|
2000
|
|
|
Sexuak, esaterako, protagonismoa irabazi du gazteagoen artean. Hiriak ere presentzia handiagoa
|
du
euskal literaturan. Idazleak kaletarrak dira, laikoak, gizon eta emakumeak, unibertsitarioak, eleanizdunak, eta munduan zehar askotxo ibilitakoak.
|
|
2001
|
|
|
idaztea da. Eta sinetsitanago guretako ere, euskal idazle esportagaitzendako, kanpoko merkaturik nekezaurkituko
|
duen
euskal literaturarako, lekua badela hemen.
|
|
|
Hamaika Pausok bere baitan
|
ditu
euskal literaturan nekez aurki daitezkeenemoziozko uneak, gorago R. Barthes ek zinezko unetzat hartzen zituenak:
|
|
|
Bada, hori zela medio, hauxe esan nuen: bertso gisa horrek aitzindari guti
|
duela
euskal literaturan, batere baldin badu. Eta inprentan zegoela, hona non ikusten dudan Auñamendiren Literaturan (I, 362)," Euscaldúnac" derizten ber  tsoak Ovidioren itxurara moldatuak Bonaparteren eskuz:
|
|
2002
|
|
|
Beraz, badirudi best selleraren mundua hutsik geratzen dela euskal literaturan oraingoz. Baina hain zuzen kritikook (eta argitaratzaileek) badakigu," best sellerrira" jo behar
|
duela
euskal literaturak edota bestela desagertzera kondenatua dela.
|
|
2003
|
|
|
Geroa gurekin izan dedin, Europa odola bear
|
du
euskal literaturak." (Intxaustitar Joseba, ofm., Jakintxo, I (3) 1960.
|
|
2005
|
|
|
Lehenago aurreratu dugu lehiaketa literarioek ere zeregin handia bete
|
zutela
euskal literatura berritzeko bidean. 80ko hamarkadaren hasieran gutxi ziren literatur lehiaketarik antolatzen ez zuten udalak.
|
|
2006
|
|
|
Euskal Herrian harrerarena bada literaturaren alderdirik ahulena Lasagabasterren ustez, eta kanpoan (Espainian eta beste atzerrietan) itzultzen dituztenean interesik erakusten ez badute, ze leku
|
du
euskal literaturak Euskal Herrian. Eta kanpoan noraino iristen da eta iritsi behar luke?
|
|
2007
|
|
|
Luzien Etxezaharretak Gara egunkarian: «Azken urte hauetan
|
dugu
euskal literatura sortzen ikusten, literatura askatu bat, etorkizunari irekia. Batez ere, garrantzitsua da idazle batentzat izan dezala liburutegi bat bere irakurgaientzat, bere hiztegiekin, bere klasikoekin... eta orain idazleek badute lanabes bat.
|
|
|
Ez nuke jakingo esaten konkretuki literatura postmodernoa zer izango litzatekeen. Bai uste
|
dut
euskal literaturan badagoela joera nagusi bat halako begirada xaloa duena, Obabakoak eko Atxagaren ildotik doana nolabait. Igartza Saria irabazi dutenen artean nahiko dira horrelakoak adibidez.
|
|
2008
|
|
|
Horretarako, Batxilergoa hartu dut aztergai; izan ere, Batxilergoan bukatzen da irakaskuntza orokorra, hortik aurrera espezializazio ikasketak hasten dira. Horrek esan gura
|
du
euskal literaturaren ikasketa formalen prozesua Batxilergoan amaitzen dela (Euskal Filologia bezalako ikasketekin jarraitzen dutenentzat salbu), eta literaturaren ikaskuntza prozesuaren amaiera aztertzeak ahalbidetzen du ordura arte ikasitako guztiaren ikuspegi osoa izatea.
|
|
|
Orain arte esandakoa laburbilduz, esan daiteke Nafarroan ikastetxe publiko guztietan irakasten dela euskal literatura, besteak beste hautaprobetan kontuan hartzen delako. Euskal Autonomia Erkidegoko hautaprobetan, berriz, EHL irakasgaiko curriculum edukiek ez daukate islarik; ondorioz, irakasleak (edo ikastetxeak) erabaki ohi
|
du
euskal literaturak zenbateko lekua izango duen ikasgelan. Hori dela eta, kasu askotan irakasleak euskara irakastera mugatzen dira, literatura erabat baztertuz.
