik. Aspaldi begiz joa zuten
|
euskararen
batasunaren premia: XVII. mendean Axularrek berak ere ohartarazi zuen premia horretaz.
|
|
|
Azpimarratu nahi duguna honakoa baita:
|
euskararen
batasunean egindako bide atzeraezina guztiz eredugarria izan dela, bai lortutako adostasun eta onarpen zabalagatik bai hartara iristeko erabilitako denborarengatik, mirakulua baitirudi hain urte gutxian eman diren aurrerapauso guztiak eman izana. 1968an, Arantzazun, helburu ia ia lortu ezinezkoa zirudien aldarri hura, ondorengo urteetan egingarri zela ikusi eta errealitate bihurtuz joan da.
|
|
|
|
Euskararen
batasuna eta etorkizuna teknikarien lana dela, politikarien praktikak hala sinetsarazi zigun eta euskalgintza halaxe dabil aspaldi. Nork eman dio, ordea, arnasa uste horri?
|
|
2010
|
|
|
80 Etxeko eta lagunarteko hizkuntza arrunta eskola girorako egokitu beharraz bibliografia zabala dago han hemen. 1975 aurreko saioei dagokienez ikus, paradigmatikoena bera delako, 1968ko Arantzazuko bileran,
|
euskararen
batasunekoan, Mitxelenaren txosteneko lehen pasartea (ikus Larresoro1974: Euskara batua zertan den.
|
|
|
Orduko dokumentuak eta esperientzia pertsonalak aintzakotzat hartuz argi dago, halere, ondoko kezka hauek bederen mahai gainean izan zirela: gizartearen neurpide eskea; Euskaltzaindiak bere D tituluaren bidez lortutako ondasuna jaso beharra; izaerairekia gorde beharra;
|
euskararen
batasuna bultzatu beharra; agirien bateratasuna bultzatu beharra; agiriberriaren kalitatea ziurtatu beharra; helduentzako euskararen irakaskuntza hobetzen lagundu beharra, eta unibertsitatearekiko harremana arautu beharra.
|
|
|
Jaurlaritzak
|
euskararen
batasuna eta normalizazioa begiratuko du, Euskal Herriko Autonomia Erkidegoaren lurralde osoan idatzizko hizkuntza ofizial komun denez, Euskal Herriaren kultura ondarearen funtsezko zati diren euskalkiei bizirik diren tokietan zor zaien begirunea gora behera.
|
|
|
ikus, urrutirago gabe, K. Mitxelenaren Arantzazuko txostenaren sarrerako esaldi ezaguna: . Ezinbestekoa, hil edo bizikoa, dela uste dugu
|
euskara
batasun bidean jartzea. Haur eta gazteei euskaraz irakasten baldin bazaie, eta euskaraz irakatsi behar euskara biziko baldin bada, premiazkoa da guztiei batera edo bateratsu irakastea?.
|