2000
|
|
Non hasi eta noraino iritsi zehazteko lagungarri zaigu Nafarroako bi idazleren lan bana jendaurreratze dataz baliatzea. Horrela, Felipe Riusen Polaro id liburuko irudiak argi bihurtu ziren unerako honako kronika honen iazko edizioa itxia zegoen modu berean, oraingo lerro hauen amaiera erabakia dago Aingeru EpaltzakRo ck ’ n’Ro ll izenekoaren aurkezpena iragarria
|
duenean
. Bi aurkezpen saio horien arteko urtebete horretan Nafarroako euskal letretan aipuak izan ditu Castillo Suarez altsasuar gazteak.
|
|
Festen hordikeria hitz lerrokadak zuzen idatzi ahal izateko oztopo gaindigaitz delako ziurrenik, Sanferminen inguruko martxandising aren arloan bazen hutsune bat, nabarmena, gaiaz libururik ez izatea, tuN ristendako orri gutxiko argitalpentxoetatik haratago. Hu<3 tsune horri antzeman eta taxuzko lan batekin betetzen ass matzea merezimenduzkoa da, behingoz erdal elebakarzaleei aurrea harturik, lurralde honetako bi eletan eskaini baitzaie hiriko bizilagun eta bisitariei hainbeste maite
|
dituzten
ospakizunen gaineko liburua, zabalkunde handiko uj esku opari izateko moduan diseinatua.
|
|
Diru pribatuek hornituko dute orain sona handia izateko bidean jarri duten Juan Zelaia saiakera saria. Pamiela etxearen produktua da, euskaldun jendea buruari hazka jarri nahi
|
duena
, ile kalpar azpian pentsamendu edo iritzi, analisi edo proposamenik topatzerik bat ote den jakitera emanen diguna.
|
|
Bertsio ofizial eta bakarra, udazkenerako argia ikusi duena, Roman Felones eta Fermin Miranda irakasleek izenpeturik. Victor Pradera nazionalista espainiarrak hasitako ildoa, Opus Deiren Unibertsitateak gero kanonizatua, aurreiritzi ideologikoz zamatua, egungo antolamendu instituzional administratiboa justifikatzeko eginkizuna
|
duena
, Euklidesen teorema haietan bezala aurrez emaniko hipotesia egiaztatua gelditzen dena. Nahiz eta horretarako gertaeren interpretazio interesatuak eman behar izan, bestelakoak badirela isilduz.
|
|
Eta aurrerago," Inkisidoreak" deitu epigrafean: " Ezagugarri bat bera
|
dute
dogma guztiek: boterea behar dute.
|
|
" Ezagugarri bat bera dute dogma guztiek: boterea behar
|
dute
. Dogma oro eskluientea da...".
|
|
Asmo hutsean Iruñeko Ziudadela Arte Garaikideen topaleku bihurtzearena. Biblioteka Forala agindu digute, espekulaziorik lotsagabeenaren kutsua
|
duen
operazio nahasi batean (Corte Inglesa eraiki ahal izateko, ikastetxe publiko bat sakrifikatzekotan dira).
|
|
Beste gisa batez ere esan daiteke: une jakin bateko distira iragankorra baino nahiago
|
dute
orain denboran iraunaraziko dituen egitura. Halakok agintzen zuen urtean musturik, irakurri ahal izanen da gero eraikin horietako bakoitzean, mandatari eragileen oroitzapena betikotuz.
|
|
Susmopean zeuzkaten, desautorizaturik. Goi agintarien konfiantza guztia
|
duen
jauna izendatu dute hizkuntza gauzetan arduradun, Pedro Pejenaute. Ordena jartzera iritsi omen da.
|
|
Normalizazioa ez da helburu; promoziorik ez du izanen euskarak. Sustapen hitza, erabiltzen ikasi berria genuena, bat batean ahaztu behar
|
dugu
. Arau berriak datoz, karramarroen moduan atzera egiteko.
|
|
Aldaketa handia eman da urtebetean nafar gizartearen dinamikan. Eta egia izanik ere zenbait pentsalari artikulistak egina
|
zutela
euskararen aurkako erauntsiari koN bertura ideologikoa emateko lana, euskaltzaleen ahalak egiazki ahuldu dituen faktorea beste alde batean ageri da. sEuskaltasunaren izenean joka, hilka, ari dira batzuk. Eus kalerroa duen guztia kutsatua dago.
