|
2000
|
|
|
«Gure
|
hizkuntzaren
normalkuntzari buruzkoak, hain zuzen ere. `Bai euskarari' kanpainan ikusi ahal izan dugunez, gizarteak kezka handia du euskararen biziraupenaren inguruan.
|
|
|
Gazteen hizkuntza propioa da hor dugun erronka berria, eta hor ere euskalkiek zeregin inportantea joka dezakete. Bestetik,
|
hizkuntzaren
historiari begiratu beharra daukagula, urrats hauek ematerakoan piztu behar ez den surik ez pizteko. Azkenik, adi egon genuke Euskaltzaindiaren gogoetari.
|
|
|
Dialektoa eta
|
hizkuntzaren
banaketa ez da beti zuzena, baina aragoera ez da gaztelaniaren dialektoa, Murtziako edo Andaluziako gaztelania izan daitezkeen legez. Desberdin sortu eta garatu diren hizkuntzak dira, batek indarra hartu eta bestearen esparrua jan egin du, eta jakina, kutsadura ere nabarmena izan da oraindik aragoeraz mintzo diren zenbait eskualdetan, baina gaztelaniartutako eremu batzuetan ere aragoeraren eragin handiko gaztelania erabiltzen dute
|
|
|
Izan ere, hustutako lurralde horietako hiztun asko industri guneetara joan da eta Zaragozan adibidez, Goi Aragoiko jende ugari bizi da. Hiztun berriak ere ez dira ahantzi behar, Aragoi osoan, Zaragoza hiriburuan bereziki,
|
hizkuntzaren
berreskurapenerako taldeak antolatu ohi baitira.
|
|
|
Gau eskolez gain, Euskal Herriak
|
hizkuntzaren
berreskurapenean nabarmendu duen beste tresna baten sorreran eta garapenean ere partehartze zuzena izan zuen eibartar honek. Gipuzkoako Ikastolen Federazioko talde bateragileko partaidea izan zen 1971 urtean.
|
|
|
Kontuan hartu behar da gainera, euskaltegia
|
hizkuntzaren
ezagutzan eragiteko gunea dela, baina handik kanpo, askok bere maila galdu egiten duela eta beharrezkoa dela erabilera eremu berriak zabaltzea. AEKren arduradunek esparruko erakunde desberdinen arteko lankidetza eza eta egituratze beharra ere azpimarratu dituzte egoeraren analisia egiteko orduan.
|
|
|
Eta egokitu zaigunagatik, gu
|
hizkuntzaren
militanteak ere bagara.
|
|
|
Baina beste aldean daudenak ere badira militante: literaturaren militante,
|
hizkuntzaren
militante (txineraz idazten dutenak txineraren militante dira, gaztelaniaz idazten dutenak gaztelaniaren militante diren bezalaxe) eta egoera baten aurrean aldeko edo kontrako postura hartzearen militante. Horren adibideak ikusteko ez dugu oso urrun joan behar:
|
|
|
Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean euskararen berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik. Hil ala bizikoa da euskararentzat normalizazioa lortzea, euskaldunok gure bizitza euskaraz egiteko eskubidea dugu,
|
hizkuntzaren
balio komunikatiboa murrizten duten neurrian, hilzorian egongo baitira bai gure hizkuntza baita gure izaera ere.
|
|
|
Arantzazuko batzarrea egin ondoren, Euskaltzaindiak eskerrak agertu nahi dizkie etorri diren nahiz beren iritziak bidali dituzten guztiei. Lehenik ikusi duguna da guztion ustez gure
|
hizkuntzaren
batasuna behar beharrezkoa dugula. Batasuna noski ez da Euskaltzaindiak egin dezakean gauza, eta are gutxiago bat batean egin dezakeana.
|
|
|
" Ipar Euskal Herrian, herri eta hizkuntz baten iraupena jokoan dago. Herri honen
|
hizkuntzaren
biziraupena ziurtatzeko Konstituzioa aldatzea eskatu dugunean, ez dela posible erran zaigu Paristik. Orain, aldiz, bat batean, erreferendum bat muntatzen da Konstituzioa aldatzeko; politikaren interes eta jokoaren arabera betiere.
|
|
|
Asisko Urmenetak eta" Zazpiak Batman" kolektiboak ARGIAren eskutik kaleratu berri duten liburuxka honek euskarazko lokuzio, esklamazio eta esamoldeak jasotzen ditu, euskaldunok modu libertigarri eta biziaz komunikatzeko dugun beharra asetzeko lagungarri gerta dakigukelakoan. Ez ditu bakarrik gure ama
|
hizkuntzaren
altxorra betitik izan direnak jasotzen, ordea, beste berri batzuek ere agertzen dira bertan, egileek asmatuak, inori baimenik eskatu gabe, alegia lotsagabe lotsagabe, hitzaurrean adierazten duten bezala. Asmatzerakoan kontuan izan omen duten bakarra, beren bizimodua, kultura, egoera, umorea eta inguruari begira esamolde hauek egoki eta baliagarriak izatea dela diote baita ere.
|
|
|
Lerro etenak eta abar. Poesia erreibindikatzen da genero nagusi moduan eta genero horretan inportanteena da
|
hizkuntzaren
beharketa lan bat egitea, hau da, hizkuntzari dezakeena eta ez dezakeena esaten ahalegintzea. " Hiru" atalean hemengo egoerari buruz erreflexio gehienak sartu ditut, beharbada gordinenak edo biluzienak.
