|
2003
|
|
|
Eta hizkuntzaren kalitateaz eta adierazkortasunaz horrenbeste hitz egin eta idazten den garaiotan, egin dezagun kontu,
|
hizkuntzaren
bizi indarraren adierazlerik argienetako bat," kaleak" txisteak, pasadizoak, esamoldeak edo exajerazioak euskaraz asmatu, sortu eta zabaltzeko duen ahalmena dela.
|
|
2007
|
|
|
Gure bilakaera sozio-linguistikoaren diagnosi zehatza egin ahal izateko, era askotako datuak erabili behar ditugu eta faktore eta aldagai askori erreparatu. Baina, kale erabileraren neurketetatik lortutakoek kualitatiboki guztiz garrantzitsua den informazioa eskaintzen digute; azken batean, hizkuntza normalizazio prozesuaren arrakasta mailaren indizerik fidagarrienetako bat, hiztunek hizkuntzaz egiten duten erabilera baita, eta soziolinguistikaren teoria nagusi guztiak bat datoz esatean, hiztunen arteko harreman ohikoenak eta gertuenak direla
|
hizkuntzaren
bizi indarraren islarik garbiena.
|
|
2009
|
|
|
Bide horretan ezin da atzera pausorik eman, are gehiago aurreratu behar da, zalantza izpirik gabe. Baina zalantza izpirik gabe diogu, halaber,
|
hizkuntzaren
bizi indarrarentzako guztiz kaltegarria gerta daitekeela hizkuntzaren erabilera arrunt eta ez formaletan atzera egitea, etxeko sutondoa eta auzo bizitza euskarazko doktore tesien harrotasunean abandonatzea, alegia. Eta arrisku hori euskarak gaur aurrez aurre dituen arrisku handienetakoa da, handiena ez bada.
|
|
|
Izan ere, estatus juridiko formal egokirik gabe ezinezkoa baldin bada hizkuntza bat indarberritzea, eta hala da?, gutxienez neurri bereko egia da hizkuntza baten bizi indarra elikatzen eta mugatzen duena ez dela horrenbeste estatus juridikoa, baizik eta, batez ere, hizkuntzak arlo sozio-ekonomikoan, lan munduan bezala aisialdian eta merkataritza harremanetan, familiako eta lagunarteko harremanetan, hedabideetan, unibertsitatean eta kulturgintzan duen presentzia edo erabilera. Horrek elikatzen du
|
hizkuntzaren
bizi indarra, estatus juridikorik aurreratuenak berak baino askozaz neurri handiago eta erabakigarriagoan. Aipatutako arlo horietan duen indarrak erakusten baitu zenbateraino atxiki zaizkion gizabanakoak hizkuntzari.
|
|
|
Asko da euskarak jokatzen duena hedabideen partidan, hizkuntza guztien antzera, baina bera baino pisu handiagokoak diren hizkuntzek dituzten baino arrisku handiagoak saihestu ditu gure hizkuntzak, ezinbestean. Hizkuntzek hedabideetan hartzen duten tokia da
|
hizkuntzen
bizi indarraren erakusle garrantzizkoenetako bat, eta nabarmena da hori euskarari dagokionez.
|
|
|
Erabileran datza, beraz, gakoa. Erabilera da
|
hizkuntzaren
bizi indarraren termometrorik fidagarriena. Liburu izenburu berriak ehunka izatea ongi dago, behar ditugu, existitzen ez duena ezin baita irakurri; baina izenburu kopuru andana alferrikakoa du hizkuntzak irakurlerik ez badu.
|
|
|
|
Hizkuntzen
bizi indarra baloratu eta nolabaiteko arriskuan murgilduta dauden ala ez erabakitzerakoan kontuan hartzen diren bederatzi eremuak zeintzuk diren ikusita, begien bistan dago zenbaterainoko garrantzia duen babes ofizialaren neurriak eta hizkuntza politikaren eraginkortasunak. Bistan dago, halaber, eskolaren ahalegina behar beharrezkoa bai, baina aski eza dela hizkuntzaren bizi indarra areagotzeko, hartarako ezinbestekoa baita eskolatik haratago ere Unescok bere atlasean kontuan hartzen dituen esparru ugarietan ere indartsu izatea, edo batez ere esparru horietan izatea indartsu.