|
|
|
Frantses literaturaren historia egile nagusien gisa, ikuspegi orokor bat eman nahi
|
du
euskal literaturari buruz. Bera baino lehen, sail horretan ari izan diren hiru jende izendatzen ditu:
|
|
|
Aitzol eta Orixe. Nahiz ez
|
duen
euskal literaturaren historiarik egin, Aitzolek ikus pegi sakonak, guziz landuak eta erreferentziaz josiak eman zituen olertia eta ahozko literaraturari buruz batez ere, bere lankide eta adiskideen liburuentzat idatzi zituen hitzaurretan (Lauaxeta, Lizardi, Otaño, Zaitegi, etb.) 12 Orixe-k aldiz, Euskal> Esnale an eman zituen idazlanetan, benetako Euskal literatura ren historia egiteko as...
|
|
|
Beti egongo da irakurtzen duen jendea, baina irakurle kopuruak ez du gora egingo. Norbaitek uste
|
bazuen
euskal literaturaren gorakadarekin batera irakurle gehiago etorriko zirela, uste dut oker zegoela.
|
|
|
Hain zabala den literatura munduan beste herrialdeetako tituluak bilatzen dira lehendabizi. Hala ere, Jorgek ez
|
du
euskal literatura orotara hartzen; idazlez idazle hitz egiten du: –Ez da euskal literatura saltzen, liburuak saltzen dira.
|
|
2010
|
|
|
Askotan esana
|
dugu
euskal literatura, txikia izatez eta definizioz, ehunka istorio txikiz osotuta dagoela, hain txikiak batzuetan ezen gure begietara nekez iristen diren; ezezagunak zaizkigu. Ondorioz, bada, gure literatura txiki honetan balio handia ez dakit, baina bai behintzat balioa, eman beharra diogu ia testu orori, idazle orori, gure literatura tradizioa zabaltzen laguntzen duen edozein daturi, berauek txikiak, txikiegiak menturaz, izanagatik ere.
|
|
2011
|
|
|
Ez naiz enteratzen. Pena ematen dit, eta batzuetan pentsatzen dut ofizio bat aukeratu behar
|
banu
euskal literaturaren kritikaria izatea aukeratuko nukeela: ateratzen den guztia irakurri eta sakon komentatu, eta komentatzerakoan azterketa konparatiboak egin, konparatista izan.
|
|
2012
|
|
|
Orduz geroztik adiskide onak gara soilik, edo konplizeak, berak esatea gustuko duen bezala. Gainera, Taylorrekin ezin
|
dut
euskal literaturaz hitz egin, ez Sebasekin bezainbesteko bihurrikeriaz bederen. Eta are gutxiago orain, Berlinen dagoela seihileko osorako.
|
|
|
Artikulu honetan erdiguneez arituko naiz, irudipena
|
baitut
euskal literatura gazteegia dela oraindik literatur kanonez aritzeko.
|
|
2013
|
|
|
Baina eszeptiko nagoenean, iruditzen zait izen jakin batzuk bakarrik nahi dituztela, eta euskalduntasunari buruz oraindik badirela aurreiritzi batzuk». Argi
|
du
euskal literaturak aurrera egin duela, baina argiekin batera, itzalak ere aipatzen ditu. Exotismo egarria da nagusi nazioarteko merkatuan.
|
|
|
Hots, egun euskal instituzio ofizialei ez zaie inondik ere interesatzen euskal literaturaren historia eremu edo diziplina eraldatzaile, berritzaile eta politikoki aurrerakoia bilakatzea, izan ere horrek instituzioak berak auzitan jartzea ekarriko bailuke. Hauxe
|
genuke
euskal literaturaren historiaren eta kritikaren habitusa (Bourdieu).
|
|
|
erromantze nafarra, gaztelera, frantsesa, latina, ingelesa, eta abar. Klase subalterno eta hegemonikoen arteko gatazkak izan behar
|
du
euskal literaturaren historiaren gune/ ardatza, eta ez, euskaraz idatzitako lehen testuen, fetitxe filologikoak eratzen duen historia nazionalista.
