|
2001
|
|
|
Ondorea: "
|
euskararen
" legeak dakizkigulakoan, inor gutxik dakizki gaur bere euskalkiaren legeak; are gehiago, ez dakigu gehienek zein euskalkitan ari garen ere. Oraingo pintatzaile askoren kontua da hori:
|
|
|
Hizkuntzaren legeak eta ereduak, bide zuzenetik ibiliko bagara, ez du egon gure baitan, nahierara alda dezagun, gugandik kanpo eta gure gainetik baizik. Izkribu
|
euskararen
, euskara idatziaren ohiturak eta usadioak ongi finkatuak eta mugatuak zeuden punturik gehienetan, euskalki bakoitzaren barrenean behintzat, eta aski jokabide argia dugu haiei amore ematea, haiei lotzea eta obeditzea. Aho hizkuntzan ez dugu batasunerako biderik idoroko, bereizkuntzarako baino, bestearen aldean askozaz ere aldakorragoa eta desberdinagoa dugunez gero.
|
|
|
Egia da euskara hortik kanpora eta aski zabalki egiten zela, baina eskualde horretan guztian ez zen euskaraz soilik egiten:
|
euskararen
aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan.
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo
|
euskararen
antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina, halaz guztiz ere, gero Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
|
Ez zaizkigu erdaratikoak atsegin, badakit, baina zein da gure helburua? Geure buruaren atsegina ala
|
euskararen
ona eta bizia?
|
|
|
irauteko neke gehien dituen hizkuntzaren aurkakoa, zalantza izpirik gabe. Erantzukizuna dute, Â jakina, euskal gizarte osoak eta
|
euskararen
lurraldea banaturik daukaten administrazio ugariek eta bi estatuek ere: horiek guztiek dute auzi honetan zer esana eta, batez ere, zeri erantzuna.
|
|
|
Irakurleak murgildu egin behar du testuetan eta testuetako estilo berdingabean: erreferentzia kulturalen baten ezjakintasuna edo
|
euskararen
 beraren koska ez du oztopo izango irakurketan aurrera egiteko, Mitxelenaren isuria ibaian behera datorren uraren antzekoa baita, beti aurrera doana eta ibai bazterretako ur geldirik gizentzen ez duena.
|
|
|
Hautatu ditugun liburu kritikei dagokionez, kritikatutako liburuek gaur duten interesaz gainera, kontuan izan dugu orobat Mitxelenak dioenaren interesa
|
euskararen
erabileraz, tradizioaz, egin beharrezko bideaz, euskalkien arteko orekaz, batasunaz, garbikeria bihurtutako garbizaletasunaz. Axularri buruz ari delarik, dio:
|
|
|
Ez nuke parada galdu nahi Mitxelenaren estiloaz deus esan gabe. Alde batetik, darabilen
|
euskararen
maisutasuna daukagu, literatur hausnarketa egin nahi duen orok erreferentziatzat hartu lukeen eredua. Zehatza, esan beharrekoa hitz ahalik gutxienekin esaten dakiena, zorrotza, esaldiaren erritmoari begiratzen dakiena.
|
|
|
zientzialariaz gainera, pieza bateko gizaseme bat aurkituko du irakurleak orriotan. Bere herriari(" eta neurea dela diot, ez haren jabe eta nagusi naizelako, baizik eta ni naizelako herri horretakoa, herri horrek sortua, hazia eta hezia") lotzen zuen lokarria eten nahi ez, eta haren zerbitzari leiala izan zen;
|
euskararen
etorkizunean sinesten zuelako, euskarari etorkizuna eskaini nahi izan ziona; sufritzen dutenekin bat egiten zekiena. Handikeriazko menturarik gabe bizi izandako gizon handia.
|
|
|
Horiek baino lehenago, Arrese Beitiak, burdin hotsa darion Bizkaiko hizkeraz, adierazi zuen aldez aurretik
|
euskararen
heriotza. Heriotza hori inor ohartu gabe gertatzerik ez nahi eta, igarle gisa, berorren hilkizunetara eraso, ekaitz, uholde, tximist trumoiak deitu zituen.
|
|
|
Gero, berriz, gure gain hartu behar izan dugu. Euskal literaturari eta
|
euskararen
biziari buruz horixe ikas dezagun eta, ikastea nahikoa ez delarik, buru bihotzetan josi: lan nekagarri hori, ia ezin jaso ahalako zama astun hori gure gain dagoela, ez duela bestek egingo, ez digula inork eramango.
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik
|
euskararen
erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Herri agintearen aldetik, egoera ahulean aurkitzen den
|
euskararen
geroa ziurtatzeko behar den guztia egiteko oinarriak ezarri dira urte hauetan, bai egituretan, bai diru horniduretan, bai plangintzan ere, bereziki hezkuntzaren esparruan, besteak beste. Badugu garaia, beraz, geure buruari galde diezaiogun ea ahalegin izugarri horrek espero zitezkeen emaitzak sortu ote dituen euskararen erabilera sozialaren aldetik:
|
|
|
Herri agintearen aldetik, egoera ahulean aurkitzen den euskararen geroa ziurtatzeko behar den guztia egiteko oinarriak ezarri dira urte hauetan, bai egituretan, bai diru horniduretan, bai plangintzan ere, bereziki hezkuntzaren esparruan, besteak beste. Badugu garaia, beraz, geure buruari galde diezaiogun ea ahalegin izugarri horrek espero zitezkeen emaitzak sortu ote dituen
|
euskararen
erabilera sozialaren aldetik: euskaraz gehiago egiten al da orain lehen baino?
|
|
|
Zinez, ez dut uste gaurko
|
euskararen
egoera sozial mugatu eta ahula zuzen uler daitekeenik kontuan hartu gabe urte luzeetako elebakartasun ofiziala, hizkuntz zapalkuntza gutxi edo gehiago ezkutua, eta euskararen aurkako irudikapen sozial negatiboen ezarpena (euskara, baserri giroaren eta atzerapenaren ikur). Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu
|
euskararen
erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki... hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. ...aitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria,
|
euskararen
eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten du euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten du euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea),
|
euskararen
ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten du euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik
|
euskararen
erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Argi ilunak ikusten ditugu, zer duda,
|
euskararen
egoerari buruz egungo gizartean. Labur beharrez, argien artean:
|
|
|
Eta itzalen artean:
|
euskararen
orainaz eta geroaz gure gizartean daukagun adostasun sozial eta politikoa oso urria da, urriegia nire iritziz.
