|
2002
|
|
|
– Era berean,
|
euskararen
batasunerako prozesua hasita zegoen, eta euskaldunek ere ez zekiten batzuetan zein zen irratietan erabili behar zuten hizkuntza: batua ala norberaren euskalkia, literarioa ala mintzo naturala?
|
|
2003
|
|
|
1964an 12 sortu ziren Gipuzkoan eta 4 Bizkaian. Garai hartan
|
euskararen
batasun prozesuak bultzada berriak jaso zituen, Baionako (1964) eta Arantzazuko (1968) Kongresuekin. Berritze horren beste adibide bat alfabetzatzearen eta euskalduntzearen esparruan ikus daiteke.
|
|
2007
|
|
|
Bitartean segida gutxiko saiakerak izan dira. XX. mendearen bigarren erdialdean,
|
euskararen
batasun prozesuarekin batera, euskaltzale gazteak, segida izango zuen euskara kultur hizkuntza bilakatzeko saiotan hasi ziren. Paradoxikoki, arinago prestatu eta kaleratu zen Natur Zientziak hiztegia, euskararen lehen hiztegi gaurkotua baino:
|
|
2011
|
|
|
Abuztuaren 22tik 24ra bitartean Euskaltzaindiak Loiolan jesuiten egoitza nagusian, Euskaltzaleen VI. Biltzarra antolatu zuen eta Euskal Idazkaritzak Baionako biltzarra abuztuaren 29 eta 30ean. Segidan ikusiko dugunez, Loiolakoak
|
euskararen
batasun prozesuan ez dirudi ekarpen berezirik egin zuenik, Baionakoa, aldiz, hizkuntzaren batasunerako ezinbesteko hitzordua izan zen.
|
|
|
Beraz, lehen saio honetan elkartea sortzeko ekimena
|
euskararen
batasun prozesuarekin lotuta agertzen da. Torrealdaik Ermuko bileraren berri eman zuen JakinIdatz/ Hegats buletinaeko zenbaki horretan bertan esplizituki adierazi zuen idazleen elkarteak hizkuntzaren batasun prozesuarekin bat egin behar zuela (Torrealdai, 1968:
|
|
|
Ikusi dugunez, idazleen elkartea sortzeko lehen saioak euskararen batasunaren alde jarrita zeuden. Beste idazle eta euskaltzale batzuek, berriz,
|
euskararen
batasun prozesutik guztiz kanpo kokatutakoek, beraien elkarteak sortu zituzten. Horietako batek goi mailako asmoa zuen, 1986an Tolosan sortutako Euskerazaintza Herri Akademiak hain zuzen ere.
|
|
|
Azkenik aipatuko dugun biltzarra UPV/EHUko Leioako ikasgunean burutu zen (1994) eta Euskaltzaindiaren 75 urteurrena ospatu nahi zuen. Leioakoa oso garrantzitsua izan zen
|
euskararen
batasun prozesua berrindartzeko. Ordura arteko biltzarretan, Xabier Kintanaren ustez, Euskaltzaindia hizkuntzaren ikerkuntza aseptikoetan murgilduta egon zen, «nazioarteko euskalariak elkartu eta horien bidez gure jendeen, eta agintarien?
|
|
|
Euskal Idazleen Elkartea sortzeko lehen saiakera Ermuko bileran (1968) egin zen. Beraz, elkartea sortzeko ekimena
|
euskararen
batasun prozesuarekin lotuta agertzen da. Hala ere, lehen saiakera horrek ez zuen arrakastarik izan.
|
|
|
139). Lekuonak dio Akademiari eskatu zaio eta ez Akademiak erabaki du, hau da, Euskaltzaindiak
|
euskararen
batasun prozesua abian jartzen zuen euskaltzaleen sektore batzuetatik jasotako presioarengatik95 Halaber, Lekuonak aipatu zuen batasuna hiru esparru hauetarako aproposa zela: aldizkarientzat, ikastolentzat eta Elizarentzat.
