|
2000
|
|
|
Alderdi espainolistek benetako beldurra diote euskararen garapenari nazio kontzientziaren sortzailea izan daitekeelako, kolokan jarriz beren proiektua. Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean
|
euskararen
berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik. Hil ala bizikoa da euskararentzat normalizazioa lortzea, euskaldunok gure bizitza euskaraz egiteko eskubidea dugu, hizkuntzaren balio komunikatiboa murrizten duten neurrian, hilzorian egongo baitira bai gure hizkuntza baita gure izaera ere.
|
|
2001
|
|
|
|
Euskarak
berezkoak dituen esparruak (etxea, kalea, lagunartea...) gogoraekarri eta berauek aintzat hartzea.
|
|
|
Ez zuen horrenbestekorik nahi ere noski, ikusiz eta ikasiz eskarmenturik aski bai baitzuen oraingo zenbaiten antzera bide horretatik abiatzeko. Baina ordukoek ez bezalako arretaz jasotzen zituen hitz zaharrak, gutxi erabiliak, eta maiteago zituen beti
|
euskarak
berezko dituenak. Ohartzen zen, nonbait, bere kideak gehienetan ez bezala, ez duela aski hizkuntza batek hitzak, beharra sortu ahala, ingurukoetatik hartzea, eta ernal iturria agortu ahala, hizkuntza bera ere agortuz doala.
|
|
2002
|
|
|
Beste kontu bat da Estatu batzuetan beste hizkuntza batzuk toleratuak izatea ala ez administrazio partikularizatuetan. Espainian, esate baterako, gaztelania da hizkuntza ofizial bakarra; beste kontu bat da, adibidez, katalaniera koofiziala izatea Katalunian edo
|
euskara
berezko hizkuntza izatea Euskal Autonomia Erkidegoan; baina Espainia, estatu moduan, elebakarra da: gaztelaniaz hitz egiten da.
|
|
2004
|
|
|
|
Euskara
berezkoa dugu, gurea den bakarra. Hori lurralde osoan legez jaso eta bete ezik ezinezkoa bihurtzen da garena izatea, gure iragan eta orainarentzat etorkizuna eraikitzea, berdintasunez euskara ematea.
|
|
|
Horren arrazoia, apika, darabilgun hizkera nahasgarrian bertan daukagu: zer da, izan ere,
|
euskararen
berezko politika jarduna, politika oro oinarri ideologiko zabal edo estuago batzuen ildoan hezurmamitzen baldin badugu. Alegia, beti daude interes jakin batzuk, alde batera edo bestera lerratuak, orekaren aukera gaitza beti kolokan dagoen modu bertsuan.
|
|
|
Lizarduikoa:
|
Euskaratik
berezko baloreetara, Euskaldunon Egunkaria, 1999/5/6.
|
|
2005
|
|
|
garai primitiboetan bere ahizpengandik banandua izanaren, ondoren herrixka asko eta ugarien ahotan egon izanaren eta, azkenik, geroz eta gehiago ibar menditsu bakan eta bakar batzuetara estuagotu izanaren arrastoa. Azken honek argitzen digu, hain zuzen ere, zergatik ez dagoen proportziorik
|
euskararen
berezko askotariko forma eta zeinu ugarien eta berau egun hitz egiten duten familiek erabiltzen dituzten forma eta zeinu gutxien artean. Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria:
|
|
2006
|
|
|
Horren konplexutasuna eta hedadura kontuan izanda, benazko hausnarketa egin behar izan dugu euskaraz erabili beharreko terminologiaren inguruan; egin eginean ere, bilduma hau osatzen duten aurreko lanetako esperientzia ez ezik, UZEI bezalako erakundeena ere jorratu dugu, eta, horrez landara, EUSKALTERM datu basea ere erabili dugu, baina horien proposamenak helburu zehatz batekin moldatu eta egokituta:
|
euskaraz
berezko testua izatea, irakurlearentzat azkarra eta erabiltzeko erraza dena, baina gaztelaniazko testuaren idazkera eta zentzuari bizkar ematen ez diena.
|
|
|
Unamuno-ren diskurtsoan hau da, eta hauxe bakarrik, axioma bat bezala, zinezko eta lehenengo zergatikoa euskararen hastantzeko. Eta bigarrentiarra bakarrik, hots, premisa hori suposatuz bakarrik balio duena,
|
euskararen
berezko ezgaitasunaren arrazoi gehigarria, edo –ezgaitasunaren arrazoi hori arrazoitxo ezberdin gehiagotan laurgitzen baita– arrazoi gehigarri honen beste gehigarriak (hizkuntzaren txikia, ezerengabetasuna, etab.).
|
|
|
Euskararen unibertsaltasunik edo modernitaterik ezinaren frogan, beste arrazoi modu batzuen ildoa (2) linguistiko historikoa da. Jada tesi doktoralaz gero, kultura modernorako
|
euskararen
berezko ezgaitasunaren arrazoi funtsezkoa horren natura eranskaria –aglutinantea– da, giza mintzamenaren garapideko estadio primitibo bati, ahalbide linguistikoen garapenean maila apal bati, dagokion izaeratzat jotzen dena. Bitxiki, ordea, argudio esentzial beti ailegatu hori gero ez da behin ere zehazten.