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da
|
euskararen
kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez dakitenena ere.
|
|
|
euskara hizkuntza ahula da, eta aldamenean dituen erdaren aldean ez du indar nahikorik izango, ez orain ez denbora luze batean, haiekin lehian sartzeko. Era berean, uste dut euskaldunok nahiko zilegitasunik badugula gaur egun euskararekin inolako  harremanik ez dutenei eskatzeko, behingoz, uler dezatela
|
euskararen
normalkuntza arrazoiz eta tinko defendatzea bateragarria dela, guztiz bateragarria, jarrera moderno, liberal, kosmopolita eta demokratiko batekin.
|
|
|
ez dutela ziurrenik euskara bakarrik erabiliko beti eta nonahi. Ez guretzako, ez beste inorentzako estalki edo gozagarririk gabe aitortu eta esan dugu
|
euskararen
geroa badela baita ere erantzukizun guztia abertzaleon eskuetan utzi nahi luketen erdaltzale erosoen arazoa; are gehiago, hizkuntzen bilakaerak naturaren halabeharrak gobernatzen dituela sinesteko joera susmagarria dutenek ere gure hizkuntzaren etorkizuna finkatzerakoan badutela zer eginik.
|
|
|
Hizkuntzak elkar bizitzarako tresnak diren heinean, oso gogoan izan genuke gure herriaren elkar bizitzak berdin berdin behar dituela, maila eta premia berdinaz alegia, guztion ekarpena eta autokritika. Gure artean euskara biziago eta indartsuago nahi genukeenok zer egin izan dugun gaizki, eta zer ongi, patxadaz aztertu eta aitortu behar dugun bezala,
|
euskararen
normalkuntza beste inoren eskuetan âbatik bat, abertzaleon eskuetanâ utzi izan dutenek ere ez lukete kontzientzia lasaigarririk ikusi gure autokritikan. Alderantziz, iruditzen zait euskara arrotz begiz  ikusi izan dutenek badutela garaia beren okerraz hausnar egin eta hizkuntz  bizikidetza beren arazoa ere badela onartzeko.
|
|
|
Gure herrian
|
euskararen
orainaz eta geroaz dugun adostasun soziala, kulturala eta politikoa sakondu nahi badugu, zubi lana egin beharra dago, elkarrizketa zabal bat antolatu beharra dago, gure egoera ulertzeko, ezagutzeko eta lantzeko loturak sortu beharra dago. Ezin dugu luzaro iraun mintzabiderik gabe elkarren artean:
|
|
|
Horretarako gai izan behar dugu, hortxe dago koska. Esku zarta eder bat merezi dute, beraz, liburu honen eragileek, gure errenteriar hizkuntzalariak
|
euskararen
etorkizunaz idatzirik utzi zituen iritziak ostera plazaratzeagatik. Iruditzen zait gaurko belaunaldi gazteek, Mitxelena bera ezagutzeko egokierarik izan ez zutenek alegia, aurkituko dutela zer ikasia eta zer hausnartua orrialdeotan.
|
|
|
Arestian aipatu dudan elkarrizketa alboanitz, zabal eta askotariko  horren oinarri asko daude hemen, nire iritziz. Zorretan gaude Mitxelenarekin,
|
euskararen
gaurko egoeraz, Euskaltzaindiak 60ko eta 70eko hamarkadan euskararen korpusa eguneratu eta euskara batua sortzeko egin zuen ahalegin eskergagatik. Bide horretan tinko goazela ziurtaturik daukagunean, beharbada Mitxelenak erakutsiko dizkigu euskararentzako leku nahiko horretara iristeko bide aztarnak
|
|
|
Arestian aipatu dudan elkarrizketa alboanitz, zabal eta askotariko  horren oinarri asko daude hemen, nire iritziz. Zorretan gaude Mitxelenarekin, euskararen gaurko egoeraz, Euskaltzaindiak 60ko eta 70eko hamarkadan
|
euskararen
korpusa eguneratu eta euskara batua sortzeko egin zuen ahalegin eskergagatik. Bide horretan tinko goazela ziurtaturik daukagunean, beharbada Mitxelenak erakutsiko dizkigu euskararentzako leku nahiko horretara iristeko bide aztarnak
|
|
|
Euskaltzaleen arteko jardun sarria da
|
euskararen
eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren estrategia eta estrategak falta zaizkigula esatea. Eta horretaz ari garenean, Koldo Mitxelenaren aipamena egiten da aldez edo moldez.
|
|
|
Otxandiarra izan zitekeen, bere ustez, hil aginean zegoen euskarak behar zuen sostenguetarik bat, poesiaren arnasaz biziberrituko zuena. Campionek, eta ez genuke hau sekula ahaztu behar, Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten du
|
euskararen
egoera, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa. Eta berak ezin euskaraz adieraz zezakeen deitorea besteren ahotik, santugile baten ahotik, entzuten zuen bizkaieraz.