|
|
|
Nik uste dut lau funtzio horiek ezin ditzazkeela poesiak bete, hizkuntzak bete,
|
hizkuntzaren
beraren kontrako borroka egin gabe. Hizkuntzak informazio mailan esan daitekeen guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino.
|
|
|
Batek baino gehiagok pentsatuko du zonalde horretako euskaldunen kopuru handiak ikusita (%75 ingurukoa da batez bestekoa) egiteko handirik ez dagoela eskoletako hizkuntz erabileran. Urola bailaran dago Euskal Herriko herririk euskaldunena (Azpeitia, %88, 3) eta kostako herri batzuetan (Zumaia edo Deban kasu) kopuruek zertxobait behera egiten badute ere, eskualdea
|
hizkuntzaren
birika dela esan genezake. Bada duela lau urte Jaurlaritzaren Hizkuntz Normalkuntza Proiektua abian jarri eta egun 20 ikastetxetan lantzen da gaia.
|
|
|
Zeren gauza batek bestearekin harremana duenez, denak denarekin du lotura (hizkuntzak egoera politikoarekin, legeriak erakundeen legitimazioarekin, hauek epaileekin, torturarekin, atentatuekin, irizpide etikoekin, erantzukizunen zehaztapenarekin.... eta ikusten duzue honek luze jotzen duela). Estatuaren pentsamendu bakarra euskarara itzulirik
|
hizkuntzaren
normalizazioari bere ekarpena egin nahi dionak hor konpon, baina komeni da desberdintzea zer den ikuspegi linguistikotik landutako irakurketa orokorra eta zer den barkamen eske ibiltzeko behar infinitoaren sindromea.
|
|
|
Bigarrena, Nafarroako egoeraren aurrean EAEko euskaltzaleek zer egin? galdetzen dutenean; EAEn euskararen berreskurapena,
|
hizkuntzaren
normalizazioa eta gizartearen arlo guztietan benetako ofizialtasuna lortu, azken batean euskara Euskal Herri osoan berreskuratu nahi badugu hau baita bidea: guztion artean elkartasunez arituz baina bakoitzak berean dituen aukera, ingurune eta baliabideekin ahalik eta urratsik eraginkorrenak ematea.
|
|
|
Berriro entzuten da hor Lauaxetaren boza offean bezala, Izuen gordelekuetan barrena liburuko hitzaurrearen oihartzuna balitz legez,
|
hizkuntzaren
beraren zerbitzutan adina ari baita, errealitatearen mugetan bilaketan eta sorkuntza literarioaren zerbitzutan: " Ludi onen bestaldez loratzen diran landaraen usañak goxalde bakotxak dakarkidaz.
|
|
|
Sarrionandiaren estiloak euskal literatura klasikoarengan tinkatzen ditu sustraiak eta Jon Miranderen errefinamendu estetikoarekin moldatua dakar, baina beti erabiltzen du adierazbidetzat Sarrionandiaren beraren ama
|
hizkuntzaren
mintzamoldea. Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua:
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen adierazpide artistiko desberdinetan hedatuz zihoazen aire berritzaileak
|
hizkuntzaren
filosofiaren eremura eraman zituena. (Egunkaria III)
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta
|
hizkuntzaren
erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz baino narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta harekin nahi duen bezala jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria dena bai
|
hizkuntzaren
erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera eramateko planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena. Gure
|
hizkuntzaren
goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
|
C. Rilova Jericó k, horrez gainera, 87 orrialdean dio gure
|
hizkuntzaren
antzinatasuna, vasco iberismo, mito hartan oinarriturikoa dela.
|
|
|
Kontu horietan, bakoitzari bere izaera jatorrez datorkiona baita berezkoena eta naturalena. Eta Euskaltzaindiaren jarrerarik egokiena hain premiagarri den
|
hizkuntzaren
sustapenean datza, bere arautegiak eskatzen duen bezala. Beste hizkuntzak ukatu gabe errespetatuz, eta aldi berean gurea errespetaraziz.
|
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc
|
hizkuntzaren
dialektoak ere gure mende honetara arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala.
|
|
|
Nork behartu zuen Espainiako eskola guztietan gaztelera soilik irakastea, Karlos III.ak bere Real Cédula de 23 de junio de 1768 haren aginduz baizik? Agiri hori ez ote
|
hizkuntzaren
politizatzaile. Gaztelera behar ote dugu guztion jaun eta jabe?
|
|
|
Horretarako gure
|
hizkuntzaren
iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
|
Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez: . Mundu moderno batean bitarteko modernoak beharrezko dira (eskola, goi mailako heziketak, irratia, telebista eta abar) horiek gorde dezatekelako
|
hizkuntzaren
iraupena?.
|
|
|
Hala ere, harrigarria iruditu zait, 2000 urteko martxoaren 10ean jakin dugunez, Madrilgo Epaitegi Gorenak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateari (UEMA)
|
hizkuntzaren
bizi iraupenerako zituen asmoak bazterrerazi nahi dizkiola, legez kanpo daudela esanez. Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea behar luke, nola bideratu behar den esanaz.