|
|
2007
|
|
|
Barnetegiak alde batetik eskola denboraren trinkotzea bilatzen zuen, epe labur baten ikas prozesuan sakon murgiltzea, baina beste alde batetik, erabileran ere murgiltzea bilatzen zuen, bi arlotatik: eskola denboratik hara euskara erabili behar den gunea barnetegian bertan eratuta, eta bestetik, ikastaldea
|
euskararen
berezko inguru baten kokatuta. Gaur egun nahikoa estandarizatuta daukagu barnetegien eskaintza, urte osoan zehar gainera.
|
|
|
Barnetegiak alde batetik eskola denboraren trinkotzea bilatzen zuen, epe labur baten ikas prozesuan sakon murgiltzea, baina beste alde batetik, erabileran ere murgiltzea bilatzen zuen, bi arlotatik: eskola denboratik hara euskara erabili behar den gunea barnetegian bertan eratuta, eta bestetik, ikastaldea
|
euskararen
berezko inguru baten kokatuta. Gaur egun nahikoa estandarizatuta daukagu barnetegien eskaintza, urte osoan zehar gainera.
|
|
|
euskarazko kultura, erdal kultura frantsesa eta kultura globalizatua, zeinahi hizkuntzatan adierazten dena. gazteagoetan. Araberan Nafarroa Beherean eta zuberoan (32.000 biztanle) da ama hizkuntza euskara dutenen ehuneko handiena, eta Lapurdi barnealdean (96.500 biztanle) kopururik handiena.
|
euskara
berezko hizkuntza delarik familian," happening" kulturala edo bat bateko kulturgintzaren gunea bilakatzen da. ezteietako eta bestetako apairu luzeak, denek ezagutzen dituzten kantuez alaiturik. Jarraian, zahar eta gazte mahai inguruan dantza jauziak ematen dituzte, txistulari batek bultzaturik.
|
|
|
Hizkuntzek ez dute aldekorik behar, hiztunak baizik. Tuterako semea naizenez, esan dezaket erriberatar gehienei ez zaiela batere gaizki iruditzen euskara Arizkunen edo Urdiainen ofiziala izatea, baina uste dutela, eta arrazoi dute, Erribera ez dela
|
euskararen
berezko eremua. Hori euskararen kontra egotea ote da?
|
|
|
Horregatik, eta euskal hezkuntzaren perspektibatik, oso esanguratsua da ikustea nola teoria pedagogikoak hizkuntzaren berezko funtzio humanizatzaile batez hitz egiten duen: hizkuntza bera, alabaina, ez da hizkuntza historikoetan baino existitzen —gizakia erreala, egiaz, gizataldeetan bizi diren gizabanakoengan bakarrik den bezala— eta, ondorioz, modu batean edo bestean hitz egin behar dugu hemen ere
|
euskararen
berezko funtzio hezitzaileaz. Hizkuntz pedagogiaren baitako kontsiderazio orokorrak, bestela esanda, hizkuntza konkretuetan bakarrik izan daitezke gauzatuak, eta, horrenbestez, aipatutako hizkuntzaren bidezko hezkuntza, gure kasuan, euskararen bidezko hezkuntza da.
|
|
2008
|
|
|
(...) Eremu askotara heldu gara, baina azaletik. Eta, aldiz, lehen
|
euskarak
berezko zituen eremuak galduz goaz pixkana; bereziki, kalea. (...) Bestalde, sentsazioa daukat diru eta ahalegin handiak bideratu direla euskararen presentzia noranahiko hori bermatzera, baina horretan geratu da, presentzia hutsean.
|
|
|
Sektoreren batek planaren garapenean
|
euskararen
berezko autonomia falta dela adierazi du. Zer diozu honi buruz?
|
|
|
7) Gainerakoan, Merkataritza zuzenbidearen konplexutasuna eta hedadura kontuan izanda, benazko hausnarketa egin behar izan dugu euskaraz erabili beharreko terminologiaren inguruan; egin eginean ere, bilduma hau osatzen duten aurreko lanetako esperientzia ez ezik, UZEI bezalako erakundeena ere jorratu dugu, eta, horrez landara, EUSKALTERM datu basea ere erabili dugu, baina horien proposamenak helburu zehatz batekin moldatu eta egokituta:
|
euskaraz
berezko testua izatea, irakurlearentzat azkarra eta erabiltzeko erraza dena, baina gaztelaniazko testuaren idazkera eta zentzuari bizkar ematen ez diena.
|
|
|
18
|
Euskararen
berezko hitzak: iria, > erria... > Erdaratik aspaldian mailegatutako berbak eta orduko euskal berba arruntak:
|
|
2009
|
|
|
Amaitzeko, Merkataritza zuzenbidearen konplexutasuna eta hedadura kontuan izanik, zin zinezko hausnarketa egin behar izan dugu euskaraz erabili beharreko terminologia aukeratzean; arean ere, bilduma hau osatzen duten aurreko lanetako esperientzia ez ezik, UZEI bezalako erakundeena ere jorratu dugu (Aurrezki kutxan Hiztegia, Ekomia eta Finantzak Hiztegia, Itsas Zuzenbideko Hiztegia), EUSKALTERM datu basea erabili dugu, baita Euskaltzaindiak egindako banku taloien eredua, eta Rodrigo URIAren Derecho mercantil izeneko eskuliburuaren itzulpena ere, baina proposamen horiek guztiak helburu zehatz batekin moldatu eta egokituta:
|
euskaraz
berezko testua izatea, irakurlearentzat azkarra eta erabiltzeko erraza dena, baina, aldi berean, gaztelaniazko testuaren idazkera eta zentzuari bizkar ematen ez diena.