|
|
|
Hizkuntzen bizi indarra baloratu eta nolabaiteko arriskuan murgilduta dauden ala ez erabakitzerakoan kontuan hartzen diren bederatzi eremuak zeintzuk diren ikusita, begien bistan dago zenbaterainoko garrantzia duen babes ofizialaren neurriak eta hizkuntza politikaren eraginkortasunak. Bistan dago, halaber, eskolaren ahalegina behar beharrezkoa bai, baina aski eza dela
|
hizkuntzaren
bizi indarra areagotzeko, hartarako ezinbestekoa baita eskolatik haratago ere Unescok bere atlasean kontuan hartzen dituen esparru ugarietan ere indartsu izatea, edo batez ere esparru horietan izatea indartsu. Horrek guztiorrek agerian uzten du herri aginteen jarduera guztiz erabakigarria dela eremu urriko hizkuntzen egoera soziala hobetu ahal izateko, eta Iparraldean, Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan tokian tokiko herri aginteek garatu dituzten hizkuntza politikak lurralde bakoitzeko bilakaeraren giltzarri nagusi izan direla.
|
|
|
Lehenago ere eginak ditu Unescok helburu berarekin hizkuntza atlasak, 1995 eta 2001ean hain zuzen ere. 2009ko atlasean jasotako balorazioa bilakaeraren perspektiban aztertu ahal izateko, gogora dezagun bilakaeraren perspektiban baino ezin daitekeela aztertu zorroztasunez edozein
|
hizkuntzaren
bizi indarraren neurria?, ezinbestekoa da aurrekoetan, 2001ekoan bereziki, jasotakoarekin alderatzea.
|
|
|
Edozein hizkuntzaren erabilera azkartzeko prozesuetan eragiten duten elementuen artean jakina legeria ere hor dagoela, baina ez bera bakarrik, eta ez da, gainera, erabakigarriena. Elementu erabakigarri eta nagusiak errealitate soziolinguistikoarekin eta normalizatu nahi den
|
hizkuntzaren
bizi indar sozialarekin dute lotura zuzena. Horrela, bada, hogeita bost urteotako ibilbidea aztertzerakoan, legea bera adina edo legea baino neurri handiagoan oso kontuan hartzekoak dira, beste zenbaiten artean, honako faktore hauek:
|
|
2010
|
|
|
Baina horren gainetik, euskaraz elkarrekin egitea izan litekeen aukera bakarra izanen balitz bezala aritzen da leitzar asko, naturaltasun osoz. Hori
|
hizkuntzaren
bizi indarra da, eta horrek ematen du konfiantza. Atxikimendu natural hori —hala esan badaiteke— askotan fidagarriagoa da atxikimendu kultural, politiko edo ideologiko hutsa baino.
|
|
2011
|
|
|
Egungo munduaren ezaugarri ekonomikoak, sozialak eta kulturalak gaingiroki ezagututa, agerikoa da
|
hizkuntzaren
bizi indar etnolinguistikoaren zerizana hertsiki loturik dagoela kultura idatziaren eremu publikoarekin. Horregatik, ez dut begiko, eremu formal eta ez formalen arteko barne dinamika hain sakona den garaiotan, eremu horiek bereizteko sumatu izan dudan joera.
|
|
|
Katalunian bizirik dago oraindik, asimilazioak ez dituelako nazio kulturalaren eta linguistikoaren oinarrizko zutabe batzuk eraitsi. Eta, jakina, baldintza etnolinguistiko horietan egonda, burujabetza politikoaren lorpenak errotik hobetzen du nazio
|
hizkuntzaren
bizi indarra.
