|
2000
|
|
|
Kezka hau
|
euskarak
bizi duen ukipen egoeratik abiatzen da. Izan ere, aspaldikourteetan gaztelaniaren eta frantsesaren eraginpean eta normalkuntzarako oinarrizkotresnen gabezian bizi gara17 Eta horrek hizkuntzaren ordezkapen prozesua abian jarrieta indartzeko erraztasunak ematen ditu.
|
|
2001
|
|
|
Juan San Martin (EAEko Ararteko, Europako Ombudsman Erakundeko buru, euskaltzainburuorde eta urgazle...) Argizaiola Sariarekin omenduko dute larunbatean San Agustin Kultur Gunean opsatuko den ekitaldian. Azokan egingo diren ekitaldiek, berriz, Astarloa anaien lanarekin izango dute zerikusia; Durangoko bi anaiok euskararen alde, etxean eta atzerrian egindako lanaz eta
|
euskarak
bizi duen egoeraz gogoeta bultzatuko dute egun hauetan. Bestalde, Bitoriano Gandiagari omenaldia eskaini zion Gerediaga Elkarteak abenduaren 1ean.
|
|
2002
|
|
|
Ildo horretan, Sarea zerbitzuko koordinatzaile Patxi Labordaren iritziz," ez bakarrik Europan, Espainiako Estatuan bertan Nafarroan
|
euskarak
bizi duen egoeraz eta sufritzen ari den erasoez oso gutxik dakite, albisteak tentu handiz helarazten baitituzte. Sarea web orriak egoera horri nolabait buelta eman nahi dio, erabakiguneetara etengabe informazio objektiboa eskainiz, Sanzen Gobernuak hartzen dituen neurri murriztaileak kanpoan ere ezagutu daitezen".
|
|
|
Urretxu eta Zumarragan
|
euskarak
bizi duen egoeraz hitz egin diezagun, Sebas Iturrioz urretxuarra elkarrizketatu dugu. Zintzo Mintzo Euskaltzaleen Elkarteko lehendakariordea da, eta lehenik eta behin elkartearen beraren sorrerari buruz berba egin diezagun eskatu diogu.
|
|
|
Euskararen aldeko jarrera nahikoa ez dela, genioen sarreran; afe gehiago,
|
euskarak
bizi duen egoera agonikoan, alde egote gozo hori bihur daiteke kontzientziak lasaitzeko eta borondateak desmobilizatzeko aitzakia, beti baita erosoagokorronte indartsuenari jarraitzea. Batez ere kanpo presiorik ematen ez bada; etajakina da orain arte industria munduak ez duela transmititu presio hori, egunerokokomunikazio giroari dagokionez behintzat.
|
|
2003
|
|
|
Elebitasunaren auziak indar handia hartu zuen garaia zen. Batzuek, Hitz aldizkariak besteak beste, «Bilinguismoak hispanizatzea esan nahiko du»73 esaten zuten bitartean, beste batzuek elebitasunaren alde egiten zuten,
|
euskarak
bizi zuen mendekotasun egoeratik ateratzeko bide moduan. Ildo horretan, 1976ko ekainean, elebitasunaren aldeko manifestua atera zuten Bizkaiko zenbait elkartek:
|
|
|
hasten diren askok ez dute ikasturtea amaitzen; hurrengo urtean gutxiagok jarraitzen; oso gutxik erdiesten dute euskara maila egokia. Horietako askok, gainera, ikasteari utzitakoan,
|
euskaraz
bizitzeko dituzten aukeren urritasunagatik, galdu egiten dute ikasitakoa.
|
|
2004
|
|
|
Bada, niri iruditzen zait hizkuntza izaera bezala hartzea dagoenik eta gauzarik esperokoena eta logikoena dela Euskal Herrian,
|
euskarak
bizi duen minorizazio egoera dela kausa, batetik, eta bestetik mendeotan jendearengan agresio sentsazio bat dagoelako. Baina, noski, zer gertatzen da?
|
|
|
Gazteek, bereziki Ipar Euskal Herrikoek erraxki ulertuko duten hizkuntzan, Hegoaldekoentzat parada ederra gure hitz egiteko manera, gure haserreen agertzeko erak, gure munduaren ezagutzeko aukera paregabea.
|
Euskarak
bizi dituen berrikuntzen jarraitzeko tresna egokia dugu, eskualde desberdinetako euskaldunen arteko ezagutzaren sakontzeko aukera ona.
|
|
|
horixe leporatzen die Oteiza, Txillida, Basterretxea, Ibarrola eta enparauei. Margolari euskaldunek, Zumetak eta Goenagak esate baterako, ez dute euskal pintura egiten, euskaldunak baitira; era berean,
|
euskarak
bizi zuenez, Arestik ez zuen euskaltasunaren mistikarik behar izan?. Euskalduntzearen argi itzalak, Berria, 2003/7/5.
|
|
|
Hala nahi izanez gero, gipuzkoarrarena abstrakzio maila goragokoa; bizkaitarrarena biziagoa, herriaren berbetari atxikiagoa. Bi biok, bistan da, elkarren osagarri, eta, paradoxaz bada ere, egun
|
euskarak
bizi duen egoeraren adierazgarri.
|
|
2006
|
|
|
Aldi berean, Euskal Autonomia Erkidegoko hizkuntza ofizialkide gisa euskara garatu eta aberasteko konpromisoa hartu du Eusko Jaurlaritzak, Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailaren bidez, eta lan honek konpromiso hori gauzatu, berriztatu eta esanbidez adierazi nahi du, ezbairik gabe. Konkurtso legeriaren argitaraldi elebidunak, bada, helburu horri eutsi nahi dio bete betean, egun zuzenbideak
|
euskaraz
bizi duen errealitatea ondu, zabaldu eta hobetzen duen adierazpide berriaren bitartez.
