|
2000
|
|
|
Kontaktu horren ondoren, 1969ko udaberrian itzuli nintzen Amerikatik Donostiara.
|
Euskal
Herri berri bat aurkitu nuen. Herri baten iratzartzea izan zela esango nuke, gerraosteko lausoaren ondoren argi izpi baten begiztatzea.
|
|
|
Burgosko Prozesuaren bitartez
|
Euskal
Herriak lehenago inoiz ez bezalako sona eta erantzuna lortu zuen Europan. Prozesu horretatik aurrera jada ezberdina izango zen dena.
|
|
|
Beste zazpi urte iraungo zukeen lanak guztira. Nire gogoa, ordea,
|
Euskal
Herrira itzultzea zen, baita hara joan aurretik ere. Ez nion eskaintza onartu.
|
|
|
Irrati eta egunkarien bitartez jarraitzen genituen
|
Euskal
Herriko gorabeherak. Txiki eta Otaegiren epaiketak eta heriotza zigorrek oihartzun handia izan zuten nazioartean, eta han ere bai, gure artean.
|
|
|
Fusilamendu egunean izan ziren protestaldi gogorrenak. Txiki eta Otaegiren ohoretan elizkizunak egin ziren
|
euskal
koloniak antolaturik. Hileta haien ondoren manifestaldiak egin ziren, hauek guk antolatuta.
|
|
|
1976ko ekainean bueltatu nintzen
|
Euskal
Herrira. Neure konturako bidaia bat egin nahi nuen lehen lehenik:
|
|
|
Aldatua aurkitu nuen
|
Euskal
Herria, hoberako aldatua, jakina. Hiru urte ziren Carrero Blanco garbitu zutela.
|
|
|
Kemena eta indarra sumatzen zen nonahi. Hori banekien Venezuelan nengoen bitartean ere, baina gauza bat zen han egonik jakitea, eta bestea, arras ezberdina,
|
Euskal
Herrian bertan bizi izanik dastatzea. Franco hilik, hauteskunde eta gisakoen leihoa irekitzen ari zen.
|
|
|
|
Euskal
Herriko 78ko giroa pareka liteke, hein batean, Parisko maiatz hartakoarekin. Hemen ere, Euskal Herrian, autoritateak eta autoritatearen indarrak gainezkatzen ari zen gizartea.
|
|
|
Euskal Herriko 78ko giroa pareka liteke, hein batean, Parisko maiatz hartakoarekin. Hemen ere,
|
Euskal
Herrian, autoritateak eta autoritatearen indarrak gainezkatzen ari zen gizartea. Modu horretan jaikitzen eta kaleratzen denean, indar izugarria da gizartea, geldiezina.
|
|
|
– Xirimiriak
|
Euskal
Herria gogorarazten dit –esan du, eta euripera joan da, patiora, bakar bakarrik paseatzera.
|
|
|
Carabanchelgo hirugarren galerian sartu ninduten, presorik konfliktiboenak zeuden lekuan. Hantxe geunden gu,
|
euskal
preso politikoak. Liskarrak, borrokak... noiznahi izaten ziren han, labanekin eta.
|
|
|
Preso horien eta gure artean enfrentamendua sortzen saiatu zen etsaia, baina gaizki atera zitzaien jokaldia. Bortxatzaileak, salatariak eta giza-lakasta modu guztiak izaten dira kartzeleroen konfiantza dutenak, inolako duintasunik ez dutenak gehienetan; kartzeleroak ere ohartuko ziren horiekin ezin zutela
|
euskal
presoon aurkako gerrarik egin espetxeetan. Dena dela, preso sozialak gure aurka erabiltzeko saiakerak inoiz ez dituzte amaitutzat eman.
|
|
|
Adiskide egin ginen. Baina ez zen ohitu
|
Euskal
Herriko bizimodura, eta ostera alde egin zuen Errusiara. Hango sentitzen baitzen jada, familia hemen eduki arren.
|
|
|
Bi errazionamendu genituen orduan: Errepublikarena eta
|
Euskal
Gobernuarena. Garai hartan, artean ez zegoen janari faltarik.
|
|
|
Gure amona gaixo samarrik zebilen azkenerako. Nazionalak sartu ziren, eta Katalunia hartu zuten, lehenago
|
Euskal
Herria bezala. Frankisten nagusigoarekin amaitu zen gerra hangoentzat.
|
|
|
Eta otu zait: nork daki 36ko gerrako ume bat
|
Euskal
Preso Politikoon kolektiboan dagoela gaur egun?
|
|
|
Zurriolako hotel batera eraman gintuzten, jende zibilaren babeserako antolatutako hotelera. Telesforo Monzon zen orduan
|
Euskal
Gobernuko Barne ministro eta berak ziharduen, besteak beste, modu horretako lekuak apailarazten. Zurriolako hotel horretatik, Kontxa pareko etxe batera pasako ginen, eta hantxe geratuko harik eta, frankistak sartzear zeudela, Donostiatik alde egin genuen arte.
|
|
|
Gogoan dudana da, uhalez lotutako manta bat zela nire ekipaje guztia, eta harekin egin nuela gerra hastetik amaiera arteko ibili osoa.
