|
2000
|
|
|
gonbidatu guztiek
|
euskaraz
ez zekitelako.
|
|
|
Hurbilketa eguna heldu zen, bada, eta Bonxetik Palenciara bidean Leonera lehenengo jauzia. Bonxen furgoira igo bezain bizkor ohartu nintzen bazirela han beste adiskide batzuk,
|
euskaraz
ari baitziren. Ourensetik zetozen bi:
|
|
|
Pentsatu nuen gaztetxera joatea ere, batez ere Lauaxeta harritu eta asaldatua ikusteko beste aukera eder bat izan zitekeela pentsatuta, baina itxita zegoen. Izan ginen taberna guztietan telebistako kate bera zegoen piztuta, ETB,
|
euskarazkoa
, futbol partida bat ematen ari. Atsedenaldiko tartean, ordura artean sekula ikusi gabea nuen iragarki bat eman zuten.
|
|
|
– Euskalduna bai ordea. Oso
|
euskara
samur eta aberatsa egiten don.
|
|
|
Eta ni baino askoz ere okerrago hago hi inori ezer azaltzeko. Zer uste duk egingo dutela guardia zibilek hik gerra aurreko euskal olerkaria haizela esaten badiek, gerra garaian
|
euskarazko
lehen egunkariaren bultzatzaile suharra eta Euzko Gudarosteko intendentzia komandantea, 1937ko ekainean faxistek fusilatua eta 60 urte geroago bat batean Jaungoikoaren graziaz berpiztua. Barre egingo dutela uste duk?
|
|
|
Hiriren baten egon gura neukek, baina ez jakiat oso ondo zertan. Gasteizen akaso, Jaurlaritzako politikariakaz bilduta, aberriaren aldeko zereginak eztabaidetan eta erabakiak hartzen; Euskaltzaindiko edo Euskal Idazleen Elkarteko bilera baten bestela; edo antzoki baten be egon neitekeala uste juat, ospe handiko
|
euskarazko
ekitaldi kultural batera gonbidatuta... Hire ordez Egunkaria ko erredakzioan behar egitea be ez litzatekek txarrena izango, ez horixe!
|
|
|
– Ni irakaslea naz –esan zuen, serio, Lauaxetak–
|
Euskara
irakaslea.
|
|
|
Haren poemak euskaratu zituen, gutunak idatzi zizkion... Nik uste dut Lorcak ez ziola sekula kasu handirik egin Lauaxetari, ez zuela aintzat hartu ere egin bere poemen
|
euskarazko
itzulpena, ez zuela Lauaxetarekin mintzatzeko interesik txikiena ere izan Bilbora etorri zenean. Baina Lauaxetak ez zuen horregatik etsi.
|
|
|
Gosaldu, jatekoz, edatekoz eta egunkariz hornitu eta Euskal Herriko mapa handi bat erosi genuen Hendaian. Ezin izan ginen inorekin ere
|
euskaraz
mintzatu, eta Lauaxetaren frantses dotore baina aukeran zaharkituxea izan genuen komunikaziorako tresna.
|
|
|
Egia esan, zuen egunkaria irakurri besterik ez dago guztiok fedegabeak zariela jabetzeko.
|
Euskarazko
egunkaria egiten nortzuk eta ateoak, alajainkoa! Nola iritsi zarie euskaldunak horretaraino?
|
|
|
Batasunak egin eban, hain zuzen be, eraginkor gudarion suhartasuna guk bizi izan genduan gudan. Telesforo Monzon euskaldun handiak, 1936ko Euzko Jaurlaritzako Gobernazio sailburu izan zanak, ederto esan eban legez, Maltzagaraino alkartuta joan behar dogu guztiok, bidean eroritakoak otoitzaren laguntzaz lurperatuz, ezinduei lagunduz, alkarri animoak emanez, alkar maitez eta alkarri
|
euskaraz
berba eginez. Horixe da nik zuek ataka gaizto honetan ikusirik esaten deutsuedana, horixe dozue nire mezua, apala eta borondate onekoa, baina tinko eta sendoa, geure ikurrin doneari eusten deutson eskuak behar dauen lakoa...