|
|
|
Izena euskaraz jartzeko hautua, bada euskararen indar bat, baina (xeheago aztertuko dugu zergatik), euskararen indar hura agian ez da euskarazko praktiken indarra. Beste indar hori, alegia
|
hizkuntza
biziaren indarra, hizkuntza praktiken indarra beste maila batean ikusi behar da: izengintzan bertan.
|
|
|
Donostia ez da, bertako
|
hizkuntzaren
bizi indarrari dagokionez, Porto, Burgos edo Poitiers. Euskarak ez du hemen, urrundik ere, portugesak Porton, gaztelaniak Burgosen eta frantsesak Poitiersen duten osasun egoera bera.
|
|
2013
|
|
|
Aurrera begira ere, hala izateko itxura du: hedabideak
|
hizkuntzaren
bizi indarra berritzeko ahalegin lerro nagusietakoa izango dira. Hedabideek duten pisu soziala nabarmena da.
|
|
2015
|
|
|
Egilearen hitzetan" munduko hainbat hizkuntza hilzorian direnez, eta beste hainbeste egoera gutxituan daudenez, hainbat hiztun eta eragilek egoera hori iraultzeko hamaika ekimen jarri dituzte abian. Egoeraren azterketa zehatza edo diagnostikoa egitea behar beharrezkoa da eta horretarako sortu dira
|
hizkuntzen
bizi indarra neurtzeko eskalak". Artikuluan egileak nazioarteko eskala horiek azaldu ditu eta era kritikoan aztertu ditu bi helbururekin:
|
|
|
2.3.3.1
|
hizkuntzaren
bizi indarraren testa
|
|
|
Munduko hainbat hizkuntza hilzorian direnez, eta beste hainbeste egoera gutxituan daudenez, hainbat hiztun eta eragilek egoera hori iraultzeko hamaika ekimen jarri dituzte abian. Ekimen horiek eraginkorrak izan daitezen, ordea, egoeraren azterketa zehatza egitea behar beharrezkoa da eta horretarako sortu dira hainbat erakundek erabiltzen dituzten
|
hizkuntzen
bizi indarra neurtzeko eskalak. Euskararen eragileak adierazle sistema propioa sortu nahi duten honetan, nazioarteko eskala horiek azaldu eta era kritikoan aztertu dira, euren alde on eta txarrekin.
|
|
|
2 irudia.
|
Hizkuntzen
bizi indarrean eragiten duten faktoreak.
|
|
2016
|
|
|
Herritarren atxikimendu afektiboa eta leialtasun praktikoa sendoago uztartzen asmatu behar dugu.
|
Hizkuntzaren
bizi indarra erabileraren araberakoa da, eta faktore honetan eragitea giltzarria izango da. Herritarrek euskararen babesa eta normalizazioa erabilerarekin identifikatzea sustatu behar dugu.
|
|
|
Aipatutako atlasean, hizkuntza bat arrisku maila batean edo bestean sailkatzeko, Language Vitality and Endangerment (2003) txostenean aurkezten diren 9 faktoreak erabiltzen dira1 Alegia, txosten honen arabera,
|
hizkuntzen
bizi indarrean 9 faktorek eragiten dute:
|
|
|
egitasmoaren baitan. Txostenak
|
hizkuntzen
bizi indarra neurtzeko metodologia bat zehazten du, hizkuntzen beharrizanak ezagutzeko, hizkuntza politikak bultzatzeko, eta, hizkuntzak babeste aldera, neurriak hartzeko.