|
|
|
Mundu neoliberaleko doktrinaren urratsez, gaztelera eta frantsesa gailendu dute guztiaren gainetik, hizkuntza horiekiko onurak soilik begiratuz. Zenbaitetan hauek aldatzea behartuta ikusi dute euren burua, frantziar legebiltzarrak euskara ondare gisa izendatzean bezala alta, aldaketa horiek ez dira inoiz
|
euskararen
berezko jatorria eta izaera propioa onartzeari begirakoak izan, presio bideen ondorioz hartutako neurriak baizik. Gainera, guztiek oinarri berberaren gainean gauzatzen dira, estatuaren hizkuntza hegemonia zalantzan jarri barik.
|
|
|
Non da
|
euskarazko
berezko sorkuntza, baina?
|
|
|
Eskuarki, erlijio sinesmenak diogu; ez, ordea, erlijio usteak. Lan honen helburua ez da erlijio sinesmenei buruz mintzatzea euskararen ikuspuntutik, edo aztertzea ea
|
euskarak
berezko ukitua ematen dion esku arteko eztabaidari. Auzia ez da aldatzen hizkuntza batetik bestera igarotzen garenean.
|
|
2010
|
|
|
2001ean euskaldunen kopurua %50etik gorakoa zuten eskualde guztiek osatzen dute, eta ziur asko ipar durangaldea gehituko zaie. eskualde horietan, premiazkoa da euskararen nagusitasunari dagokion estatu legedi bat: ...k eskaini behar dizkiela. zoritxarrez, laugarren eskualde multzo batez ere hitz egin litzateke. ez dirudi nafarroa erdialdearen eta erriberaren zatirik handienak datorren urtean %10a lortzeko moduan ere egongo direnik. nafarroaren azken 25 urteetako hizkuntza politikaren emaitza ezin zen bestelakoa izan, eskualde horiek eremu ez euskaldunean utzi direnez gero. nafarroari dagokionez, lurralde osoan
|
euskara
berezko hizkuntzatzat joz eta probintzia osoan planifikazio bati ekinez soilik lor daiteke hegoaldearen hegoaldeko muturra euskararen rlSren gurdira igotzea. arabara begiratu besterik ez dago, horrela dela egiaztatzeko. gure zientzia gaztea da. Soziolinguistikak mende erdi baino ez du. eta hizkuntzen berreskurapeneta normalizazio prozesuek, are gutxiago. ez dut uste gehiegizkoa denik esatea arlo horretan diharduten guztiek hura eraikitzen laguntzen ari direla, gehiago edo gutxiago. guztiek egiten dugula zientzia, batzuetan akatsak eginez eta besteetan asmatuz. eta argi dago aurretik joateak eta erreferentzia puntu gehiegi ez izateak ez duela asko laguntzen. baina denborak arrazoia ematen digu, emeki emeki. hortxe dago gure lurraldeetako gazteria, gero eta eleaniztunagoa dena. egia da rlS aro mesianikoan sartzetik urrun dagoela (Joshua Fishmanen esapide egokia hizpide hartuta). baina haiengatik bada ere, gure etorkizunagatik, aurrera egin dugu. badakigu halakorik ez egiteak nora eramango gintuzkeen.z aipuaK
|
|
|
• orokorrean
|
euskarak
berezko tresna baliorik ez daukala uste da, euskaraz jakitea ez baita beharrezko antzematen lanean aritzeko edo eguneroko bizitzan konpontzeko, salbu eta oso eremu zehatzetan, hala nola hezkuntza munduan. Sarri, ideia hau azaltzeko konparaketaren teknikaz baliatu dira partaideak, nazioartean ospe handiko hizkuntzak aipatuta, horiek (gaztelania eta ingelesa, normalean) badutela berezko tresna balioa esanez.
|
|
|
bai elebakar zorrotzak, bai baterabilduzko elebidunak eta bai tarte bitarteko konpromisozkoak. Language loyaltyren adaska horiek62 nagusituz joan ziren gizartean,
|
euskararen
berezko duintasuna seinalatuz eta neurri konkretuen aldeko asmoak aldeztuz. Gizartean oro har, eta protoelite jakinetan berariaz:
|
|
2011
|
|
|
Objektu batekiko jarrera definiturik izan ahal izateko, lehenbizi, ezinbestean, objektu hori ezagutu behar da, ezagutzen ez ditugun objektuekiko ez ditugu jarrerak eraikitzen. hizkuntzen arteko korrespondentziari, korrespondentzia ezari, dagokionez, bigarren erantzun aukeran, b),
|
euskarari
berezko hizkuntza izendatzen zaion bitartean, gazteleraz lengua por excelencia deitzen zaio. Bistan da ez dela gauza bera, begiratu, adibidez, elhuyar hiztegi entziklopediakoak por excelencia lokuzioari ematen dion euskal ordaina.
|
|
|
Euskarazko bertsioak primeran kurritzen du
|
euskarak
berezko dituen egiturak egun gero eta finkatuago dauzkagun molde, joskera eta lexiko modernoarekin egoki uztartuz. Lan bikaina egin du alde horretatik Jon Muñoz-ek Juan Garziaren laguntza beti estimagarriarekin.