|
Euskal
Gobernuak emana izan behar zuen manta hark.
|
|
|
Antonio Novais zen Le Monde ren Madrilgo korrespontsala. Kazetari horren albisteez jarraitzen nituen
|
Euskal
Herriari buruzkoak, batez ere europarrek zelan ikusten gintuzten jakiteko. Egunkari espainiarrak, esan beharrik ez dago, patetikoak ziren orduan ere.
|
|
|
Edozein gogogabetzekoa zen. Baina,
|
Euskal
Herriko gazteren batzuek, ikasle gazteren batzuek, EAJtik aldendu eta talde independentista bat osatu zutela esaten zuen prentsak. Hala eta guztiz, EAJ ezagututa, nolabaiteko sinpatia sentitu arren, ez zitzaidan interesatu.
|
|
|
Hona heldu eta hamalaugarren egunean medikuak esan dit, Castellonera itzuli dudala azken kontsulta hori egitera. Honetatik ere aise atera liteke beste ondorio bat Instituciones Penitenciarias eko sendagileek
|
euskal
preso politikookin duten etika deontologikoaz.
|
|
|
Dena den, gorabehera hauen guztien gainetik, beste bat da irakaspen eta ondoriorik sendoena. Alegia,
|
euskal
preso politikook sakabanaketa eta oldar mota orori aurre egiten asmatu dugula, zutik irauten eta eusten jakin izan dugula, geure izaerari tinko eutsi diogula. Eta hemen gaude.
|
|
|
|
Euskal
Herriko lorategi batean
|
|
|
Gerra aurreko
|
euskal
txiribogen antz handirik ez zien hartzen Lauaxetak 1997ko euskal tabernei.
|
|
|
Gerra aurreko euskal txiribogen antz handirik ez zien hartzen Lauaxetak 1997ko
|
euskal
tabernei.
|
|
|
– Ni Lauaxeta naz, andereño,
|
euskal
olerkari, kazetari eta gudaria!
|
|
|
Aberria eta uzkurtza batez be.
|
Euskal
Herria eta Jaungoikoa.
|
|
|
Eta ni baino askoz ere okerrago hago hi inori ezer azaltzeko. Zer uste duk egingo dutela guardia zibilek hik gerra aurreko
|
euskal
olerkaria haizela esaten badiek, gerra garaian euskarazko lehen egunkariaren bultzatzaile suharra eta Euzko Gudarosteko intendentzia komandantea, 1937ko ekainean faxistek fusilatua eta 60 urte geroago bat batean Jaungoikoaren graziaz berpiztua. Barre egingo dutela uste duk?
|
|
|
– Baina Europa bide horretatik baldin badabil
|
Euskal
Herriak be bide horretatik ibili beharra jaukak derrigor, ezin jok Europatik kanpora geratu, aurrean ibilten saiatu behar jok, atzean geratzea dana galtzea izango litzatekek.
|
|
|
Gauzak benetan konpontzeko, dena errotik irauli eta aldatu beharra zegoela pentsatu nuen,
|
Euskal
Herria, Europa eta mundu osoa; gizarte eredu berri baten premia zegoela, gizadi berri batena. Baina ez nuen hori guztia Lauaxetari taxuz eta konbentzimenduz azaltzeko gogorik eta kemenik.
|
|
|
– Ondo zagok, Sancho Panza jauna –etsi nuen beraz–, arrazoia duk. Ez dituk erraldoi zantarrak aurrean ditugun hauek, gizakiaren ongizateari eta
|
Euskal
Herriaren aberastasunari mesede egiten dioten haize errota politak baizik, bolutxo zuri maitagarriak. Ez ditzagun, beraz, hauei ausikika hortzak debaldetan kraska!
|
|
|
Hiriren baten egon gura neukek, baina ez jakiat oso ondo zertan. Gasteizen akaso, Jaurlaritzako politikariakaz bilduta, aberriaren aldeko zereginak eztabaidetan eta erabakiak hartzen; Euskaltzaindiko edo
|
Euskal
Idazleen Elkarteko bilera baten bestela; edo antzoki baten be egon neitekeala uste juat, ospe handiko euskarazko ekitaldi kultural batera gonbidatuta... Hire ordez Egunkaria ko erredakzioan behar egitea be ez litzatekek txarrena izango, ez horixe!
|
|
|
Zoratuta zagoze danok! Ez juat gaurko
|
Euskal
Herri zoro hau ulertzen!
|
|
|
" Ez duk sinestekoa!
|
Euskal
literatura irakurtzen duen gazte bat!"
|
|
|
– Tira, irakurri askorik ez, egia esan, baina nahiko gertutik jarraitzen dut
|
euskal
literatura.
|
|
|
– Nik be irakurria dot Azken fusila –sartu zen solasaldian Lauaxeta– Eta niri be asko gustatu jatan. Horrelako nobela gehiago behar dauz
|
euskal
literaturak!
|
|
|
– Aurrekoak bezala, liburu berri honetan ere Erriberako gorabeherak kontatzen omen ditu Muñozek –esan zuen mutilak–
|
Euskal
literaturan gutxiegi agertu diren parajeak dira horiek, eta horregatik erosi dut, beste ikuspegi bat izateko. Euskal Herria ez da soilik basoa eta itsasoa, euria eta elurra, baserritarra eta arrantzalea.