|
|
|
– Esaidazu gauza bat, Julen... Erdaraz ala
|
euskaraz
egin dot berba ametsetan?
|
|
|
–
|
Euskaraz
.
|
|
|
– Bai, bai,
|
euskaraz
mintzatu zara.
|
|
|
Jakina, mitinak be halan izaten ziran gehientsuenak. Baina orain askoz gehiago entzuten dira horrelangoak
|
euskaraz
, eta pozgarria da neuk be orain euskarazko berbaldiak egin ahal izatea... Tira, ametsetan baino ez bada be.
|
|
|
Jakina, mitinak be halan izaten ziran gehientsuenak. Baina orain askoz gehiago entzuten dira horrelangoak euskaraz, eta pozgarria da neuk be orain
|
euskarazko
berbaldiak egin ahal izatea... Tira, ametsetan baino ez bada be.
|
|
|
Hasierako uste ustela baztertuz, 1936an hasitako gerra hura galdu egin zutela ere ikasi behar izan zuen, jakina, hamabi edo hamahiru aste haietan, eta berpiztu berritan ikusi zuen ertzain autoa ez zela inondik ere bera hil ondoan bizirik geratutako burkideen garaipen heroiko baten ondorio. Gerra hura faxistek irabazi zutela ikasi behar izan zuen; Jose Antonio Agirre Euzko Jaurlaritzako lehendakaria erbesteko Euzko Jaurlaritzako lehendakaria baino ezin izan zela 1937ko abuztutik aurrera; etsaien burua, Francisco Franco caudilloa, ohean hil zela 1975ean, Euskal Herria eta
|
euskara
ahal izan zuen bezain zapalduta utzirik eta ondorengotzaren inguruko kontuak ahal izan zuen bezain estu loturik. Horrekin guztiarekin batera, garaiko abertzaleen zatiketaz jabetu zen, eta ETAri buruz ere asko eta interes biziz irakurri zuen.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Bilboko egoitzara jotzea izan zuen lehen urratsa.
|
Euskararen
eta Euzkadiren alde ahal zuena egiteko prest zegoen, eta zer egin zezakeen argitzen hasteko modurik egokiena bere burua Euskaltzaindiari eskaintzea izango zelakoan jo zuen hara.
|
|
|
–egin zuen deiadar– Berpiztu egin naz, jaun andreok! Eta
|
euskararen alde
egin beharreko guztia egiteko gertu nozue, neure hatsaren eta ahalaren azkeneko hondarreraino, aurreko bizian izan nintzan legez! Gora Euzkadi!
|
|
|
Gutuna jasotze hutsa harrigarria zen, Margaren berririk ez nuela 23 urte zirelako eta ez nuelako uste gehiago sekula izango nuenik ere. Biziki harritu ninduen gutuna
|
euskaraz
idatzia zegoela ikusteak ere, ezagutu nuenean Margak ez baitzekien euskaraz. Marga Lanestosakoa zen baina, nik bezala, oporrak Zeanurin ematen zituen, gurasoekin.
|
|
|
Gutuna jasotze hutsa harrigarria zen, Margaren berririk ez nuela 23 urte zirelako eta ez nuelako uste gehiago sekula izango nuenik ere. Biziki harritu ninduen gutuna euskaraz idatzia zegoela ikusteak ere, ezagutu nuenean Margak ez baitzekien
|
euskaraz
. Marga Lanestosakoa zen baina, nik bezala, oporrak Zeanurin ematen zituen, gurasoekin.
|
|
|
Gutuna jasotzea eta gutuna
|
euskaraz
idatzia izatea oso kontu harrigarriak baziren ere, Margak gutunean esaten zidana zen harrigarriena, horixe izan zen barrua indarrik handienez inarrosi zidana:
|
|
|
Nahaste hartan, besteak baino meheago zen egunkari bati erreparatu zion bat batean, harrituta:
|
euskaraz
idatziak zituen azaleko testu guztiak! Eta... bere argazkia ez zen ba azalaren goialde hartako eskuineko bazterrean zegoena!