|
|
|
Horiek baitira
|
euskararen
eta euskal literaturaren aldetik besteekin harremanik gutxienak zituztenak. Horretarako aski duzue Nafarroa Garaiko edozein idazle, hamazortzigarren mendeko Lizarraga, esate baterako, hartzea; hor ikusiko duzue idazle horrek zer ikusi gutxi duela bestetan ordurako landua zegoen hizkuntzarekin.
|
|
|
Gure agintariak, eta foruen garaiko agintariez ari naiz, ez ziren inoiz gehiegi arduratu ez euskaraz, ez euskal kulturaz, ezta, batez ere, kulturaren zimentarri den irakaskuntzaz. Eskola
|
euskararen
eta euskal gauzen etsai izan zen garai hartan bertan ere, batek baino gehiagok dioenez, eta etsai segitu du izaten, gero eta etsaiago, oraintsu arte.
|
|
|
Kontaketan abiatuko banintz, konta nezake zein izan den
|
euskararen
zoria gure Euskal Herrian, 1936 ondoan, non lehentxeago non beranduxeago hasirik. Baina hori alfer lana litzateke, eta zauriaren gainean pikoa:
|
|
|
Gerrateak, hots, gerra galtzeak (inork galdu bazuen, izan ere, gure hizkuntzak galdu baitzuen), ez zituen
|
euskararen
hots eta soinua erabat mututu. Nolanahi ere, belarriek, erne zebiltzalarik, oraindik entzun bazezaketen, zeharo galdu zen begien bistatik.
|
|
|
Pentsa dezakegunez, igaroxe omen dugun berrogeizaro higuingarri honetan, mehartu egin dira
|
euskararen
mugak; bestetan, hil zeinua, arimezkila, joa dago, ez baita gelditzen 40 urtez beherakorik euskaraz behar adina dakienik. Erdarak, gainera, euskal barrutiaren mugaldeak marraskatu ez ezik, barrendik jaten ditu euskararen erraiak, eremu barruan bertan ere, hiri larrienetarik behera, erdara ageri baitzaigu gero eta nagusiago.
|
|
|
Pentsa dezakegunez, igaroxe omen dugun berrogeizaro higuingarri honetan, mehartu egin dira euskararen mugak; bestetan, hil zeinua, arimezkila, joa dago, ez baita gelditzen 40 urtez beherakorik euskaraz behar adina dakienik. Erdarak, gainera, euskal barrutiaren mugaldeak marraskatu ez ezik, barrendik jaten ditu
|
euskararen
erraiak, eremu barruan bertan ere, hiri larrienetarik behera, erdara ageri baitzaigu gero eta nagusiago. Babesleku genituen baserria eta kostaldea ez dira aspaldidanik lehen ezagutu genituenak:
|
|
|
Gauza jakina da, edo behar luke izan, Euskaltzaindia batasun bideetan barrena abiatu zenean, jendearen (euskal idazle eta irakasleen, ez euskaltzale platonikoen) orroak bultzaturik abiatu zela. Mende erdi batez sortu zuen eskariari uko eginaz bizi ondoren,
|
euskararen
batasunerako izan baitzen sortua, bestetarako baino areago Oñatiko batzarrean.
|
|
|
Gogoan hartu behar dugu ere, eta bere egiazko indarrean neurtu,
|
euskararen
sarrera lehen âagerian nahiz isileanâ debekatuak zituen toki, ataka eta barrutietan. Hau nabariagoa da, eta honela aitortu, hiz  kuntza idatziari gagozkiola.
|
|
|
19 Ez dut hona aldatuko
|
euskararen
geografiaz dagoen bibliografia ugarixea: Angel Irigarayren izena besterik ez dut aipatuko; hau, oraindik taxuz eta iturburu egokiez horretan ari baita.
|
|
|
Euskal letretarako hala holako joera genuenok aurkitu genuen, lagun artean bederen, non bil eta non mintza; baita non idatz ere, denboraren buruan. Mintzagai usua, erraz axaleratzen zena,
|
euskararen
eta euskal literaturaren gerra aurretikako egoera, gure noraezeko atze oihala, izan ohi zen.
|
|
|
Euskera, Euskaltzaindiaren aldizkaria, ez da inoiz euskara hutsez agertu. Hor azaldu dira, gogoangarrienetatik bat edo beste aipatzeko, Azkueren MorfologÃa vasca osoa âez da laburraâ eta Altuberen Erderismos eta El acento vasco,
|
euskararen
kaltean beharbada U. jaunaren ustez. Eta ez du inork aditzera eman, nik dakidanez, Euskerak, bigarren agerraldi honetan, bere ohiturak aldatuko zituenik.
|
|
|
euskalariak batetik, euskaldun euskaltzaleak bestetik. Nortzuk dira
|
euskararen
etsai. Euskalariak.
|
|
|
Ez nau asetzen, are gutxiago asebetetzen, egunotako
|
euskararen
egoerak: eta hizkuntzaz, zenbait egituraren jabe den sistema den aldetik ari naiz hemen, eta ez (axola gehiago duen) jendeak egiten dion harreraren aldetik.
|
|
|
Gehi dezagun, honezkero lan handixkoa metatu duen Ricardo Ciérvideren azkena: " Toponimia del Becerro antiguo de Leyre (siglos XII XIII), VI", FLV 8 (1976), 237, axola handikoa
|
euskararen
historiarentzat ere (K.M.O.). [Esteban Urangaren Omenaldiko Mitxelenaren lana," Notas sobre las lenguas de la Navarra medieval", orain Palabras y textos, 73 or.].
|
|
|
Beste bat ere aipatzen duelakoan nago, ordea,
|
euskararen
galgarri  tzat pixka bat goraxeago: " Luego que tienen edad los niños para poder ser instruÃdos en leer, escribir, y enseñanza de doctrina christiana, los envÃan à ¡ las escuelas que hay en diferentes lugares, dà ¡ ndoles despues sus estudios à ¡ los que intentan ascender al estado Sacerdotal".