|
|
|
– Aurrekoak bezala, liburu berri honetan ere Erriberako gorabeherak kontatzen omen ditu Muñozek –esan zuen mutilak– Euskal literaturan gutxiegi agertu diren parajeak dira horiek, eta horregatik erosi dut, beste ikuspegi bat izateko.
|
Euskal
Herria ez da soilik basoa eta itsasoa, euria eta elurra, baserritarra eta arrantzalea.
|
|
|
– Oso entretenitua egin zait bidaia zuekin berriketan –esan zigun mutikoak– Ez da erraza
|
euskal
literaturaz mintzatzeko solaskideak aurkitzea. Gaur gure pisuan afaria dugu fakultateko lagunok eta afalostean literaturaz mintzatuko gara.
|
|
|
–
|
Euskal
filologiako ikaslea al zara? –menturatu nintzen.
|
|
|
Oso ondo pasatu genuen afari hartan. Hasieran serio antzean mintzatu ginen
|
euskal
literaturaz, azken urteotako joera arinzaleaz, poesiako liburuen urritasunaz, irakurle berrien premiaz, kritika arloko gabeziez, baina gero idazleei eta liburuei buruzko txisteak egiten hasi ginen eta azkenerako sekulako astakeriak bururatu zitzaizkigun.
|
|
|
Gosaldu, jatekoz, edatekoz eta egunkariz hornitu eta
|
Euskal
Herriko mapa handi bat erosi genuen Hendaian. Ezin izan ginen inorekin ere euskaraz mintzatu, eta Lauaxetaren frantses dotore baina aukeran zaharkituxea izan genuen komunikaziorako tresna.
|
|
|
Egia da, bai:
|
Euskal
Herriaren alde borroka egiteko moduen inguruan be ez gatoz bat abertzale guztiok, batzuei biderik eraginkorrena iruditen jakena beste batzuen iritziz kalterako baino ez da ta. Baina denon arteko batasuna bilatu beharra dogu nahitaez, desberdintasun eta ezinikusi guztien ganetik, horrek geure barrenetan sor dagikegun amorrazioa aberriaren aldeko gure maitasunean urturik eta ezerezturik, hori egitea aberriaren aldeko urrats garrantzitsua izango dala jakinaren ganean.
|
|
|
– Utzidazu esaten, nolanahi be, ez deutsodala bidezkoa irizten hiru izan ginala esateari. Loramendi be aitatzen dau Gabriel Arestik, gugaz batera,
|
Euskal
harria n, eta olerkari gehiago be baziran gure garaian: Jautarkol, Utarsus, Tapia Perurena, Jakakortajarena, Satarka, Mañariko...
|
|
|
– Zure aurreko bizian ez zen gaur adina antena izango
|
Euskal
Herriko mendietan –komentatu nion Lauaxetari– Ezta gaur adina pinurik ere, noski, lehen pagoa, haritza, lizarra eta abarra zen toki askotan pinua baita nagusi gaur. Zuen olerkietako izadi liluragarria etengabe hondatzen ari dira.
|
|
|
Irratia zuten jarria tabernan, eta halako batean PiLT taldearen" Hil da Jainkoa" kantua hasi ziren ematen. Oso modan zegoen garai hartan kantu hura, nonahi entzuten zen, baina banuen susmoa Lauaxetak egindako
|
euskal
kulturako ikastaro trinkoetan rock musikak oso leku apala izango zuela eta, horrenbestez, kantu hura ez zuela ezagutuko.
|
|
|
Zoratuta zagoze danok!
|
Euskal
Herria hondoratzen ari zarie! Zuri ondo irudituko jatzu ganera, ez da halan?
|
|
|
– Ni ez nago hain ziur, Estepan –esan nion burlaizez– Gauzak nahasiak daude
|
euskal
gazterian, oso nahasiak, eta ez dago jakiterik...
|
|
|
Bidez bide, mendiz mendi eta presarik gabe. Hau da benetan
|
Euskal
Herria. Hau maite behar dugu, ez kaleko zurrunbilo faltsu hori.
|
|
|
– Tira, ederto dago hori dana, baina
|
Euskal
Herriaren etorkizuna kalean jokatzen da, hirietan batez be, ez hemen. Hemen alferrik gagoz.
|
|
|
Jaun Ahalguztidun errukiorrak eskuineko sakelan utzirik zion diru mordoskari esker arazo ekonomikorik ez zuenez, Bilboko pentsio batean ostatu hartu eta hantxe bizitzen geratu zen Lauaxeta, Bilbori,
|
Euskal
Herriari eta mundu osoari buruzko erraldoi hura asetzera emana.
|
|
|
Asko ikasi zuen oso denbora gutxian. Gernikan berpizturik azaldu zenetik bi hilabete pasatxo ziren nik ezagutu nuenean, eta ordurako aski laketua zegoen XX. mendearen hondarreko
|
Euskal
Herriko bizimodura. Ordurako bazekien dirua erabiltzen eta neurtzen, eta baita jendearen tratabidea bizi zen garaira egokitzen ere, gehiegizko kunplimenduak baztertuta.