|
|
|
Ez ditugu aztertuko Baiona (1964) eta Arantzazuko (1968) erabakien arteko aldeak zeintzuk izan ziren, ez baita gure ikergaia. Hala ere, H-aren inguruko afera,
|
euskararen
batasun prozesuan izan zuen eraginarengatik, laburki bada ere komentatuko dugu.
|
|
|
Beste bi topaguneak (Baionakoa eta Ermukoa) ezinbestekoak izan ziren, 60ko hamarkadan
|
euskararen
batasunaren prozesua dezeleratzen hasi zenean, prozesua aktibatzeko eta aurrelan batzuk prestatuz Euskaltzaindiari presioa egiteko.
|
|
|
UNEDeko Bergarako zentroa 1976an sortu zen, eta hasieratik lotura estua izan zuen euskararekin. Euskarazko lehen hitzaldia Jose Mari Aranaldek eman zuen «Xalbador» bertsolari hil berriaren gainean (1977) eta hurrengo urteko Euskaltzaindiaren VIII. Biltzarra,
|
euskararen
batasun prozesuaren gainean, bertan, UNEDen egoitzan burutu zen. 1977/ 78 ikasturtean Euskal Kultura Departamentua (EKD) sortu zen.
|
|
|
Laburbilduz, hasieran euskara mordoiloaren alde, ondoren euskararen batasuna bilatuz, eta azkenik, Euskara Batuaren bozgorailu eta motorretako bat izanez, Jakinek erreferentzialtasun kultural izugarria eskuratu zuen. Eta
|
euskararen
batasun prozesuak aurrera egiten zuen heinean (eta aldizkaria debekatuta egon ez zen garaietan), proiektua haziz joan zen bai kolaboratzaileei dagokienez, bai harpidedunei dagokienez ere179 Halaber, euskararen normalizazio prozesuarekin hizkuntza estandarra bai gizartean bai esparru unibertsitarioan ere, finkatu den heinean, Jakinek agian erreferentzialtasun hura galdu du....
|
|
|
Biltzarretako hizkuntza erabiliena euskara izan da hasieratik, eta gai nagusia euskal hizkuntza, modu zabalean hartuta (Hizkuntzalaritza gaiak, Literatura, Filologia zein Folkloreari buruzko hitzaldiak eta abar). Ikusiko dugunez, biltzarrok ez dira soilik izan erudito euskaldunen topaguneak, aitzitik berebiziko garrantzia izan dute
|
euskararen
batasun prozesuan.
|
|
|
Laburbilduz, Jagon sailekoek, bostek, euskararen erabileraren hedapena eskatu zuten, bakoitzak proposamen desberdinak planteatu zituen, baina gehienek esplizituki, hizkuntza batasuna eskatu zuten. Hala, Arantzazuko lehen biltzar honetatik abiatzen da biltzarren eta
|
euskararen
batasun prozesuaren arteko lotura estua.
|
|
|
Erbestean, eta oinarri sozialik gabe, proiektu asko zituen baina garaiko baldintzapenetara egokitu gabe, lorpenak oso txikiak izan ziren (adibidez, aldizkariaren aurreikuspenak ez ziren errealistak izan). Euskaltzaindiak 1968an
|
euskararen
batasun prozesua abian jarri zuenetik, Urrestarazu, eta beste jeltzale euskaltzale batzuk, euskal kulturgintzaren dinamiketatik gero eta baztertuago geratu ziren. Ordutik aurrera Euskara Batuaren dinamika hegemonikoa izan zen, eta garapen aukera gutxi utzi zien Euskara Batuaren aurka zeudenei, nahiz eta, berez, ez zeuden euskararen batasunaren aurka.
|
|
|
Arestian esan moduan, Euskaltzaindiak Arantzazuko biltzarrean (1968)
|
euskararen
batasun prozesua abian jartzea erabaki zuen, baita horretarako oinarrizko zenbait erabaki ortografiko gramatikal hartu ere. Ondoko urteetan, biltzarrean hartutako erabakiek gatazka piztu zuten euskaltzale eta euskalarien artean, bai Euskaltzaindian bertan, bai handik kanpo ere, eta, oro har, euskal kulturgintza osoari gehiago edo gutxiago eragin zioten.