|
|
2012
|
|
|
Lehen aipatu dugun moduan euskara herri honen berezko hizkuntza bada, jarduna bukatzear duen Jaurlaritza ez genuke herri honen gobernutzat jo behar. Jaurlaritzak, oro har, ez du
|
euskara
berezko hizkuntza moduan erabili, ez du euskaraz ezer sortu. Itzulpengintzarako hizkuntzatzat utzi du.
|
|
|
Badira, azkenik, leku izen gutxi batzuk
|
euskarazko
berezko izena edo grafia dutenak. Hori da, adibidez, Ternua leku izenaren kasua (es Terranova, fr Terre Neuve, en Newfoundland), hala erabili baitzuen Piarres Etxeberrik 1677an Itsasoco nabigacionecoa liburuan.
|
|
|
Handik aurrera, bizi bizian hasi ziren materialak sortzen, gaur arte. Egun, berriz, egoera guztiz normalizaturik ez dagoelako seinale, beharbada?, gaztelaniazko testuliburuen itzulpenek aurrea hartu diote
|
euskarazko
berezko ekoizpenari: merkatuak hala agindu, nonbait.
|
|
|
Oraiko modu berrietan ezin sinetsia litzateke elgar ausikika eta bestearena ezeztu nahiz gisa hortako obra kaltekor bat egin ditaikenik. Ezin sinetsia ere,
|
Euskarak
berezko duen hazia zazpi eraintza desberdinetan egin ondoren adierazpen desberdinean agertzen balitz. Ahultzera baitoakike, hil zorirako bidean!
|
|
2013
|
|
|
lege, errege, debekatu, jende, bake, borondate?, latinetik ekarria eta barneratua eta egun ere, euskaldun aho mihietan barra barra ari dena. Aldamenean,
|
euskararen
berezko berba juridikoak (hilburuko, alkar poderoso, bide zorrak,?) eta tartean, osagai desberdinetako gizartea, hizkuntzari eta zuzenbideari dagokienez.
|
|
2014
|
|
|
Hasierako kafe makinaren bueltako elkarrizketa horiek, beranduxeago mahai inguruko gogoeta sakonagoak bihurtu ziren. Lagunarteko giroan Eusko Jaurlaritzako langileok euskaraz lan egiteko genituen zailtasunez hitz egin genuen luzaro eta proposamen mardulak ere egin izan ditugu euskara planen eraginkortasunari buruz, legeak euskaraz sortzeari buruz, itzulpengintzaren eginkizunaz
|
euskara
berezko hizkuntza duen administrazio batean... Guk ekarpen hura egin genuen, une jakin batean eragileek egiten ez zutela ikusita.
|
|
|
Izan ere, Gorrotxategik dioskunean
|
euskarak
berezko duela sexu bereizketa egitea," ikertu dugun neurrian"," ezagutzen dugun nerrian", zehazten du. Alegia, esaten duen horrek oinarri sendoa duela adierazten du, ez dela asmakuntzetan ari, baizik eta ikerketaren eta zientziaren objektibotasunean bermatzen dela.
|
|
|
Bi arrazoi ematen ditu hain estu jokatzeko: alde batetik, legeak (Espainiakoak) hartara behartzen duela7; bestetik,
|
euskararen
berezko sisteman beti bereizi direla gizon eta emakume izenak, ez dela mistorik izan.
|
|
|
Urte batzuk lehenago gai berari buruz Satrustegik, Knorrek edo Iñigok azaldutakoaren eta Gorrotxategiren artean bada alderik: sexu bereizketa ezinbestekoa da ez legeak hala behartzen duelako eta herritarren ohiturek konbentzio bat eratu dutelako; edo ez, behintzat, horregatik bakarrik, baizik eta, bereziki,
|
euskarak
berezkoa duelako bereizketa hori egitea.
|
|
2015
|
|
|
ondare kulturala ere paisaiaren zati garrantzitsua da. Eta ezinezkoa denez ondare kulturalaz hitz egitea hizkuntza ondarea ere kontuan eduki gabe, Euskal Herriko paisaia babesteko, antolatzeko eta kudeatzeko,
|
euskararen
berezko altxor kulturala ezin da gehiago alboratu, baita paisaiaeta ingurumen politikak koordinatu behar dituen lurralde antolakuntzari dagokionean ere. • Hitz gakoak:
|
|
|
Elkarrizketan, hain justu, euskararen inguruan hausnartzen zuen. Funtsean, kexu zen euskara zaharra (eredua Elizaren euskara litzateke) galtzen ari omen zelako eta gazteen euskara makalegia zelako68 Hala,
|
euskararen
berezko bizia galtzen ari omen zen. Kontua da aterabide gabeko arazoa ematen zuela; izan ere, Berrondorentzat mundu modernoa ezin zen euskaraz eman, eta, honenbestez, ondorioztatuko genuke, euskara galtzera kondenatuta legoke (edo Euskal Herria premodernotasunera).
|
|
|
Euskarazko denbora egituren azterketan
|
euskarak
berezkoak dituen egiturak eta ezaugarriak identifikatuditugu ekonomia corpusean. Etiketatze esperimentuan ikusi izan denez, ingelesezko TimeML ereduaegokia da euskarazko denbora informazioa adierazteko.