|
|
Eta egia izanik ere zenbait pentsalari artikulistak egina zutela euskararen aurkako erauntsiari koN bertura ideologikoa emateko lana, euskaltzaleen ahalak egiazki ahuldu dituen faktorea beste alde batean ageri da. sEuskaltasunaren izenean joka, hilka, ari dira batzuk. Eus kalerroa
|
duen
guztia kutsatua dago. Nahi ala ez, jarduera horretan ari direnen errokide dira, gara, euskaldunak.
|
|
Aurton, hiru urterik behin bezala, euskal herriko idazleoi egokitu zaigu Galeusca biltzarraren antolaketa, eta honezkero Ja ki n eko irakurle gehienek ondotxo dakiketen moduan urrian egin dugu Bizkaiko itsasaldean, Lekeition, Bermeorainoko egun bateko txangoarekin. Eta lehenengo eta behin, gure ostarien ustekabe polita aipatu behar
|
dugu
, benetako herri euskaldunetan zeudela konturatu baitziren. Idazle katalan batek esan zidanez, larunbatean goizeko hamarrak inguru Lekeitioko kaleetatik ibilia zen, eta ez ei zuen behin ere erdararik entzun.
|
|
Bigarrenez baina, euskaldunon ezusteko ederra ere aipatu behar
|
dugu
, nik neuk Galeusca ezagutzen dudanetik, honako hau izan delako euskal idazle gazte gehien agertu den biltzarra: beren lehenengo liburuak argitaratu berriak,
|
|
Ez da lortu ipar euskal herrian euskarak eta euskal kulturak bizi
|
duten
esklusio eta ordezkapen prozesuari mugarririk jartzea. 2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela.
|
|
Gaur egun ere gertatzen hasi da hori. Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez
|
duen bitartean
, esfortzu horren etekina oso murritza da. Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango.
|
|
Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez duen bitartean, esfortzu horren etekina oso murritza da. Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera
|
dutenek
eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela ezin uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
Hizkuntz Politikako Idazkaritza Nagusia desaktibatu, euskararen alorrean 0 mailako hizkuntz eskakizuna ezartzeko asmoa proposatu, eta euskarazko komunikabideei laguntzak ukatzea eta, oro har, Gasteizko Udalak, Nafarroako Gobernuak eta beste hainbat erakundek hartu dituzten neurrien asmoa hizkuntz komunitate elebakarra sortzea da, espainieraz moldatuko dena. Eta gaur egun ez
|
dute
lotsarik hala agertzeko. Horretarako ezinbesteko babesa izan dute erabakiotan, PSE PSN alderdiarena, sozialisten botoek eta aldizkako isiltasunak bidea erraztu baitiote PPk abiaturiko ez Euskaldundu eta Deseuskalduntzeko Idazkaritza Nagusiari.
|
|
Baina orain arteko azken harribitxia, larriena seguruenik, ezagutu berria dugu. AEKren ondasunen bahimendua eta erakunde honen hainbat eta hainbat kideren aurkako prozesamenduak ez
|
du
, tamalez, ia inor harritu. Aspalditiksentzuten ziren Espainiako epaileak horrelakorik egiteko gai zirela zioten zurrumurruak eta bete egin dira.
|
|
AEKri egin erasoa, beraz, iragarritakoa dela esan dezakegu. Ez Garzonek bide horretatik jotzeko arrazoirik edo deliturik aurkitu Uj
|
duelako
ordea! Alfabetatze eta Euskalduntze Koordinakundearen bideak bihurgune asko izan ditu sortu zenetik.
|
|
Joxemi Zumalabe Fundazioa, ABK, AEK... Helburua Espainiako alderdiek Eusko Jaurlaritza bera lortzea izanik, beste asmo askoren artean, erakutsi dutenez, euskalgintza eta, beraz, herrigintza desaktibatzeko —erakunde pribatu zein publikoetatik hasita—, noraino iritsiko dira Espainiako botere faktikoak euren ahaleginean, areago lehendakaritza iristen ez
|
badute
–
|
|
Antzerki talde profesionalak, harrokeria handirik gabe eta enpresa egitura sortuta, finkatzea lortzen ari dira. Garrantzi handia
|
du
bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea duten antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak.