|
|
|
Hasierako uste ustela baztertuz, 1936an hasitako gerra hura galdu egin zutela ere ikasi behar izan zuen, jakina, hamabi edo hamahiru aste haietan, eta berpiztu berritan ikusi zuen ertzain autoa ez zela inondik ere bera hil ondoan bizirik geratutako burkideen garaipen heroiko baten ondorio. Gerra hura faxistek irabazi zutela ikasi behar izan zuen; Jose Antonio Agirre Euzko Jaurlaritzako lehendakaria erbesteko Euzko Jaurlaritzako lehendakaria baino ezin izan zela 1937ko abuztutik aurrera; etsaien burua, Francisco Franco caudilloa, ohean hil zela 1975ean,
|
Euskal
Herria eta euskara ahal izan zuen bezain zapalduta utzirik eta ondorengotzaren inguruko kontuak ahal izan zuen bezain estu loturik. Horrekin guztiarekin batera, garaiko abertzaleen zatiketaz jabetu zen, eta ETAri buruz ere asko eta interes biziz irakurri zuen.
|
|
|
Haietako batzuei bisita egiteko aukera aztertu zuen Lauaxetak, baina haiek ere ez zutela seguru askorik ez ikusiko eta ez entzungo pentsatu zuen; eta ikusi, entzun eta ezagutuko balute ere, halako agerpen fantasmagoriko bat senide, ahaide, adiskide eta burkide zaharren osasunerako kaltegarri izan zitekeela, laurogei urtetik gora baitzuten guztiek ere. Ez zitzaizkion, gainera, andre eta gizon haiek iruditzen garai berriko
|
Euskal
Herria ezagutzeko izan zitzakeen lagunik egokienak. Garaiko norbait nahi zuen ondoan Lauaxetak.
|
|
|
Horrenbestez, asko ikasi arren, jendearen aurrean piztia arraro baten gisa agertu gabe bizitzeko gauza izatera heltzeko lain bai behintzat, galdua sentitzen zen Lauaxeta, bakarrik, deserroturik, abandonaturik, arrotz Euzkadi edo
|
Euskal
Herri berri, bizi eta interesgarri hartan. Lagunak behar zituen, konfiantzako gidari bat zen haren amets handia.
|
|
|
– Hara, zuk gertutik ezagutzen dozu
|
euskal
kulturaren mundua, eta zure ondoan gauza asko ikas neikez... Laguntzaile bat behar dot, gidari bat...
|
|
|
Erredakziora itzuli eta bere lan guztietan etsipenetik abiatzen zen artista plastiko arranditsuaren esaldi labirintikoak transkribatzeari berrekin nion. Itzuli ere egin behar nituen, erdalduna baitzen
|
euskal
artearen printze gaindiezin hura. Banekien zentzugabea zela, erridikulua guztiz, baina Lauaxetarekin egoteko gogoa sentitu nuen.
|
|
|
Lau pareta artean egoteari utzi eta lurrari lotu, lurra lantzeko eta eguneroko lagun egiteko ez bazen ere –beranduegi bainuen nekazari egiteko–, lurra neure oinekin zapalduz ibiltzeko gutxienez. Norabide jakinik gabe, noraino helduko edo noiz itzuliko nintzen jakin gabe, bidez bide, joan eta joan,
|
euskal
txara, zelai, baso, mendi eta herrietan barrena, aspaldiko partez bizitzarekin aurrez aurre topo egiteko esperantzan. Albiste ahalik eta garrantzitsuenen inguruan bizitzeari utzi eta bestelako albiste batzuen bila jo nahi nuen, albiste askoz txikiago baina batez ere askoz neureagoen bila.
|
|
|
– Tira, garai batean Tolosan bizi nintzen eta toki hau oso maitea nuen... –esan nuen nik, artean ere neure onera guztiz etorri gabe– Gainera, jakinekoa da –atera zitzaidan, solemnitate arrotz batez, eskuak askatu orduko–
|
euskal
bide guztiak Lizardirenganaino heltzen direla.
|
|
|
– Aurrekoan esan neutsun legez, nik gidari bat behar dot, gaurko
|
Euskal
Herria erakutsiko deustan lagun bat, eta uste dot zeu zarela egokiena. Badaukot dirua, eskatzen deustazuna ordainduko deutsut.
|
|
|
Juan Paredes Manot Txiki eta Anjel Otaegi, Francoren aginduz 1975eko irailaren 27an fusilatu zituzten bost lagunetako bi. Ez ziren
|
Euskal
Herriaren alde hildako azkenak, baina bai fusilatuta hildako azken euskal abertzaleak(" ofizialki" fusilatuta hildako azken euskal abertzaleak behintzat). Orduantxe bete berriak ziren hogeita bi urte.
|
|
|
Juan Paredes Manot Txiki eta Anjel Otaegi, Francoren aginduz 1975eko irailaren 27an fusilatu zituzten bost lagunetako bi. Ez ziren Euskal Herriaren alde hildako azkenak, baina bai fusilatuta hildako azken
|
euskal
abertzaleak(" ofizialki" fusilatuta hildako azken euskal abertzaleak behintzat). Orduantxe bete berriak ziren hogeita bi urte.