|
|
2007
|
|
|
Altsasuko
|
euskarak
bizi duen egoeraz jardun aurretik, herria eta inguruak azaltzeak lekua eta bertako egoera ulertzen lagunduko digu. 1984ko urtarrilaren 31n Sakanako hainbat udal elkartu ziren, eskualdeko udal eta kontzeju guztiak bilduko zituen mankomunitatea sortzeko.
|
|
|
Euskarak errealitate ezberdinak bizi ditu lurralde batean ala bestean, Gipuzkoan biztanleen hirutik batek darabil euskara kalean, Bizkaian entzuten da urrena euskara gehien, hamarretik batek darabil, Nafarroan gutxiagok erabiltzen du %6, 6ak, Araban berriz euskarak kalean duen presentzia ez da %5era ere iristen, Iparraldean
|
euskarak
bizi duen gizarte errealitatearen pare. Gipuzkoa da, lurralde elebitasuna hurbilen duen lurralde bakarra.
|
|
|
haurrek presente daudenean edo haurrengana zuzendutako elkarrizketetan, euskara gehiago erabiltzeko joera dugu. ...xiago erabiltzen dugu euskara eta joera hori berori, hau da, euskara gutxiaEuskarak errealitate ezberdinak bizi ditu lurralde batean ala bestean, Gipuzkoan biztanleen hirutik batek darabil euskara kalean, Bizkaian entzuten da urrena euskara gehien, hamarretik batek darabil, Nafarroan gutxiagok erabiltzen du %6, 6ak, Araban berriz euskarak kalean duen presentzia ez da %5era ere iristen, Iparraldean
|
euskarak
bizi duen gizarte errealitatearen pare. go erabiltzearena, errepikatzen da ondoren, haurrak elkarrekin ari direnean, euskararen erabilerak behera eginez. Deigarria da joera hau oso indartsu gertatzen dela Iruña edo Gasteizen, haurren arteko elkarrizketetan euskararen erabilera hutsera etortzen baita hiriburu hauen kasuan.
|
|
|
Lehenengo fenomenoa aztertzeko, bi atal garrantzitsu daude begi bistan. Batetik
|
euskarak
bizi zuen atzerakada, etorkinen kopuru altuak euskaldunen proportzioa murriztu egin zuelako eta bizi zuen errepresioak eta mespretxu giroak euskara galtzera zeramatelako. Horrek ez du adierazi nahi, halabeharrez, euskal kultura idealizatuaren aurkako giroa zegoenik.
|
|
2008
|
|
|
Txomin Peillen, Beñat Oihartzabal eta Xarles Bidegain kezkatuta daude Iparraldean
|
euskarak
bizi duen egoerarekin. Hala ere, aurrerapausoak egin direla adierazi dute.
|
|
|
Baina, ez da langintza arrunta euskararena.
|
Euskarak
bizi dituen gizarte egoera eta baldintzak kontuan hartuta, hizkuntza normalizazio plan integral baten baitan ikusi behar da euskarazko hedabideen garapena eta blindajea. Horretarako, mapa ideal bat marraztu behar da, zer dugun eta zer falta zaigun identifikatzeko.
|
|
|
Halako lanen inguruko eztabaida sortu da delphy honetan, eta oro har bi iritzi nagusitu dira; iritzietako bat zera da:
|
euskarak
bizi duen egoera diglosikoa dela eta, literaturari ekarpen handirik egiten ez dion lana ere mesedegarria izan daitekeela euskal kulturarentzat, besteren artean, hizkuntza ikasteko balia daitekeelako eta irakurle berriak sortzen laguntzen duelako. Beste batzuen ustez, ordea, literaturak kalitatea izan behar du ardatz.
|
|
|
Baina Beñardo, menturaz, alor hartan ere alfer hutsa zen, eta alferkeria zuen bere desinteres interesatuaren arrazoi; edo, beharbada, ez zuen beste hizkuntza bat ikasteko beharrik sumatzen. Beñardo, izan ere, euskaraz bizi zen eta
|
euskarak
bizi zuen, atera ere, ur garbi fresko bat bezala ateratzen zitzaion ahotik ume umetatik edoskitako hizkuntza, goitik beherako bidean erraz bezain oparo hedatzen zena eta, bere ibilian, ibai ur handi edo errekasto jostalari bihur zitekeena, ur jauzi edo ur zurrunbilo:
|
|
|
Johanes Etxeberri Ziburukoari idatzitako gutun baten alegian, Euskal Herrian, euskara munduan eta baita ingurumenean izandako aldaketak aipatu zituen. Lapurdi kostaldean
|
euskara
bizi duen galera nabarmendu zuen, Etxeberriren aitzakian.
|
|
|
Irakaspen bikaina eman dio Bertsozale Elkarteak ikusi eta ikasteko gogorik duen edozein antolakuntza erakunderi.
|
Euskarak
bizi ditu eta bertsoak bizitu.
|
|
|
Lapurdi, Baxenafarroa eta Xiberuan
|
euskarak
bizi duen egoera ere muturrekoa da. Frantses estatuak bere Konstituzioan euskara ondare gisa jaso zuen pasa zen uztailean, eztabaida eta kalapita ugariren ostean, 75.artikuluan; modu sinbolikoan, eta inolako zilegitasunik eman gabe, euskararekiko duten mespretxua argi azaldu zuten honen bidez. nazionalismo frantsesaren presentzia eta goraipamena etengabea izan zen, antza hizkuntza bat ezin baita defenditu frantsesaren nagusitasuna goraipatu gabe.
