|
2000
|
|
|
Mendebalderen baitan jorratu bada ere, hausnarketa eta irizpideak bideratzeko orduan beharra dago egiteko.
|
Euskara
eredu bakarra, sarritan estuegia, arlo askotan malgutu da, eta lehen hezkuntzan jarraitu beharreko bidea ere hortik joan litzatekeela uste du batek baino gehiagok.
|
|
|
Erasoa orokortu eta haundiagotu egin da ondoren, egoera politikoa gero eta aldekoagoa izan duten neurrian. Matrikulazioaren azken datuek asaldatu dute zenbait gizarte sektore, batez ere lehen aipatu dudan unibertsitateko hura eta bi alderdi politiko nagusien agintariak; eta, geroztik, haurrak
|
euskarazko
ereduetan ez matrikulatzeko etengabeko kanpaina batean egoten dira batzuk. Nafarroan arlo honetako gutxieneko eskubideak lortzeko, ereduen aukerarena edo ikastetxeen autonomiarena kasu, herrialde zibilizatu batean normala ez den borrokan ibili beharra dago.
|
|
|
Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe dute euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean,
|
euskararen
eredua onartu. Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea.
|
|
|
Azken urteotan ordea,
|
euskararen
eredu normatiboa3 gero eta sendoago eta zehatzago zedarritu dugularik, aspaldiko kezkei erantzuten hasteko sasoia iritsi zaigu. Zeinda euskara mintzatuaren eredu normatiboa?
|
|
|
|
Euskararako
ereduaren baliagarritasuna probatzeko erabili den lehen corpusak 121esaldi enuntziatibo eta 98 galdera bakun biltzen ditu. Lehendik geneukan corpusa (Elordieta, 1999):
|
|
|
Ez oso luzerako hala ere. Euskal Irakaskuntzaren izen onaren kanpainatxo bat lehenik, historia agintariek nahi bezala ematen ez den aitzakian; matrikulazioan mezu instituzionalik bat ere ez
|
euskarazko
ereduen alde, gero. Kontraerasoa diputazioburuak gidatu du.
|
|
2001
|
|
|
Administrazioan zein irakaskuntzan ezagutzen ari diren datu asko ez dira gobernuaren aurrekontua sostengatzen duten UPN eta PSNren gustuko: 2000 urtean, eskola publikoan, hamar gurasotik seik
|
euskarazko
eredua euskarazko ikasketak edo euskara ikasgai gisa aukeratu zuten Nafarroan. G eredua (erdara hutsezkoa, euskara ikasgaitzat ere ez duena) beheraka doa etengabe (%65etik %40ra jaitsi da azken hamarkadan), nahiz eta oraindik nagusi den.
|
|
|
Hitz bitan esateko, erabileremu bakoitzerako hizkuntza eredu egokia erabiltzea. Beraz, erabileremuak askotarikoak diren neurrian,
|
euskara
ereduez hitz egin behar genuke, eredu bakarra ez baita nahikoa izango".
|
|
|
Kattalinen Gogoetak aldiz 1955an agertu zuen Piarres Narbaitzek, aliasArradoik?, bereziki neska gaztei zuzendua, hauen emazte prestu eta sanobilakarazteko formakuntzaren euskaraz bideratzeko. Ez aspaldi Elkarlaneanargitaletxeak?
|
euskararen
eredu ala ideologi baliagarria suerta dakigukelakoan?, plazaratu digun nobela labur honek gizpuzkerako egokitzapenaeduki zuela erran behar dugu, Villasanteren eskutik.
|
|
|
Erreakzio bezala hiritarraren euskaraganako aldekotasuna eta atxikimendua indartzea hain zuzen. Nafarro akogobernuak hartutako azken neurrien aurrean esaterako, hirita rrek erakutsitako euskararen aldekotasuna, karrikak betez, haurrak
|
euskarazko
ereduan matrikulatuz, Korrikajendetsu batean parte hartuz... Epe motzean eta sarritan espontaneoki ematen diren erreakzio hauek hiritarrek euskaraganako duten atxikimenduaren adierazle dira eta atxikimendu hau landu eta areagotzea izango da seguruenik erasoei erantzuteko modu natural eta iraunkorrena.
|
|
|
3. Euskararen aldeko eragileen eginkizuna da, epe laburrera eta urgentziazko erantzunak emateko, beren baitan biltzen den jendea aktibatzea eta euskararen aldeko neurrikonkretuetan parte har dezaten dei egitea eta lortzea. Jarrera aktibo hori ekimen ezberdinetan konkretatu liteke, haurrak
|
euskarazko
ereduan matrikulatuz, euskara ikasiz, lan munduko euskara planetan arituz, euskararen alde antolatzen diren festa, aldarrikapen eta ekimen ezberd inetan parte hartuz, administrazioan euskaraz egin diezaioten exijituz, euskarazko produktuak hobetsiz eta kontsumituz...
|
|
|
Honen guztiaren eragina igartzen hasia da zenbait arlotako emaitzetan.
|
Euskarazko
ereduetan egindako haurren matrikulazioetan gehiegi nabarmendu ez bada ere, Helduen Euskalduntze Alfabetatzean badirudi nabaritzen hasia dela. Baina seguru egon Bai Euskarari kanpainarenondo ren euskara lantegietan planifikatzea erabaki dutenenpresa zenbait plan hauek gerarazten hasiak direla dagoeneko, hainbat aitzakia erabiliz.
|
|
2002
|
|
|
Kasu bakar batean ez diogu eutsi idazkera moldatuta emateko tentazioari. Antonio Maria Labaienek 1969an argitaraturiko Aulularia ren itzulpena hain dago gertu gure gaurko
|
euskara
ereduetatik non zilegi iruditu baitzaigu grafia egokituta ematea.
|
|
|
Jakina,
|
euskarazko
eredua bultzatzen duten ikastetxeetara, toki anitzetan segurik hau da kasua, ume erdaldunak joaten dira batez ere, etxean gurasoek ez baitakite euskaraz deusik. Etxeko mintzoa erdara da, eta ikastolakoa, eskola orduetan (gure betiko lan ordu, eskola ordu eta holakoei ordutegi esaten zaie orain darabilgun hizkera landu honetan), euskara.