|
|
|
Juan Paredes Manot Txiki eta Anjel Otaegi, Francoren aginduz 1975eko irailaren 27an fusilatu zituzten bost lagunetako bi. Ez ziren Euskal Herriaren alde hildako azkenak, baina bai fusilatuta hildako azken euskal abertzaleak(" ofizialki" fusilatuta hildako azken
|
euskal
abertzaleak behintzat). Orduantxe bete berriak ziren hogeita bi urte.
|
|
|
Egunkaria n berari buruz esaten zutena ere oso osorik irakurri zuen, hunkidurak xehetasunez jabetzea eragozten bazion ere. Artikuluez gain, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak kontratatutako iragarki bat ere bazen gehigarri hartan,"
|
Euskal
kazetarien lehen martiria" eta" Euskadiren eta euskararen aldeko aitzindaria" izan zenaren ohoretan ezarria. " Ez habe ahaztu oraindino, Lauaxeta", esaten zion behin eta berriro bere buruari," ez habe ahaztu."
|
|
|
Pozezko irria loratu zitzaion Lauaxetari aurpegian Egunkaria ko eguraldiaren mapak
|
Euskal
Herriko zazpi herrialdeak batzen zituela ikustean, eta zinema emanaldien agendan Donibane Garazi, Donapaleu eta Mauleko aretoetako programazioen berri ere ematen zela. Gainerakoan ez zen Nafarroa Behereko edo Zuberoako albiste gehiagorik, baina Haur Kantu Txapelketako finalaren berri ematen zuen artikulu batek; igandean Miarritzen jokatzekoa zen final hura, Euskal Herri osoko kantariak lehiakide zirela, baxenabartarrak eta zuberotarrak haien arteko asko eta asko.
|
|
|
Pozezko irria loratu zitzaion Lauaxetari aurpegian Egunkaria ko eguraldiaren mapak Euskal Herriko zazpi herrialdeak batzen zituela ikustean, eta zinema emanaldien agendan Donibane Garazi, Donapaleu eta Mauleko aretoetako programazioen berri ere ematen zela. Gainerakoan ez zen Nafarroa Behereko edo Zuberoako albiste gehiagorik, baina Haur Kantu Txapelketako finalaren berri ematen zuen artikulu batek; igandean Miarritzen jokatzekoa zen final hura,
|
Euskal
Herri osoko kantariak lehiakide zirela, baxenabartarrak eta zuberotarrak haien arteko asko eta asko.
|
|
|
|
Euskal
Herria Museoan eta Gernika Museoan izan zen baina, haietan ere inori ezer galdetzen ausartu ez zenez, gerrari buruzko zalantza argitu gabe irten behar izan zuen bietatik. Euskal Herria Museoan Imanol Larrinagak sinatutako marrazki batean bere burua ikusi zuen; gerra garaiko Lauaxeta zen marrazkikoa, komandante jantzian eta betaurrekorik gabe.
|
|
|
Euskal Herria Museoan eta Gernika Museoan izan zen baina, haietan ere inori ezer galdetzen ausartu ez zenez, gerrari buruzko zalantza argitu gabe irten behar izan zuen bietatik.
|
Euskal
Herria Museoan Imanol Larrinagak sinatutako marrazki batean bere burua ikusi zuen; gerra garaiko Lauaxeta zen marrazkikoa, komandante jantzian eta betaurrekorik gabe. Arrats beran liburuaren ale bat ere bazen, Lauaxetak 1935ean argitaratutako poema liburuarena, hango beira arasa batean.
|
|
|
Sorkunderekin bizi nintzelarik, eta baita ezkondu arretik ere, maiz joaten ginen biok mendira, ia ia astebururo, igandeetan batez ere, astelehenean Egunkaria rik plazaratzen ez zenez gero igandea beti jai izaten nuela baliatuz.
|
Euskal
Herriko mendi gailur garrantzitsuenetan izan ginen elkarrekin, behin baino gehiagotan horietako asko eta askotan: Gorbeia, Anboto, Udalaitz, Aizkorri, Erlo, Ernio, Txindoki, Beriain, Larrun, Orhi, Iparla, Auñamendi, Hiru Erregeen Mahaia...
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti, euskara eta aberria gora eta euskara eta aberria behera beti, geure antzinako
|
euskal
txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Euskaraz irakurri zuen Lauaxetak: "
|
Euskal
Herria edo Euskadi euskaldunen herria da. Sustrai sakoneko herria dogu, kultura berezia daukana eta hizkuntza bereziaren, euskerearen, jabe dana.
|
|
|
Sustrai sakoneko herria dogu, kultura berezia daukana eta hizkuntza bereziaren, euskerearen, jabe dana. Zazpi herrialdek osatzen dabe
|
Euskal
Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz: Euskal Herriko Autonomi Elkartea eta Nafarroako Foru Komunitatea Estatu Espainiarrean, eta Iparraldea Estatu Frantseseko Pirineo Atlantiarren Departamentu barruan." Eusko Legebiltzarraz mintzo zen taula beste testu batean:
|
|
|
Zazpi herrialdek osatzen dabe Euskal Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz:
|
Euskal
Herriko Autonomi Elkartea eta Nafarroako Foru Komunitatea Estatu Espainiarrean, eta Iparraldea Estatu Frantseseko Pirineo Atlantiarren Departamentu barruan." Eusko Legebiltzarraz mintzo zen taula beste testu batean: " Euskadiko Autonomi Elkarteak bere Legebiltzarra dauka.