|
|
|
Momentu horretan argi azaltzen dena da, euskal literatura ilustratuaren egituraketa atlantikoa baita. Era berean, ezin
|
dugu
euskal literatura ulertu Katalina Erausoren biografia edota Lope de Agirrek Felipe II.ari bidalitako eskutitzak kontuan hartu gabe. Orobat, euskal Ilustrazioak Caracasen eta oro har Venezuelan gertatzen diren independentzia prozesuetan duen eragin ezkor baina funtsezkoa aztertu behar da, eta euskal literaturaren izaera atlantikoaren ondorio gisa azaldu.
|
|
|
Beraz, mendeen banaketa eta egituraketa fetitxista nazionalista filologikoa alde batera utzita, inperialismo europar eta amerikarraren historiaren arabera berregituratu behar
|
dugu
euskal literaturaren historia postnazionala.
|
|
|
urrezko aroan bizi direla aldarrikatzen dute garaiko idazle gaztelauek, noiz edo noiz ironikoki ere, Monarkia Hispanikoaren dekadentzia agerikoa zenez gero batez ere XVII. mendetik aurrera, urrezko aroan baino burdin aroan bizi zirela iradokitzeraino (Gil Osle, 2013). Gerora ohartu naiz baina aroen mitoak nik orduan uste baino toki handiagoa
|
duela
euskal literaturari buruzko Monarkia Hispanikoaren formazio diskurtsibo inperial horretan.
|
|
|
Etsaien artean, berriz, A. Villasante ezik, euskal literaturak idatzi dituzten guztiak zenbatu ditzakegu. L. Mitxelena' k eztu aipatu ere egiten, naiz ta nere izena bai oar baten maxiokari gisa; etzaio itxura danez eder jakintsuak eta erriak ain ondo artu
|
zuten
euskal literaturari buruzko, Orixe' ren «Euskal literaturaren atze edo edesti laburra» (1927) eta P. Lafitte' ren «Euskaldunen Loretegia» (1931) kanpo, bildumarik zaarrena; ondorengo guztiak ortaz baliatu izan dira. (S.
|
|
|
c) Olerkigintzaren zentraltasuna aldarrikatu nahi
|
du
euskal literatura sisteman, honako baieztapenez: –gure literaturaren aurrerapauso guztiak poesiak markatu ditu XX. mendean.
|
|
|
Zenbat irakurle
|
ditu
euskal literaturak. Kopuru horrek berebiziko garrantzia du, baina ez dago halakorik kuantifikatzen duen berariazko ikerketarik.
|
|
|
Euskararen egoerak, jakina, eragin handia
|
du
euskal literaturaren irakurle kopuruan. Bi inkesta soziolinguistiko garrantzitsuenen azken emaitzak aztertzen baditugu (HPS, 2012; Soziolinguistika Klusterra, 2012), ez da zaila ondorioztatzea azken urteetako hedapena ez dela zenbait datu kuantitatibok erakusten dutena bezain sendoa eta eraginkorra.
|
|
|
Azken hamarraldiotako euskal sorkuntza ideologia marko bertsuan dabilela esateak deseroso utzi izan nau ingurukoen artean. Dibertsitate itxura
|
du
euskal literaturak, artikulugintzak, bertsogintzak, zineak, antzerkiak. Ugari ditu ñabardurak.
|
|
2014
|
|
|
Gotzon Barandiaran antolatzaile eta idazleak gogoratu digunez, 10 urte dira dagoeneko sortu zela," Literatur Eskolaren ekimenez, eta honen ingurura batutako sarearen bidez sortu genuen Literaturia, berari soilik eskainitako espaziorik ez
|
zuelako
euskal literaturak. Euskaraz eta literaturaz jardungo zuen plazaren beharra ikusten genuen.
|
|
2015
|
|
|
Europako tradizioan". Tesi hori dago, hainbat aldaera tarteko (mundu literatura Europako tradizioaz haratago eta abar) konparatismoaren teoriaren sakonean, eta gehiegi erratu gabe esan dezakegu, bada, honakoa
|
dugula
euskal literaturan aurki daitekeen literatura konparatuaren lehengoetariko aldarrikapena.