|
|
|
" Ez gintzuazan alferrik jardun, Estepan", esaten zion behin eta berriz bere buruari," Ez gintzuazan alferrik hil.
|
Euskarazko
egunkaria, alajainkoa!" Hunkituta zegoen.
|
|
|
Egunkaria n berari buruz esaten zutena ere oso osorik irakurri zuen, hunkidurak xehetasunez jabetzea eragozten bazion ere. Artikuluez gain, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak kontratatutako iragarki bat ere bazen gehigarri hartan," Euskal kazetarien lehen martiria" eta" Euskadiren eta
|
euskararen aldeko
aitzindaria" izan zenaren ohoretan ezarria. " Ez habe ahaztu oraindino, Lauaxeta", esaten zion behin eta berriro bere buruari," ez habe ahaztu."
|
|
|
Baina egunkariak ez dira 60 urteren ondoren bat batean berpiztu berri diren irakurle despistatuentzat egiten, eta ederki igarri zion horri egun hartan Lauaxetak. Arraro samarra sentitu arren, ulergarria zitzaion artikulu gehientsuenetako
|
euskara
, baina artikulu askoren mamian kontu askotxo zitzaizkion guztiz arrotz, urrun, atzemanezin. Azkenean, irakurketa amaitu ostean ere argitu gabe jarraitzen zuen Lauaxetaren zalantza nagusiak:
|
|
|
Gainerakoak bezala, ahalik eta lekurik bakartienean esertzera joan zen, baina Lauaxetarengandik aski gertu hala ere. Agian
|
euskaraz
jakingo zuelakoan eta beltz bat euskaraz mintzatzen entzuteko irrikitan, harekin hizketan hastekotan egon zen une batez Lauaxeta, baina azkenean ez zen ausartu.
|
|
|
Gainerakoak bezala, ahalik eta lekurik bakartienean esertzera joan zen, baina Lauaxetarengandik aski gertu hala ere. Agian euskaraz jakingo zuelakoan eta beltz bat
|
euskaraz
mintzatzen entzuteko irrikitan, harekin hizketan hastekotan egon zen une batez Lauaxeta, baina azkenean ez zen ausartu.
|
|
|
Harritu eta hunkitu egin zen berriro, Gernikan Egunkaria ko azalean bere argazkia ikustean bezala. Liburu dendako erakusleihoetan erdarazko liburuak ziren nagusi, baina
|
euskaraz
idatzitako batzuk ere ageri ziren bazter batean. Ez zen haatik barrura sartzen ausartu, ezagutuko ote zuten beldur.
|
|
|
Edo LSD pilula haluzinagarri bat hartu izan balu bezala. Ibilaldi hartan bere belarrietara Gernikan baino are
|
euskara
gutxiago sartzeak kezka baten itzala lerrarazi zion, nolanahi ere, arima barreneraino.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti,
|
euskara
eta aberria gora eta euskara eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti, euskara eta aberria gora eta
|
euskara
eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Desartikulatuta nengoen. Jitoan nenbilen, galduta, eta Egunkaria ko kontratua sinatu nuenean izar gidari bat atxiki nuela uste izan nuen, kontratu hartan bat egiten baitzuten hileroko soldatak eta militantziak, eguneroko lan arautuak eta
|
euskararen
eta aberriaren aldeko borrokak. Egunkaria ko erredakzio nagusia ez zegoen artean ere, urte batzuk geroago egongo zen bezala, Andoaingo Gudarien etorbidean, Lasarte Orian baizik, baina hara lan egitera joaten ginenok gudaritik zertxobait behintzat bagenuela sinetsirik nengoen hasierako garai hartan.