|
|
|
andere, neskato, cison (gizon), sembe (seme), sehi (sein) eta abar, Mitxelenak ongi sailkatu zituen bezala. Baina, horiez gainera, Nafarroako Lerga hirian latinez irarritako harrian argi agertzen da Ume sahar, gure
|
hizkuntzaren
lekuko. Pirinio mendien bi hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak.
|
|
|
Izan ere, hizkuntzak komunitatea osatzen du, hiztunen komunitatea hain zuzen. Bestalde, Euskal Herrian hizkuntza komunitatea eta komunitate politikoak bat ez datozela kontuan hartuta, noraino eraikitzen dira erreferentzia eremuak
|
hizkuntzaren
errealitatearengainean, edo honek hura baldintzaturik?
|
|
|
Taula honetan, gainetiko alderaketa bat eginez gero, berdintasunakazpimarratzeaz gain, kultura hezkuntza euskara delako multzoan kokatutako protagonistek eta kiroletakoek dituzten tratamendu ezberdinak aipatuko ditugu. Seguruenik,
|
hizkuntzaren
ondorioa da kasu batean eta, kirolari dagokionez, programazioarenantolaketarena, bestean.
|
|
|
Honekin batera, informazioaren zintzotasuna, independentzia eta aniztasuna, eta pentsamendu eta ideia korronte ezberdinen adierazpen anitza bermatuko dituela zehaztu da, betiere tratuberdintasunaren printzipioaren pean eta CSA ren gomedioen errespetuan. Azkenik, ikus entzunezko kanpo ekimenak, frankofoniaren gorespena eta frantses kultura eta
|
hizkuntzaren
hedapena munduan sustatuko dituela ere finkatu da.
|
|
|
Kuotak: emisio denboraren erdia europar jatorriko ikus entzunezko programekin osatu behar da, betiere informatiboak, kirol erretransmisioak, lehiaketak, publizitatea eta teletestua aintzat hartu gabe; gainera, horietako erdiak jatorrizEspainiar Estatuko
|
hizkuntzaren
batean egindakoak izan behar dira, eta %10ekoizle independenteena eta azken bost urteetan egindakoa; halaber, behartuegiten dira telebistak beren diru sarreren %5 film eta telebistarako pelikulaeuroparren produkzioan inbertitzera.
|
|
|
Zehaztasun hauen balioa, ordea, zalantzazkoa da. Gogoratu Egin Irratiarekin EAEen gertatu zena, frekuentzia bakar bat eman baitzitzaion Gipuzkoako herrialdean (nahiz eta beste probintzietan ere kultursustapen eta
|
hizkuntzaren
erabileraren aldetik beste lehiakide askok baino proiektu euskaldunagoa aurkeztu). Edo Nafarroan Euskal Herria irratiarekin gertatutakoa, ez baitzitzaion lizentziarik eman.
|
|
|
Ikerketa sozio psikologiko askokiradoki izan du hizkuntza eta identitateaelkarri lotuta agertzen direla:
|
hizkuntzaren
erabilpenak eragina dutalde identitatearen sorreran, eta talde identitateak eragina duhizkuntz jarrera etaerabilerarako ereduetan (1)
|
|
|
euskara eta frantsesaedo euskara eta gaztelania. Gainera, asko eta asko dira beste hizkuntzen jabe erebadiren euskaldunak, gero eta gehiago dira euskaldunen artean hiru edo lau
|
hizkuntzaren
jabe direnak, gazteak batez ere. Euskalduna da, bakar bakarrik, testuinguruakahalbidetzen dion neurrian, euskaraz ala inguruko erdaraz funtzionatzea erabakidezakeena.
|
|
|
Euskal Herriak, jakina da, ez du erabateko batasun politiko administratiborikeduki bere historian. Ez eta
|
hizkuntzaren
erabateko batasunik19, aro modernoagoan.Baina bistakoa da, gure herriaren bizimodua eta kultura ezagutzen dituen edozeinentzat, euskal herrialdeen artean beti izan dela zelanbaiteko lotura. Batasun politikorikeduki ez arren, ezagunak dira Pirinioez alde bietako euskal komunitateen arteko loturakulturalez eta idiomatikoez gain izan diren eta badiren erlazio ekonomikoak (delaartzaintza, dela baso ustiaketa).
|
|
|
2 Ikerketa: Nazio identitate gatazkatsuak eta
|
hizkuntzaren
erabilpenakokapen estrategia gisa
|
|
|
Hala ere, integrazioa versus desberdintze sistema gisa, eta taldearteko gatazka testuingurutan,
|
hizkuntzaren
erabilpenaren ikerketa ahaztua izan da askotanPsikologia Sozialean. Eskuarki, hizkuntzaren erabilpen modura ulertu izan da, identitate etniko, aren adierazpen sistema.
|
|
|
Hala ere, integrazioa versus desberdintze sistema gisa, eta taldearteko gatazka testuingurutan, hizkuntzaren erabilpenaren ikerketa ahaztua izan da askotanPsikologia Sozialean. Eskuarki,
|
hizkuntzaren
erabilpen modura ulertu izan da, identitate etniko, aren adierazpen sistema. Baina, ikuspegi honek hiru arazo nagusi ditu:
|
|
|
ezaugarritzen dituzten faktorepsikosozialak kontuan izan gabe. 3) Hiztunaren kokapenari,
|
hizkuntzaren
eta hizkuntza zirkulatzen duen baldintza sozialen ikuspegi indibidualista eman izan zaio.Gure ustez, maila indibidualean gauzatzeaz aparte, maila historiko, kolektibo etaerrekurtsiboan ulertu behar da hizkuntzaren rola, horrela bakarrik uler baitaitezkehizkuntzak taldekidetzetarako betetzen dituen funtzio sinbolikoak.