|
|
|
Legebiltzar horretarako Jatorrizko Lurralde bakotxetik 25 Legebiltzarkideek Lehendakaria hautatzen dabe, Eusko Jaurlaritzaren buru izan daiten, Gernikako Estatutoan autortutako aginpideen arabera.
|
Euskal
erakunde biok –Legebiltzarrak eta Jaurlaritzak– Gasteizen dauke egoitza ofiziala."
|
|
|
Euria hasten badu, berriz, aterpe zabala dugu eliz atariko teilatupe irekian. Ateak itxita izan arren, teilatupe irekiak eta arkupeak behintzat abegikorrak izaten dituzte
|
Euskal
Herriko elizek horrelako kasuetarako.
|
|
2001
|
|
|
Ez nintzen sekula
|
Euskal
Herriko tradizio garratzen zalea izan, geroari kataklismo iritziz, orainari izatea debekatzen zietelako: Urrustoiko Abadiak finkatu" Eskualdun Fededun" binomioaren ildotik, nehoiz ez genuen orainaldian jarduten jakin, eni besteei bezala, gogoa beti biharko xede hipotetikoen udalatzen baitzebilkidan.
|
|
|
ikatz, hondarkin eta arkaiko. Ondorioz,
|
Euskal
Herriko Berde Buruak haserrez behin salatu zuen botere zentralek" Indiotzat hartzen gaituztela": politikariaren harridurak urtarriletik martxorako gauetan ez nau eti (li) koki batere kolpatzen, errealitatea delako eta ilunpeetan esku hutsik eskaintzen ditugun ametsaren aroko izpiritu dantzak suak zedarritzen dituelako.
|
|
|
Bi gauza ziren azpimarratzekoak: lehenbizi, lekuan lekuko hautetsien auherreziaren gordetzeko erabiltzen zirela meza kantatu mediatiko hauek; eta bigarrenik,
|
euskal
kultura" laguntzeko" estakuruz, erabakietan kultura baztertua suertatzen zela, enpresa eta erakunde pribatu anitzek sos publikoa eskuratzen zutela ahalkerik gabe. Hondarrean, leize erraldoia irekitzen zen proiektuen sortzaile eramaileen eta delibero politikoen ondorioak erdiesten zituzten ekile ekonomikoen artean:
|
|
|
Narayama izan zitekeen, baina banekien, banekien funtsean kazetak aipatzen zuen Maddalen Erreka zela. Adiskide, debaldeko eta
|
euskal
literatura nehondik ere aberasten ez duten hainbat orrialderen buruan adiskiderik geratzen baldin bazait bederen, adiskide beraz, nolaz eta nondik dakidan hain segurki eskatuko didazu menturaz. nukeen arren, ez naiz aztia, gasnak ez nau pertzepzioaren ateen haraindira eroaten, telepatia zein sinpatiaren ordez laketago zait urdepatia, are gutxiago ez naiz X3C izarbeletik etorri eta idazlez itxuraldatu den V kuskandela ikaragarria.
|
|
|
Etxegorri bikarioak ez zuen Balantsun gogotik galdu haatik, Eskualzaleen Biltzarreko bazkarietara gonbidatu zuelako aldi oroz, gerla bukatzerakoan. Bortuan edo arditegian ez zegoenean, Balantsun publiko aurrean zen, eskuak gerrian, zango bat zuzen eta bestea plegaturik, txapela buruan trebes,
|
Euskal
Herriaren eta Euskararen amodioz zartatzeraino hanpatu testuak eskaintzen. Tradizionalak –odolaren, arrazaren eta izenaren garbitasunaren ideologia lehen jartzen zutenak– eta moderno zaleak –gerla ondoko Hegoaldeko errefuxiatuek ekarri kultura herrikoiaren maitasuna txertatua zeukatenak– konformismo berdinaz zoratzen zituen.
|
|
|
Osagarri handiko izanagatik, noizbait hil zen Balantsun, bihotzekoak emanik, supituki, publikoaren agurtzeko astirik gabe.
|
Euskal
Herriaren alde batetik bestera dolorezko auhenak hedatu ziren. Lurraldearen sei hegaletarik, kultur munduko Ospetsuak etorri ziren Balantsunen ehorzketara, prentsa idatzia, ahozkoa eta telebistako kamera bat segitu zen hilerriaren erraztatzen.
|
|
|
Bi hamarkadaren buruan, egiazko omenaldiaren garaia jin zitzaion. Euskaltzaindia, Euskaltzaleen Biltzarra, Euskararen Kontseilua,
|
Euskal
Konfederazioa, Euskara Zerbitzuak, denak oro bildu ziren Balantsunek merezi zuen Euskal ekitaldi erraldoiaren euskaldunki antolatzeko, noizbehinka euskaraz, partehartzailearen arabera. Ospetsuak, nor bere ordezkariaren bidez, Balantsunen bost haurretarik herrian gasna egiten geratu azken semearekin juntatu ziren, ekitaldiaren harat honatak finkatzearren.