|
|
|
Adierazpen horretan euskaren egoeraren balorazioa egin du euskalgintzak: " Euskaldunok
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidea ez dago bermatuta, eta nabarmenak dira egunero sortzen diren ezintasunak. Euskal Herriko hainbat eremutan, euskaraz bizitzeko aukera dagoenean, euskaldunak ahalegin gehigarria egin behar du hori lortzeko ohiko funtzionamendua, lehenetsitakoa, erdaraz garatzen delako".
|
|
|
Baina Beñardo, menturaz, alor hartan ere alfer hutsa zen, eta alferkeria zuen bere desinteres interesatuaren arrazoi; edo, beharbada, ez zuen beste hizkuntza bat ikasteko beharrik sumatzen. Beñardo, izan ere, euskaraz bizi zen eta
|
euskarak
bizi zuen... atera ere, ur garbi fresko bat bezala ateratzen zitzaion ahotik ume umetatik edoskitako hizkuntza, goitik beherako bidean erraz bezain oparo hedatzen zena eta, bere ibilian, ibai ur handi edo errekasto jostalari bihur zitekeena, ur jauzi edo ur zurrunbilo: hots, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri; esan nahi baita, hamar urte zituenerako, euskarak eta euskarak bakarrik antolatuak behar zituela Beñardok burmuinak, non baitzeutzan adimen irudimenen izatea eta funtzionamendua ahalbidetzen zituztèn nerbio zirkuituak eta bestelako azpiegiturak –Beñardoren neuronak elebakarrak ziren ezinbestean, halakorik esaterik bada–, hamar urtetan garatu eta osatutakoak mila estimuluren eraginpean, gelditzen ez den makina baita garuna, baita lotan dagoenean ere; Beñardok, ondorioz, euskararenak eta euskararenak bakarrik zituen burmuinetako bide sare haiek, begiz ikusten zuèn mundua ulertzera zeramatenak, baita bere egitera ere –mundua bere eginez egiten zuen munduak, aldi berean, bere–, ahoan artikulatutako hotsen bidez, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz bat bitarteko, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri bat, oztopo handirik gabe.
|
|
|
Ahaleginak ahalegin, nago gaur bertan ere liburu egiturak euskaldungo diglosikoa ispilatzen digula, zati bat
|
euskaraz
bizi duena eta beste bat, kulturalki nagusia, erdaraz. Aurreko galdera errepikatuz, nola bizi euskaraz?
|
|
|
Euskaldunok
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidea ez dago bermatuta, eta nabarmenak dira egunero sortzen diren ezintasunak. Euskal Herriko hainbat eremutan, euskaraz bizitzeko aukera dagoenean, euskaldunak ahalegin gehigarria egin behar du hori lortzeko, ohiko funtzionamendua, lehenetsitakoa, erdaraz garatzen delako.
|
|
|
Euskaldunok
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidea ez dago bermatuta, eta nabarmenak dira egunero sortzen diren ezintasunak. Euskal Herriko hainbat eremutan, euskaraz bizitzeko aukera dagoenean, euskaldunak ahalegin gehigarria egin behar du hori lortzeko, ohiko funtzionamendua, lehenetsitakoa, erdaraz garatzen baita.
|
|
2009
|
|
|
Euskal Herriko Laborantza Ganbara: euskararen erabilera sustatzeko plana izeneko hitzaldian, Iparraldean
|
euskarak
bizi duen egoeraren ikuspegi orokorra eman eta Euskal Herriko Laborantza Ganbarako (Ainhize Monjolose, Nafarroa Beherea) esperientziaren berri eman zuten.
|
|
|
Euskararen estatusari buruzko gogoeta eta azterketa lanak egiteko Jagon Jardunaldiak baliatu ditu, besteak beste, Sustapen batzordeak: 2002tik 2005era arteko Jagon Jardunaldietan euskal elizbarrutietan
|
euskarak
bizi duen egoera aztertu zuten;
|
|
|
Gabi Basañez euskaraz bizi da, eta
|
euskarak
bizi du. Hala ere, norbera ondo errotuta, kanpoan dagoenetik ikasteari garrantzi handia ematen dio.
|
|
|
Promesak, gurariak eta hitz faltsuak nagusi diren garai hauetan, hamaika baieztapen entzun ahal izan dugu euskararen etorkizunaren inguruan; hori bai, euskarari lehentasuna ematearen aldeko hitz gutxi. Gaur egun
|
euskarak
bizi duen menpekotasun egoera larria agerian utzi izan du EHEk. Eta hain zuzen, bai aurre kanpainan, bai kanpainan bertan ere, egoera hori mantentzearen aldeko apustua egin dute alderdi gehienek.
|
|
|
Baina menpekotasun egoerak euskararen herria zapaldua izateaz gain, zatitua izatea ere eragiten du. Eta zatiketa horretan oinarrituta aurrera eramaten dituzten aipatutako menpeko hizkuntza politikek euskararen berreskurapena baino, erdaren nagusitasuna mantentzea dute helburu, bertako indar autonomistek euskaldunoi herri gisa
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidea ukatuz. Eskolak ez du euskara ezagutzeko eskubidea bermatzen, eta honen jakitun izanik, Nafarroa Garaian ingelesa oinarri duen ereduaren alde egiten dute, ABGn orain arteko ikastereduak mantentzen dituzte eragileak eta herritarrak heldu ez den iragarritako erreformaren zain izan ondoren.