|
|
|
Horretaz gain, kontuan izan behar da ordurako Saizarbitoriak bidetxoa egina
|
zuela
euskal literaturan (Atxaga baino zazpi urte zaharragoa da). Egunero hasten delako nobela argitaratua zuen 1969an Lur argitaletxearekin eta berehala aldarrikatu zen obra hori euskal nobela modernoaren aitzindari moduan.
|
|
|
Europako tradizioan". Horixe
|
dukegu
euskal literaturako literatura konparatuaren aldarri esplizitu lehenengoetarikoa.
|
|
|
Puntu horretan, baina, Atxaga ez dago ados, nahiago luke merkatu zabal eta indartsuagoa
|
balu
euskal literaturak.
|
|
|
Euskalki guztiendako ortografia arau egokienak aurkitzea da gure nahia. Lankide askok agertu dituzte euren iritziak, baina ohartu garenez, gehienek ez
|
dute
euskal literaturaren ikuspegi orokorra, ez dute ezagutzen Hego Euskal Herriko egoera. Euskara lapurtarrean idatzitako eliza liburuetako ohiturak baizik ez dituzte gogoan9.
|
|
|
Hala interpreta liteke euskal gatazka paisaia gisa, hondo gisa agertzea hainbat kontakizunetan. Areago, galde liteke zenbait eleberritan (Martutene-n, esaterako) borroka armatua ez ote den ‘gu’ aren adierazpen izatetik ‘beste’ aren irudikapen izateko urratsa egin, hots, zenbateraino ETAk eta borroka armatuak ez
|
duten
euskal literaturaren ‘Beste’ aren funtzioa betetzen, zeinarekiko oposizioan subjektu euskaldun burgesak, demokraziak bezala, bere burua legitimatzen duen.
|
|
|
Fernando Aranburuk epaitu bai baina ezin
|
du
euskal literatura ezagutu; haatik, euskaraz gain gaztelaniaz ere urteak eta urteak zeramatzaten argitaraturik Ehun metro k zein Hamaika pauso k Aranburuk euskal literaturan ez dela indarkeriaz idatzi adierazi eta hedabideek ahal bezain ozenki biderkatu zutenerako.
|
|
2016
|
|
|
Eta horrexegatik, normaltasun egarri dei dezakegun indar eragile horrek beldur ematen dit, beldur handia. Bihotz indartsua
|
du
euskal literaturak, eta odolustu arte aurrera egiteko kemena ere bai, inolaz ere.
|
|
|
Amateurrak hartu dezake bere gain, adibidez, arriskua; idazten ere hori oso ondo ikusten da: euskal literaturan gehienok amateurrak garen neurrian uste
|
dut
euskal literaturak arrisku gehiago hartzen dituela? (Faktoria,).
|
|
|
Bilintxek leku berezia
|
du
euskal literaturaren barruan. Oso bihozbera
|
|
|
Baztertua zen literatura eremu batean bizi zen. Euskal literatura, euskal testuak, ez dira galdekatuak izan, horrek ez
|
du
euskal literaturaren, euskal sorkuntzaren kalitatea zalantzan eman behar, baina ikuspegi kritiko horretatik begiratuko dugu, baldintza horiengatik, txikiaren tokitik, begiratua ez den tokitik, beste denbora bat, beste espazio bat sortzen baita. Gure kasuan beste antzerki mota baten sortzera eraman du Larzabal.
|
|
|
49 idazki herrikoi dira, beti ere gai folklorikoen gainean eraikiak, sorgin, lamia, prakagorri eta beste hainbat pertsonaiarekin, eta Durangalde, Oitz mendi, Saibigain, Urkiola eta abarretan kokaturik. Literatur kritikari hainbatek baldin eta zilegi
|
dugun
euskal literatur kritikagintzaz mintzatzea, ele amultsuak izan dituzte Erroserekiko. Onaindiaren mintzoan Mañarikoa" idazle biotz samur, ta eztia, mitxeleta egon ezin antzera, mendi, baserri ta arkaitz zulo zear ipuin tximel billa, iñoiz nekatu etzana" genuke:
|
|
2017
|
|
|
Ez
|
dut
euskal literaturan halako ibilbide bat, urteak dira lehen eleberria argitaratu nuela eta martxan nituen beste bi, baina zoritxarrez gaixotasun baten eraginez hantxe gelditu dira etxean. 2003ko azaroaz geroztik oinaze neuropatikoak ditut.