|
|
|
ezaugarritzen dituzten faktorepsikosozialak kontuan izan gabe. 3) Hiztunaren kokapenari, hizkuntzaren eta hizkuntza zirkulatzen duen baldintza sozialen ikuspegi indibidualista eman izan zaio.Gure ustez, maila indibidualean gauzatzeaz aparte, maila historiko, kolektibo etaerrekurtsiboan ulertu behar da
|
hizkuntzaren
rola, horrela bakarrik uler baitaitezkehizkuntzak taldekidetzetarako betetzen dituen funtzio sinbolikoak.
|
|
|
Katalunia eta Euskal Herria. Izan ere, kasu bihauetan, gutxiengoaren identifikaziorako,
|
hizkuntzaren
agerikotasunak estatuarekiko desberdintze prozesura baitarama. Areago, testuinguru bi hauek konplexuagoakdira, emigrazioko talde historiekin gurutzatzen baitira.
|
|
|
Hain zuzen ere, ikerketa honen helburua honako puntu hau aztertzea da: gutxiengoen identifikazio estrategiei dagokienez, etxeko
|
hizkuntzaren
erabilpenakgurasoen jatorriarekin nola interaktuatzen duen aztertzea.
|
|
|
Arestian ikusi dugun Berry-ren ereduaren arabera,
|
hizkuntzaren
erabilpena etagurasoen jatorria kontuan izanik, ondoko identifikazio estrategiak postula daitezke: asimilaziozko, integraziozko eta bereizketa edo separaziozko identifikazio estrategiak. Estrategia hauek, gutxiengo egoeran dagoen taldearen barnean gauzatzendira, kultur taldearen eta estatuaren arteko leialtasun eskakizunak direla-eta.
|
|
|
1 taula: Proposaturiko identifikazio estrategiak etxeko
|
hizkuntzaren
etagurasoen jatorriaren arabera.
|
|
|
Eta
|
hizkuntzaren
alorrean H. Wegeland eta Aasen Knudsen bikotea aipatubehar diren bezala (eta danierak eta norvegierak elkar ulerkuntza ematen duten hizkuntza ahaideak direla ahantzi gabe), politikaren alorrean beste bi izen gogorarazibehar dira bereziki: Steen ezkertiar abertzalearena batetik, 1902 urtera arte postuerabakiorretan jokatua, eta P. Christian Michelsen ontzigilea bestetik (Bergen1857/ Fjosanger 1925), Norvegia Askatuaren aita.
|
|
|
Bata,
|
hizkuntzaren
alorreko fenomenoak ahalik eta ongienik ezagutzea. Lehenbizijakin egin behar da, egia ezagutu behar da albait zehazkienik, beste herrietako saioak, arrakastak eta porrotak aztertu behar dira.
|
|
|
Kasu bat aipatzearren, nire esperientzia propioari dagokionez guztiz interesgarrieta motibatzaile suertatu zitzaidalako bederen, egoera diglosikoaren tratamenduan etakontsentsu maioritarioak matematikoki dakarkigun desagerpenaren azalpena ekarrikodut gogora. Diglosia hizkuntza inposatzaile baten kontsentsu sutila baino ez dela erakutsiz, hortik gure
|
hizkuntzaren
heriotzarako bidea zein laburra izan daitekeen irakatsizigun. Eta giza taldearen edozein tamainatan egoera diglosikoak duen eragina argi etagarbi ulertu genuen, berak argi azaldu ondoren ezen, konbinatoriaren legeen araberadena galtzeko genuela, eta aldats beheran gindoazela, kontsentsu sutil hura apurtuezean.
|
|
|
Elebitasun edo eleaniztasun pertsonala eta elebakartasun soziala elkarrekinbateragarriak direla ikusten dudan modu berean, eleaniztasun kolektiboan oinarriturikoproiektuaren gezurra sumatzen dut argiro, eta hori benetan kezkatzen nauen arazoa da.Jakin baitakit gure herriaren (berr) eraikunta nazionaleko proiektuan argi ez dagoenpuntua dela, lurraldetasunaren eztabaida gero eta argiago dagoen arren. Lurraldetasunaren arazoa eta bertako
|
hizkuntzaren
arazoa txanpon beraren bi aurpegiak baitira, hizkuntzak bere lurraldea behar baitu. Hizkuntza ez baitago soilik paperean, lurraldetasuna osatzen duten pertsonen bar nean baizik.
|
|
|
Berak ohartarazten gaitu, ordea,
|
hizkuntzaren
normalizazioa lan politikotzathartzean, hitz horrek baduela zehaztapen beharrik, nahasketarik sor ez dadin edo, politikoa= publikoa. Ez alderdi politika??:
|
|
|
Publikotasunean oinarrituriko politikotasuna defendituz, ez du onartzen zenbaitekdefenditzen omen duten
|
hizkuntzaren
–neutrotasuna?, J. M. Odriozola-rekin bat eginiketa haren hitzak erabiliz. –Odriozolak ez du ulertzen, hizkuntzaren neutrotasuna?