|
|
|
garbiagoa, jatorragoa, apainagoa. Hizkuntzaz kanpoko xedeei âElizaren eginkizunei, batik batâ Â begira zegoen jendeari, ez zitzaion gehiegi kostatzen, erraztasuna lagun,
|
euskararen
izaeraz eta egoeraz atzentzea. Berak eskatzen zuena, hizkuntzarekiko arreta gaiarekikoaz gainera, lortu zuen, besterengandik lortu, idazlerik  onenengandik.
|
|
|
Larramendik, adibidez, besteek baino gorago zeuzkala jarriak begiak:
|
euskararen
beraren ongia eta hobekuntza nahi zituen, jakinaren gainean nahi ere, euskararen bidez egin behar zen erlijio irakaskuntzaz kanpo, zein ere ardura handikoa zen irakaskuntza hau.
|
|
|
Bazekien, ordea, dudarik gabe, inoiz aitortu ez badu ere, bere buruaren aurrean zuritu behar zuela, zuzenbideari dagokiona ematekotan, arrotzen aurrean zalaparta bizian aldarrikatu zuen
|
euskararen
berri ona. Â Frogatu behar zuen, bestela esan, bera, Larramendi, gauza zela hitzez eta izkribuz aditzera emateko euskara eta euskara goitarrez erdaraz hain era dotorean, Salamancan eta bestetan, adierazten zituenak.
|
|
|
Orduan, bada, baturakoa erdi batu bihurturik eta batasunaren berria bazterretan zabaldu ondoan, bazirudien Aita Altunak ere atseden har zezakeela, lan larrien ekoizpena ederki biribildurik inguruan zuela. Ez da horrela izan, inondik ere, eta
|
euskararen
onerako ez da horrelakorik gertatu. Gogoan baitzuen lehengo asmo hura, presak eta premiak berantarazia bazuten ere, Altertumswissenschaft delakoaren ziztadak  sortua eta ernatua zeramana:
|
|
|
Begira zerk harritzen duen. Duela zenbait urte, Donostiako El Diario Vascok galdera batzuk egin zizkion zenbait pertsonari, ni ere horien artean nintzelarik,
|
euskararen
etorkizunaz. Funtsez, ederki jaso du hitz bitan nik erantzun nuenaren muina, baina, ordukoak eta oraingoak elkarrekin erkatuaz, bere buruari, eta bere buruaren bitartez Euskal Herri osoari, zerbait galdatu nahi lioke Zaloñak:
|
|
|
Betiko leloa aipa  beharrean naiz, berriz ere. Hauxe da norinahi
|
euskararen
gaitasunak adierazteko biderik zuzenena: euskal ederlanak sortzea, eta batez ere liburutxo hau bezala euskaraz hain aise, erdaraz hain nekez eta kaltez eman daitezkeenak.
|
|
|
Ez dakigu, berriz, zer pentsatu eta sentitu zuen saio ausart hark zeharo lur jo zuenean. Lapurdi utzi zuen, baita eredutzat hartu zuen hango
|
euskararen
barrutia ere. Obrak 1712 ingurukoak baldin badira, Nafarroako Beran genuen 1716an, gero Hondarribian eta azkenik, medikuntzan beti, Azkoitian.
|
|
|
Oraingo iritziei bagagozkie, Humboldtek ez zuen ondore onik atera euskararen bitartez egin zuen saio nagusian. Argitasunak bildu zituen, haatik, baita Astarloarengandik ere, eta
|
euskararen
izaeraz eta egituraz zabalkunde eskerga, zena zelako, egin zuen munduan barrena.
|
|
|
Badaiteke. Inolaz ere, horiek dira
|
euskararen
kondairan lehenbiziko aldiz agertzen direnak, ez zezenek kopetaren bi aldeetara urguilutsuki daramatzatenak (K.M.O.).
|
|
|
Beti harritu izan nau" gure  hizkuntza indoeuroparrak" solasean maiz aipatzeko hizkuntzalarien joerak10, ez jatorriko gizarteaz dihardutelarik, axaleko diferentzia handiak gorabehera, guztien artekoa den oinarrizko ezaugarri multzo batez baizik (beste hizkuntzenak ez bezalakoak, kontrakoak ez badira: " gure hizkun  tza indoeuroparretan bederen gertatzen ez den bezala", e.a.). Nolanahi ere, iritzirik zuhurrenarentzat ere,
|
euskararen
historiak egiaztatzen duenez, elementu honek, kidetasuna ala bakartasun genetikoa, konparatistaren bide estuak gainezkatzen duen interesa du. Berez, edozein gauza itzul edo molda daiteke hizkuntza batetik bestera; itzulpenak eta moldadurak ordea errazagoak dira batzuetan (mekanikaz ere, nolabait esan, egin daitezkeelarik), eta nekezagoak besteetan.
|
|
|
Elizaren laguntza hori âeragile, nahiz eta interesatua, edota interesduna  zelako hain zuzen ere eragileâ beranduxe emana izanagatik ere, aski harrigarria izan da eta da
|
euskararen
iraupena. Nahitaez miresgarri gertatu behar honelakoa igarobide zen lurralde batean suertatzea, Mendebaldeko erromatar inperioaren barren barrenean, orduko ere zabalgoaz eta bizilagunez txikia zen lurraldean.
|
|
|
Zernahi ere den, egiazko misterioa
|
euskararen
iraupena da, ez jatorria. Honen arrazoiak xurgatzeko azken azterketa Jose Miguel Azaolarena dugu, Vasconia y su destino, II, Los vascos ayer y hoy, I, 93 or. eta hur.18, eta, oro har, ados egon gaitezke beronen alderdi kritikoarekin.