|
|
|
Ertzain autoan zein kaleetako plaketan
|
euskarazko
hitzak irakurri berria zen arren, zalantzak izan zituen ertzainarekin zein hizkuntzatan mintzatu. " Tira, ez hadi koldarra izan", esan behar izan zion bere buruari.
|
|
|
" Tira, ez hadi koldarra izan", esan behar izan zion bere buruari. " Ez habe
|
euskaraz
berba egiteagaitik fusilatuko. Zentzunbakoa izango litzatekek horretarako berpiztu izana."
|
|
|
" Euskaldunen Herria/ El País de los vascos" zen taularen izenburu nagusia. Izenburua bezala,
|
euskaraz
zein gaztelaniaz irakur zitezkeen paneleko testuak. Euskaraz irakurri zuen Lauaxetak:
|
|
|
Izenburua bezala, euskaraz zein gaztelaniaz irakur zitezkeen paneleko testuak.
|
Euskaraz
irakurri zuen Lauaxetak: " Euskal Herria edo Euskadi euskaldunen herria da.
|
|
|
" Euskal Herria edo Euskadi euskaldunen herria da. Sustrai sakoneko herria dogu, kultura berezia daukana eta hizkuntza bereziaren,
|
euskerearen
, jabe dana. Zazpi herrialdek osatzen dabe Euskal Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz:
|
|
|
" Hik ba al dakik ukranieraz?", galdetu zion Lazarok Xani; honek buruaz ezeztatu eta: " segi’zazu
|
euskaraz
", esan zion Luziri. " Esan, bakarrik", esan zuen Luzik.
|
|
|
Hain segurki Maria pikatuxe zegoen. " Zure
|
euskara
", esan zuen," arraro samarra da". " Hala behar du", esan zuen Xanek; eta, kopeta belztuta:
|
|
|
Batek entsalada fuentekada bi zeramatzalarik hara, beste neska, gazteagoa zena, ile gaztain kolorekoa, gaixto aurpegia zuena, etxekoandreari kontu batzuk esanda, suaren aurrean ziren bi mutilengana heldu, sofako besoan jarri, haien kuadernoan zer zen ikusi nahian bezala barrezka hasi zen. Xan pixka bat harritu zen, bi mutilek
|
euskaraz
egin zutelako: lehen, ikusi batera, atzerrikoak zirela begitandu zitzaion; ez zielako ondo aditzen, alde batetik, eta baita, beren izaera nolabait diferente, lotsakoiagatik, eta beren ile oso rubioak ikusirik ere.
|
|
|
Xanek egunkariko lehenengo orrialdeari behako bat eman zion. Titular handiak,
|
euskaraz
, bonbardatze batzuen berri ematen zuen; zehaztu ere egiten zuen bonbak non jausi ziren; ordea, leku izen hura ez zuen Xanek behin ere aditu; fonetika, hala ere, ezaguna zitzaion. Osterantzean, notizia haren azpian, hizki txikiagoetan, beste titular batek honela zioen:
|
|
|
zorrotz eta lazki. Esan ere, batek zerbait esan zion;
|
euskaraz
, dudagabe, oso azkar, oso sisibasaka, ordea, Xanek ez baitzuen ulertu. Bere konfusioa ezkutatuz, duintasun itxurak eginez Xanek bekainak goititu zituen eta barra aldera jiratu.
|
|
|
Bestalde Lazaro lagun haietako bati espainolez ari zitzaion. Bazitekeen hark ez jakitea
|
euskaraz
. Ez zen, hala ere, probablea, haren kolorea, haren sudurra ikusirik.
|
|
|
On egin dizuela!
|
Euskaraz
eta, hangoei ez ziean grazia handirik egingo baina". " Jendeak hari ez zioan txarrean hartzen", esan zuen sudurmakoak," bera denekin etortzen zuan ondo".
|
|
2001
|
|
|
nola bada, poesiaren jakitate zientifikorik gabe, horrelako pieza ederrak moldatzen ahal dituzue?