|
|
|
Ttipi Ttapan badakigu krisi garaian gaudela –badakigu, era berean, etengabeko krisia dela
|
euskarak
bizi duena Nafarroan– baina ziur gaude gauza izanen garela zailtasun hauei ere aitzin egiteko eta etorkizunari behar bezain sendo eusteko. Bide horretan, gogoeta zabal bati ekin zaio gure eskaintza komunikatiboa garai berrietara nola egokitu aztertzeko.
|
|
|
XXI. mendearen hasieran
|
euskarak
bizi duen egoeraren aurrean, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluko Batzar Nagusiak oinarrizko irakurketa hau egin du euskararen egungo egoeraz, eta honako bost puntuotan laburbildu du:
|
|
|
• Euskaldunok
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidea ez dago bermatuta, eta nabarmenak dira egunero sortzen diren ezintasunak. Euskal Herriko hainbat eremutan, euskaraz bizitzeko aukera dagoenean, euskaldunak ahalegin gehigarria egin behar du hori lortzeko, ohiko funtzionamendua, lehenetsitakoa, erdaraz garatzen delako.
|
|
2010
|
|
|
...a, eskuina aipatzen da baita ere euskararen eztabaidan. komunikabideen ezberdintasunak aztertuz, espainiar eremuko prentsa da euskara euskal abertzaletasunarekin indartsuen lotzen duena. euskal eremuko prentsak euskara erakundeekin edo politikariekin edo herritarrekin gehiago lotzen duen bitartean. el diario de noticias’ek euskararen eztabaidan upn alderdiaz hitz egiten du bereziki, nafarroan
|
euskarak
bizi duen eztabaidan zentratuz. euskal prentsaren barnean ezberdintasunak daude, el Correo edo el diario Vasco egunkariek espainiar prentsaren joera errepikatzen dute euskara euskal abertzaletasunarekin lotuaz. gara edo berriak berriz euskararen eztabaidan Batasuna, euskal hiztunak edo berriaren kasuan eskuina dituzte aipagai. espainiar prentsak euskara euskal abertzaleei lotzeaz gain, Ibarretxe ...
|
|
|
Arestian esan bezala, hazkunde ekonomikoak industrializazioa ekarri zuen, eta, harekin batera, nekazal girotik hiriko/ kaleko girora pasatzea eta nagusiki hirietan eta herri industrializatu eta handietan kokatu zen etorkin erdaldunen uholde izugarria.
|
Euskarak
bizi zuen debekua nahikoa ez, eta etorkinen etorrera handiak euskararen atzerakada areagotu zuen, baina baita abian zen kontzientzia hartzea bizkortu ere: hizkuntzak euskal nortasunaren baitan jokatu beharreko papera aldatu zen, hizkuntza bihurtuz euskal nazioaren ardatz edo zutabe.
|
|
|
Lehena, eta indarrik handienekoa, euskara:
|
euskarak
bizi zuen jazarpenari eta galbideari erantzunez, haurrei euskara eta euskaraz irakasteko sortu ziren ikastolak. Hots, euskara berreskuratzeko asmoarekin sortu ziren ikastolak.
|
|
2011
|
|
|
"... diskusioa ez dago horrenbeste munduarentzat izango den galeraren inguruan". euskal gizartean bada jende bat bizipenak
|
euskaraz
bizi dituenak eta bizi nahi dituenak, eta hori arrazoi nahikoa litzateke aniztasunari balioa emanez hizkuntza ekologiaren bidetik bizikidetza antolatzeko:
|
|
|
Hil zorian dagoela idatziko banu, ezkortzat joko nindukete. Etorkizunari begira
|
euskarak
bizi dituen arriskuak nabarmenduz gero, alarmistatzat hartuko naute?. Tasio Erkizia,. Larunbatean, Bilbora?, Gara,.
|
|
|
Horren adibide da, 1986ko urtarrilean prestatutako Euskara Zientzi fakultatean dokumentua. Txosten hartan Zientzia Fakultatean
|
euskarak
bizi zuen egoera azaltzen zen. Erradiografia horretan deskribatzen ziren 1985/ 86 ikasturtean euskaraz ikas zitezkeen irakasgaiak584 eta fakultateko 14 departamentuetan ez zegoela departamentuburu euskaldunik.
|
|
2012
|
|
|
Garbi dago, bada, enuntziatu parentetikoez baliatuz, esatariak hitzez hitz esandako horretaz gaindi beste zerbait eman nahi duela aditzera. Eta inplikatu nahi duen hori azpian dagoen bidegabekeria da, eta baita
|
euskarak
bizi duen egoera ere. Azken batean, txartela doan eman ziezaioketenek ongi zekiten hark Eganen (euskaraz ordea!) kritika egiten zuela.
|
|
|
Bestalde, Etxarri Aranazko alkateak nabarmendu zuenez," gaur gaurkoz Euskal Herriak ez du lortu euskara arrisku egoeratik ateratzea.
|
Euskarak
bizi duen egoera larriaren adierazle da Euskal Herriko eskualde anitzetan euskaraz ikasteko dagoen ezintasuna". Lodosa eta Sartagudako ikastola edo Iparraldeko ikastolek bizi dituzten egoera larriak azaldu zituzten.
|
|
2013
|
|
|
Zirena ez beste zerbait bihurtu diren euskaldun horietako bat da, beren barnera exiliatutako horietako bat». Hendaian
|
euskarak
bizi duen egoeraz mintzatzera heldu zaigu. Horrelakoetan ezkor azaldu ohi da Arzallus.