|
|
|
Ondorioz, euskara eskolara eraman zen, komunikabideetara, liburuetara, eta abar. Eta gainera,
|
euskara
eredu zehatz bat eraman zen, gramatika eta hiztegi berriak lagun zituela. Baina horrek kostu handia izan du euskararentzat:
|
|
|
UPNko gobernuaren euskararen kontrako politika beldurrak eragiten du. Hots, Nafarroako agintariek uste dute lehen hezkuntzan
|
euskararen
ereduen hazkundeak etorkizunean eragingo duen hiztunen potentzialak nabarrismo eta espainolismoari aurre egingo diola, eta horregatik indartzen dute euskararen kontrakoja rrera bortitza lehen hezkuntzaren matrikulazio garaietan. Etorkizunean, ordea, euskal hiztunen kopuruak orduan egongo den gobernua ren eta unibertsitateen hizkuntz eta kultur estrategiak aldatzera behartuko ditu, beti ere, euskara eta euskal kulturaren onerako.
|
|
2003
|
|
|
Argitaratutako testuak idazlearen beste euskal elaberrietarik duen diferentziarik aipagarriena narrazioko
|
euskara
eredua da. Kurl eta EuskM elaberrietako" euskara osotua" barik, bizkaiera literarioa darabil narratzaileak edizio publikatuan.
|
|
|
Kurl elaberriaren aldi berekoa da, beraz, eta Oskillasoren lanik goizetikoena, harekin batera. Geroago, bere beste ipuinak bezala, VascH ikasliburu mardularen orrietan txertatuko zuen irakurgai modura (II, 440) beranduagoko bigarren aldikada horretan, eta metodo horretan erabili ohi zuen
|
euskara
eredura egokiturik.
|
|
|
Batzorde horretan parte hartzen dute Deustuko Unibertsitateak berak, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak, Euskal Herriko Unibertsitateak, UZEIk, magistratu euskaldunek, Justizia Sailburuordetzako itzultzaile eta teknikariek, abokatuek? Horiek guztiak biziki saiatu dira Justizia Administrazioaren sistema informatikoan dokumentuen
|
euskarazko
ereduak izateko, batez ere, dokumentu horiek jurisdikzio guztietan eta bake epaitegietan maiz sarri erabiltzen direnean.
|
|
|
Hartutako neurrien artean, honako beste hauek azpimarratu behar dira: liburuen banaketa merkataritza etxe baten esku uztea (Zabaltzen); liburuentzako ISBNa eta zegokionean aldizkarien ISSNa eskatzea (Historiako urtekariaren kasua); urte bukaeran eratu zen Euskal Editoreen Elkartean sartzea; eta liburuek, hizkuntzari zegokionez,
|
euskara
eredu txukuna izan zezaten, orrazketa eta zuzenketa lana sistematikoki egitea. Hasierako urteetan lan hori sailburuek edo, kasuren batean, kanpoko talde edo erakunderen batek egin bazuten ere, Argia-k adibidez, denborak aurrera egin ahala, Jose Ramon Etxebarriak hartu zuen bere gain ardura hori.
|
|
|
Emaitza akademikoak indartzeko, titulu bat eskuratzeko edota lan merkatuan aukerak ugaltzeko asmoz euskara ikastera zetorren jende multzo andana murriztu da, gizartean bestelako lehentasunak nagusitzen ari direnez edota beharrik antzematen ez dutenez euskara ikastera datorren jendea apaldu egin da. Horri guztiorri, belaunaldi helduek euskararen iraupena gazteagoen esku uztea,
|
euskarazko
ereduen bilakaera zein eragina (hezkuntza arautuan, euskarazko ereduek gora egiten duten heinean, gazteagoak diren ikasleen kopuruak beheranzko joera etengabea erakusten du) nola baita maisu maistren euskalduntze plangintzak edota sektore publikoa euskalduntzera bideratutako egitasmoek aspaldi goia jo ez ezik gainbehera datozela ere gaineratu genioke. Bada, oro har, eskariaren unadura begi bistakoa da.
|
|
|
Emaitza akademikoak indartzeko, titulu bat eskuratzeko edota lan merkatuan aukerak ugaltzeko asmoz euskara ikastera zetorren jende multzo andana murriztu da, gizartean bestelako lehentasunak nagusitzen ari direnez edota beharrik antzematen ez dutenez euskara ikastera datorren jendea apaldu egin da. Horri guztiorri, belaunaldi helduek euskararen iraupena gazteagoen esku uztea, euskarazko ereduen bilakaera zein eragina (hezkuntza arautuan,
|
euskarazko
ereduek gora egiten duten heinean, gazteagoak diren ikasleen kopuruak beheranzko joera etengabea erakusten du) nola baita maisu maistren euskalduntze plangintzak edota sektore publikoa euskalduntzera bideratutako egitasmoek aspaldi goia jo ez ezik gainbehera datozela ere gaineratu genioke. Bada, oro har, eskariaren unadura begi bistakoa da.
|
|
|
|
Euskarazko
ereduak aldatzeko Hezkuntza Departamentuak eginiko zirriborro bat ezagutu zen. Euskarazko ereduetan, eta hainbat arlotan —esaterako soinketan, edo atzerriko hizkuntzan—, irakasle erdaldunak baliatzeko aukera aipatzen zen, eta ateak irekitzen ziren eremu euskaldunean erdara hutsezkoGeredua ezartzeko.
|
|
|
Euskarazko ereduak aldatzeko Hezkuntza Departamentuak eginiko zirriborro bat ezagutu zen.
|
Euskarazko
ereduetan, eta hainbat arlotan —esaterako soinketan, edo atzerriko hizkuntzan—, irakasle erdaldunak baliatzeko aukera aipatzen zen, eta ateak irekitzen ziren eremu euskaldunean erdara hutsezkoGeredua ezartzeko.
|
|
|
Euskalgintzan egindako aurrerapausoek ere izan dute zeresanik noski. Bereziki haurren matrikulazioa
|
euskarazko
ereduetan. Baina baita kontsentsu zabal samarra ondarearen garrantziaz.