|
|
2016
|
|
|
Auzitegiek bertan behera utzi dituzte UPNk hor hartutako erabaki batzuk. «Euskara frantsesarekin, ingelesarekin edo alemanarekin parekatu zuten lan deialdietan, eta auzitegiek esan zuten ezin zela,
|
euskara
berezko hizkuntza delako, eta hori egitea euskara edukiz hustea delako». Urbiolak dio hizkuntza paisaian ere gisa bereko erabakiak hartu zituztela:
|
|
|
Azken batean,
|
euskarak
berezko hiztunak behar ditu, bere bereak dituen hiztunak, komunikazio egoera guztietan euskara lehenetsiko duten hiztunak. Euskaltzale porrokatuak izan gabe eta izan beharrik gabe, modu naturalean, hizkuntza berezkoa dutelako, euskaraz bizi eta pentsatuko duten hiztunak eta, aldi berean, munduari zabalik dauden hiztun eleaniztunak.
|
|
2017
|
|
|
Hala ere, beste hizkuntzetan bezala gurean ere botere elementu hauek sartu egin ziren, gizarteko desberdintasunak irudikatzeko tratamendu desberdinen erabileraren bitartez. Honek, elkartasunezko
|
euskararen
berezko tratamenduaren (T), hau da, hitanoaren desplazamendu bat ekarri zuen bere erabilera kasu batzuetara mugatuz.
|
|
2018
|
|
|
Hiztegi zein itzultzaileek jatorrizko terminoaren egituraren kalkoetara jotzeko joera duten bitartean, adituek
|
euskararen
berezko egituretara jo ohi dute. Hori horrela izanik, medikuek sortutako lagina hobetsi dugu hiztegietatik erauzitako adibideak baino.
|
|
|
Bi medikuri egitura horietako adibideak eman dizkiegu, horiei euskarazko ordainak emateko. Izan ere, Zabala et al. (2012) lanean erakusten duten bezala, hiztegi zein itzultzaileek jatorrizko terminoaren egituraren kalkoetara jotzeko joera duten bitartean, adituek
|
euskararen
berezko egituretara jo ohi dute. Hori horrela izanik, medikuek sortutako lagina hobetsi dugu hiztegietatik erauzitako adibideak baino.
|
|
|
Auzia da zuri ere gustatuko litzaizukeela, zuk ulertzen duzun bezala besteen euskalkiak sentimenduak adierazteko, bizitasuna izateko, egunerokotasunean bizitzeko, solas egiteko, maitemintzeko, bertsotan egiteko eta beste balio duela… bada, ez legokeela gaizki besteek ere ulertzea Euskal Herria jada ez dela soilik eraikiko euskararen arnasguneetatik, eta periferiek ere euskaraz egiten dutela, dakiten horretan, batuan. Batuan egiten dutela bertsotan, larrutan, lanean, kalean… Demagun,
|
euskara
berezkotzat ez duen inguruneetakoei beren euskararen jatorria eta mailaren nolakotasuna ulertzeko ez diegula lehen graduko elkarrizketa bat egiten. Demagun, euskalkirik ez dut, ingurune erdaldunekoa naiz eta, bertsotan esanda, armairutik ateratzen zarela, eta gero ez dagoela galdera gehiagorik.
|
|
|
" Orokorrean
|
euskarak
berezko tresna baliorik ez daukala uste da, euskaraz jakitea ez baita beharrezko antzematen lanean aritzeko edo eguneroko bizitzan konpontzeko, salbu eta eremu zehatzetan[...] Baina euskararen balio instrumentala lehen baino handiagoa dela eta eremu batzuetan (hezkutan eta administrazio publikoa zehatz esanda) badagoelako pertzepzioa, euskara lana bilatzeko beharrezkoa baita edo gutxienez laguntz... [...] Seme alabak hizkuntza eredu elebidunetan (B eta batez ere eredutan) eskolatzea erabakitzen duten guraso askoren arrazoi nagusia euskararen balio instrumentala da, eta, horietan askorena, baita bakarra ere) Amorrortu et al 2010, 122).
|
|
|
Azken batean,
|
euskarak
berezko hiztunak behar ditu, bere bereak dituen hiztunak, komunikazio egoera guztietan euskara lehenetsiko duten hiztunak. Erabileraren bizilegean, euskara bere senetik, bere muinetik, sorberrituko duten hiztunak.
|
|
|
Beraz, euskararen etorkizuna berezko hiztunekin trinkotutako euskarazko harreman sareak etxez etxe, herriz herri eta hiriz hiri hedatzean datza. Euskaraz beste edozein hizkuntzatan baino gaitasun eta erraztasun handiagoa duten euskaldunak dira
|
euskararen
berezko hiztunak; euskara dutenak beren kolkorako, beren kautarako, barne mintzo eta gogoetarako tresna. Azken batean, berezko mintzoa euskara dutenak, ardatz hizkuntza euskara dutenak, euskaratik eta euskaraz bizi direnak.
|
|
|
Azken batean, berezko mintzoa euskara dutenak, ardatz hizkuntza euskara dutenak, euskaratik eta euskaraz bizi direnak. Gaur egun,
|
euskararen
berezko hiztunak, bereziki, Amezketa, Aulestia, Leitza eta Azpeitia bezalako arnasguneetan bizi dira eta ugariak dira hamar urte arteko neska mutikoen artean.
|
|
|
|
Euskararen
berezko hiztunek badute ezaugarri bat: gaztelania ulertzeko hainbestean moldatzen dira, arazorik gabe, baina mintzatzeko ez dute euskaraz adinako erraztasunik.