|
|
|
Publikotasunean oinarrituriko politikotasuna defendituz, ez du onartzen zenbaitekdefenditzen omen duten hizkuntzaren, neutrotasuna?, J. M. Odriozola-rekin bat eginiketa haren hitzak erabiliz. . Odriozolak ez du ulertzen?
|
hizkuntzaren
neutrotasuna, zerden.
|
|
|
Egia da, hori bai, Txillardegiren ustez, irtenbide politikoak berez, independentziak berak? ez duela
|
hizkuntzaren
arazoa konpontzen. Irlandako kasua kontuanizanik, hainbat aldiz gogorarazi digu gauza bera.
|
|
|
Baina
|
hizkuntzaren
normalkuntza ez da, apolitikoa, ez, autonomoa?, eta horretarako Mackey soziolinguista kanadarraren hitzak dakartza, bestelakorik pentsatzenduten hemengo batzuk gezurtatu nahian:
|
|
|
Euskararen aldeko herri mugimenduko erakunde eta lagunen artean jarrera ezberdinakazaldu izan dira azken urteotan
|
hizkuntzaren
berreskurapenaren eta normalkuntzarenlan eta ahaleginaren autonomiaz eta izaera politikoaz. Pentsaera ezberdinen arabera, iritzi emateak eta eztabaidak, kritikak eta kontra kritikak ez dira gutxi izan.
|
|
|
Alor eta lan horiek beste lekuetan jende adituek aztertu eta azalduakdituzte1 Dena dela, oroigarritzat besterik ez bada ere, aipatu nahi nituzke hemen aloreta lan horietakoren batzuk: Hizkuntzalaritza oro har (Hizkuntzalaritza Hiztegia),
|
hizkuntzaren
antropologia (Hizkuntza eta Pentsaera), Euskararen batasuna (Sustraibila eta Euskara Batua zertan den), Euskararen gramatika (Euskal Gramatika etaEuskal Aditz Batua), euskal fonologia (Euskal Azentua eta Euskal Fonologia), eta Soziolinguistika eta Glotopolitika (Kolonizatuaren Ezaugarria, Albert Memmi ren liburuaren itzulpena, eta Elebidun Gizarteen Azterketa Matematikoa eta hainbat eta hainbat a... Helburu praktikoa ipini du beti Txillardegik hizkuntzalaritzako etasoziolinguistikako lanetan:
|
|
|
Inork gutxik nabarmendu eta azpimarratu izan du, Txillardegik adina,
|
hizkuntzaren
etaherriaren arteko lotura, bereziki Euskal Herriari dagokionez. Hitzetan, idatzietan etabere lanean.
|
|
|
Beraren ustez,
|
hizkuntzaren
erabileraren arazoa soziala da, eta lege soziologikoakaztertzea behar beharrezkoa da hizkuntzaren inguruko jokabide eta portaerak ulertu etaazaltzeko. –Berriro ere, dena dela, oso aspaldian Mackeyk Eire-ri buruz egindakoinkesta klasikoan erakutsi zuenaren ildotik, motibazioa aski ez dela agertzen zaigu; eta, bihotzean euskara eta ahoan erdara?
|
|
|
Beraren, azterketamatematikoa? horixe besterik ez da,
|
hizkuntzaren
erabileraren lege soziologikoakaztertu eta ulertzeko tresna, estatistikaren zientziatik aterea.
|
|
|
Bere sarreretan behin baino gehiagotan aipatu eta erabili izan ditu Txillardegikeuskararen inguruan egindako inkesta soziologikoak, eta horien premia eta funtsezkobalioa nabarmendu izan ditu. Horregatik, poza agertzen du Iparraldean egindakoerroldan ere
|
hizkuntzaren
ezagutza eta erabilerari buruzko galdera sartu dutelako: –Azkenean, berandu bada ere, galdera linguistiko bat erantsiko omen dute Iparraldekoinkestetan?
|
|
|
Gure nazio hizkuntzaberriro Euskal Herriaren mintzabide eta oinarri bihurtuko bada, beraz, bi gauza lortubehar ditugu; eta lorpen horretan laguntzekotan sortu da eskuetan duzun aldizkarihau: Bata,
|
hizkuntzaren
alorreko fenomenoak ahalik eta ongienik ezagutzea(...) Bestea, berriz, hizkuntz pizkundean herria bera interesatu gabe, soluziorik ez dagoelasinetsi eta sinesterazi behar dugu. (...) Herriak ez badu nahi, herriak ez badu nazio hizkuntzaren arazoa bere gain hartzen, jai dago?
|
|
|
Bata, hizkuntzaren alorreko fenomenoak ahalik eta ongienik ezagutzea(...) Bestea, berriz, hizkuntz pizkundean herria bera interesatu gabe, soluziorik ez dagoelasinetsi eta sinesterazi behar dugu. (...) Herriak ez badu nahi, herriak ez badu nazio
|
hizkuntzaren
arazoa bere gain hartzen, jai dago? (1, 10).
|
|
|
Hizkuntzak baino nahiago izan dut mintzairak hitza izenburu jarri. Azpimarratunahi dut
|
hizkuntzaren
sisteman ideia, kontzeptu, balioen sare bat dugula, gurehausnarketei bizitzan ibiltzeko ahalmena ematen diena. Mintzairak kultura bateskatzen du gai bati buruz hitz egiteko orduan, hizkuntza horri dagokion kultura, alegia.