|
|
2014
|
|
|
Donostiako Euskarak Batzen bilguneak bat egiten du Dbus konpainiak hartutako erabakiarekin. Zoriondu eta animatu nahi zaituztegu etorkizunean donostiarrok
|
euskaraz
bizitzeko dugun eskubidearen alde lan egitera. Donostia euskararen hiria eraikiko dugu, euskaraz bizitzeko aukerak esparru eta alor guztietara zabalduz.
|
|
|
Handitzen ari den elurrezko bola bat da. Gazteek
|
euskaraz
bizitzeko duten grina hor da. Lehenago, agian, herria euskaldunagoa zen, baina inkontzientea.
|
|
|
Hori asimilazioa da". Euskara hutsezko espazioak sortzea, bere ustez,
|
euskarak
bizi duen egoerak eskatzen duen neurria da. " Hizkuntza komunitateen egoerak ezberdinak direlako izan behar dira ezberdinak hartutako neurriak".
|
|
|
Lotsaren lotsaz, lotsagarri dena salatu gabe.
|
Euskaraz
bizi duzunean, mendia bera ere oso ezberdina dela esan zidan orain gutxi euskal himalaista batek. Bizitza bera ere oso ezberdina baita euskaraz bizi duzunean.
|
|
|
Euskaraz bizi duzunean, mendia bera ere oso ezberdina dela esan zidan orain gutxi euskal himalaista batek. Bizitza bera ere oso ezberdina baita
|
euskaraz
bizi duzunean. Ez nahasi, euskara ez da aspergarria, ezta euskal kultura ere.
|
|
|
Hori kontuan izanda, Euskal Herrian Euskarazek (EHE) Udala eta biok euskaraz dinamika jarri du martxan. Eragile euskaltzaleko kideek aurkezpenean aurreratu dutenez, “udalari
|
euskaraz
bizitzeko dugun nahia errespetatu eta honekiko harremanak euskaraz izateko dugun eskubidea bermatzeko eskaria bideratuko diogu”.Horretarako, EHEk sakandarrak aktibatu nahi ditu: “euren eskari zuzen eta borondatetik abiatuta, aldaketak eragin eta norbanakook herriko etxe zein udalekiko ditugun harremanak euskaraz izan daitezen”.
|
|
2015
|
|
|
Autonomia politikoan dauzkagun lurraldeek ez dute subiranotasunik, eta ondorioz euskara hizkuntza toleratua da.
|
Euskarak
bizi duen gatazka, beste gatazka baten itzulpena da, nolabait esan: Madrilek epaitzen du, Madrilek arautzen du, Madrilek… hots, gaztelaniak euskararen mugimendu guztiak zelatatzen ditu.
|
|
|
Lafittek nafar lapurtarra deitu zion eredu berriari, eta hiru dira berehalakoan lortu zuen arrakastaren arrazoiak: Lapurdi eta Nafarroa Behereko
|
euskara
bizia zuen oinarri, hiztunen eguneroko jardunetik gertukoa zen eta, hori dela eta, herri xehearendako ere ulertzeko eta ikasteko erraza gertatu zen. Egoki bete zituen, beraz, hizkera ereduaren baldintzak, baina bazuen akats bat larria:
|
|
|
Urte horretan baita, 1998an, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak diagnostiko kezkagarria egin zuen
|
euskarak
bizi zuen egoeraz.132 Azken urteetako urratsak handiak izan arren, euskararen normalizazioa oraindik oso urrun zegoela azpimarratu nahi izan zuen Kontseiluak. Haren arabera, orduko erritmoan segituz gero euskarak mende asko lituzke inguruko hizkuntzen parera iristeko.
|
|
|
abiatutako erronkek aldeko emaitza izan edo ez, garaipen txikiak izaten ari dira denak ala denak, euskararen alde egotetik euskararen alde egitera jauzia eman dutelako hainbat auzokidek.
|
Euskaraz
bizitzeko ditugun ezintasunak azalaratu, eta nork bere mailan, hutsune horiek gainditzeko hautua egin du. Horretaz gain, euskaraz bizi nahi dugunon harreman estuagoan fintzen gabiltzala esan dezakegu, eta ez da makala hori.
|
|
2016
|
|
|
Hobeki erranik, ez beste hizkuntza baina publikoko jendeak desberdinki, batere, gaizki edo ontsa ulertzen duena. Hots barnealdean
|
euskarak
bizi duen egoera berean gara. Itzulpen antzeztuak, proiektatuak, sartu aitzin sinopsian paperatuak, dena saiatu izan da emaitza desberdinekin.
|
|
|
Gaur egun
|
euskarak
bizi duen egoera ez da hobetu, Larzabalek zioena errepikatzen da, antzerkietan ere. Larzabalen garaiko publikoa aldatu da, horrek egiten du gaurko antzerkiak beste zailtasun mota batzuk ere ezagutzen dituela.
|
|
|
Hizkuntza gutxituei buruz autore garaikideak badaude,
|
euskarak
bizi dituen baldintza desberdinetan, Larzabalen denborarekiko, eta baita ere gaur egungoekiko, hizkuntzaren baliabide legalak ez baitira toki guzietan berdinak, baina interesatu gaitu XX. mendeko autore den Kafkaren gogoetara itzultzea literatura txikiari buruz lehen gogoeten biltzeko. Hizkuntzaren hautua argi azaltzen da.