|
|
|
Gaztelaniaren nagusitasunaren jagoleek garrantzia ikaragarria ematen diote gaztelania zuzen eta egoki erabiltzeari, jakin badakitelako hor jokatzen dutela gaztelaniaren nagusitasunaren etorkizuna. Horregatik, gaztelania euskararen doinu, ahoskera eta egituratik hitz egiten duten
|
euskararen
berezko hiztun horiek gaztelaniaren hizkuntzakeriatik bultzatutako burla eta isekak jaso izan dituzte. Euskararen aurkako hizkuntzakeria bereziki erasokorra eta krudela gertatu zen joan den XX. mendean bizi izan ziren euskararen azken hiztun elebakarrekin.
|
|
|
Euskararen aurkako hizkuntzakeria bereziki erasokorra eta krudela gertatu zen joan den XX. mendean bizi izan ziren euskararen azken hiztun elebakarrekin. Gaur egun, oraindik ere,
|
euskararen
berezko hiztunen memoria kolektiboan iltzatuta dago hizkuntzakeria hura eta gaztelaniarekin arazorik izan daitekeenaren beldur haize horrek eragina du" erdaraz ongi egiten" ikasteko.
|
|
|
Eta, bestela, burla eta barrea, adar jotzea eta umiliazioa: txisteak, karikaturak eta, besteak beste," Ocho apellidos vascos" filmaren estereotipoak" gaztelania garbian" mintzo ez den
|
euskararen
berezko hiztun astakirtenarentzat.
|
|
|
Espainiako nazionalismoaren hizkuntzakeria erasotzaile bihurtzen da, batik bat, gaztelaniak esklusiban dauzkan esparruak euskarak ere modu berean jorratu nahi dituenean. Espainiako estatuko botereetatik ez da sekula eragozpenik jartzen Espainiako edozein udalerritan gaztelania hutsezko eskolak zabaltzeko, bai, ordea,
|
euskara
berezko hizkuntza den lurraldean euskara hutsezko eskolak zabaltzeko, orain azkena Iruñean gertatu den bezalaxe. Inork ez du zalantzan jartzen Valladoliden gaztelania hutsezko eskolak zabaldu behar direla eta, orduan, zergatik jartzen da zalantzan Iruñean euskara hutsezko eskolak zabaltzea?
|
|
|
hori erakusten du eskualdeko toponimiak. Gainera, dirudienez Aiaraldeak
|
euskararen
berezko dialekto bat zeukan, gaur egun galdurik dagoena (Ulibarri, 2015: 317).
|
|
|
Haurrak,
|
euskararen
berezko silaba nahasketa batengatik, izen ospetsu hau laburtzen zuen eta bere mintzairari grazia handia ematen zion. Aitari eskatu nion ez bakarrik hemen uztea, ama hilik baitzaigu. Bestalde, Zumalikarrak ez omen zuen aski fusilik haren adineko gizonei emateko. Baina hi, gazteagoa izanik, joaten ahal hintzen. Ez nuen besterik eskatzen, baina ez ninduten onartuko, erantzun zuen haurrak sekretu airean:
|
|
2019
|
|
|
3
|
euskarak
berezko espazio sozio funtzionalak behar ditu: "... funtzio batzuetan jarduteko beharrezkoa edo onuragarria izan behar du(...) ez dakitenek sentitu behar dute ez jakite horren galera edo kaltea" (Zalbide, 2015:
|
|
|
|
Euskararen
berezko baliabide eta ahalmenen ezagutza eta erabilera, oro har, mugatua da. Hizkera kolokialari dagokionez, erreferentzia falta handia da, erdarazko erreferentzia indartsuen erdian bizi garen mundu gero eta smarti, tabletzale, saretu eta plataformalago honetan.
|
|
|
Berritasun nagusia da
|
euskarak
berezko batzordea izango duela eta lehen sektorea sustapen ekonomikoarekin eta enpleguarekin elkartu dutela.
|
|
|
Aditz nagusiaren eta laguntzailearen erabilera da
|
euskarari
berezko zigilua eman diona.
|
|
|
|
Euskarak
berezkoak ditu, bai, izen eta adjektibo batzuk; berezkoak ditu pertsona izenordainak, eta erakusle eta adberbio batzuk. Horregatik, hitz horiek ere eskura izanen dituzu konparazioak egiteko.
|
|
|
Eta zapaltzaileen ikuspegia barneratzera eta metabolizatzera kondenatzen da zapaldua.
|
Euskara
berezkoa eta etxekoa litzateke, erdara litzateke ikasi beharrekoa eta unibertsala.101 Euskara, jakin beharrik gabe, iluna eta traketsa iruditu zaio betiere kultura handi globalaren argipean sentitu den gure oligarkiari. Euskara ez jakitea edo ahaztea goi mailako ikasketa gradu bat dela pentsatu dute euskaldun askok.102
|
|
2020
|
|
|
Julio Caro Barojak esaten zuen oker judizialak arrazoi linguistikoengatik gertatu zirela hein handian. Mikel Azurmendik eta Gustav Henningsenek frogatu dute akelarre hitza ez zela
|
euskaraz
berezkoa, ez sorginen hizkerakoa, baizik inkisidoreek eraikitako satanizazio argudioa. Akelarre amarru hitz hori 1619ko udaberrian sortu zuen, nork eta Logroñoko Inkisizio Tribunalak.