|
|
|
Balorazioen aurretik, komeni da zehatz aztertzea zenbateraino den sistematikoa erasoa; badira erabilpen publiko soziala oztopatzera bideraturiko neurriak; besteak, balioa eta izen ona ukatzera, jakitea eta ez jakitea berdin dela, ezertarako balio ez duela, disuasiorako pentsatuak. Hizkuntzaren barneari ere heldu diote, disgregazioari,
|
euskararen
eredu estandarra eta hizkera kolokialak kontrajarri nahirik.
|
|
|
Irakaskuntzan bi muturretan muga latzak ditugu, euskaraz ikasteko oinarri sendoa eman dezakeen haurtzaindegirik ia ez dugu, eta hizkuntzari prestigioa eman liezaiokeen Unibertsitateak erabat gaztelaniaz funtzionatuko duela ziurtatu digute bai UPNk eta bai PSNk proposatu duten plangintzarekin. Irakaskuntza prozesua hizkuntz oinarririk gabe hasi eta gazteek lan mundura sartzeko beharrezko dituzten ikasketak —Lanbide Heziketa eta Unibertsitatea— erdaraz izateak, makina bat guraso atzeratuko du bere haurra
|
euskarazko
eredura eramatetik.
|
|
|
Euskaldunen hazkunde demografikoa gelditu nahi dute. Hainbat nafarrek euskara ikastea edo seme alabak
|
euskarazko
ereduetan eskolatzea erabakitzen dute euskara jakitearen abantailak bultzaturik, gaztelania eta euskara ezagutzearen balio instrumentalez sinetsirik. Motibazio hori euskararen balio soziala azpimarratu eta elikatzen duen politika batek mantentzen du eta Nafarroako Gobernuaren erabaki anitzek motibazio pragmatiko hori ahuldu eta ito nahi dute, euskararen balio soziala eta prestigioa gutxituz, euskara ez dadila izan abantaila soziala eta ez dezala motibazio instrumentalik piztu.
|
|
2004
|
|
|
Fishmanen gogaide, euskararen corpusa arautzeko bide liskartsu horietan
|
euskararen
ereduan eta kalitatean bertan baino areago euskara aldaera horien sozializazio ahalmenik ezean idoro dute euskaltzale batzuek benetako arazoa. Ez alegia begiz jo behar genukeen hizkuntza moldean, molde hori gizarteratzeko orduan daukagun ahulezian baino.
|
|
|
Horrela, bada, Fermin Etxegoienek Koldo Zuazori corpusaren eta estatusaren arteko harremanetan zein zeinen mirabe den gogorarazi nahi diola dirudi,
|
euskara
eredu eta aldaeren inguruko buruhausteetan ogirik gogorrena zein aldetan dagoen seinalatzeko: –Koldo laguna, barkatu atrebentzia; batuera euskalkiak dis yuntivan gaizki egindakoak orain oso bigarren mailako arazo bilakatu zaizkigu.
|
|
|
Ez dezagun hortaz itxura gabeko murrizkeriarik onar, batzuek horretarako grina soberan izaten dugu-eta, berezko problematika berezia duten alorreko gaiak estatusaren esparrura erakartze hutsarekin.
|
Euskararen
eredua edo aldaera, euskararen kalitatea, batuaren eta euskalkien arteko elkarrekintza, ahozko hizkeraren ezaugarri bereziak, idatzizkoaren moldea... ez dira nolanahiko huskeriak euskalgintzaren egitasmo orokorrean. Euskalari adituen lana da hori, hizkuntzaren corpusari atalez atal aurkitu behar zaizkion aterabideak moldatzeko gaitasun teorikoa duen jendearen egitekoa.
|
|
|
Hori, jakina, mintzamolde mordoiloaren ezaugarriz josia dago. Testuinguru hori kontuan hartu gabe zentzugabea omen da
|
euskararen
eredu ideala zirriborratzea. Zapuzteko besterik ez ote digu balioko ametsezko euskara eredu teorikoa zedarriztatzeak?
|
|
|
Testuinguru hori kontuan hartu gabe zentzugabea omen da euskararen eredu ideala zirriborratzea. Zapuzteko besterik ez ote digu balioko ametsezko
|
euskara
eredu teorikoa zedarriztatzeak. Juan Luis Goikoetxearen esanetan, hiztunari eska dakiokeena ezin da hizkuntzaren ingurune orokorretik kanpo planteatu, ondoren halako eta halako ezaugarriak dituen mintzamolde distiratsua eskatzeko:
|
|
|
Hala diosku behintzat Juan Garziak, euskararen joskeraren giltzarriak bilatzen leherrenak egin ostean: . Ahozkotik idatzizkora pasatzerakoan,
|
euskarazko
eredurik ez dugunez, edo egonda ere horretan jantzi ez garenez, dugun erreferentzia erdararena da. Idaztera jartzen garenean erdararen pisua datorkigu, erdararen eredua, eta erdararen eskemekin aritzen gara.
|
|
|
Zerria lokatzetan bezala, euskaldun hiztunak euskararen magman irauli luke bere burua, erdarazkoan itsatsi zaizkion ereduak eta moldeak zentzumenetik erauzteko. Lan gaitza jarri digu Garziak, zeren eta testu idatzietan jasota dagoen
|
euskararen
eredu horrek ez baitu bizitzaren taupadarik, nahiz eta inoiz ahozko esapide eta mintzamolde bizi biziak izan. Hizkuntzaren fenomenoa soziala dela diogunean, bizitzaren gizarte magma bera dugu gogoan, bizi dinamikaren elkarrekintza bera, ez testuetan jasoak eta bilduak izan ditzakegun egitura jatorrak.
|
|
|
Artzain erromantizismoaren eremuetako euskaldunak, beraz, grina eskasa erakusten du oro har euskaltasunaren aldeko bihozkada erromantikoan. Isurialde atlantikoko euskaldunak, ahozko
|
euskara
eredurik haratago, ez dakit zer erakutsi behar dion lautadakoari.