|
|
|
XI. mendetik gutxienez, badakigu aski hurbiletik nolakoa zen kanpoko mugetan
|
euskararen
hedadura19, gaurdaino iraunarazi zuen gune trinko bat zeukala, ertzetan listuz joan den arren, honela adieraztea zilegi bada. Uste izateko da, baina ez oso garbia, 1500 inguruan Ebroz behealdean ez zela euskararik, izen berezi batzuk edo sustratozko hitz bakan batzuk izan ezik.
|
|
|
idatzirik dagoena literatura izango dugu saio honetan, nahiz paperek artikulu fedekoak edo etxearen zein erleen gobernua tratatu. Komeni baita dagoeneko esatea, bestetan sartu baino lehen, hizkuntza eta literatura elkarrekin bortizki kateatuak agertzen zaizkigula
|
euskararen
kondairan barrena. Izan ere, hizkuntzaren lurrak eta mugak mehartu eta murriztu ahala, hedatzen eta aberasten ari dira literaturarenak.
|
|
|
Garate jaunak azpimarratu izan duen gure kulturaren gailur horretan  ari direlako lanean, 1794 bitarte horretan, eta gure bitarteko izan zirelako kanpotarrekin. 1800 inguruan agertzen baita Humboldt gure artean eta honek, gure berri jakin ondoren,
|
euskararen
berri onak zabalduko ditu Europan eta Europaren eranskinetan, ia aipamen soiletan gelditu ziren lehenagokoek egin ez zuten bezala. L.M. Siculok esan nahi dut edo Bonaventura Vulcaniusek, Merulak, Scaligerok eta bestek, Adelung Vater, Â Humboldten bultzagile gertatu zirenak barne.
|
|
2002
|
|
|
Eta neurri politikoak hartu, bide batez, Euskaltzaindiak emandako arauak errespeta daitezen. Gustatu nahiz ez, neurri politikoak hartu, esate baterako, jendeak" pneumatiko" hitz landu eta dotorea, eta ez" neumatiko" herriko hitz kaxkarra, erabil dezan, azken honek, aurrekoak ez bezala,
|
euskararen
fonetika legeak askoz ere hobeki betetzen baldin baditu ere. Baina horretaz, hitz horien kontuaz esan nahi dut, lehenago mintzatua naiz, aitortu behar badut ere zenbatenaz irakurriago hanbatenaz ederrago atzematen ditudala holako hitzak.
|
|
|
Bataioetan nola botatzen zizkiguten umeei txanponak, halaxe eskaintzen zitzaizkigun orduan arrepuluts liburuak ere. Lehenbiziko burutazioak eramaten ziren paperera, behin baino gehiagotan jatorrizko hizkuntzaren bokalak ere zein ziren jakin gabe ausartzen ziren batzuk atzerri urruneko liburuak euskaratzen, batzuetan begiak ongi ireki behar ziren gero eskuetan zenuena euskaraz idatzia zela konturatzeko, ez baitzen hain zaila ortografia eta hitzetan
|
euskararen
antz handia euskara izan gabe zuen zerbait aurkitzea. Ilusioak, alde batetik, eta egiten genuen hartan sinesteak, bestetik, gainditzen zituen oztopo guztiak, eta Everest bera sokarik gabe ere azpitik goiti igotzeko gai sentitzen ginen.
|
|
|
Ez: euskal idazleak zerbait baldin badira" euskal" dira lehenengo eta behin, eta gero" idazle", zeren batzuetan kosta egiten da, eta nola gainera, testu bat hartu eta euskara dela irenstea, nahiz itxuraz bederen
|
euskararen
antz handia duen hango hizkera motak. Euskal idazleak, gezurra iduri baldin badu ere, euskaraz jakin behar du lehenik.
|
|
|
Ondorio hori aldarrikatu nahi dut hemen, oroz gain, egoera kontuez ari bainaiz. Gaur egungo egoera,
|
euskararen
egoera, egoera historikoarekin erkatzen baldin badugu, eta batez ere aro modernoan gertatzen ari zenarekin erkatzen baldin badugu, egoera ona da, nahiko ona, etor zitekeen galbario zaharra kontuan hartuta, euskara, denen artean, beste maila batzuetara eramateko gai izan garelako. Garai hartan euskara gain behera zihoan, eta zure adin ginenean izan genuen horri buelta ematen hasteko aukera eta gogoa.
|
|
|
Ondorioz, eta gauzak onerako aldatu direnean, historia osoan baliabide izan ez dituen horiek ditu euskarak, eta egiten diren ikerketei begira, euskaldun gehiago dugu gure artean urterik urte. Gazte gehienak gai omen dira euskaraz egiteko ez bada ere,
|
euskararen
ulertzeko bederen. Euskara hor dago, inoiz ere iritsi ez den tokietan:
|
|
|
Beste aldean, aurkakoan, ifrentzuaren tokian, hori da azpimarratu behar den lehenbiziko puntua,
|
euskararen
hedatze honek izan duen kostuarena alegia, ez baita esaten ahal euskara ongi dagoela, hainbatean bakarrik egonik. Baina iduri du kostu horretaz nahiago dugula isilik egon.
|
|
|
Nola ibiltzen ginen gu irrati emanaldiekin, batetik bestera aldatuz, hala zabiltza zu egun telebistarekin ere. Baina orduan pentsatu genuen ETBren bidetik etorriko zela
|
euskararen
etorkizuna segurtatzea, etorkizun horren oinarri izateko sortu baitzuten. Denek mundu hau uzten genuenean ere, hor egongo zela kristalezko tresna hori harrizko hizkuntza erabiltzen.