|
|
|
Hala ere, mendekotasun orokor horretatik guztiz libratzerik lortu ez arren, nabarmentzekoa da Oihenarten intuizioa eta modernotasuna (Gomez 1991, 2006, 2008; Oyharçabal 1989, 1993) gai izan baitzen indarrean zegoen eredu klasikoa gainditu eta euskararen deskribapen beregain eta egokiagoa egiteko bost puntutan, behintzat: ...uru berbera mantendu arren (alegia, sei kasu), ez ditu aintzat hartzen bokatiboa eta akusatiboa (nominatiboaren bidez adierazten direlako euskaraz), eta beste bi kasu gehitzen ditu" casus negandi seu dubitandi ezeztatzekoa edo zalantzazkoa, [(r) ic] eta casus agendi edo activus [(e) c]" (Gomez 1991), hau da, gaurko partitiboa eta ergatiboa; d) adizki trinkoak edo sintetikoak hartu zituen
|
euskararen
berezko aditz gisa; e) lau aditz laguntzaile bereizi zituen, gaur egiten den bezala (Oyharçabal 1998: 445).
|
|
2021
|
|
|
Hain zuzen, (is) am (a, o) atzizki indoeuroparra duten edota latinetiko deantroponimikoak diren zenbait leku izenen hizkuntza trataerak edo bilakaerak, –erromantzearekin batera ezina denak eta
|
euskarak
berezkoa edo barnekoa duenak– garbi samar adierazten du izendapen horiek sortu edo iritsi zirenean euskal enborreko hizkuntza gailentzen zela, alegia, biztanleria euskalduna zela, egun ditugun formak ezin direlako azaldu hasieratik bertatik euskal hiztunak egon ezean. Orobat, arkeologia arloko informazioak, Pirinioetako cromlechen banaketak adibidez, ez du" ipar sortaldea vs. gaineratiko lurraldea" bereizkuntza sostengatzen laguntzen.
|
|
|
31.4.4a Ikusi dugun bezala
|
euskarak
berezko jokabidea du perpaus erlatiboen eratzeko. Horrek ez du esan nahi, halere, ohiko erabide horretaz landa beste modurik ez dezakeela balia.
|
|
|
Aitzitik, euskararen eta inguruko hizkuntzen arteko aldea hain da sakona, non alferlana den hortik jotzea. Halako erabakiek
|
euskararen
berezko baliakizun, lanabes eta bitartekoei gaitz egiten diete eta bizia laburtzen diote hizkuntzari. Euskarak iraungo du hiztunek haren ezaugarriei eta berezitasunei eusten badiete.
|
|
|
Teoria hori zalantzan jartzeko erabat baztertzeko bestelako probak lirateke toponimiaz baliatu da Zaldua liburu honetan: “Euskal jatorrikoak ez diren zenbait leku izenen hizkuntza trataerak edo bilakaerak erromantzearekin bateraezina denak eta
|
euskarak
berezkoa edo barnekoa duenak garbi samar adierazten du izendapen horiek sortu edo iritsi zirenean euskal enborreko hizkuntza gailentzen zela gure lurraldean, alegia, biztanleria euskalduna zela”.
|
|
|
Arkitekturaz aritzea, euskaraz, munduko beste hizkuntzetan egiten duten moduan. Garai hartan EHU itzulpenak egiten hasia zen (Muller eta Vogelen Arkitektura Atlasa, Paricioren Arkitekturaren eraikuntza, Sola Moralesen Hiri hazkunde motak), itzulpen onak eta beharrezkoak, baina guk
|
euskarazko
berezko sorkuntza bultzatu nahi genuen.
|
|
|
Artikulugintzan Aldiri aldizkaria egon da soilik, nik dakidala. Eta
|
euskarazko
berezko liburugintzan, UEUren argitalpenak baino ez, salbuespenen bat kenduta. Udako Euskal Unibertsitatea, beraz, ia oasia da euskarazko ikerketa arkitektonikoaren basamortuan.
|
|
2022
|
|
|
Ozaitak (2014) bi ikuspegi jaso zituen: batzuek zioten generoa bereiztea ez dela inorentzat kalte, ezta berdintasunera bidean atzerapauso ere, eta gainera
|
euskarak
berezko duen aberastasuna dela hitanoa; beste batzuek, berriz, garai berrietara egokitzeko beharra ikusten dute, eta hitanoak ez omen du laguntzen genero aniztasuna ikusarazten. Alberdi Zumetaren (2019) parte hartzaile batzuek sexistatzat eta atzerakoitzat jotzen dute hitanoa, hain zuzen, bereizketa horrengatik.
|
|
|
Bestalde, VI. Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzek ere interpretazio hori babesten dute. Izan ere, 3 urte bitarteko seme alabak dituzten familietan
|
euskararen
berezko transmisioa oso altua da; erabatekoa da (batzuetan erdararekin batera) guraso biak euskaldunak direnean, eta handia gurasoetako bat erdalduna denean. (Eusko Jaurlaritza et al., 2016:
|
|
|
Adin taldeetan gorantz egin ahala EKEk erakusten duen beheranzko joera orokorra heldu gazteek eten izana,
|
euskararen
berezko transmisioa seme alabengan bermatzeko ahaleginaren ondorioa litzateke; hau da, haiekin euskaraz gehiago egingo lukete adin talde bereko solaskideekin baino.