|
|
|
–Funtzioak organoa sortzen duelako? esana gogoan, ahozko erabilerak ahozko
|
euskararen
eredua taxutuko du. Erabileraren esparruak ez dira ordea soil soilik ahozko mintzoarenak, idatziaren eremuko erabilerak ere beste horrenbeste egin luke dagokion kodean:
|
|
|
636 Lander Etxebarria: Linguapaxen kongresuan
|
euskararentzako
ereduak, Gara, 2002/4/27.
|
|
|
nafar euskaltzale horiek atzeman duten erreakzio jarrera bat aski zuzena dela. Nafar agintariak beldurrak jota daude, inondik ere,
|
euskarazko
ereduen hazkundearekin, eta hazkunde horren sokak eragin dezakeen identitate eraldaketarekin. Guztiarekin ere, ordea, guk ezin dugu onartu, besterik gabe, beldur horren oinarrian dagoen hipotesiaren ustezko zuzenatsuna:
|
|
|
–Azken urte honetan behin eta berriz azpimarratu da Sanzen gobernuak, euskararen aurka erasoa abiatu duenean, irakaskuntza zuela begi bistan.
|
Euskarazko
ereduen gorakada, hori da UPNk barne barneratuta duen diskurtsotik ezin azaldu dezakeen zerbait, eta kontuan hartuta bilakaera honek etorkizuna marka dezakeela, ulertzekoa da ereduko ikastetxeen eta ikastolen matrikulazioak eragiten dituen bihotzerreak?. 488
|
|
|
Mitxelenak esana da Aranaren hizkuntza arauak printzipio logikoetan oi narrituta daudela eta, aspaldiko hitz mailegatu euskaldunduak baztertu eta hori en euskal ordaina garbizalekerian bilatzeko joera, hain zuzen, azterbide horre tan zehazten dela (262). Hortik sortzen den
|
euskara
ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263). Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen Euskal Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta lan hori Astarloaren lanean oinarrituta burutua du ela.
|
|
|
Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta,
|
euskararen
eredu jatorragoa bilatzeko asmoz. Aranak zein neurritan asmatu zuen ala ez, beste kontu bat da, zenbait puntutan kritikatzekoa, beste batzuetan ez hainbeste, eta besteetan uste den baino gehiagotan, agian, txalotzekoa.
|
|
|
Aranaren enbidoa Euskal Herri osora zabaltzen da Bilbaoko zulo tik, baita Iparraldera ere. Eta han euskara kultur hizkuntza izatea nahi duten aranazaleen
|
euskara
ereduari Lapurdik, herri literaturari atxikirik segitzen du enak, eduki egiten dio, mus jokoan eskutik izateak ematen duen ziurtasunare kin. Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua.
|
|
|
Urkijori ez dio inork eman euskalari patenterik, Karmelo Etxegaraik ez du gai horretan ezagutzarik, Txomin Agirrek euskarazko bi nobela ditu. Autore hauek, azken batean, Ara naren
|
euskara
eredua, garbizalekeria, alegia, zen auzitan jartzen zutena, zeina islatzen baitzen, ez bakarrik izendegian, baita hiztegian bertan ere.
|
|
|
Euskal Pizkundearen historian Euzkerea koak zokoratuegiak izan direla koan baikaude, besteak beste, haien
|
euskara
ereduak bide! aburra egin zuela ko, ordua da, halere, dagokien lekua aitortzea, eta ez bakarrik Aranaren era gina horiengan garbiki islatzen delako, baita eta batik bat, aldizkari horretako talaitatik eztabaida interesgarriak pizten direlako ere. Eztabaidak, errespetuz eginak direnean, gehienetan argigarri izaten dira.
|
|
2005
|
|
|
Sintaxi ederra du josia, hitzetan eta esamoldeetan aiutua eta ugaria da.
|
Euskara
ereduaren aldetik, oinarritua egonik, eredu landu osoago batera jotzen du.
|
|
|
Eta ahozkotasuna izan dugu hizpide bigarren zatiaren atarian ere. Prentsarako egindako
|
euskara
ereduarekin jarraitzen dugu oinarrian kazetariok. Arrazoi edo zutabe izan da ideia hori liburua egiteko, kazetaritzan paper idatziaren birusa hain zabalduta dagoela kontuan hartuta, hain zuzen.
|
|
|
Eta hizkera" jasoago" hori da gazteek eskolan erabiltzen dutena. Okertzeko beldurrik gabe esan genezake, gazteeisinesgarriagoa egiten zaiela dokumentalen hizkera, ikasketetan darabilten
|
euskara
eredutik gertuago dutelako. Ezin esan gauza bera fikziozko hizkerari buruz:
|
|
2006
|
|
|
Hiru Saretak dio gurasoen eskaeren zain egoten zaretela
|
euskarazko
ereduak jartzeko eta zuen egitekoa eskaintza orokortzea dela.
|
|
|
Jakin aldizkariaren azken zenbakiak etorkin ikasle berrientzat bideratutako integrazio eta gizarteratze ereduak eta hezkuntza politika ditu aztergai. Baita ikasle hauen artean
|
euskarazko
ereduaren hautapena bultzatzeko gakoak ere. Ikasle etorkinen eskolatzean eta hizkuntz ereduen hautaketan eragiten duten baldintzak, hezkuntza sistemak ikasle hauen euskalduntzea sustatzeko eskaintzen dituen bitartekoak, eta ikasle etorkinen ama hizkuntzari eta jatorrizko kulturari eman litzaiekeen tratamendua. aztertzen ditu.
|
|
|
Orain dela urte batzuk AEK k inkesta bat egin zuen bere euskaltegietan, Aitor Fernandez de Martikorenak azaldu digunez. «Eskoletan erabiltzen zen
|
euskara
ereduari buruzko inkesta zen. Lehenengo zatian esaldi batzuk zeuden, euskalki desberdinetan idatzita, eta batuaz berridatzi behar ziren.
|
|
|
Erabiltzaile asko ditu, eta baita trebe askoak direnak ere. Hizkera edo hizkuntza independentea/ auto  nomoa izateko aukera ere badu, eta gaur egun badira soilik aldaera honen jabe diren euskaldun (euskañoldun?) asko, batez ere ingurune erdaldunetako ikastetxeetan
|
euskarazko
ereduetan ari direnen artean.