|
|
|
Zenbait egoera larrien aitzinean, gure egitekoen artean ere badago erakundeen aurrean adierazpenak egitearena, gure kezka azalduz edo larritasun egoerak salatuz. 19ko aldarrikapen testua bide horretatik doa, eta Ipar Euskal Herrian
|
euskarak
bizi duen egoera larria salatzeko baliatuko dugu?.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian euskararen alde lan egiten duten elkarte eta federazioen bilgunea da. Iparraldean
|
euskarak
bizi duen egoeraren aurrean eraginkorragoak izan nahian, arlo desberdinetan bere alde diharduten elkarte ugarik erabaki zuten konfederazio izena hartu zuen egitura ez ofizial honetan koordinatzea. Kideen artean eremu anitzetakoak daude:
|
|
2017
|
|
|
Bere pentsamendu, irudimen eta zirrarak euskararen errotan ehotzen dituen batentzat?
|
Euskarak
bizi duen batentzat?
|
|
|
zenbat ahalegin pertsonal zein kolektibo, publiko zein herri ekimenekoak. Horiei guztiei zor diegu
|
euskarak
bizi duen errealitatea.Orain, eta hemendik aurrerako urteetan, euskararen erabilera etengabe eta bizi bizi handitzea dugu langintza nagusi, ezagutzaren handitzearekin batera euskararen aldeko hizkuntza ohituren aldaketa sakona gauzatu dadin. Mingainak dantzan jartzeko premia dugu, eta, bistan denez, mundu aldakor honetan, kantu eta kontu berriak behar ditugu horretarako.Bide berriak, bide guztiak Hala nahi zuen jokatu Lizardi handiak literaturgintzan.
|
|
|
zenbat ahalegin pertsonal zein kolektibo, publiko zein herri ekimenekoak. Horiei guztiei zor diegu
|
euskarak
bizi duen errealitatea.
|
|
|
Askok eta askok euskaraz bizitzeko asmoa eduki arren eguneroko mugek sortzen duten estres linguistikoa kontuan hartu behar da.Horregatik diogu ez dela harro egoteko egoera baina euskaldunok
|
euskaraz
bizitzeko ditugun oztopo eta faktore hauekin ez da erraza euskaraz bizi ahal izatea. Guk ekingo diogu lanari euskalgintza eta euskaltzaleekin batera datu hauek iraultzeko baina uste dugu ez dela fokua norbanakoengan soilik jarri behar.
|
|
2018
|
|
|
Itzaletik argira, etxeko xokotik plazara, hots, karrikara ateratzeko Euskaraldia bezalako ekimen bat garatu behar izatea,
|
euskarak
bizi duen dramaren ispilu ere bada.
|
|
|
Alabaina, badute merezimendu, hilabete batez Euskal Herriko zazpi lurraldeak zeharkatu dituzten gazteek. Ibilbidean zehar, lurralde bakoitzean
|
euskarak
bizi duen errealitatearen berri ukan dute" euskarabenturazaleek". Hauetako anitzek aitortu dutenaren arabera, entzun eta bizi izan dituztenek" kontzientzia pizteko" balio izan diete eta anitz ikasi dute bertze euskalki eta errealitateez.
|
|
|
|
Euskarak
bizi duen korapiloa kontu unibertsala dela dio Jon Sarasuak (Aretxabaleta, Gipuzkoa, 1966). Unibertsitateko idazlea, irakaslea eta hizkuntza lankidetza xede duen Garabide elkarteko kidea da.
|
|
|
Esan bezala," Elefantea ikusi" artikulua idazteko helburu nagusia
|
euskarak
bizi duen ataka estua ikusaraztea zen eta ikusaraztearekin batera nondik hel diezaiokegun erabakitzea, edo hobeki esan, heldulekua non egon daitekeen aurkitzen laguntzea. Baina, gerora ohartu naiz kale kalean oso bizirik dagoela euskararen kinkari buruzko kezka.
|
|
|
Ikus dezagun, albiste horretan, aipatutako eragileek zer dioten, nola azaltzen duten
|
euskarak
bizi duen kinka:
|
|
|
Baina uste dut
|
euskarak
bizi duen unea neurri batean artikuluak berak ere adierazten du ez dela normalizazio prozesuan hobekuntzak egitekoa, baizik eta prozesu osoa berrikustekoa. Eta berrikuspen horretatik atera behar dela prozesu berri bat, beste 30 urtetarako ibilbidea markatuko diguna.
|
|
|
“Honetarako, beste herrietako esperientziak izango ditugu lagungarri, Kanika (Hernaniko aisialdi taldea) eta Karrikan (Gasteizko Jarduera Fisiko eta Kirolen Zientzien fakultateko talde kritikoa) taldeko lagunak, herriko beste eragile batzuekin batera”.Maiatzak 19 larunbata, Mihiluze saio batMaiatzaren 19an larunbata, Mihiluze saio bat egingo dute. 19:30ean Askatasuna plazan, “herrian
|
euskarak
bizi duen egoeraz hausnartzeko”.Maiatzaren 25ean, solasaldia SuteginUsurbilgo artixten solasaldi batekin amaituko dute maiatzeko plangintza. “Aurretik aipatutako dinamika guztiak bezala, honako hau ere herritar guztientzat bideratua dagoela garbi utzi nahi dugu, guztiok barruan daukagun artixta azaleratzeko asmotan”.
|
|
2019
|
|
|
Hain zuzen, Diccionario etimológico español e hispánico izan zena lantzen ari zen V. García de Diegok idatzi zuen hilberri akademikoan, R. M. Azkueren (ez zion deiturari" euskal" grafia aldatu) izaera erakargarria eta
|
euskararen
biziarekiko zuen kezka azaldu zituen. Hala ere, J. Urquijorekin egin ez bezala, euskaltzainburuaren euskararekiko maitasuna gehiegizkotzat jo zuen, eta hori zentsura politikoa ere bazen.