|
|
|
Kultur arloan
|
hizkuntzaren
garrantzia zein den ezin goraipatu gehiegi. Gauza batda aitortzea erdaldun abertzale batzuek mesede egin diotela euskarari, Sabino Aranakedo Campionek, kasu, eta bestea pentsatzea euskararik gabeko kultura euskal kulturaizan daitekeela.
|
|
|
–Estrukturalismoak problematika berezia ekarri du(
|
hizkuntzaren
arloan, bai; baina ez hizkuntzarenarloan soilik); eta problematika hori, sinkroniari, datxeko.
|
|
|
–Txillardegi baitan
|
hizkuntzaren
esentzialismorik edo metafisikarik susmatu dutenek(...) gauzabat oso nabarmena ahazten zuten: alegia, Txillardegiren pensamendua zenbateraino zegoen oso osorikexistentzialismoak blaituta.?
|
|
|
Idatzizko ereduaren trinkotasuna eta honekiko, desbideratzeak?, erantzun gabeditugun galdera horien ardatz berari lotu behar dizkiogu. Ahozko eredu normatiboaezarri gabe izateak, esparru hau
|
hizkuntzaren
ukipen fenomenoen aurrean guztizbabesgabe uzten du, idatzizkoari gertatzen zitzaion bezalaxe.
|
|
|
Hizkuntz ukipenaren eraginez sortutako fenomenoen zerrenda luzea da:
|
hizkuntzaren
egituran eragiten dute, hizkuntzaz hiztunek duten irudian, egiten duten erabileran, sentitzen duten atxikimenduan... Aztertzen hasita, beraz, ikuspuntu desberdinetatik egin daiteke azterketa (linguistikoa, psikologikoa, antropologikoa...).
|
|
|
Kezka hau euskarak bizi duen ukipen egoeratik abiatzen da. Izan ere, aspaldikourteetan gaztelaniaren eta frantsesaren eraginpean eta normalkuntzarako oinarrizkotresnen gabezian bizi gara17 Eta horrek
|
hizkuntzaren
ordezkapen prozesua abian jarrieta indartzeko erraztasunak ematen ditu.
|
|
|
Euskal gazteen arteanikerketa soziologikoa egiten ari ginela eta eztabaida taldeak behar genituela esanezbildu genituen gazteok. Honela,
|
hizkuntzaren
azterketaren gaineko susmoa urruntzealortu genuen.
|
|
|
Berriz ere hizkuntza dago honen guztiaren oinarrian. Horregatik da, agian, hizkuntzan bertan ereabstrakzio maila ezberdineko estrukturak izatea, edo lexikoan abstrakzio mailaezberdineko adierazpenak egotea; zentzu hauetan uler daitezke gaur egungolinguistikan,
|
hizkuntzaren
filosofian edo psikosoziolinguistikan, adibidez, sortudiren zenbait teoria.
|
|
|
gizabanako batean oinarrituz ala gizabanako batzuetan, kualitatiboa alakuantitatiboa, esperimentala ala ez esperimentala, prozesuekiko ala portaerekiko, deskribatzailea ala esplikatzailea, barne behatzailea ala kanpo behatzailea, etab.Hauek guztiak orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzetan aplikatzeanahiko erraza dela dirudi. Gainera, horrelako metodologia batzuetan ezinbestekoada
|
hizkuntzaren
erabilera ere, derrigorrezko tresna moduan.
|
|
|
1) baiorokorki zein partikularki hartutako hizkuntzen artean dauden harremanak ulertzeko, 2) baita jadanik nahiko jorratuta dagoelako eta etengabe jarraitzen duelako ere. Hauda, komunikazioa topagune moduan kontsidera daiteke
|
hizkuntzaren
eta hizkuntzapartikularren azterketan. Euskararekiko azterketa eta ezagutza munduak noraino iristendiren baloratzeko ere, egokia.
|
|
|
– Abstrakzio mailari buruz, eta Piaget-en adibidearekin jarraituz, ezagutza motaerrepresentazionalek
|
hizkuntzaren
beharra dute, ezagutzen diren errealitateakespresatzeko, gordetzeko, partekatzeko, adosteko, etab. Ezagutza ez errepresentazioanalaren barruan ere, ezagutzen diren deiturak hizkuntzaren bitartezazaleratzen dira, deitura linguistikoa bera gauzaren ezaugarri bat gehiago moduanhartuz. Agian horregatik, orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzengramatikak, adibidez, abstrakzio maila ezberdineko estrukturez daude osatuta.
|
|
|
– Abstrakzio mailari buruz, eta Piaget-en adibidearekin jarraituz, ezagutza motaerrepresentazionalek hizkuntzaren beharra dute, ezagutzen diren errealitateakespresatzeko, gordetzeko, partekatzeko, adosteko, etab. Ezagutza ez errepresentazioanalaren barruan ere, ezagutzen diren deiturak
|
hizkuntzaren
bitartezazaleratzen dira, deitura linguistikoa bera gauzaren ezaugarri bat gehiago moduanhartuz. Agian horregatik, orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzengramatikak, adibidez, abstrakzio maila ezberdineko estrukturez daude osatuta.