|
|
Antzerki talde profesionalak, harrokeria handirik gabe eta enpresa egitura sortuta, finkatzea lortzen ari dira. Garrantzi handia du bizibide
|
dituzten
antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea duten antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak.
|
|
Antzerki talde profesionalak, harrokeria handirik gabe eta enpresa egitura sortuta, finkatzea lortzen ari dira. Garrantzi handia du bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea
|
duten
antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak.
|
|
Garrantzi handia du bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea duten antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia
|
du
erakunde publikoen laguntzak. Nagusia Eusko Jaurlaritzak urtero ematen duena da, Sarea osatuta, dirulaguntzaz gain hainbat antzokitara iritsi ahal izatea bermatzen duena.
|
|
Baina enpresa egitura sortuz antzerki taldeek profesio honetan arituta bizi nahi
|
badute
, derrigorrezkoa da kanpora ateratzea. Alde batetik oso ona da, beste lekuetako antzerkigintzarekin parekatzeko aukera ematen baitu.
|
|
Eta ezin ukatuko da euskal taldeen maila bikaina dela, jasotako sariak eta ikusle kopuruari begira, Estatu mailan puntan dagoela. Baina honek
|
badu
alde txarrik ere, euskarazkoak gehienetan espainierazkoen bertsio baizik ez izatea, batzuetan laguntzetara iristeko aitzakia baino ez. Arrazoirik bada horretarako, erdarazkoa arrakastatsua denean 300
|
|
N emanalditik gora lortzen baitira (oraindik ere antzezgai den Florido... aparteko kasua izan da) eta euskarazkoak, sberriz, 30 lortuz gero goia jo du ordea. Horrek eragin zuzena
|
du
antzezlana aukeratu eta lantzeko garaian, erdarazko muntaiak izaten baitu talde gehienentzat lehentasun osoa. Eta hori prestaketetan eta entsegu kopuruetan uj nabarmen igartzen da.
|
|
Eta ez dirudi bizimodu horri luze eusteko modurik dagoenik. Are gehiago aktore horiek berak Estatu espainiarreko ikus entzunezko komunikabideetako dramatikoan gero eta errazagoa
|
dutenean
sarbidea.
|
|
idazteari bidea eman, saritu, gehienetan antzezten ez diren sariketetara aurkezturiko sorkuntzazko lanei antzerkigintza profesionalean leku egin eta salmenta bermatu. Finantza erakundeek, erakunde publikoek eta besteek
|
badute
eredurik euskaraz sorturiko antzerkigintza sustatzeko. Ez baita nahikoa gero eta ugariago diren sorkuntzazko antzezlanak saritzeko lehiaketak antolatu eta lan horiek guztiak ahazturik geratzea.
|
|
Gero eta gutxiago egiten da. Gero eta zailagoa da horrelako tradizioa
|
duen
funtzionamenduari jarraipena ematea. Baina azken batean, hori dena gertatzearen arrazoia, erakunde publikoen babes falta da eta, era berean, halako taldeentzako antzoki sare bat ez antolatzea, prestatzen diren lanak eskaintzeko aukera izateko.
|
|
Antzerki eskolen egoera hobetzen ari dela ematen du. Egiten duten lanaren errekonozimenduak klandestinitatearen esparrua gainditzen lagundu die eta homologazioa, mailakatzea, bateragarritasuna eta antzerkia unibertsitateko karrera izatea bilatu behar da gaur egun. Talde profesionalak, erakunde publikoak eta ikus entzunezko komunikabideak jabetuta daude beharrak asetzeko adina aktore prestatzeko
|
duten
gaitasunaz eta ez litzateke txarra bide honetatik esfortzuak bateratzea eta, era berean, antzerki amateurrari bere esparrua errespetatuta, haien osagarri edo unibertsitate eta antzerki eskolen eremuan zirkuitu propioa izatea.