|
|
|
2005 urtean, Kontseilua eta Hezkuntza Sailaren artean, etorkinen seme alabak
|
euskarazko
eredutara erakartzeko egitasmoa hitzartu zuten1 Kontseiluaren egitasmo horretan burututako diagnostikoaren aztergaietako bat hau izan zen: etorkinak eta hizkuntz ereduen hautua.
|
|
|
• Hezkuntza sistemaren baliabide eza (ereduan plaza nahikorik ez, laguntza irakasle eta material nahikorik ez).
|
Euskarazko
ereduetan ikasleak artatzeko baliabiderik ezean errazena A eredura bideratzea da.
|
|
|
50 urteotan Jakin behin eta berriz berrasi da, berrantolatu da, berrasmatu behar izan dugu bizpahiru aldiz, esaterako, 1967ko krisiaren ondoren edo 1977an debekualdi luzearen ostean. Guztietan harrigarriena hasierako hura gertatzen zait niri, nola asmatu zuten
|
euskara
ereduarekin eta aldizkari ereduarekin. Kultura, kultura modernoa, euskararentzat errebindikatu zuten.
|
|
2007
|
|
|
Paisaiaren zabala behatzeko lehen ahaleginean, galdera arrasto hauek utzi nahi ditut: zein adinetakoen
|
euskara
ereduak izan ditugu. Zenbat euskara adinekin jarri gaituzte harremanetan edo jartzen gara jolasean?
|
|
|
Karrantza Haranan bertan jaio eta hazia, gaztelaniaz ikasi zuen eskolan. D hizkuntza eredua duela hogeita bi urte ezarri zen haranean, eta
|
euskarazko
eredu hori baino ez da eskaintzen bertako herri ikastetxean. " eredua ezarri zenean tirabirak izan ziren irakasleen artean; alde ziren batzuk, eta kontra, beste batzuk.
|
|
|
" eredua ezarri zenean tirabirak izan ziren irakasleen artean; alde ziren batzuk, eta kontra, beste batzuk.
|
Euskarazko
eredua aurrerapauso handia izan zen. Irakasle eta guraso jakin batzuei esker lortu zen".
|
|
|
Adibidez, eremu euskaldunean herri batzuetan ezin da erdaraz ikasi eta haurrak 20 kilometrora bidaltzen dira ikastera. Edo zonifikazioaren ondorioz, etxez aldatu eta beste eremu batean egoteagatik ezin duzu haurra lehengo eskolara
|
euskarazko
eredura eraman. Eremu ez euskaldunetako ikastolen kasua ere oso bitxia da, duela 15 urtetik hona bertako ikastolak legez kanpokoak dira, baina erabateko normaltasunez aritzeaz gain, Nafarroako Gobernuaren dirulaguntzak dituzte.
|
|
|
Lehenik, arestian erran bezala, 2001etik 2006 bitartean Nafarroako populazioa kanpotik etorritako jendeaz% 8,3 berretuta, horrek ez baitu iduri euskararen erabilera soziala beheiti ekarrarazi duenik. Bigarrenik, urte tarte horretan Nafarroako Gobernuak jorratu duen hizkuntza politika instituzionalak jarraitu baitu euskararen erabilera soziala ez sustatzen, hizkuntzaren erabilera publikoa baztertzen eta helduek euskara ikas dezaten eta haurrak
|
euskarazko
ereduetan matrikula ditzaten ez bultzatzen. Hirugarrenik, bertze adin taldeetan gertatu diren galerak galera, Nafarroako igoerarik handiena gazteen artean gertatu baita(+ 0,8).
|
|
|
Lehenik, arestian erran bezala, 2001etik 2006 bitartean Nafarroako populazioa kanpotik etorritako jendeaz% 8,3 berretuta, horrek ez baitu iduri euskararen erabilera soziala beheiti ekarrarazi duenik. Bigarrenik, urte tarte horretan Nafarroako Gobernuak jorratu duen hizkuntza politika instituzionalak jarraitu baitu euskararen erabilera soziala ez sustatzen, hizkuntzaren erabilera publikoa baztertzen eta helduek euskara ikas dezaten eta haurrak
|
euskarazko
ereduetan matrikula ditzaten ez bultzatzen. Hirugarrenik, bertze adin taldeetan gertatu diren galerak galera, Nafarroako igoerarik handiena gazteen artean gertatu baita(+ 0,8).
|
|
|
2 2001etik 2006 bitartean Nafarroako Gobernuaren hizkuntza politika murriztaileak segitu du: euskararen erabilera instituzionala bazterrekoa egiten du eta erabilera soziala ez du sustatzen; helduek euskara ikastea eta haurrak
|
euskarazko
ereduetan matrikulatzea ez du instituzionalki bultzatzen, alderantziz ere, egun nafarren erdiek segitzen dute euren haurrak euskarazko hezkuntza publikoan matrikulatu ezin izaten. Halere, nafarren artean euskararekiko jarrera ez da makurtu13 eta ereduko matrikulek ez dute beheiti egin.
|
|
|
Altuna 2001; eta Iztuetak kritika pasadizo honi eskaini dion azterlana: Iztueta 1991, 991 Mitxelenak garbi utzi nahi izan zuen zein irizpide nagusirekin jokatu zen premiazko
|
euskara
eredua hautatzean, zer ez zen inondik ere egin behar eredua finkatzean eta etorkizuneko hizkuntzaren batasuna lantzean. Lauzpabost ereduren aurrean aurkitu ginen gazteok:
|
|
|
inprimerian ateratzen da; gaien gaurkotasuna, garaunketa arina eta euskara erraza bilatzen da.