|
|
|
Ibilbide oparoa
|
du
euskal literaturan eta kazetaritzan, eta euskaltzain urgazlea ere bada, baina «markatuta» dago Hondarribian: «Nik ordezka dezaket euskal literatura Chicagon, Mexikon edo Milanen, baina Hondarribian ez; eta bizitza erdia baino gehiago egin dut hemen, 1981etik».
|
|
|
Bilintxek leku berezia
|
du
euskal literaturaren barruan. Oso bihozbera zen.
|
|
2018
|
|
|
Kontzientzia bikoitzaren nozioak berebiziko egokitasuna
|
du
euskal literatura eta kulturara hurbiltzeko ikuspegi epistemologiko gisa, bere baitan duenez gero alienazio egoerak azaltzeko gaitasuna: " The double consciousness theory has extended its philosophical reach from its base in the United States to politics around the world as an explanation for a certain kind of alienation experienced by marginalized peoples of many ethnicities and nationalities" (Hancock, 2008, 87).
|
|
2019
|
|
|
A. Arrue abokatua uztailean bildu zen adiskide zuen J. M. Caballerorekin SFVJUz hitz egiteko.978 Abuztuan I. M. Echaide eta A. Arruerekin bildu ondoren, GPDko presidentea prest zegoen 100.000 pezetako aurrekontua onartu eta L. Michelena SFVJUn nolabait integratzeko. A. Irigaray euskaltzainak berrargitaratu nahi
|
zituen
euskal literaturaren" klasikoak" ere ontzat ematen zituen.979
|
|
|
Alde batetik, lehenengo gramatika deskribapenak: Oihenartena, Larramendirena, eta abarrena egin zirenetik hona gramatikari saldo bat izan dugu; eskertzekoak dira Euskaltzaindiak euskaraz orain arte argitaratu dituen gramatika liburuak —EGLU bildumaz ari gara—; bertze aldetik, euskalkiak agertu eta sailkatzeko asmoarekin egin direnak; eta, azkenik, hortxe
|
dugu
euskal literatura ere, nahi duenarentzat ikasi duena praktikan jartzeko..., hainbat gramatikari, linguista eta idazleri esker gure hizkuntza ongi azalduta baitugu.
|
|
|
Guztiarekin ere, maizegi ahazten den gertakari larriagoa eta erabakigarriagoa
|
dugu
euskal literaturan bertan, datarik gabeko edizio honi muga kronologiko zehatzagoren bat jartzeko ere baliagarri suerta litekeena. Alegia, aipatu antijesuitismoarekin lotura zuzenik aitortu ez zitzaion arren, tiro batez aldi berean bi txori gogaikarri garbitzen zituen gertakari latz batez ari gara.
|
|
2020
|
|
|
Euskal idazle kanonikoek ez bezala –Juan Antonio Mogel, Txomin Agirre, Jean Barbier edota Jean Baptiste Elizanburu– Eñaut Etxamendi baserriko munduarekiko ahaidetasunean eta ahaidetasunetik idazten du, bizitako esperientziatik. Hots, Naturaren Poetikan, Etxamendiren narratiba autobiografikoa berritasuna da baserria gaitzat
|
duen
euskal literaturaren historian. Zentzu horretan, Etxamendik aparteko kontuan hartu beharreko posizioa dauka.
|
|
|
Eñaut Etxamendiren ahots narratzailea, сказ delakoa, aldi berean zehatza eta sinbolikoa dela borobil dezakegu, kontaeraren zehaztasunaren eta irudien sinbolikaren bidez.333 Mendialde nekazariaren ekai literarioa lantzen du eta eraikitze printzipioan alegoria, oroimena eta gaurkotasunaren aipamena ditu. Ondorioz, Etxamendiren ahots narratzaileak besteak ez bezalako lekua merezi
|
du
euskal literaturan. Hala, industrializatu gabeko Garaziko jendeen biziak eta bizitzeko manerak deskribatzen dituenean, errealismo efektua kultura efektu bilakatzea lortzen du, eta horrek irakurlearengan autoetnologia334 efektua sortzen du.