|
|
Honelako kultur balantzea urtero egitearen abantaila da (oraingo hau zazpigarrena da niretzat), urtez urte aldatuz doazen joeretan aldeak suma daitezkeela. Urtean izandako bizpahiru gertakari nagusi bilatu eta azaldu beharrean (Jaki n en enkargua hauxe baita) literaturgintzan" usaindu"
|
ditudan
joerak azaltzen ahaleginduko naiz, aurrekoetan bezalaxe modu intuitibo eta subjektiboan, eta inolako asmo zientifikorik izan gabe.
|
|
Honela bada, eta 2000 urteari dagokiola, hauexek dira aipatu nahi
|
nituzkeen
gaiak: uholde berrien anonimotasuna, idazleen manifestuak, emakumeen opakotasuna, barietatea gaietan, kritikaren saio hutsa, eta, amaitzeko, euskal literatura kanporatzeko ahalegina, irakurzaletasunaren arazoa ahaztu gabe.
|
|
Urteak zerbait pozgarria ekarri izan badu, idazle gazteen, hasiberrien eta ezezagunen ugaltzea izan da, eta joera hori nabarmen ikusi zen Lekeition urrian burutu zen Galeuscaren edizioan. Deigarria izan zen aspaldidanik elkar ezagutzen (oso aspaldidanik eta oso ezagutzen)
|
dugun
idazleen artean, behin eta berriz honelako galdera entzutea: " eta hori, nor da?".
|
|
Horietariko askok atera berria (edo ateratzear)
|
dute
lehen liburua (Meabe, Etxaniz Rojo, Unzueta, Merino, Estankona, Urrutikoetxea, Gabiria, Suarez, Egaña), baina gazteak izanagatik, ez dira berriak idazgintzan. Batzuek baN dute urtetako lana atzean, eta hainbatek, ipuin edo poemak argitaratu dituzte han hemenka, eta kajoiak bete bes terik dituzte, lan ineditoekin.
|
|
Horietariko askok atera berria (edo ateratzear) dute lehen liburua (Meabe, Etxaniz Rojo, Unzueta, Merino, Estankona, Urrutikoetxea, Gabiria, Suarez, Egaña), baina gazteak izanagatik, ez dira berriak idazgintzan. Batzuek baN
|
dute
urtetako lana atzean, eta hainbatek, ipuin edo poemak argitaratu dituzte han hemenka, eta kajoiak bete bes terik dituzte, lan ineditoekin.
|
|
Horietariko askok atera berria (edo ateratzear) dute lehen liburua (Meabe, Etxaniz Rojo, Unzueta, Merino, Estankona, Urrutikoetxea, Gabiria, Suarez, Egaña), baina gazteak izanagatik, ez dira berriak idazgintzan. Batzuek baN dute urtetako lana atzean, eta hainbatek, ipuin edo poemak argitaratu dituzte han hemenka, eta kajoiak bete bes terik
|
dituzte
, lan ineditoekin.
|
|
Jakin bagenekien (orri hauetan esana
|
genuen
) aurreko urteetako bonanza k ez zuela luze iraungo, eta halaxe konfirmatu da, urte honetan manifestuen inguruan sortu den iskanbilak agerian utzi duen bezala.
|
|
Jakin bagenekien (orri hauetan esana genuen) aurreko urteetako bonanza k ez
|
zuela
luze iraungo, eta halaxe konfirmatu da, urte honetan manifestuen inguruan sortu den iskanbilak agerian utzi duen bezala.
|
|
gatazkak leuntzeko eta elkarrengana hurbiltzeko saio txikia ezagutu genuen. Baina bertan bizi
|
dugun
egoera politikoak agerian utzi ditu kulturgileen arteko ezberdintasunak. Bakealdian azaltzen ez den hori, gordin gordin azaltzen da gatazkaldian.
|
|
Bakealdian azaltzen ez den hori, gordin gordin azaltzen da gatazkaldian. Gizartean muturreko egoerak bizi
|
ditugu
, eta idazleak (beste guztiak bezalaxe) interpelatuta izaten gara txitean pitean.
|
|
Egia bada ere dozena bat idazlek batean zein bestean jarri zutela beren izena, ez dago enoratzerik bi manifestuen mezu politikoa guztiz alderantzikoa zela. Zalantzarik ez
|
dut
guzti guztien desira sakonena Euskal Herria bakean bizi ahal izatea dela, baina begi bistakoa dabakea hitzaren atzean gauza ezberdinak ulertzen direla idazleen artean.