|
|
|
Alde batetik, kanpo ezaugarriak deitzen direnak daude, orduko krisialdi sozio historiko politikoarekin zerikusi dutenak, zientziagintzan eragina duten neurrian; adibidez, azkeneko mundu gerra, mundu deskolonizazioa, etab. Hauen ondorioenartean daude, adibidez, hizkuntz ukipenezko egoeraren zabalkundea mundu osora, ukipen egoera tradizionalen ondoan berriak ere sortuz; baita orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzak, beharrezko aztergai bihurtzea gizarte zientzietan; horrela uler daiteke hizkuntzaren inguruan eraikitzen diren zenbait diziplina berriren sorrera: psikolinguistika, soziolinguistika, etnolinguistika, psikosoziolinguistika, edo
|
hizkuntzaren
filosofia, soziologia, politika, pedagogia, eta abar.Antzeko zerbait esan daiteke komu nikazioari buruz, zeren eta informazio etakomunikazio teoriak garai horretan hasten baitira beharrezko erreferentziakizaten, baita edozein gizarte zientzietan ere.
|
|
|
Adibidez: 1) Hizkuntzaren garrantzia eta erdigunetasuna zientziagintza orokorrean, baitagizarte zientzietan ere: zuzenean, aztergai moduan hartuz, eta zeharka, bestelakoedozein aztergaitan
|
hizkuntzaren
izaera eredu analogiko moduan aplikatuz, adibidez kognizioarekin eta kognizio sozialarekin zerikusi dutenak. 2) Teoria batzuen zabalkunde eta aplikagarritasun orokorra, adibidez informazio edo komunikazio teoriekin gertatzen den moduan, gizarte harreman+ gizarte eraginakaztertzerakoan, modu honetan diziplinartekotasuna erraztuz.
|
|
|
Honengatik guztiagatik, lan honetarako orain aukeratzen ditugun ardatzak hauexekdira:
|
hizkuntzaren
garrantzia eta komunikazioaren balioa, besteak beste, omenaldihonetan agertzen diren lanen arteko eta lan hauen eta Txillardegiren curriculumarenarteko lotura egiteko, gero honekin guztiarekin euskararekiko ikerkuntza zertan denerrazago ebaluatu ahal izateko.
|
|
|
hizkuntza bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...), hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak: hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia,
|
hizkuntzaren
gaitasun maila, hizkuntzaren erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik, zuzenean, edo zeharka, aipatu direnhauetako gai, azpigai, azpi azpigai edo gertuko gaiak aztertuta eta erlazionatutadaude komunikazio teoriaren pean.
|
|
|
hizkuntza bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...), hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak: hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia, hizkuntzaren gaitasun maila,
|
hizkuntzaren
erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik, zuzenean, edo zeharka, aipatu direnhauetako gai, azpigai, azpi azpigai edo gertuko gaiak aztertuta eta erlazionatutadaude komunikazio teoriaren pean.
|
|
|
Arazoak, ba, bere bidezidor ofizialak ibili zituen, izan ere Katalunia Altxa menduNazionalak menperatu zuenetik (1938 neguan),
|
hizkuntzaren
hau are minberagoagertu zen. Bestalde, lehenago Gotzain bakar batekikoa izan zitekeena (Gasteizkoa, alegia), 1939an hainbat Diozesirekin zerikusia zuena bilakatu zen.
|
|
|
Borbondarren monarkia izanberritu ondoren (1875), behin baino gehiagotaneztabaidatu zuten politiko liberalek
|
hizkuntzaren
arazoa Parlamentuan: gogora, adibidez, Romero Robledo ren (1888, 1899) edo Romanones en hitzaldiak (1902). Baina sistema monarkiko izanberrituaren barnean, 1915 parlamentarieneztabaidak dira, noski, garaiko korronte monarkikoen hizkuntz jarrerak argien erakutsizituztenak (Ferrer 1985:
|
|
|
Prentsa karlistan ez da falta
|
hizkuntzaren
estimua erakusten duen idazlanik, etaeuskal liburugintzan elizgizon karlistak beren ahaleginean saiatu ziren, abertzaletasunajaio eta hedatu baino askoz lehenagotik, eta geroago.
|
|
|
Izan ere, garaiko euskaldungoa, gerrarekin,
|
hizkuntzaren
kultur eta erakunde mailan hain ahuldua gertatu zena?, parte estimagarri batez bederen, bere hizkuntzohituretan praktikan elebakarra ere bazela esan liteke: erdara zekien euskaldun askokgaizki zekien, artean, bigarren hizkuntza hori.
|
|
|
Bigarren moduluak, aldez aurretik, bere sarreran ager daitezkeen soinu guztiak, ezagutu? behar ditu, hots,
|
hizkuntzaren
soinu inbentarioa eduki behar du, baina, xehetasun honez lekora, haren funtzionamendua ez dago hizkuntza bakoitzaren menpe.Lortuko den ahots seinalearen kalitateari, prozesaketa linguistikoari legozkiokeenxehetasunak bazter utzita, erabiliko den ereduaren ontasunak eragingo dio. Gaur egunerabiltzen diren sintesi ereduetan lortu den kalitatea oso handia da; izan ere, zenbaitkasutan seinale naturaletatik zuzenki lortutako ezaugarriak dituzten elementu kateasistemari emanez gero, seinale sintetikoa eta naturala ez bereizteraino hel daiteke.