|
|
|
EÑAUT ETXAMENDIK ZER LEKU
|
DU
EUSKAL LITERATURAN?
|
|
|
Batekin aski ez eta bi Jean Etxepare
|
ditugu
euskal literaturan. Irakurleon zorionerako, bistan da, bi biak izan baitira, bakoitza bere garaian, bere zereginean, izen nabarmengarriak.
|
|
|
Edonola ere, urteek eragindako higadura eta guzti, Elenak jarraitzen zuen atsegin hartzen Koldorekin literaturaz hitz egiten zuenean, bakanagoetan gertatzen zen zerbait, seme alabak haztean eta autonomoago egitean gero eta gehiago entzerratu zirelako norbera bere mundutxoan. Baina ia beti izaten zen gaztelaniazko edo gaztelaniara itzulitako liburuez, eta pena zuen lanbide
|
zuen
euskal literaturaz ezin hitz egitea Koldorekin. Saiatzen zen, noski, noizean behin gusta zekiokeen izenburu bat hautatzen eta senarrari pasatzen, eta, hasieran, liburuok arduraz leitzen bazituen ere, asko kostatzen zitzaiola aitortzen zion Elenari, ez zeukala erraztasunik, eta gero eta gutxiagoetan irakurtzen zituen halakoak.
|
|
|
Hori dela eta, Kirmen Uribek literatur autonomiaren planteamenduetatik urruti kokatzen du bere burua. Euskararekiko eta gizartearekiko bereziki konprometituta ulertzen du bere jardun literarioa, euskara indartzeko eta" egia txikietara" gerturatzeko tresnatzat
|
duelako
euskal literatura. Eta, era berean, komunitate nahiz herri baten errelatua sortzeko tresnatzat ere badu, idazleak bere egin dezakeena.
|
|
2021
|
|
|
Aipagai dugun ikerketan ondorioztatu genuenez, garrantzi handia ematen zaie itzultzaileen eta eragileen legitimitateari; hau da, nabarmendu egiten da haien profesionaltasuna, ibilbidea eta esperientzia. Azpimarratzekoa begitantzen zaigu, halaber, euskarara itzulitako lanen kritikak gero eta gehiago izatea, eta horrek esan gura
|
du
euskal literatura itzuliaren eremuaren irismena gero eta handiagoa dela gure egunkarietan, aldizkarietan, blogetan eta literatur sareetan: 18 kritika zenbatu genituen 2000 urtean, eta 67, aldiz, 2009an.
|
|
|
Izan ere, teoria sistemikoen arabera, ingelesera itzulitako obra bat xede sistemaren parte bihurtuta, xede sistemako kritikak ez luke lekurik izango jatorrizko literaturaren historian. Eremuaren kontzeptua baliatuta, baina, euskal literaturaren nazioarteko espazioan ingelesez emandako euskal literatura litzateke obra hori, eta, hortaz, Olaziregik egin bezala, nazioarteko kritikak obra horretaz esandakoak ere lekua
|
luke
euskal literaturaren eremua aztertzen ari garelarik. Gainera, funtsezko legitimazio bide bihurtzen da gutxitasun ikuspegi batetik.
|
|
|
euskal testuak ezagutzen ditugunetik egin izan dira euskarazko itzulpenak. Gainera, zenbait ikertzaileren lumatik ezagun da itzulpenek zenbait arotan" erdiguneko posizioak bete
|
dituztela
euskal literatura sisteman, hau da, testu kanonikoak izan direla" (López Gaseni, 2010: 845).