|
|
Agiri baten sinatzaileei egindako kritikak, eta kritikei emandako erantzunak giroa garraztu dutela pentsa liteke, eta garraztasuna ez dela ona. Baina nik ez
|
dut
uste txarra denik. Mingarria bai, baina argigarria ere bai.
|
|
Jakin dezagun non gauden, errespeta dezagun elkar, eta bilguneak dauden heinean bilduko gara, eta bestela ez. Ez
|
dugu
denak zertan adiskideak izan behar.
|
|
Askotarikoak dira idazleek aukeraturiko gaiak. Iraganak eta historiak presentzia handia
|
dute
oraindik ere, eta baita, nolabait, herrian bizi dugun egoera politikoak ere (askotan zeharka azaldua). Gaiak, ordea, dibertsifikatuz doaz, idazleen jatorria, adina eta erreferente kulturala ugalduz doazen neurri berean.
|
|
Askotarikoak dira idazleek aukeraturiko gaiak. Iraganak eta historiak presentzia handia dute oraindik ere, eta baita, nolabait, herrian bizi
|
dugun
egoera politikoak ere (askotan zeharka azaldua). Gaiak, ordea, dibertsifikatuz doaz, idazleen jatorria, adina eta erreferente kulturala ugalduz doazen neurri berean.
|
|
Sexuak, esaterako, protagonismoa irabazi du gazteagoen artean. Hiriak ere presentzia handiagoa
|
du
euskal literaturan. Idazleak kaletarrak dira, laikoak, gizon eta emakumeak, unibertsitarioak, eleanizdunak, eta munduan zehar askotxo ibilitakoak.
|
|
Zeinek lagunduko dio irakurleari lanen baliotasuna neurtzen? Kantitateak alde ona
|
du
, baina garaua eta lastoa bereizteko tresna gutxi du irakurleak. Non daude kritikoak?
|
|
Zeinek lagunduko dio irakurleari lanen baliotasuna neurtzen? Kantitateak alde ona du, baina garaua eta lastoa bereizteko tresna gutxi
|
du
irakurleak. Non daude kritikoak?
|
|
Beste askotan, ordea, hiru egunetan eta enkarguz kolaboratzaileak idatzi behar izan duen azalpen laburra eskaintzen da. Non daude ofizioz literaturaren azterketa egunez egun egin behar
|
dutenak
–Zer irakasten da unibertsitateetan, eta nola?
|
|
Kritika gutxi eta eskasa izan arren, guztion buruan dago euskaraz egindako literaturak gero eta gehiago merezi
|
duela
, eta kanporatu beharra dagoela. Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da:
|
|
Artikulutxo honetan aipatu nahi
|
nukeen
azken puntua, aurrekoari estuki loturik dago: irakurzaletasunaren gaia, hain zuzen.
|
|
Komertzialtasuna eta merkatua tartean dauden bitartean, literaturaren kalitatea ezin da neurtu best seller zerrendaren arabera. Baina gorago esandakoak balio
|
du
hala ere: irakurzaletasuna pizteko biderik hoberena, irakurleari kalitatezko lanak eskaintzea da, arloa edozein dela ere.j
|
|
Datu hauek eskuratu ahal izateko ez
|
dut
hemerotekara oinez joan beharrik izan, aski izan dut Argia-k eskaintzen duen Euskal kulturaren hari@ izeneko internet zerbitzua ikuskatzea nire mac ean. Zorionak, oso albiste laburpen baliagarria egiten dute.
|
|
N Muskildiko gazteak laudorioztatuko
|
nituzke
. Benetan, alimaleko lana egin dute, bai egoitzako eraberritze lanetan, sbai kanpainako jardueretan eta hau guztia dohaintasun osoz, jakina.