|
|
|
– Sarrerako testuaren transkripzio fonetikoa, egin den soinu inbentarioa kontuanhartuta eta
|
hizkuntzaren
berezko arauei jarraituta.
|
|
|
Euskara beste edozein
|
hizkuntzaren
antzera teknologiatik hurbil egon daiteke, etateknologia euskaraz ere helduko zaie euskal hiztunei. Ahoskerari buruzko gomendioargien multzo batek aparatu teknologikoen hizkuntza kalitatearen hobekuntza baino ezdu ekarriko.
|
|
|
Merkataritzaz ari zaigula, honela dio: ?...Euskal Administrazioak euskaldunok abandonaturik gauzkalako.Katalunian duela urte batzuk katalan
|
hizkuntzaren
erabilera merkataritzan arautzenzuen legea garatu zen. Horretan bai ahoz eta bai idatziz Kataluniako hiritarrek dituztenhizkuntz eskubideak aipatzen ziren eta horiek betearazteko neurriak ere bai.
|
|
|
Esango nuke, orain amaitzen arizaigun mende honetako hizkuntzalaritza teorikoa deitu duten horretan etahorretarantz bideratu ziren bide estrukturalista funtsezkoenek, hizkuntzarenbeste alderdi batzuk izan dituztela oinarri: egitura,
|
hizkuntzaren
sistema formala. Hori izan da hizkuntza zientifikoki aztertu ahal izateko egin den hautua.Saussure ren langue eta parole bikotetik lehena hartu zuten estrukturalistek.Chomsky ren competence eta performance paretik ere, halaber, lehena hartudute generatibistek.
|
|
|
Hain zuzen ere, oharmenak kudeatzen duziurrenik ekoizpen horren sistema. Besteren ahoskeran entzun uste dugunaizaten da esan uste duguna, esan nahi izaten duguna, besteren ahoskeranentzun uste duguna izaten baita gure
|
hizkuntzaren
hitzak memorian gordetzeko erabiltzen dugun lehengaia, fonema.
|
|
|
– Esan ohi da, testuinguru eta pentsamolde honetan, haurtzaroan aukera direnak(
|
hizkuntzaren
jabekuntza osoan laguntzen duten ekonomiak), nerabezarotikaurrera murriztapen bihurtzen direla. Horregatik da askoz zailago adin batetikaurrera hizkuntza berriak ikastea; eta oso gutxi dira hori erabat lortzen dutenak, batik bat, ahoskeraren atalean.
|
|
|
Irakurriak, lehendik ere irakurriak genituen artikulu horiek, gaingiroki bederen, baina ez genuen uste euskal soziolinguistikaren beraren hastapenak horidoro behar genituenik. Izan ere, harrigarriro zehatzak eta sakonak dira
|
hizkuntzaren
etagizartearen arteko hartu emanei buruz izkribu hauetan egin zizkigun azterketak.
|
|
|
Beste hainbat eta hainbat arlotan bezalatsu, ezin konta ahala baitira Txillardegireneragina aldez edo moldez jaso duten euskal eremuak; hain zuzen, euskal soziolinguistikaren jardunbidean ere buru buruan ageri zaigu. Ezker abertzalearen pentsamendueta ekinbide politikoa abian jarri zenean, 1960 hamarkada hartan, inor gutxi arduratuzen
|
hizkuntzaren
eta abertzaletasunaren arteko loturak aztertzen. Eta inork gutxik eginzuen, dudarik gabe, Txillardegik jorratu zuen jakite mailan bederen, hizkuntza nazionalismoaren aldeko apustu garbia eta zehatza.
|
|
|
Txillardegi ez da galduko, gutako beste asko gal gaitezkeen neurrian, soziolinguistikaren adigai formal abstraktuen formulazioan. Garai hartako hizkuntzalaritzaren ikasbide teorikoak gutxietsi gabe, adibide enpirikoen argitan azaldukodizkigu
|
hizkuntzaren
eta gizartearen arteko hartu eman nahasiak. Eta, oker ez banagobehintzat, adigai teorikoen eta eskarmentu enpirikoen arteko elkar osatze hori, berebilakaera soziolinguistikoan barrena, ez da gehiago desagertuko.
|
|
|
Pentsamenduaren iturrian bertan daukagu, beraz,
|
hizkuntzaren
eragina. Hizkuntzaren barne egiturak moldatuko digu geure ikuspegiaren zer nolakoa:
|
|
|
Nago ñabardura bat baino gehiago egingo lizkiokeela ordukoplanteamenduari: haatik,
|
hizkuntzaren
eta naziogintzaren arteko barne loturaz ez lukegauza handirik aldatuko orduko hartatik. Diodan, beraz, bere hitzez, orain arte neurezari naizena:
|
|
|
Hala eta guztizere, kulturaren bitartekotza dago tartean, gizarte egiturari darion kategoria sistemarenadierazkizunak mezubide ditugula. Arestian esan dudanez, bigarren tesi honetatikhurbilago legoke egungo Txillardegi,
|
hizkuntzaren
hipostasiziotzat jo dezakegunhartatik baino. Alegia, hizkuntza gainerako giza errealitate ororen euskarritzat hartzenduen hartatik baino.
|