|
|
|
Eta lana ongi egitekotan holakoen ekarria ezinbestekoa da, batez ere arlo askotan hizkuntza behar bezala finkatu gabe dagoen une honetan. Zuri galdetuko balizute zein den euskal telebistaren helburu nagusia, zerbitzu publiko bat eskaintzea eta
|
euskararen
ziurtatzeko bideak jartzea dela erantzungo zenuke, edo, martziano baten aurpegia jarri ondoren, ongi pasatzeko zerbait dela pentsatuko zenuke?
|
|
|
bere inguruko umeekin erdaraz egingo du sarritan, eta irakasleekin anitzetan berak etxean erabiltzen ez duen bezalako euskara batean. Honek ez du konponbide erraza, geroago ikusiko dugun moduan, baina uste dut, hala ere, umeak
|
euskararen
erabiltzeko beste erregistro bat bereganatu nahi baldin badu, toki egokian dagoela eredu horretan.
|
|
|
Eta egia da gauza hauetan, hizkuntza erabileraren kontuetan esan nahi dut, ozenki eskatzen ez bada eta presio zuzenik egiten ez bada, euskara ez dela inon ere aintzakotzat hartzen. Hori da, zoritxarrez,
|
euskararen
egoera. Baina gure buruari galdetu genioke presaka ibiltzeak, eta batez ere garantia eskasekin ibiltzeak garantia eskasekin ibiltzea baita, esaterako, behar denean ikaslibururik ez izatea, bide zuzenetik eramaten gaituen.
|
|
|
Ez ditut nik, jakina, Luterok zituen asmo berak, baina tesien ideia argia eta erabilgarria iduritzen zait, haiek ere bazuten gaztetasunaren haize freskoaren gozamena. Horregatik, hona hemen, isilune tapitutik atereak, nire tesi pertsonalak
|
euskararen
egoeraren zenbait punturi buruzkoak, ele zuritzera bezala emanak. Nireak, euskararen bizigai izan daitezen, harenak baino pixka bat luzeagoak izango dira, zuzenean emanak sigi sagan eta andarka ibili gabe, baina murritzagoak ere kopuru aldetik, hola zu bezalako irakurle gaztea asperrak eraman ez dezan.
|
|
|
Horregatik, hona hemen, isilune tapitutik atereak, nire tesi pertsonalak euskararen egoeraren zenbait punturi buruzkoak, ele zuritzera bezala emanak. Nireak,
|
euskararen
bizigai izan daitezen, harenak baino pixka bat luzeagoak izango dira, zuzenean emanak sigi sagan eta andarka ibili gabe, baina murritzagoak ere kopuru aldetik, hola zu bezalako irakurle gaztea asperrak eraman ez dezan.
|
|
|
Garai hartan, gure sentipena balio aniztuna zen, aurpegi eta desira anitzekoa: alde batetik uste baikenuen urte batzuen buruan
|
euskararen
kontua orain ez bezala hura zen guretzat, euskaldun batzuentzat esan nahi dut, ardura nagusietako bat egintxe izango zela, baina bestetik eta aldi berean egoera hori aski urrun ikusten baikenuen zinez eta benetan. Nola esaten ziguten elizetan Jesusek ogiak eta arrainak biderkatu zituela jendea goseak ikusi zuenean (istorio ederrak ebanjelioetan irakurtzen ahal direnak, bat etorriko zara nirekin), halatsu ikusten genuen guk ere kontu hura, urrunera begira.
|
|
|
Honen erakusgarri da Sarako herrian ere, Axular handiaren herrian, euskal mezarik ez izatea egungo aste bukaeretan. Nik hor ikusten dut benetan
|
euskararen
arriskurik handiena, alegia, euskarari orain arte eutsi baldin badiogu gure nahi berezi horri esker eutsi diogula neurri handi batean, baina nahikari hori desegiten bada, euskara bera ere desegingo dela. Kontua larriago izango da, gainera, jendea euskararen kontrako jarrerak hartzen hasten baldin bada.
|
|
|
Baina bere liburuetan beste arrisku berri batzuk aipatu dituzte. Zuazok bere kezka erakutsi du
|
euskararen
batasuna gertatu denetik. Ez batasuna beharrezkoa ikusten ez duelako, berarentzat aski aurrerapauso handia izan delako batasuna egitea, hori ez da ukatzen ahal.
|
|
|
Mintzairek, malda eta bizkar lepoetan kurritzen dituzten bidezidorrak beste nonbait bilatu behar dituzte. Beraz,
|
euskararen
egitura ez dugu ez euskaltzainok ez Rubiok aldatuko, proposatzen duena proposatzen duela, nahiz herri honen zorigaiztoko bereizgarria den liburu salduenak gramatikak izatea, beste nonbait esan dudan bezala.
|
|
|
Bistan da ezetz. Baina badira, hala ere,
|
euskararen
kontu honetan, argudio batzuk, ez dakit nik zer pisua izango duten zuretako.
|
|
|
Hala ere, pentsatzekoa da euskarak ere izango zuela zerbait aurretik, ez zutela trikuharrietan etzanda daudenek guk bezala hitz egiten garai hartan eta, gutxienez, Kristoren gorpua gaubeilatzen zuten soldadu erromatarren mintzoaren eta Gran Vian goiti eta beheiti ibiltzen diren banketxeetako langileen erdararen artean dagoen desberdintasunaren pareko zerbait izango dela Gernikan piperrak saltzen dabiltzanen eta Santimamiñeko gibel hartan margoak egin zituztenek erabiltzen zuten euskararen artean. Ez dugu dokumenturik jakiteko nolako itxura zuen erromatarrekin trukean aritzen ziren euskaldun haien mintzairak, nahiz latinaren eta gaztelaniaren artean holako gorabeherak baldin badira, oraingo
|
euskararen
eta orduko euskararen artean ere gorabehera aski handiak izango diren. Ez dakit nik hain erraz ulertuko ote zuten elkar piper saltzaileek eta Picasso aitzinatu haiek.