|
|
Hau izango da Xiberoko Botzaren egoitza berriaren ekarpen handienetatik bat, saioak jende aurrean egingo diren gela honek lotura are sendoagoa egingo baitu irratiaren eta haren entzuleen artean. Entzuleak baino gehiago, azken finean, jarduleak, parte hartzaileak nahi eta merezi
|
baititu
Xiberoko Botza bezalako irrati batek. j
|
|
Esaldi biribila —esan nuen nire bostean—, egitekoak eta eginak ondo bereizten dituena. Mahai gainean zegoen liburuak halakoxea
|
zuen
azaleko goiburua. Liburua —edo hobeto esanda, liburutxoa—, kanpoaldean behinik behin, horixka zen, aspalditik ihartuta dagoenaren erakusle.
|
|
Menturaz, argitalpen harrigarriren bat ere tartean izan zitekeen, titulu handi mandi baten azpian hutsik eta deus gabe orri zuriak ematen dituzten horietakoa. Agian, gaztelaniaz ezagutu genuen Calendario Zaragozano hura ere, urrundik baino, hur hurretik
|
zuen
gure eskuarteko horrek.
|
|
Jakin minak eraginda, liburu denda hartako bazterrik aproposenean jesarri naiz, hain zuzen ere, Irakurguneaizentazioa
|
duen
esparru zabalean. Nabarikoa, haren moduko liburu denda zahar batean.
|
|
Esku artean dudan horrek, hala ere, ez dit horrenbesterako abagunerik eskaintzen. Izan ere, entzuna
|
nuen
almanakek kontu arrazoiak ematen zituztela, itsasgorak eta itsasbeherak, eguratsaren nondik norakoak eta eguneko santuen izenak. Osokoenak ere, ez edozelakoak.
|
|
Liburuxka hark ez
|
zuen
eite horren aztarnarik. Inon ere ez irakurgarri euri nahiz eguzki, haize zein lehortearen norabiderik, harako eguzki distiratsuaren egunetan ere, euria gertagarri edota trumoien artean, beti argi ilunak.
|
|
Sasoi batean ere, handik etorri ziren Euskal Herria berpizteko gogoak eta grinak. Hiriburua
|
zuen
handi zabal eta langintsua.
|
|
N Hara biltzen ziren kea, burdina, erreka eta itsasoa. Euskara bera ere, aspaldikoa, bertakoen aho zein idatzietan. sHasi dira hangoak, bat batean, euren buruari Mendebaldekoak esaten, mendebaldetik sarri sarri datorren erreka haize hori eragile bizia nahi
|
dutelako
. Mendebaldea bera, hortaz, mugalde luzea.
|
|
Bizkaia, jakina, hori baino gehiago bada. Hasteko, eta besterik gabe, euskalgintza bera ulertzeko modua ere
|
badugu
Bizkaia, ziur asko, hamaikatxo" aurreraturena" baino bestelakoa, osterantzekoagoa.
|
|
Begirunea zor zaio Bizkaiari, begirune osoa. Begirunea zor
|
du
Bizkaiak, horretarako aukera ahalbideratzen bazaio.
|
|
Bizkaia
|
dugu
orain bidegintza horretarako tresna, asteartetik igandera esku eskura, zortzi orrialdetan eguneroko albisteak eta bertako ingurumariak erakusten dituena. Hori ondo!, esango du norbaitek.
|
|
Oro har, ekimen erakargarria. Ments
|
du
horrek bizkaiera literarioaren tradizioan gehiago errotzea. Falta du, beharbada, testuen aldetik arreta zorrotzagoa.
|
|
Ments du horrek bizkaiera literarioaren tradizioan gehiago errotzea. Falta
|
du
, beharbada, testuen aldetik arreta zorrotzagoa. Sobera ditu euskalkikeria batzuk.
|
|
Falta du, beharbada, testuen aldetik arreta zorrotzagoa. Sobera
|
ditu
euskalkikeria batzuk. Onak ditu asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari, euskal herrialde horrek, inolako lotsarik gabe, bereak dituenak kanpora ditzan.
|
|
Sobera ditu euskalkikeria batzuk. Onak
|
ditu
asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari, euskal herrialde horrek, inolako lotsarik gabe, bereak dituenak kanpora ditzan. Badatoz horretarako zantzuak, gero eta bistaragokoak.
|
|
Sobera ditu euskalkikeria batzuk. Onak ditu asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari, euskal herrialde horrek, inolako lotsarik gabe, bereak
|
dituenak
kanpora ditzan. Badatoz horretarako zantzuak, gero eta bistaragokoak.