|
Euskararen
eredua eta kultur aldizkariaren eredua (kulturarekin gaien eremuren bat baino gehiago trataera jasoa ulertuz), arazo biak elkarri lotuak zeuden, eta biak bakarra bezala moldabidetu dira: Jakin ek publiko moderno bat bilatzen duen euskarazko kultur aldizkari modernoa izan gura du:
|
|
2008
|
|
|
Baina baita bertako hainbat dokumentazio euskaraz jasotzekoa ere.Iaz ahalegin berezia egin zuten alor horretan Buruntzaldeko Euskara Batzorde guztiek.Abian jarritako kanpainarekin bat egin zuten gestorietara joanez gero, artekariek erabili ohi dituzten dokumentuak euskaraz lortu zitezkeen; hala nola, zerga aitorpena eta nominena.Artekarien artean ere CD ak banatu zituzten. Euskarri horietan, aipatu profesionalek ohikotasunez erabiltzen dituzten dokumentuen
|
euskarazko
ereduak biltzen dira. Baita alorrari buruzko hiztegi kontzeptuala ere.•
|
|
|
Fonetikari dagokionez, zailtasun handiko lana da erabiltzaile guztiak aseko dituen transkribatzaile fonetiko automatiko bat sortzea, eta horrek ondorio esanguratsuak dakartza, bai hizketa ezagutzeko, bai testua ahots bihurtzeko sistemetarako; kontuan izan behar da, orobat, datu baseak egitean ere sortzen diren zailtasunak. Bigarrenik, prosodiari dagokionez,
|
euskararen
eredua ez da bakarra; are gehiago, oso bestelakoa da leku batetik bestera; azentua, esaterako, hizkuntzalariek asko ikertu duten gaia da, baina, batetik, euskararen azentueta prosodia ezaugarri bereziak eta, bestetik, erakunde arau-emaileen erabakitasunik eza direla eta, oraindik ez dago arauturik. Agerikoak dira horrek sintesirako sortzen dituen zailtasunak.
|
|
|
Pasadizoz pasadizo kateaturiko kontakizun luze hau euskara batuan idatzirik irakurri neban lehenengoz, oraingo erara bigarrenean. Bitzuetan be, alkarrizketak lekuan lekuko
|
euskera
ereduan. Azkenean, oraingo eredua dot xamurren, doituen neureganatzen.
|
|
|
Bere hipotesia indartu nahian, Europako zenbait leku izen eta Europan hitz egin diren indoeuropar hizkuntzetako (hau da, germaniera, zelta, latina eta greziera) zen bait hitz euskaren bitartez azaltzen saiatu da onderengo urteetan argitutako lanetan. Horretarako ezinbestekoak zituen aitzin
|
euskararen
eredu bat izatea eta eredu horre tatik gaur eguneko euskarara eman diren aldaketen berri ematea. Ikusirik alde batetik indoeuroperaren morfema egitura fonotaktikoa euskararena baino askoz konplexua goa dela (kontsonante multzoa hitz hasieran, kontsonantez amaitzen den silaba koda, euskarak ezagutu ez dituen kontsonanteak hala nola labiobelareak, era askotako larin galak,/ p/,/ m/, e.a.) eta bestetik sistema sinpleago batetik konplexuago batera pasa tzea azalbide askoz ere zehatzagoak eskatzen dituela, ez du beste erremediorik indo europerazturiko aitzin euskara proposatzea baino, hau da, indoeuroperak normaltzat dituen fonemak eta distribuzioak aitzineuskararentzat (bere Vasconic) ere proposatu.
|
|
|
6.> Denborarekin erromantzeak latinera itzuliko dira eredu bila, baina hori ger tatuko da erromantze bakoitzak bere mugak ipini dituen finko beste erromantzeei begira. Orduan latinak erromantzearen nortasuna aberastu egingo du, latina beste hiz kuntza izango balitz bezala eta beste hizkuntza zelako; euskararekin ere gauza bera gertatuko da eta hauxe da arrazoia latina
|
euskararen
eredua izan zelako esplikatzeko. Erabat interesgarria iruditzen zait Tartasek (Onsa> hilceco> bidian) >, templum honoris?
|
|
|
hizkuntz premia berriei erantzun beharra. Behar horiei taxuz erantzuten zaien neurrian lortuko da osasungintzan
|
euskara
eredu aldi berean adierazkorra eta eraginkorra. Eta horrekin batera biologiako nomenklaturetan egiten den antzera, klinikan ere (gaixotasunen izenetan adibidez) nazioarteko estandarrei begira jokatu da neurri batean.
|
|
|
Donostia? Euskal Herriko hiriburu euskaldunena izanki eta hizkeraz azken hamarkadetan nagusitu den
|
euskara
eredutik hurbilen dagoena, Donostia litzateke behar bada euskal hiriburu literario naturalena. Areago aintzat hartzen bada euskarazko argitalgintzaren, eta bereziki argitalgintza literarioaren?
|
|
|
+ ga/ atzizki artizkien bakuntzaz eraikitako aldaeren presentzia: soz. aregaz> (36r), > kaus. aregaiti> (41r), > ines. aregan, > adl. aregana> erakoak, hain zuzen (a). > Baina ugariak dira era berean/ a+ ga/, tarteko genitibo barik eraikitako ereduak, sartalde
|
euskararen
ereduko forma nagusiak funtsean: soz. agaz, > ines. agan> (43v), adl. agana> (b):
|
|
|
Izan ere, Bustintzak, berak hola idazteaz gain, Bilboko euskara katedran ere Sabino Aranaren
|
euskara
eredua irakasteari ekin bide zion. Seguruenik 1906 urtean hasita.
|
|
|
Seguruenik 1906 urtean hasita. Hola EAJ alderdiko hainbat gaztek Bilboko institutuko euskara eskoletan izena eman zuten, era horretara sabindar euskara ikasteko aukera eskuratuz (Errasti, Keperin Jemein, Joseba Altuna...) 482 Bustintzaren eskolak tarteko izan ez balira, askoz nekezagoa izango zitzaien jeltzale gazteei Sabino Aranaren
|
euskara
eredua ikastea, liburu soilekin moldatu baitzuten. Eta, jakina, ez dira emaitza berberak lortzen hizkuntza bat norbere kabuz liburuetan ikasiz edo irakasle batek gidatuta.
|
|
|
Zentzu horretan ezin konpara daiteke. Kirikiñoren?
|
euskara
eredua Imanol Arriandiaga moduko garbizale irakurtezin batek eskaintzen zuenarekin: teorian biak eskola berekoak izan arren, lehenak egiazki segitzeko moduko prosa sabindar bat eskaintzen zuen, eta aldiz bigarrenak eredu teoriko antzu bat.