|
|
|
«Arantzazuko erabakia kontseilu erakoa zela eta ez agindu erakoa»315 Ikusten denez, euskaltzainburua batasun prozesua moteltzen saiatzen ari zen. Egia esan, Lekuonak, Arantzazuko biltzarra amaitu eta berehala, baita ondoko urte bietan,
|
euskararen
batasun prozesua lideratzeko erakutsitako jarrera epela eta biguna zen. Lekuonak ez zuen ematen batasun prozesuarekin oso konbentziturik, eta zenbait euskaltzain horretaz ohartuta zeuden.
|
|
|
Ondoko urteetan Villasantek gidatu zuen Arantzazun 1968an hasitako
|
euskararen
batasun prozesua. Euskaltzaindiak erabaki berriak hartu zituen317 Horretaz guztiaz gainera, Villasanteri egokitu zitzaion 1978ko Euskaltzaindiaren biltzarra antolatzea, 1968ko Arantzazuko biltzarraren segida zena, Arantzazun hartutako erabakiak berrikusteko.
|
|
|
Villasantek,
|
euskararen
batasun prozesua urratzeaz gainera, Euskaltzaindian zenbait erreforma egin zituen. Erakundearen egitura sendotzeko eta eraginkortasuna areagotzeko proposamenak izan ziren.
|
|
|
Euskaltzaindiak garai honetan, arreta berezia jarri zuen hiztegigintzan. Alde batetik, hizkuntzaren akademia zelako, eta bestetik, 1968an Arantzazun abian jarritako
|
euskararen
batasun prozesuaren osagarri ezin hobea zelako. Euskaltzaindiak hiztegigintzaren esparruan egindako lan mardula Euskera buletinean argitaratu zen eta ez liburu gisa.
|
|
|
Euskal aldizkariei dagokienez, oso garrantzitsua da bereiztea, goi mailakoak eta aldizkari apalagoak edo berri-emaileak, batzuek eta besteek kezka, auzi eta arazo desberdinak izan baitzituzten. Esate baterako,
|
euskararen
batasun prozesuari dagokionez, oro har, esan daiteke goi mailako aldizkariak Euskara Batuaren alde jarri zirela, nahiko modu lasaian, batzuetan ia axolagabean, eta berri-emaileak, berriz, euskararen batasun prozesuan suharki aritu zirela alde edo kontra. Agur, Goiz Argi eta beste batzuek Euskara Batuaren aurkako artikuluak argitaratu zituzten; Anaitasunak, berriz, erabat alde.
|
|
|
Euskal aldizkariei dagokienez, oso garrantzitsua da bereiztea, goi mailakoak eta aldizkari apalagoak edo berri-emaileak, batzuek eta besteek kezka, auzi eta arazo desberdinak izan baitzituzten. Esate baterako, euskararen batasun prozesuari dagokionez, oro har, esan daiteke goi mailako aldizkariak Euskara Batuaren alde jarri zirela, nahiko modu lasaian, batzuetan ia axolagabean, eta berri-emaileak, berriz,
|
euskararen
batasun prozesuan suharki aritu zirela alde edo kontra. Agur, Goiz Argi eta beste batzuek Euskara Batuaren aurkako artikuluak argitaratu zituzten; Anaitasunak, berriz, erabat alde.
|
|
|
Baina euskaltzale batzuk euskaltzainak ziren bitartean, beste batzuk euskararik ere ez zekiten. Euskaltzainak zirenak, 1968an hasitako
|
euskararen
batasun prozesutik aldendutakoak ziren. Datu hauek guztiak kontuan hartuta, pentsa liteke, baina oraindik aztertu gabe dago, Eusko Ikaskuntzaren proiektuan bildu zirela abertzaleen baitan zeuden bi tradizio oso desberdin:
|
|
|
Lizardi, Zaitegi, Ibiñagabeitia...) eta handik edaten zuten euskaltzaleak baziren. Euskaltzale horiek,
|
euskararen
batasun prozesuan albo batera geratu ziren uneren batean, edota bertan ez zuten parte hartu nahi izan. Guztien artean EI/ SEV proiektua martxan jarri zuten.