|
|
|
1 Irudia:
|
hizkuntzen
bizi indarrean eragiten duten 9 faktoreak
|
|
|
Alegia, arrazoi asko dago pentsatzeko arriskuan, mehatxatuta edo gutxiagotuta dauden hizkuntza asko desagertu egingo direla XXI. mendean. Hizkuntza aniztasunaren betiko arazoak (arazo politiko eta militarrak, aldaketa soziokulturalak, arrazoi ekonomikoekin zerikusia duten arazoak, arrazoi demografikoek sortutako arazoak, instituzioen babes edo laguntza falta, hizkuntzekiko jarrerei loturiko arazoak eta egoera linguistikoari loturiko arazoak) zein
|
hizkuntzen
bizi indarrean eragiten duten faktoreek (transmisioa, hiztun kopurua, hiztunen proportzioa, erabilera, eremu berrietan eta komunikabideetako erabilera, irakaskuntza, gobernuen eta erakundeen politikak eta jarrerak, hiztunen jarrerak eta hizkuntzari buruzko dokumentazioaren berezitasunak eta kalitatea) hizkuntza askoren heriotza, homogeneotasun kulturala eta hizkuntza gutxi batzuen gain hartzea ah...
|
|
2018
|
|
|
Motibazio berriak behar ditugu, ziurrenik elkarbizitzari eta prestigioari oso lotuak, beste zenbaiten artean euskara jakin eta erabiltzearen harrotasunari lotuak. Eguneroko jarduna da benetan erabakigarria dena
|
hizkuntzaren
bizi indarrerako, eta motibazioak ere eguneroko jardunari lotuak izan behar dira. Ahantzi gabe, eguneroko euskarazko jarduna testuinguru eleaniztunean, baliagarritasun eta prestigio handiko hizkuntzen ondoan gertatuko dela, hots, gisa horretako hizkuntzen artean egin behar dela euskararen hautua egunerokoan".
|
|
2019
|
|
|
Erreferentzialtasun hau nabarmentzen duen neurgailu soziolinguistiko bat ere ekarriko dugu hizpidera. Louis Jean Calvet soziolinguista frantsesak prestaturiko Baromètre Calvet des langues du monde delakoan,
|
hizkuntzak
bizi indarraren arabera sailkatzen ditu, aldagai kulturalak, demografikoak eta ekonomikoak aintzat harturik. Darabilen neurketa sistemaren egokitasunaz eztabaida badaiteke ere, sailkapen horretan katalana 19 lekuan dago eta euskara 51 lekuan (0tik 10erako eskalan, 9,9an geundeke!).
|
|
|
Aurreko atal batean hizkuntzak metafora baten laguntzaz multzokatu ditugu, baina orain sailkapen zehatzago bat burutzen saiatuko gara,
|
hizkuntzen
bizi indar soziolinguistikoa aintzat hartuz. Sailkapen honetan multzo nagusi batzuk besterik ez ditugu zerrendatuko, nahiz eta jakin bakoitzean aurki genezakeen egoeren aniztasuna oso handia dela eta azpi-multzo ugari egin ahal izango liratekeela.
|
|
|
Hiztun komunitatearen motibazioa,
|
hizkuntzari
bizi indarra emango diona.
|
|
2022
|
|
|
Biziberritze prozesurako interes estrategikoa dute euskaldun dentsitate handiko eremuek, bertan euskara modu naturalean transmititu, birsortu eta elikatzen baita. Arretaz jarraitu beharrekoak dira udalerri horietan
|
hizkuntzaren
bizi indarrari eragiten dioten faktoreetan gertatzen diren aldaketak: ingurunean bertan bizi proiektu bideragarriak garatzeko aukerak, hirigintza proiektuen eragina, barne eta kanpo migrazio fenomenoak...
|
|
|
Tira, susmoa, eta ingurukoon baieztapena. Hirietan dabiltzan maia kontzientziatu hauengan baldin badago etorkizunaren zuzia, nola iritsi egiten dutenarekin
|
hizkuntzaren
bizi indar erreala" inertzia hutsez" omen duten herrixka horietara?
|
|
|
Eta justu" babes" hori biderkatu deneko 25 urte horietan, inoiz baino gehiago galdu da
|
hizkuntzen
bizi indarra. Transmisioaren etena gero eta masiboagoa da.
|