|
|
|
Ondorioz, Azkueren espektatibetara gerturatzen zen. Laudatu ere egin zuen Azkuek Argia tik Bittor Garitaonaindiak sustatzen zuen
|
euskara
eredua, gipuzkeran oinarritua baina beste euskalkiekin osatua. Hola bada, pentsa liteke, Azkueren euskal egunkari ametsa, hein batez, Argiak bete zuela.
|
|
|
Baina emaitzarik gabe508 Azkue hirugarren aldiz, oraingoan aurrez aurre, saiatu zen Primo de Riverarekin hitz egiten auzi hau konpontzeko, baina lortu gabe. Izatez, baliteke Euzkadi egunkariak eskatu izana fabore hori509 Kasu hauetan bada, Azkue ez zen ari
|
euskara
eredu jakin bat ezartzeko borrokan, baizik euskara bera babesteko, edonolakoa izanik ere euskara hori. 1926 urteraino itxaron behar izan zen euskarazko atalak baimentzeko Bizkaiko prentsan.
|
|
|
1929an hil ostean, urte batzuetan Nikolas Ormaetxea. Orixe? nafar euskaltzain urgazlearen kargura azaldu zen Euzkadi egunkariko euskal zutabea, bizkaieraz baina Akademiaren eta Azkuek proposaturiko
|
euskara
eredutik gertuko moldean. Baina 1930etik Estepan Urkiaga. Lauaxeta?
|
|
|
II. Errepublika garaian, sabindar
|
euskara
ereduak segitzen zuen Bilboko (eta Bizkaiko) kazetaritzan gailen izaten. Eredu eta eskola sabindar horretakoak ziren, hain zuzen, Bilbon, II. Errepublika garaian, euskara hutsez atera ziren bi kazetal produktuak:
|
|
|
Hola bada, katedra Azkuek lortuta, bere ideiak zabaltzeko plataforma gisa baliatu nahi izan zuen. Katedrako ikasleei, jakina, berak egokien zekusan
|
euskara
ereduan irakatsi zien. Puntu hau ez du Lakak lantzen baina grosso?
|
|
|
babespean. Bizkaia, osoan, testu, liburu, ofiziala bihurtzeko asmoz. Izan ere, askoz geroago Azkuek berak aitortuko zuenez Izkindea idaztean Bizkai osorako
|
euskara
eredua ezarri nahi izan zuen:
|
|
|
Aurreko ataletan azaldu denez, Bustintza, Azkueren ereduan hasi ondoren, 1906an sabindar euskarara pasa zen. Eta mañariarra jeltzalea zela jakitun, alderdiko zenbait gazte erdaldunek gogotsu ekin zioten katedrara joateari (Karmele Errasti, Keperin Jemein. Jadarka?, Joseba Errasti, Joseba Altuna...) 20 Hala ikasi ahal izan zuten Arana Goiriren
|
euskara
eredua. Beraz Bustintza katedran egoteari esker sabindar euskara ereduak bestela nekez lor zezakeen oihartzuna eskuratu zuen 1906 urteaz geroztik.
|
|
|
Eta mañariarra jeltzalea zela jakitun, alderdiko zenbait gazte erdaldunek gogotsu ekin zioten katedrara joateari (Karmele Errasti, Keperin Jemein. Jadarka?, Joseba Errasti, Joseba Altuna...) 20 Hala ikasi ahal izan zuten Arana Goiriren euskara eredua. Beraz Bustintza katedran egoteari esker sabindar
|
euskara
ereduak bestela nekez lor zezakeen oihartzuna eskuratu zuen 1906 urteaz geroztik.
|
|
|
suntsitzea, ez gutxiago, aurpegiratzen zion. Euskalzaleren publikazioa ere ez bide zitzaion gustatu, zuen hedapena medio
|
euskara
eredua finkatzen baitzuen Bizkaian. Horregatik Arana Goirik, euskarazko aldizkari bat ateratzeko aski bitarteko eta gaitasunik ez zuenez, maila apalagoko baina irakurlego bertsura iritsi gura zuen aldizkako publikazio herrikoi bat sortu zuen:
|
|
|
Beraz Azkueren 1900 urteko asmoa Abadia anderearen eta euskal Diputazioen laguntzaz Euskal Akademia bat sortzea zen, Donostia eta Hendaia artean mugituko zena, kide liberatuek osatua, euskararen batasuna egingo zuena, eredu hori sustatuko zuena (lehiaketa literarioekin), eta euskarazko hezkuntza babestuko zuena73 Ikusten denez Akademia hainbat gauza egiteko plataforma gisa erabili nahi zuen: ez soilik hizkuntza ikertzeko edo arautzeko, baizik baita
|
euskara
eredu literarioa sozializatzeko eta are irakaskuntza garatzeko.
|
|
|
Korporazio horren xede formala umezurtzez arduratzea bazen ere, era guztietako proiektu euskaltzaleetarako plataforma izan nahi zuen: euskal eskolak sortzeko, euskal irakasleeskola sortzeko, Azkuek berak bakarrik amaitu ezin izan zuen erdaraeuskara hiztegi modernoa ateratzeko, Euskalzale aldizkaria argitaratzeko berriro, gipuzkoar oinarridun
|
euskara
eredu normatibo bat zabaltzeko, etab. Ohargarria da hiztegiaren segidari buruz esaten duena (gutuneko 3 puntua).
|
|
|
Ez da dudarik Zurtzaingo elkarte honek hein handiz lehenago Azkuek Euskal Akademiari esleitzen zion papera bete behar zuela: hiztegi autorizatu bat sortzea, gipuzkeran oinarrituriko
|
euskara
eredu normatibizatu bat bultzatzea, euskararen inguruko kontsultei erantzutea, eta behinola Euskaldun Biltokiak bete zuen (eta asmoz Abadia anderearen Akademiak bete behar zuen) lekua hartzea, euskal ikastetxea, euskal irakasleeskola, Euskalzale aldizkaria, eta beste zenbait proiektu euskaltzale bilduz. Ohargarria da Zurtzaingoa indartzeko EuskalEsnalerekin nolabaiteko elkarlan aukera aipatzea (nahiz erakunde harekiko independentea izan), hola garaiko gizartemugimendu euskaltzaleen babesa bilatuz.