|
|
|
Eta, euskal literaturaren funtsezko erran nahia aipatzen zuelarik, Taine k berak idatz zitzakeen erran moldeak erabili zituen bere idazlanean (70). Frantses literaturaren historia egile nagusien gisa, ikuspegi orokor bat eman nahi
|
du
euskal literaturari buruz. Bera baino lehen, sail horretan ari izan diren hiru jende izendatu zituen:
|
|
|
Ez da harritzeko beraz eredu" nazionala" aukeratu baldin bazuen literatura mailan ere. Bainan, idazlana hurbiletik so eginez ikus daiteke ez
|
duela
euskal literaturaren historia" nazionalista" bat egin, baizik eta" nazionala", erran nahi baita euskara erabiltzen diren eremuak oro (Pirinoetako bi eskualdetan) hartu zituela kondutan.
|
|
|
Beste puntan, egunez egun, goizean agertu obra berriari egiten zaio besta, atzokoa –eta nola ez herenegungoa– ezin bestezko ilunpera igorriz. Idazleen ustez, komunikabideen erritmo zaintsua hartua
|
du
euskal literaturak. Etengabe, idazleek benetazko kritika literario baten beharra aldarrikatzen dute, haren orde informazioa baizik ez delako aurkitzen.
|
|
|
Halako perpausak, gure lanean zein erlatiboak deituko ditugunak, tradizio luze luzea
|
dute
euskal literaturan, nahiz ez diren hain erabiliak egun euskara mintzatuan, eguneroko erregistroan behintzat; bai, ordea, idatzian. Aitzinago ariko gara perpaus horietaz (§ 31.4.4), bai eta Iparraldeko autore modernoek bereziki baliatu izan dituzten eta gure lan honetan bait erlatiboak deituko dugun motakoez. ariko Haien ondotik aztertuko ditugu korrelaziozko perpaus erlatiboak eta aurrekaririk gabeko galdera izenordaina duten beste batzuek haiek ere tradizioa baitute gure literaturan, luzeagoa edo laburragoa:
|
|
|
Bestalde, euskal literaturaren existentziaren arrazoia Euskal Herriko egoera sozioekonomikoan topatzen du IEE1 ek: " Niretzat oso interesantea da ikustea zergatik dugun literatura, zergatik
|
dugun
euskal literatura bat. Eta da ba herri aberats bat garelako ekonomikoki, zoritxarrez".
|
|
|
Azken aipu honetan ikusten den legez, literatur eskaintzaren egokitasunari ere egiten zaio erreferentzia euskal literaturarekiko identifikazio falta argudiatzeko; hau da, dagoen literatur eskaintzak ez omen die gazteen interesei galdetutakoenei, bederen erantzuten eta, beraz, gazteek ez
|
dute
euskal literaturara jotzen ez baititu asebetetzen. Literatur eskaintza ez ezik, euskarazko telebista eskaintzan ere, adibidez, haien errealitate, kezka edota interesetatik hurbil dagoenik ez dutela aurkitzen esaten dute:
|
|
|
Batasunaren arazo linguistikoari euskara batuaren bidez soluzioa eman baino lau mende lehenago, gizon honek literaturaren bidezko konponbide bat eman zion euskararen arazo nazionalari. Euskararen korronte guztietako hitzak erabiliz esaldi miragarriak sortu zituen, sinonimoekin osatutako egitura errepikakorren bidez. Ibon Sarasolak nik baino hobeto esan
|
zuen
Euskal literaturaren historian: bere dohain literarioei esker, Axularrek beste inork ez bezala lortu zuen edozein idazlerentzat arazo zena abantaila bihurtzea.
|
|
|
Miserableak gara idazleak eta harrigarriak irakurleak. Gutxi
|
ditugu
euskal literaturan, baina gutxi horiek asko direla pentsatzen dut sarritan. Militanteen diziplina behar da liburu batzuk bukaeraraino irakurtzeko, eta, literatura kritiko askok ez bezala, irakurle batzuek diziplina hori mantentzen dute.
|
|
|
Jendea ulertzeko gako ugari ematen ditu, eta jendea ulertu gabe ezin da jendeari buruz ondo idatzi. Edozein idazlek eskertuko ditu zabaltzen dizkion ateak, eta horregatik behar
|
du
euskal literaturak. Begira idazle klasikoak, pentsa nolakoak diren haien obrak:
|
|
|
Luzaroan esan zaigu haserrea txarra dela, emakumeoi bereziki, baina gure literaturak hori ere behar du. Horrenbestetan aipatu nahi ez duen beldurra eta gutxiegi esploratu duen mina behar dituen bezala behar
|
du
euskal literaturak bere haserrea.