|
|
|
Bi hamarkadaren buruan, egiazko omenaldiaren garaia jin zitzaion. Euskaltzaindia, Euskaltzaleen Biltzarra, Euskararen Kontseilua, Euskal Konfederazioa, Euskara Zerbitzuak, denak oro bildu ziren Balantsunek merezi zuen
|
Euskal
ekitaldi erraldoiaren euskaldunki antolatzeko, noizbehinka euskaraz, partehartzailearen arabera. Ospetsuak, nor bere ordezkariaren bidez, Balantsunen bost haurretarik herrian gasna egiten geratu azken semearekin juntatu ziren, ekitaldiaren harat honatak finkatzearren.
|
|
|
Henry semea aitaz harro zegoen, askotan heskualdunak, espainolak anitz, aitaren fama estakuruz, baserrira trumilka zetozkiolako gasnaren erostera.
|
Euskal
Elkarteen Ordezkaria, euskaldun berria bera, harritu zen, Henry lehen aldikoz gurutzatu zuenean: gizon helduak ez zuen tutik ulertzen arbasoen hitzekin ari zitzaiolarik.
|
|
|
Balantsunen azken perpausak alaba ahoa bete hortz utzi zuen, erabat zintzilik, kanpainetako jende horiek eztei aberatsen obsesionea kaskoan iltzaturik zeramatelako erdi kexu. Henry irriz ari zen, itsas ertzeko arrain malgu eta zurpail bilakatu
|
Euskal
Elkarteen Ordezkariaren sesitzeaz ohartu gabe. Haserrea bermatzen lagundu zuen mutiko desesperatuak eta Balantsunen semeak ulertu ez zezakeen ziuntan atera zen baserri hartarik, gasna mahai gainean ahantziz; hori bazen zinezko afruntua.
|
|
|
Erran gabe doa,
|
Euskal
Elkarteen Ordezkaria ez zela Balantsunen omenaldian egon, baina ezagutu zuen egoeraren berririk ere ez zuen eman. Isilik geratu zen, minaren samina heste bihurrietan hausnarrean hutsaren bola lekedatsua zeramala goiti eta beheiti.
|
|
|
Borroka guztiak,
|
euskal
herri suharrak apaltasunera derrigortzen baikaitu hondarrean diot ene uste apalez, laborantzan edo lantegietan, ele gutxikoak ziren eta aski zen ildo horretan sartzen zirenen begien hondoen jotzea, zeinen indartsua zen deus ere galtzekorik ez zutenen tema eta kemena jakiteko. Bazter inarrosleak eta saloietako iraultzaileak ere trenpu txarrean uzten zituzten.
|
|
|
Esnea, haragia, ilea, bildotsak, larrua, guztiak ditu salgarri. Gauza bera erran daiteke, bistan dena, urdeaz eta ostrukaz,
|
Euskal
Herriko beste bi abere suerte nagusiez. Ni baino idazle handi eta sariztatuagorik hurbiletik eta arrakastaz interesatu zaionez gero, ez dut hemen behirik, are gutxiago euskal behi erorik aipatuko.
|
|
|
Noizean behin Paul Austerren nobeletako pertsonaia sentitzen naiz, bilkurara abiatzeko autoa hartzetik etxera heltzean jaten dudan gasna xerraraino, irratian Manauen tribuko kanta entzun bitartean. Zuhaitz enborretan behera urak lehiatzen ikustea, beribil eroek kolpez eho eta bidean hilotz luze dagoen azeri gaixoa, elge biluzietarik datozkidan ardi marraka elkor bezain txukunak, belar lehor usain goiztiarrak apiril hastapenetan, hutsaren eta gauaren jabetasuna, nahiz bukolikoak izan denak dira elementu narratiboak, oraiko
|
euskal
literaturaren ezagutzaile bereziek dioten bezala. Bideko une horiek bizitzako momentu oso partikulartzat dauzkat oroz bat.
|
|
|
ulertuko dut. Hau,
|
Euskal
Herri honetako gizon eta emazte idazleen literaturatik biziki urrun dagoela erraten duzu etsirik; gurean bikoteak edo hirukoteak nahikoa normalizatuak agertzen zaizkizulako, hizkuntzaren eran, estandarrak, gizon eta emazte protagonistak ez direla nehoiz" bururaino" joaten, eskerrak, amodioaren irudipenarekin anitzez aski zaielako etab. Lan honek aldiz ez du zuen gustuko Herriaren itxura... Egia osoa zor dizut hala ere, eta ez dut neure burua justifikatzen:
|
|
|
Telefonoan agertu zidanez, deklamatuko zutenak, hitzak ardi marrakaz mukurutzen zituzten" artzain poetak" ziren eta niretzat ez zen beharbada hain seinale ona. Azken urteotan, hiri goraipatuak ez zukeen sosik ekartzen eta hirira orduko edozeinen ametsa baserrira bizitzera joatea zenez,
|
Euskal
Herriak moderno itxura ezabatzen zuen kultura alorrean, laborari eta artzainen ikurrak erabiliz, hobetsiz eta kanpoan zein barnean kulturaren gailurtzat joz. Kantariek, poetek, artistek eta oroz bat sortzaileek mugimendu horretan, arraiki parte hartzen zuten, diru publikoak euskaradunen irudi arkaikoa garatzen laguntzen zuelako.