|
|
|
Eta nola aurreratu dugun! Nik behintzat nire burua, hizkuntza kontuetan esan nahi dut, aintzakotzat hartzen hasi nintzen, eta kontua serio samarra dela pentsatu, euskaltzainok" pneumonia"," pneumatiko" edo" postposizio" bezalako hitzak euskal hiztegian ofizialki sartu genituen egun berean,
|
euskararen
lege fonetikoak ezin hobeki zainduz, nahiz horrekin batera" subjuntibo" ere sartu zen onartutako euskal hitzen zakuan, fonetikari desafio eginez orain. Eta esan liteke nire barne kezkak ia ia behin betiko baretu zirela" filologia" hitz arraro samar horretan ageri den" g" hori, hola," g" bezala, eta ez" j" gisa, ahoskatu behar zela erabaki genuenean.
|
|
|
zailago izan diren gauzak egin ditugu historian zehar. Badut uste
|
euskararen
lasaitasuna, ez dut esango salbazioa, hizkera eskatologikoa maite ez dudalako, holako erabakiek, zentzuz beteak ikus daitekeenez, segurtatzen duten. Lastima ez ditugula horiekin batera" philosophia" bezalakoak erabiltzen:
|
|
|
batzuetan, gazte, aipatzen ditudan goiti beheiti hauetan behin edo behin usteketan edo ezjakintasunez itzuli zaidan gurasokeriaren bat ikusten baldin baduzu, espero ez zenuen doinuan edo gogoko izango ez zenituzkeen hitzetan egia esan, hori gure adinekoei erraz gertatzen ahal zaigunez gaztigatzen dizut aitzinetik, ez egin kasurik, eta ez norabaiteratu, ez du merezi eta, arrisku hori beti dago gainean. Gutun luze hau zuri egin dizut, baina aldi berean tartekotzat ere hartzen zaitut, zu eta zure adiskideek ez ezik, bizkarrean zuk baino urte batzuk gehiago dituztenek ere ongi ulertuko baitute, eta zuzen aditu, hemen diodan gehiena, zeren
|
euskararen
etxeko istorio hauek denen sorbaldak, gazteenak nola zaharrenak, markaturik utzi baitituzte, zein bere eran.
|
|
|
Baina gero guztia aldatu zen, eta
|
euskararen
egoeraz arduraturik, denak jarri ginen hemen lanean euskararen inguruan, zein baino zein kezkatuago, batzuk ikasten eta beste bakar batzuk irakasten, hogeita bost urteko epean hizkuntza kontua irauliko genuelakoan, gazte, gauzen iraultzeko gogoa ez baita orain sortu berri den zerbait. Ile luzea uzten genuen guk, bizarra ere zenbaitek, eta gona laburrak neskek.
|
|
|
Eta zuek daramazkizuen elefante hanken itxurako galtza horiek ez dira batere berriak, jakizu, orain dela hogeita hamar bat urteko kontuak direlako. Jendeak pentsatu zuen orduan,
|
euskararen
egoeraz arduratzen hasi ginen hartan euskarari ere gaztelaniaz" euskara" deitzen hasi ginen hartan ordura arte" vascuence" edo" vasco", apaingarririk gabe, deitzen baikenion, baserritarrak hizkuntza honetan, eta holako erraztasunarekin gainera, batere nekatu gabe, mintzatzeko gai baziren, gainerako gazteak ere, orain unibertsitatean uholdeka sartuak, horrenbesterako ... Hiztegi modernoak ere jarri genituen mahai gainean.
|
|
|
amatuz, ez amatatuz, doan sua da. Desoreka sortzen ari da orain euskal eta erdal taldeen tartean, oraintsu arte ez bezala,
|
euskararen
kaltean orain. Baina ikasle hauek elkarren artean maizegi erdaraz dihardute, euskara eskola orduetarako eta hizkuntza eskabideetarako bakarrik utzirik.
|
|
|
segur naiz orain dela urte batzuk nire esku egon balitz hezkuntza antolatzea, edo administrazioko langileen hizkuntza arazoak bideratzea, ez nukeela egin denaz beste zerbait arrunt desberdina egingo. Eta
|
euskararen
ardura izan nuenean EHUn, ez dut uste arras gauza desberdinak egin nituen. Baina egia da, horrekin batera, behin prozesu bat ireki ondoren on dela, urteak igarotzen direnean, atseden eta pausaldi hartzea gauzak ongi egiten ari ote garen ikusteko.
|
|
|
Hala ere, gauza bat bai utzi nahi nukeela hemen garbi esana:
|
euskararen
berreskuratze kontuetan Unibertsitateak ezinbesteko zeregina du. Egia da hitz hori," berreskuratzea" alegia, ez dela zehatzena hemen, zerbait berreskuratzekotan aldez aurretik behar duzulako izan, eta galdu ondoren bakarrik berreskura dezakezulako.
|
|
|
Eta horrek, gainera, beste ondorio bat izango luke gizarte osoaren aurrean ere:
|
euskararen
prestigioa indartzea, prestigioa nolabait ere, eta neurri batean, unibertsitatearekin lotua dagoenez geroztik. Unibertsitateak behar luke izan gero aldarrikatuko dudan gizarte elebidun horren ispilu.
|
|
|
Anitzetan, umeak txikiagoak zirenean, larderia ederra izaten nuen argitaraturik dauden ipuinak ohe bazterrean irakurtzeko, han esaten denari ez bainion inola ere tonu edo hizkera doinu egokirik aurkitzen: hitzak ponpoxoak dira, denak euskaldunak edo
|
euskararen
antzekoak, baina hizkuntzaren egokitasuna falta zaie, hitzak lotzeko modua arras bortxatua baita, eta urrun nik betitik ezagutu izan dudan euskaratik. Euskara ortopedikoan daude idatziak, plastikozkoan, hizkuntza guztiek duten naturaltasun goxo hori errekara bota ondoren.