|
|
|
Euskaraldiari egiten ahal zaizkio nahi ditugun kritika guztiak, baina gurean izan du funtsezko ekarpen bat, eta hau da:
|
euskaraz
bizitzeko ditugun korapiloak, zailtasunak edo mugak azaleratu dizkigu.
|
|
|
Horrek balio du Hegoaldearentzat edo herri euskaldunentzat, baina gurean ez du balio". Azkenean, fede txar horren gibelean,
|
euskaraz
bizitzeko ditugun zailtasun indibidual eta kolektiboen kontzientzia gordetzen da. Biziki erregai interesgarria da etorkizunerako.
|
|
|
euskararen eremuan ere hartzen dira neurri batzuk, baina epe luzera begira betiere, orainean gure kontzientzia lasaia izateko. Gaur egun, frantses hizkuntzak daukan boterea kontuan harturik, globalizazio garaian, lasterka goaz, lasterketa horretan neurri tipi batzuek ez dute aski balio
|
euskarak
bizi duen larrialdi egoeran, bizi duen mehatxu egoeran. Barkatu, egoera hain beltza ikustea, baina klimaren egoera bezain beltz ikusten dut euskararena.
|
|
|
Horregatik iruditzen zait garrantzitsua XXI. mende hasierako arnasguneen ezaugarri soziolinguistikoak, demografikoak, sozialak eta ekonomikoak ondo ikertu eta finkatzea. eta honekin lotuta sortu zaidan beste zalantza bat: arnasgune hauetakoa bada
|
euskarak
bizi duen egoera soziolinguistikorik onena, ez al genuke
|
|
|
Euskara bertako hizkuntza gisa aldarrikatzen du eta gaztelania edo frantsesa hizkuntza arrotz gisa hartzen. Euskal Herrian
|
euskaraz
bizitzea du helburu eta neurriak exijitzen ditu.
|
|
|
Bilerei ekin orduko, ordea, Topagunearen beraren esparrua gainditu eta helburu anbiziotsuago bati heltzeko beharra eta gogoa sortu zen taldekideen artean, eta euskalgintza osoari begirako hausnarketa lehenetsi zen.
|
Euskarak
bizi zuen, impasse, egoeratik ateratzeko proposamenak lantzea, inertziak eta mesfidantzak gainditzea eta hizkuntza normalizazio prozesua aitzinatzeko eragileen arteko esparru komunak sendotzea eta zabaltzea zen asmoa, batzen gaituena garrantzitsuagoa dela uste izan dugulako beti, eta hizkuntza normalizazioan aurrera egitea denon arteko lankidetzarekin soilik lortuko genuela pentsatzen genuelako.
|
|
|
1983an hasi nintzen euskara ikasten, Hondarribian, adierazi du Caminok, eta Txomin Peillen euskaltzainarekin ere ibili zela esan du. Ameriketako Estatu Batuetan
|
euskarak
bizi duen egoeraz mintzatu da: Garai batean pilota, dantza eta horrelakoak erakusten ziren, baina HABEri eta Etxepareri esker, gaur egun euskara ikasten ari dira euskaldun jatorriko estatubatuarrak.
|
|
|
Modu honetan, KAren azterketa baliatu ahal izango litzateke
|
euskarak
bizi dituen fonologiamailako aldaketak hobeto ezagutzeko. Bestalde, ikerlerro honek ikuspegi berritu bat ekarriko lukeKAren eta elebitasunaren azterketa orokorrera, bi hizkuntzen fonologiak aldi berean nola erabiltzendiren ikertzeko datu adierazgarriak eskainiko lituzke eta.
|
|
|
Euskal Herrian Euskarazek ezabaketa kalejira deitu zuen. Besteak beste, Lanbide Heziketa institutuan
|
euskarak
bizi duen egoera kaxkarra salatu zuten. Ikasleen greba LOMCE eta bestelakoak salatzeko.
|
|
2020
|
|
|
Ikasi genuen horrelako larrialdi egoera batean, estatuak hartzen dituela agintearen brida guztiak, eta Espainiako estatuan autonomi erkidegoak Alemanian landerrek dituzten eskumenen azpitik gelditzen direla, EAE eta Nafarroa barne Frantzian zer esanik ez. Balio izan digu administrazioan
|
euskarak
bizi duen egoera kaskarraren berri izateko ere, goi karguetatik hasita: gaztelaniaz bakarrik edo gehiena gaztelaniaz, eta euskaraz hitz totelka.
|
|
|
«Euskaldunok Iruñean ikusezin, hutsaren hurrengo nahi gaitu UPNk». Hala, haren helburua iruindarrek
|
euskaraz
bizitzeko duten eskubideari muga jartzea dela salatu zuten. Seme alabak euskarazko ereduan hezi nahi dituztenek aukera hori bermaturik izatea ere galdegin zioten udalari.
|
|
|
Goikoetxea 1978an sartu zen Bilboko Unibertsitatean, eta, orduko hartan
|
euskarak
bizi zuen egoera larriaz kezkaturik, Euskaltzaindiak berak hartu zuen euskararen eta euskal kulturaren gidaritza unibertsitatean. Goikoetxeak gogoratu du nola aintzindariak izan ziren unibertsitatean ikasleak euskalduntzen:
|
|
|
Martitzenean, Euskal Herrian Euskarazek gertakari hauen berri eman zuen. Elkartearen berbetan, hezkuntza sisteman
|
euskarak
bizi duen egoera" ez normalizatuaren" adibide da. Hainbat eragile eta herritarrek babesa agertu diote Larizi; tartean, Abadiñoko institutuko hainbat irakaslek.