|
|
|
Emakumeak behar
|
ditu
euskal literaturak
|
|
|
Salaberrirekin inspiratu naizen bezainbeste hunkitu naiz, sarri sarri gainera, Bitoriano Gandiagarekin, bai bere prozesuaz hitz egiten duenean –Hiru gizon bakarka (Elkar, 1990) poemarioaren hitzaurrean, adibidez–, bai beste idazle batzuei buruz hitz egiten duenean ere. Cervantesen eta Axularren literatura ezin hobeto ulertu zituen poeta liluragarri honek maitasun handiz egindako gutun ederrak idatzi zizkien bere bihotzeko bi idazle horiei, eta testu horiek urrea dira hain urria eta hain gutxietsia
|
dugun
euskal literatura erromantikoaren tradizioan.
|
|
|
Bai, nik uste
|
dut
euskal literatura gai dela ezagutzen ez dituen bizitzak irudikatzeko. Gauza batzuk itzulezinak izatea, bere horretan, hori ere literatura baten magia ederrenetakoa da.
|
|
|
Kulturaren esparruan badaude amateurismoa eta indibidualismoa mitifikatzeko joera dutenak, baina nik neuk nahiago nuke profesionalizazioa eta kooperazioa landuko bagenitu. Nahiago
|
nuke
euskal literatura sukaldarien lan egiteko modutik edota kooperatiben sustraietatik hurbilago balego eta ez idazlearen indibidualtasunean utzi. Sektarismorako joera handia dugu eta ez digu onik egiten.
|
|
|
Bien begietan, hala ere, ez nuen limurkeriarik sumatu; ezta idazleek izaten duten beren lanaren interesa pizteko aztikeriarik ere, eta izugarri gustatu zitzaidan hori. Jostunaren semeak izen pixka bat egina
|
zuen
euskal literaturaren sistema deitzen dioten horretan. Bide batez esanda," sistema" hitza eta literatura ez dakit ba oso ondo ezkontzen ote diren, ezen ba ote ezer literatura eta artea baino antisistemagorik?
|
|
2022
|
|
|
Mari Josefa Ormaetxea Azketak, aitaren heriotzaren unean «aurreratuta» zebilen emakume gazteak lekua merezi
|
du
Euskal Literatura Potentzialaren katalogoan, Bidean Geraturiko Eleberrien Sailean hain zuzen. Mungiako bi gizoni halako gutun bat idazteko agindu zien, esanez, zera, ontzi bat hondoratu zela Portugaleteko barran, eta hartantxe hil zela, itota, aita, zera, Juan Ormaetxea, eta galdua zela gorpua, amen!
|
|
|
Edonola ere, urteek eragindako higadura eta guzti, Elenak jarraitzen zuen atsegin hartzen Koldorekin literaturaz hitz egiten zuenean, bakanagoetan gertatzen zen zerbait, seme alabak haztean eta autonomoago egitean gero eta gehiago entzerratu zirelako nor bere mundutxoan. Baina ia beti izaten zen gaztelaniazko edo gaztelaniara itzulitako liburuez, eta pena zuen lanbide
|
zuen
euskal literaturaz ezin hitz egitea Koldorekin. Saiatzen zen, noski, noizean behin gusta zekiokeen izenburu bat hautatzen eta senarrari pasatzen, eta hasieran arduraz leitzen bazituen ere, asko kostatzen zitzaiola aitortzen zion Elenari, ez zeukala erraztasunik, eta gero eta gutxiagotan irakurtzen zituen halakoak.
|
|
2023
|
|
|
Bai, bi gauza desberdin legez hasi ziren. Ikerketa akademikoan sartu nintzen nire senarrak, Jon Kortazarrek, talde bat eratu zuelako 2002an, gutxi gorabehera; saiakera liburuak plazaratu nahi
|
zituen
euskal literaturaren inguruko ikerketekin. Baina gazteen irakaskuntzak eta horko esperientziak beti eman dio beste arloari jaten, aberastu egin du.
|