|
|
|
Nola adierazi bazka gauza bat dela eta janaria beste zerbait? Horiek, ikusten denez, ez dira Euskaltzaindiaren arauak,
|
euskararen
beraren arauak baizik. Eskuko itzulgailua esatea arruntegi eta baldar egiten zaio baten bati eta horregatik itzultzaile mugikorrak jarriko du hitzaldietan esaten dena ulertzeko ematen dizuten tresnatxo horren azpian.
|
|
|
predikuetan ibili bai, baina bestek bete beza agindua. Eta nola ikasle hark
|
euskararen
erabiltzeko aldarrikatzen zuen erdaraz, eta komunista hura eredugarri bihurtzen zen langileentzat bere bizitokian igerileku olinpiko pribatu bat eginez, berdin gertatu izan da Sabino Arana bera baino abertzaleagoak diren zenbait politikorekin. Hizkuntza arazoak beti gertatzen dira istilutsu, baina hemen aukera izan denean, anitzetan politikoek euskararen eta euskaldunen kontrako aukera egin dute lanerako erdaldunak deitu izan dituztenean.
|
|
|
Eta nola ikasle hark euskararen erabiltzeko aldarrikatzen zuen erdaraz, eta komunista hura eredugarri bihurtzen zen langileentzat bere bizitokian igerileku olinpiko pribatu bat eginez, berdin gertatu izan da Sabino Arana bera baino abertzaleagoak diren zenbait politikorekin. Hizkuntza arazoak beti gertatzen dira istilutsu, baina hemen aukera izan denean, anitzetan politikoek
|
euskararen
eta euskaldunen kontrako aukera egin dute lanerako erdaldunak deitu izan dituztenean. Eta gaitz da sinestea hori euskaldun garbiak zirenen ezgaitasunagatik egin ote den.
|
|
|
Nork ez du izan esperientzia hau administrazioan? Alegia, nor ez da konturatu bulego batera hurbildu eta hangoak erdaraz ari direla elkarren artean, eta zuri ere hasieran erdaraz egingo dizutela, nahiz eta eskatu bezain laster fierki
|
euskararen
gaitasun agiria aterako dizuten, batez ere oposizio batzuetan aurkezteko behar baldin badute. Gure burua engainatzen segi dezakegu, eta bulego publikoetan denek bere titulua besapean dutelako bulego hura euskaldundu dugula esan, baina ez dakit horrekin euskarak zinez aurrera egiten duen.
|
|
|
Nekez uler dezakegu batzuetan euskara espainolez hitz egiten ez baldin badakigu," zanjatu" kasuan bezala. Jesus Rubiok ere idatzi du beste lan bat ekonomiari buruz, euskal ekonomiari buruz edo, nahiago bada,
|
euskararen
ekonomiari buruz (Euskararen garabideak, Alberdania, 2002): hizkuntzaren eritasuna zainetako kontua denez, ez kanpokoa, zuzen zuzenean zainetan droga sartuz konponduko da, konpontzekotan ere, bestela betiko joango baitzaigu.
|
|
|
Hizkuntza kontuetan, batek bere sakoneko iturriko uretik edan behar du, ur hori gustatuko litzaigukeen bezain garbia ez bada ere (euskarak ere baditu orban zikin batzuk gero!), eta ez etiketa inguruan duen botilako ur gardenetik, munduko edozein hizkuntzalarik aski ongi dakien gisa, hori baita hizkuntzalaritzan erakusten den lehenbiziko gauza, ez baita ez kopiarik ez aldakirik jatorrizkoa baino seguruagorik eta fidelagorik, nola baita sehaskako mintzotikakoa, Sarako medikuak zioena niretako bilduz orain. Baina hori ere
|
euskararen
berezitasuna da, nonbait, menturaz salatzen ari naizen euskararen ahuleziarekin zerikusirik baduena. Nik dakidala, beste hizkuntzetan, behintzat, ez baita gertatzen.
|
|
|
Hizkuntza kontuetan, batek bere sakoneko iturriko uretik edan behar du, ur hori gustatuko litzaigukeen bezain garbia ez bada ere (euskarak ere baditu orban zikin batzuk gero!), eta ez etiketa inguruan duen botilako ur gardenetik, munduko edozein hizkuntzalarik aski ongi dakien gisa, hori baita hizkuntzalaritzan erakusten den lehenbiziko gauza, ez baita ez kopiarik ez aldakirik jatorrizkoa baino seguruagorik eta fidelagorik, nola baita sehaskako mintzotikakoa, Sarako medikuak zioena niretako bilduz orain. Baina hori ere euskararen berezitasuna da, nonbait, menturaz salatzen ari naizen
|
euskararen
ahuleziarekin zerikusirik baduena. Nik dakidala, beste hizkuntzetan, behintzat, ez baita gertatzen.
|
|
|
Jakina, batek baino gehiagok pentsa dezake hizkuntzaren kaxkartze hori ez dela
|
euskararen
kontua bakarrik, beste hizkuntzetan ere gertatzen dela. Eta neurri batean egia da hori:
|
|
|
hori da niri nire esperientziak adierazten didana, agian besterena ez bezalakoa delako. Menturaz nire esperientzia partikularregia da, bereziegia, eta ez da hori
|
euskararen
egoera nagusia. Hala izango ahal da!
|
|
|
Edo alderantziz:
|
euskararen
izenean, eta batez ere erakunde publikoetatik dirua eskuratuz, negozio pribatu ederrak egin dira. Hori da euskalgintzaren beste aurpegi bat.
|