|
|
|
Beraz, nahiz eta eskura dagoen informazioak ez duen frogatzen kausazko lotura zuzenik dagoenik, gure usteak oinarri sendoa omen du. Horren arabera, adin taldeetan gorantz egin ahala EKEk erakusten duen beheranzko joera orokorra heldu gazteek eten izana,
|
euskararen
berezko transmisioa seme alabengan bermatzeko ahaleginaren ondorioa litzateke; hau da, haiekin euskaraz gehiago egingo lukete adin talde bereko solaskideekin baino. Neurri apalagoan bada ere, antzera gerta liteke 45 urte bitarteko heldu nagusiekin, horietako gazteenak kaletik beren seme alabekin oraindik ibiliko direlako.
|
|
|
«Tuteratik argi eta garbi aldarrikatzen dugu
|
euskara
berezko hizkuntza dela. Ezin da euskara Nafarroa gabe ulertu, eta, Tutera Nafarroa baldin bada, euskara bere hizkuntza da».
|
|
|
Nafarroan sektore euskaltzaleek euskara ikastera behartu nahi dutela dioten eskuineko sektoreek maiz Erribera erabiltzen dute inposizioaren ideia azpimarratzeko. Hordagoko kideek, berriz, atzo ozen azpimarratu zuten Erriberan ere
|
euskara
berezko hizkuntza dela. «Tuteratik ezin da bertzerik gabe erran euskara alemana, ingelesa edo frantsesa bezain errespetagarria denik».
|
|
|
Horregatik, ohikoa zen galaxia guztietako haurrek izen jatorrak izatea eta abizenak euskalduntzea.
|
Euskarazko
berezko abizenak, ordea, odol eskubideak soilik eskaintzen zituen. Euskalia sortu zenetik, Elkargoaren berri zuen edonork bertako kide izan nahi zuen.
|
|
|
Galdera honen bidez, aztertutako corpusean agertzen diren diskurtso mugimenduak zeintzuk diren jakin nahi da, eta egitura prototipikorik ote dagoen ikusi. Esan bezala, azterketa hau egiteko Hylanden (2000) eredua hartu da erreferentziatzat, baina beti ikuspegi ireki batetik,
|
euskararen
berezko eskaerei erantzuteko.
|
|
|
Eta lau hizkuntzetatik, euskara da ikasten zailena, irakasleriaren erdiarentzat izanik hizkuntza ikasten nekeza. Azken ondorioak bat egiten du Amonarrizek (2019) azaldutakoarekin, izan ere, gizartearen usteetan sakon erroturik dago
|
euskarak
berezko ezaugarri duela ikasten zaila den hizkuntza izatea. Geroari begira, interes handikoa litzateke orain Haur eta Lehen Hezkuntzako graduetan diren ikasleek (etorkizuneko irakasleek) dituzten usteak ikertzea eta bien arteko konparaketa egitea, euskarari buruzko zailtasun usteen joera ezagutze aldera.
|
|
2023
|
|
|
Euskaraz ari behar duten irakasleek formakuntza berezia behar dute, ez direlako ari edozein hizkuntza normalizatuan, hizkuntza normalizatu ezohikoan baino. Bestaldetik,
|
euskarak
berezkoak dituen ezaugarri linguistikoak aintzat hartu ezik, normalizatu gabeko hizkuntzan ariko gara erabat.
|
|
|
Ezin uka daiteke eskolak haurrak euskalduntzean duen garrantzia, baina gurea hizkuntza gutxi (ago) tua dela kontuan harturik, euskaraz aritzeko aukerak eskasak dira. Eta
|
euskara
berezko hizkuntza ez duten haurrek erabilerarako aukerarik ez badute, ezin izango dute
|
|
|
Ikasleek adierazkortasun bila jotzen dute erdaretara, kasu askotan ez dituztelako
|
euskararen
berezko baliabideak ezagutzen, ez dizkiegu erakusten, eta ez dituzte inon entzuten. Erdarekiko menpekotasuna hortik ere uler liteke, hizkuntza kolonizazioa gertatzen dela, hizkuntza hegemonikoek funtzio guztiak betetzen dituztela, euskararen kaltetan.
|
|
|
«Lehendik ere datorren prozesu baten beste katebegi bat da, baina badu garrantzi kualitatiboa. Hizkuntza biziberritzeko prozesuan, argi dugu
|
euskarak
berezko funtzioak eta berezko esparruak behar dituela, eta horixe galarazi nahi dute epai hauek. Bigarren mailako hizkuntza bihurtu nahi dute euskara:
|
|
|
«Lehendik ere datorren prozesu baten beste katebegi bat da, baina badu garrantzi kualitatiboa. Hizkuntza biziberritzeko prozesuan,
|
euskarak
berezko funtzioak eta esparruak behar ditu, eta horixe galarazi nahi dute epai hauek. Bigarren mailako hizkuntza bihurtu nahi dute euskara:
|
|
|
Bistan denez, ikasitako omnipotentziaren baitan gradazio desberdinak egon litezke, eta hizkuntza hegemonikoko hiztun guztiek ez dute muturreko jarrera hartzen. Jarrera erabat supremazistak dituztenen beste aldean kokatuko lirateke elebitasun formal itxuraz berdinzalearen alde egiten dutenak; baina
|
euskararen
berezko hizkuntzaren izaera eta gutxitze prozesua aintzat hartu gabe, de facto, gutxitutako egoera hori mantentzea bultzatzen dutenak, gaztelera hizkuntza komun eta unibertsal gisa eta euskara tokiko hizkuntza partikular gisa kontsideratuz.
|