|
|
Bada, beraz, zeregin franko bizkaigintzan. Begitazioaren garaia baino, ereintza sasoia
|
dugu
honako hau Bizkaiko euskalgintzaren alorrean.
|
|
Ez, horratio, euskaldunen ahoetan ez deduzko eta ahaztuta, bizi bizirik eta oroigarri baino. Filologia kontuetan maisu dabiltzanetatik hainbatek ere jaurtia
|
zuten
epaia, bizkaieraren jaiotze aldian umotu zen fraide karmeldarraren gainean.
|
|
Bizkaiak bere seme euskaltzale bati zor ziona bete
|
du
, Frai Bartolomerenak berriro gure eskuetan jarriz. Urkiza eta Baraiazarra euskaltzaleen adoreari eskertu behar diogu hori.
|
|
Prosa behar
|
dugu
! —aldarrikatu zen behin batean euskal baratzearen erdian.
|
|
Poesia ere bai! —erantzun
|
zuten
beste batzuek, oihu bortitzagoa eginez. Asaldatu ziren orduan saiakeraren esparrukoak, hizkuntzaren ederra jendilaje horien eskuetan jausiko zelakoan.
|
|
Klasikotasun horren izenean, esana
|
dut
eta berresango dut: ondo etorri, Frai Bartolome eta Frai Mateo Zabala horiek, XXI. mendeko euskal eremura.
|
|
ondo etorri, Frai Bartolome eta Frai Mateo Zabala horiek, XXI. mendeko euskal eremura.
|
Zuen
berba lauko jarioa behar dugu, premiazko zaigu hainbat eta hainbat eremutan. Hizkuntzaren ederrak eta hizkeraren bizitasunak —egokitasuna ere ahanzteke— bene benetan eskertuko dizuete eta.
|
|
ondo etorri, Frai Bartolome eta Frai Mateo Zabala horiek, XXI. mendeko euskal eremura. Zuen berba lauko jarioa behar
|
dugu
, premiazko zaigu hainbat eta hainbat eremutan. Hizkuntzaren ederrak eta hizkeraren bizitasunak —egokitasuna ere ahanzteke— bene benetan eskertuko dizuete eta.
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere berea
|
du
Euskaltzaindiak euskararena eta horri ekin dio, buru belarri, azken urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
Lehen itzulia amaitu berri du Euskaltzaindiak, eta bigarrenak eta hirugarrenak ere aurki izango ditu aztergai. Irizpideak irizpide, badakigu horiek ere eztabaidagarri izan daitezkeela, ez baitira erraz lotzen gizartearen ibilerak eskatzen duena eta hizkuntzak eskabide horri aurre egiteko behar
|
duena
.
|
|
Langintza horretan Euskaltzaindiak izan behar
|
duen
zeregina, horra hor gogoeta sakon baten pean jarri behar dena. Horri buruzko ahotsak nonahi entzun ohi dira.
|
|
Hor izan luke zinezko —eta ez itxurazko— habia eta egonlekua euskal kultura anitz eta zabalak, aukera bakarrekoa baino, euskarari berari bide desberdinak eskain diezazkiokeena. Horretarako, alabaina, Euskaltzaindiak bereganatu behar
|
ditu
hizkeraren neurria emateko ardura eta kezka, historiatik, tradiziotik eta lanetik datorkionari eutsita.
|
|
Joan zaigu bakea, dardarapean bizi gara eta ezinegonak bete gaitu. Su eten nahiz bake, isilik
|
genituen
izkiluak, ber bertan eta berriro entzungai ditugunak.
|
|
Joan zaigu bakea, dardarapean bizi gara eta ezinegonak bete gaitu. Su eten nahiz bake, isilik genituen izkiluak, ber bertan eta berriro entzungai
|
ditugunak
.
|
|
Hogeita bost urte luze —oso luze! — joanak dira erregimen politiko berria
|
dugunetik
. Badirudi hogeita bost urte hauetan ez dugula desberdinak izaten ikasi, ezta desberdintasunetik abiatu eta elkarrekin bizitzen ere.