|
|
|
Guztien artean EI/ SEV proiektua martxan jarri zuten. Elkarte zientifiko honek ez zuen
|
euskararen
batasun prozesuarekin loturarik izan. Azken finean EI/ SEVk euskal eremuko gaien ikerketa planteatzen zuen elkarte zientifikoa izanik, ez zeukan zertan batasun prozesuan parte hartu.
|
|
|
Amaitzeko, ez bata ez bestea, ez Labayru ez Eusko Ikaskuntza, ez ziren
|
euskararen
batasun prozesuaren alde ez kontra argiro agertu, eta inplikatu ez ziren neurrian, eta beren argitalpenetan idazkera biak onartu zituzten heinean, ez ziren batasunaren alde jarri. Halaber, bietan ikerkuntza zientifikoaren emaitzaren zabalpenerako (dela etnografikoa Etnikerren kasuan, dela beste edozein jakintza arlotakoa, Eusko Ikaskuntzaren kasuan), liburu eta aldizkarietan, gehien erabilitako hizkuntza gaztelania izan zen.
|
|
2013
|
|
|
Euskararen egoeraz ere aritu ziren, eta euskara batuaren garrantzia aldarrikatu zuten: ?
|
Euskararen
batasun prozesua izan da, hizkuntzaren aitorpen ofizialarekin batera, euskara bera berreskuratzeko eta biziberritzeko oinarrizko faktorea?.
|
|
2015
|
|
|
43
|
Euskararen
batasun prozesuak eragindako eztabaida eta liskarrei buruz, ikus, besteak beste, Koldo Mitxelena, 2001: 281 eta 305
|
|
2018
|
|
|
Era berean, aurrera begira euskara batuak Ipar Euskal Herritik begiratuta dituen erronkak zeintzuk diren eztabaidatu zen kolokio horretan. Izan ere, 1960 hamarkadaren hasieran ekarpen esanguratsua egin zitzaion
|
euskararen
batasun prozesuari Ipar Euskal Herritik.
|
|
2019
|
|
|
Era berean, aurrera begira euskara batuak Ipar Euskal Herritik begiratuta dituen erronkak zein diren eztabaidatu zen kolokio horretan. Izan ere, 1960 hamarkadaren hasieran ekarpen esanguratsua egin zitzaion
|
euskararen
batasun prozesuari Ipar Euskal Herritik.
|
|
2021
|
|
|
[...] polemikak kutsatu zituen literaturgintza berriaren hastapenak ere,
|
euskararen
batasun prozesuan bezala, literatura, hizkuntza eta kulturari buruzko ikuspegi desberdintasunak, belaunaldien arteko desberdintasun eta eztabaida politikoekin batera azaleratu baitziren. Mota horretako eztabaidek behin eta berriro adierazten zuten euskal kulturgintza esparruan lehian ari ziren bi mundu ikusmoldeen arteko borroka sinbolikoa.
|
|
|
Baina gutxi gorabehera imajina dezazuen, hona hemen gure jolas horietako batzuk, geuri bakarrik grazia egiten digutenak eta orduetan entretenituta izan gaituztenak:
|
euskararen
batasunaren prozesua kontatzea, Mafaldaren esaldiak erabilita142; Coppolaren Aitajauna euskal literaturari lotutako jendearekin imajinatzea (antz fisikoak bilatzen genituen baina bestelakoa aurkitzen baduzue, bikoitza balio du); literatura unibertsaleko klasikoen tituluak itzultzea, gaztelaniatik euskarara, ahalik eta euskararik arraroena eta ulergaitzena erabilita143; literaturari lotutako elkar...
|
|
2022
|
|
|
Proiektu berritu horrek gerraurreko eta gerraosteko oihartzunak bazituen ere, benetan aurrekari zuzenak bi izan zituen: batetik, Jakin aldizkaria eta bere kolaboratzaileak, eta, bestetik,
|
euskararen
batasun prozesuan parte hartze zuzena eduki zuten garaiko euskaltzaleak (sarri pertsona berak). Batzuk Euskaltzaindiaren inguruan zeuden, baina handik kanpo kokatutakoak ere baziren.
|