|
|
|
Kantariek, poetek, artistek eta oroz bat sortzaileek mugimendu horretan, arraiki parte hartzen zuten, diru publikoak euskaradunen irudi arkaikoa garatzen laguntzen zuelako. "
|
Euskal
touch" zelakoa, minoria pribatu batentzat absolutuki zaintzekoa zen, gasnaz bezainbat zaharkeriaz kartzelatu liburuak ekoiztearren, gainerako jendearen euskal edo erdal hizkuntzarekiko biluzte ekintzak justifikatzeko. Isiltasun berriaren urmaelean erran gabe zihoan, euskaltzaleak, sobera laster gizendu zamo arrainen antzera, harroki igerika zebiltzala, ur azalera sekula atera beharrik gabe.
|
|
|
Kantariek, poetek, artistek eta oroz bat sortzaileek mugimendu horretan, arraiki parte hartzen zuten, diru publikoak euskaradunen irudi arkaikoa garatzen laguntzen zuelako. " Euskal touch" zelakoa, minoria pribatu batentzat absolutuki zaintzekoa zen, gasnaz bezainbat zaharkeriaz kartzelatu liburuak ekoiztearren, gainerako jendearen
|
euskal
edo erdal hizkuntzarekiko biluzte ekintzak justifikatzeko. Isiltasun berriaren urmaelean erran gabe zihoan, euskaltzaleak, sobera laster gizendu zamo arrainen antzera, harroki igerika zebiltzala, ur azalera sekula atera beharrik gabe.
|
|
|
Beren bortuetan libreki eta botereetarik urrun kreatzen duten Iparralde barnealdeko lau poeta onenak! Kultura Ministerioak,
|
Euskal
Kultur Erakundeak, Hizkuntza Kontseiluak, Eskualdeko eta Departamenduko kultura zerbitzuek denek batera arrats berezi honen antolatzen lagundu gaituzte: eskerrak guztiei.
|
|
|
Solaskideak bere aitzinean emeki emeki urtzen antzeman ninduen, hamar mila libera baino gehiago pagatua zuen kanapean zehar, Ganimedes planetako zelula polinuklear malgu bilakatzen. Gauez gaueko ilunpe etengabean hariz zeharrez iruten nuen
|
Euskal
Herri honetan, izan baizik ez nuen desiratzen, karrikan uros eta aferatuak, irria ezpainetan, pasatzen miresten nituenen pare, eta frankotan azpi jende edo ahalkez ekiditekoa zitekeen mamifero hutsala nintzelako itxura neukan. Gure gizartea preseski, ez zen ezberdina:
|
|
|
–Anaiak gara –zioen– Konfiantza ematen baldin badiguzue, salbatuko zaituztegu eta futxo, harri berdinarekin kolpeka aldi berean euskara ere salbatuko dizuegu.
|
Euskal
nazio bat duinki eraikitzea lortuko dugunean klase borrokaz axolatuko gara; bizkitartean goazen eskuz esku langileak, laborariak, nagusiak eta gure herriak kudeatzen dituzten euskaldun zintzoak. Marsianoen marxismoa eta Lenin lenifikantea beude hemendik urrun!
|
|
|
Bizkitartean Joanesen bana besteko garaipenetan parte hartzeak harrotasunez hanpatzen ninduen.
|
Euskal
Herria ez baitzen Korsika, norbait behar zen paper egokien bozka kaxetan sakatzeko, ez?
|
|
|
Laurogeiko hamarkadaren erdialdean, hiltzeraino kexatu ginen, borroka armatuaren gai pilpiratsua zela kausa. Joanesek, militanteentzat sakrifizio pertsonalaren goren maila jotzen zuen borroka mota horrek
|
Euskal
Herriari, eta batez ere Iparraldeari ekarriko lizkiokeen abantailak oro zerrendatu zizkidan behin: eztandaz inarrosi kontzientziaren iratzartzea, elkartasunaren kontzeptuaren bermatzea, politika mailako oharketa lasterra, ekintza eremuen finkatze praktikoa, egitura instituzional baten premiaren azalpena, hizkuntza politika dinamitaren plantan jartzea eta horrelako mila eginbide beharrezko.
|
|
|
Hastapenean eleak karroin agertu baldin baziren ere ahanztura hedatu zitzaigunean gerora giroa berotu zitzaigula aitortzekoa dut. Mende bukaera nahasiaren bezperan
|
Euskal
Herria kolpatzen zuten gaiak mahairatu genituen, deus ez bailitzan: euskararen biziraupena, ikastolen estatutua, Joanes bera pribatuaren aldekoa zen hala izateak ikastolen irakaskuntza eredua hobekien segurta zezakeelako, preso politikoen hurbilketa, amnistia, mundializazioaren aurkako nekazaritzako ekimenak eta euskal departamendua.
|