|
|
2000 urtea (ikusle gutxi ohi
|
dituen
) antzerkia eginez hasi zen euskarazko kulturarentzat, eta Mari Sorgin deituriko lan berria taularatu zuen Taupada taldeak Elgoibarren. Ezin zitzaion egokiago eman hasiera milurtekoari, ezen, metafora arrunt bat paratuz, antzerki, errepresentazio, edo itxuratzea baita maiz gure kulturako jendearen izanaren ezkutune eta babestoki.
|
|
Ezin zitzaion egokiago eman hasiera milurtekoari, ezen, metafora arrunt bat paratuz, antzerki, errepresentazio, edo itxuratzea baita maiz gure kulturako jendearen izanaren ezkutune eta babestoki. Bigarren kultur ekitaldia bertsolaritzaren bidetik joan zen Zumaian, omenaldia ongi merezita
|
zuen
euskaltzale bati bertso aste osoa eskainiz, bazkaria barne. Hirugarrena, Eusko Jaurlaritzak Ikusgela telebista programak ekoizteko arautu zuen dirulaguntza izan zen; sei mila euro saio bakoitzeko.
|
|
Jadanik gaindituak diren baina haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi
|
zuen
Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz egin behar zutela.
|
|
Jadanik gaindituak diren baina haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz egin behar
|
zutela
. Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen:
|
|
...n isla oraintsura arte izan dugu irakaskuntza ofizialean ere, espainol konkistatzaileek Amerikan zapalduriko herri autoktonoei" nuestra lengua" irakasten zietelako, poz pozik agertuz, horrekin ezkutatu nahirik, antza, aztekek, maiek edo inkek, europar jendeekin harremanik izan baino askoz lehenago, ezin hobeki zekitela mintzatzen, eta kultura original eta zibilizazio miresgarria garatuak
|
zituztela
, zeinek bere hizkuntzan adieraziak.
|
|
Gaur egun ere muntaketa sasizientifiko eta xenofobo honen aztarrenak gelditzen dira. Baina oraingoan zenbaitzuek abusu horiek xuritzeko," kultur mestizajea" moduko eufemismoak erabiltzen dituzte, dirudienetik noranzko bakarreko prozesu xelebrea berau, hor, besteek gurea hartzea aberastetzat jotzen den arren, guk, aurriritzi europozentrista zaharkituen eraginez, kanpokoengandik ezer hartu nahi ez
|
dugun bitartean
. Aski da gogoratzea, diogunaren adibide, Espainiako unibertsitateetan ez dagoela bat ere katedrarik Afrikako edo Amerikako kolonia izandako herri indigenen hizkuntzak ikasteko.
|
|
Zoritxarrez, norbere doktrinaren postulatuak edo ideologiaren aurriritziak jakintza arlora eramateko tentazioak behin eta berriro errepikatu dira historian zehar. Hortxe
|
ditugu
, alde batetik, Galileoren astronomi aurkikuntzen eliz kondena biribila —oraintsu, laurehun urte geroago, Vatikanoak, eskuzabaltasun handia erakutsiz, hura amnistiatu digun arren— edo Darwinen eboluzio teoriaren gaitzespena, arrazoi bertsuengatik gertatua. Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean.
|
|
Honi buruz, utziko didazue kontatzen, diodanaren argiarri, pasadizo bat,
|
duela
hogei bat urte, Kaukasoan lehen aldiz izan nintzenean, Tbilisiko Unibertsitateko katedradun batek, Leo Gabunia paleontologoak, azaldu zidana. Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen.
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa
|
baitzuen
, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia
|
du
eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez
|
dut
egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
Horrek halako eskandalu txikia sorrarazi zuen, eta berehala erantzun zioten gure unibertsitateko irakasle batzuek, irakasgai hori euskaraz aspaldian ematen zihardutenek. Bide berean,
|
duela
bi urte, Madrilen, Kultura Ministerioan nengoela, mahai gainean nuen Euskaldu non Egunkaria ikustean, espainol idazle ezagun batek kortesiaz galdetu zidan —nolabaiteko lotsa aitortuz baina— ea egiazki euskara jadanik informazio bide egokia izateko egoeran aurkitzen ote zen. Ageri denez, Unamunoren behialako iritzi haiek atzetik segizio luzea utzi dute, gainditzeko aski zaila.
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste
|
dut
zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|