|
|
2021
|
|
|
94 Nafarroan
|
euskarak
bizi zuen egoera larriaren jabetzak eragindakoa zatekeen hizkuntzarekiko kezka berezi hori (Amezaga, 1994: 40), eta arrazarekiko atxikimendurik eza, berriz, Campionen jatorriak berak argitu lezake:
|
|
|
Interesgarria da ikustea
|
euskarak
bizi duen biziberritze ahaleginarekin hurbilpen sentimendua adierazi dutela zenbait kasutan, prozesu horrekiko Euskal Herriko hizkuntza errealitatearekin topo egin ondoren.
|
|
|
Horrela, euren lurraldeetan hitz egiten diren jatorrizko hizkuntzekiko hurbilpen sentimendua garatu dute informatzaile batzuk
|
euskarak
bizi duen biziberritze prozesuarekin adierazitako enpatiaren ondorioz, esate baterako Mexikoko informatzaileak hala dio:
|
|
|
Euren lurraldeetan hitz egiten diren jatorrizko hizkuntzekiko hurbilpensentimendua garatu dute informatzaile batzuk
|
euskarak
bizi duen biziberritzeprozesuarekin adierazitako enpatiaren ondorioz. hartu hango hizkuntzak ezagutzeko... (MEX)
|
|
|
Era berean, jatorriko estatuetan gaztelania hizkuntza ofiziala duten biztanleen taldean nagusiki elebakarrak direla gaztelaniaz ere ikusi da; horietako askok jatorrizko herrialdeetan beste hizkuntza batzuk hitz egiten direla badakite, baina eurengandik oso urrun daudela adierazten dute (bai hizkuntzak eta baita hitz egiten dituzten bertako talde indigenak ere). Nabarmentzekoa da, halere, zenbait informatzailek euren lurraldeetan hitz egiten diren jatorrizko hizkuntzekiko hurbilpen sentimendua garatu dutela,
|
euskarak
bizi duen biziberritze prozesuarekin adierazitako enpatiaren ondorioz.
|
|
|
Eta noski, Iruñeko udala UPNren eskuetan egon denean, bere hizkuntza politika ez da inoiz zuzendu euskal hiztun kopurua handitzera. Aitzitik, maiz hiztunek
|
euskaraz
bizitzeko duten eskubidea eragoztera zuzendu dute haien politika eta horrek zuzen zuzenean eragiten die euskal komunikabideei. Euskal komunikabideek beharrezkoa dute haien garapena ziurtatzeko hiztun kopurua handitzea eta horrek bestelako hizkuntza politika bat eskatzen du.
|
|
|
Herritarrak ahalduntzeko prestakuntza saioa Hizkuntz Eskubideen Behatokiaren eskutik Sutegin". Zehaztasunak: " Hizkuntza aniztasunaren kudeaketatik hasita,
|
euskarak
bizi duen egoeraren inguruko kontzientzia lantzea da xedea. Pandemia egoerak biderkatu dituen eskubide urraketen aurrean herritarrek zer tresna (Akuilari...) eta zer berme dituzten azalduko du Behatokiak.
|
|
|
Iban Izaren ustez: "
|
Euskarak
bizi zuen jazarpenari eta galbideari erantzuteko, haurrei euskara eta euskaraz irakasteko sortu ziren ikastolak" (Iza, 2010: 36).
|
|
2023
|
|
|
|
Euskarak
bizi duen egoerak, hizkuntza txikia eta gutxi (ago) tua izanik, ez du alde bakarreko aterabiderik, jakina. Halere, Nafarroako eskoletako euskararen egoera hobetzeko bidea urratuz hasi behar da eta luzaroko egitasmoa abian paratu.
|
|
|
Bestalde,
|
euskarak
bizi duen egoera diglosikoa dela bide, ondorioak ezagutzen ari gara eta horri buelta emateko hauxe gure proposamena:
|
|
|
Familiakoak ere egitasmoan bete betean murgildu dira hauspo horri tiraka, eta aste bukaerarako lagunen arteko afaritxoa ere antolatu dute elkartean. Astebete oso gutxi da hizkuntza bat menperatzeko, baina Garciak uste du egonaldi honekin hizkuntza gaitasunak eskuratzeaz gain, ikastolatik kanpo ere
|
euskarak
bizia duela ikusteko baliagarria izango zaiola. Egunerokotasunean euskarak bizitzeko balio duela ikusteko aukera izango dela alegia.
|
|
|
[1] Nafarroan
|
euskarak
bizi zuen egoera larriaren jabetzak eragindakoa zatekeen hizkuntzarekiko kezka berezi hori (Amezaga, 1994: 40), eta arrazarekiko atxikimendurik eza, berriz, Kanpionen jatorriak berak argitu lezake:
|
|
|
|
Euskarak
bizi duen prozesua beste hizkuntza batzuek ere izan dute. Euskarak iraungo badu, batu beharra dauka:
|
|
|
Herritarrek helerazitako kasuak aztertuta, Behatokiak ondorioztatu du erakunde publikoek antolatutako aisialdiko euskarazko eskaintza «urriagoa» izaten dela, eta, askotan, euskaraz iragarritakoak ere baldintzatu egiten direla, edo, zuzenean, gazteleraz egiten direla. «Euskara ezagutzen ez duten pertsonak izateak ezin du gaztetxoek espazio guztietan
|
euskaraz
bizitzeko duten eskubidea mugatu edo zokoratu», ohartarazi du.
|
|
|
|
Euskarak
bizi du Malores Etxeberria (Zaldibia, 1957). Frankismo garai betean, etxean «oso zorrotz» zaindu zuten euskara, eta nortasunaren parte izan du ordutik.
|