|
|
|
tratatu ote zuen euskaltzainburuak. Olerkari gazteak zerabilen
|
euskara
eredua behintzat Azkueri gustatzeko modukoa zen. Baina agian ez zuen kointziditu biak elkarrekin biltzerik.
|
|
|
Diputazioen aitortzak erakunde ofizial estatusa emango zion, bere lanak eta denborak kritikak isilaraziz eta autoritate ukaezin bihurtuz. Hola Diputazioek edo udalek sortutako eskoletan Akademiaren
|
euskara
eredua ezarriko zen, eta laster hizkuntzaren batasuna ezartzea posible egingo zen, euskara heriotzatik salbatuz. Nolanahi ere, etorkizuna Azkuek baino optimismo handiagoz irudikatu arren, Broussainen gutun honetan, beste behin ere, argi islatzen da artean Akademiaren aurkako ugari zegoela («personnalités jalousses», «dissidents») eta erakundearekiko oposizioa latza izango zela («Vous serez, vous [Azkue] particulièrement et l. Académie aussi, vilemment attaqués»).
|
|
|
Baina esperantza hori izan bazuen ez zen oso zorioneko ibili. Ofizialki, Bergarako batzarrean, ez zen Euskaltzaindiari buruz, ezta
|
euskara
ereduei buruz ere ezer konkreturik erabaki392 Gorago ikusi denez, 1923an EJBk hizkuntza arloko kontuak erakunde teknikoen eskuetan uztea onartu zuen ofizialki. Baina Primo de Riveraren diktadurak normaltasun politikoa etetean ez zen aukerarik egon bide hori modu agerian finkatzeko (nahiz praxian 19231930 artean EJBko idazle gehienak Euskaltzaindiaren irizpideetatik gertu ibili).
|
|
|
hartu zuen sabindar gotorren lekukoa. Alde horretatik abandotarraren ondarea, bere
|
euzkera
eredu arbitrarioarekin eta intrantsigentziarako joerarekin, arras kaltegarria izan zen hizkuntzaren normatibizaziorako. Luzaroago bizi izan balitz agian aukerak egongo ziren berarekin negoziatu eta akordioetara iristeko.
|
|
|
eskoletan irakurtzen ikasi baina oraindik frantsesez nahikoa ongi moldatzen ez ziren euskaldun laborariei zuzenduta zegoen, hezkuntza ofizialak aurrera egin ahala desagertu egingo zirenak. Egia da
|
euskara
eredu idatzi bat finkatu zuela, hizkuntza honetan irakurtzeko ohitura batzuk sortu zituela, eta ondorioz nahiko luzaz eutsi ziola irakurlego bati. Baina trantsizioa atzeratu arren, ez zuen epe luzera frantses nazionalizazioari aurre egiteko eredurik eskaintzen.
|
|
|
Izatez, euskal irakurlegoa bultzatzearren, Primo de Riveraren diktadurak eta bestelako zentsura uneek Euzkadiko euskal atala eta euskarazko beste publikazio sabindar batzuk galarazi zituztenean (19231926, 1934..), Azkue agintariekin negoziatzeko prest egon zen publikazio horiek berrabiarazteko. Izan ere, bilbotar apaizarentzat
|
euskara
eredu literario jakin bat bultzatzeak baino garrantzia handiagoa zuen euskal irakurlegoa aktibo mantentzeak. Zalantzarik gabe, euskal irakurle komunitatea, inperfektuena izanik ere, Azkuerentzat funtsezkoa zen.
|
|
|
– Irakasleak ikasleentzat
|
euskararen
eredu ona eta aberatsa izateko bitartekoak.
|
|
|
Egoera horri buelta ematen hasi nahi badugu ikasleei, etxetik dakienari zein ez dakienari, ahalik eta eredu gehien erakutsi behar zaie, ahalik eta erregistro gehien. Euskara etxetik dakarrenari etxekoa estimatzen, prestigiatzen, onesten, onartzen bultzatzen lagundu behar zaio; eta etxetik ez dakarrenari
|
euskararen
eredu familiar bat eman zaio. Hortik aurrerantzean, batari zein besteari, eredu familiar batetik eredu estandar eta jasoago baterako urratsak egin dira.
|
|
|
Lurraldez lurralde aztertuz gero, Gipuzkoan egin da matrikulazio gehien
|
euskarazko
ereduan, ikasleen %71, 7k eredua hautatu baitute. %10, 4k A eredua aukeratu dute, eta %17, 9k eredua.
|
|
|
25 urte daramatza PSE EE Barakaldoko Udal Gobernuan eta euskararen alde gehien egiten omen duten horiexek honako panorama taxutu dute urtetik urtera: Barakaldoko kaleetan euskararen erabilera %10 ekoa da, udal eredu hirueleduna ezarri zuten
|
euskarazko
eredua baztertu asmoz, Euskararen Udal Ordenantzak eta Normalkuntza Planak pentsaezinezko tresnak dira bertan, Udalak euskara teknikari bakarra du itzulpenak egiteko baliatzen duena, euskara ikasteko beka sistemarik ez dago onartua, Barakaldo Antzokian ingelesezko ikuskizunak euskarara bikoizten dituzte... Ezaugarri guzti hauek (eta makina bat gehiago) aintzat hartuta, 2006 urtean Kontseiluak egi...
|
|
2009
|
|
|
Hezkuntza arlora etorriz,
|
euskararen
ereduak hizpide: " Zestoan A eredua eta Barakaldon eredua indartu behar dira" entzun dugu.
|
|
|
P-k gaztelania hutsezko ereduan ikasi zuen. Eremu ez euskaldunean,
|
euskarazko
eredua 2008/ 09 ikasturtera arte40 ez da eskaini. Nafarroako Gobernuaren arabera, ez zegoen herritarren eskariari harrera egiteko betebeharrik.
|
|
|
Bi urte geroago berak egin zuen edizio faksimil bat, eta ondoren beste edizio asko izan ditu, bai aldizkarietan bai azterketa sakonagoekin. Ez dago jakiterik bilduma nork egina den, baina
|
euskara
eredua hegoaldeko bizkaiera da.
|