|
Euskarak
ba al du gauzen errateko manera berezirik. Euskara hiltzen baldin bada altxor bat desagertuko zaigu eta blablabla.
|
|
|
Euskarak ba al du gauzen errateko manera berezirik?
|
Euskara
hiltzen baldin bada altxor bat desagertuko zaigu eta blablabla. Guztiak gero, diru publikoaz ordaindu afari erraldoian gelditu ziren, poesiaz hitz egiteko.
|
|
|
Etxegorri bikarioak ez zuen Balantsun gogotik galdu haatik, Eskualzaleen Biltzarreko bazkarietara gonbidatu zuelako aldi oroz, gerla bukatzerakoan. Bortuan edo arditegian ez zegoenean, Balantsun publiko aurrean zen, eskuak gerrian, zango bat zuzen eta bestea plegaturik, txapela buruan trebes, Euskal Herriaren eta
|
Euskararen
amodioz zartatzeraino hanpatu testuak eskaintzen. Tradizionalak –odolaren, arrazaren eta izenaren garbitasunaren ideologia lehen jartzen zutenak– eta moderno zaleak –gerla ondoko Hegoaldeko errefuxiatuek ekarri kultura herrikoiaren maitasuna txertatua zeukatenak– konformismo berdinaz zoratzen zituen.
|
|
|
Bi hamarkadaren buruan, egiazko omenaldiaren garaia jin zitzaion. Euskaltzaindia, Euskaltzaleen Biltzarra,
|
Euskararen
Kontseilua, Euskal Konfederazioa, Euskara Zerbitzuak, denak oro bildu ziren Balantsunek merezi zuen Euskal ekitaldi erraldoiaren euskaldunki antolatzeko, noizbehinka euskaraz, partehartzailearen arabera. Ospetsuak, nor bere ordezkariaren bidez, Balantsunen bost haurretarik herrian gasna egiten geratu azken semearekin juntatu ziren, ekitaldiaren harat honatak finkatzearren.
|
|
|
Bi hamarkadaren buruan, egiazko omenaldiaren garaia jin zitzaion. Euskaltzaindia, Euskaltzaleen Biltzarra, Euskararen Kontseilua, Euskal Konfederazioa,
|
Euskara
Zerbitzuak, denak oro bildu ziren Balantsunek merezi zuen Euskal ekitaldi erraldoiaren euskaldunki antolatzeko, noizbehinka euskaraz, partehartzailearen arabera. Ospetsuak, nor bere ordezkariaren bidez, Balantsunen bost haurretarik herrian gasna egiten geratu azken semearekin juntatu ziren, ekitaldiaren harat honatak finkatzearren.
|
|
|
Bi hamarkadaren buruan, egiazko omenaldiaren garaia jin zitzaion. Euskaltzaindia, Euskaltzaleen Biltzarra, Euskararen Kontseilua, Euskal Konfederazioa, Euskara Zerbitzuak, denak oro bildu ziren Balantsunek merezi zuen Euskal ekitaldi erraldoiaren euskaldunki antolatzeko, noizbehinka
|
euskaraz
, partehartzailearen arabera. Ospetsuak, nor bere ordezkariaren bidez, Balantsunen bost haurretarik herrian gasna egiten geratu azken semearekin juntatu ziren, ekitaldiaren harat honatak finkatzearren.
|
|
|
Gau eskoletan
|
euskara
xarmanki ikasi zuenak ez zuen nahikoa belarririk, hautematen zuenaren bereganatzeko, liseritzeko eta ondorioz ihardukitzeko. Mundu hori ez zuen nehoiz endelegatuko.
|
|
|
Hiri nagusirako bidean, Ordezkaria autoan pentsatzen ari zen; Balantsunen kantuak oro biga bostetan txunditurik entzun zituela gogoratzen zuen. Egia bere latzean pairatu eta"
|
Euskara
etxean baino auzoan" erabiltzera deitzen zuten euskaltzale belaunaldiak madarikatu zituen. Ordezkari xifrituari, gohaina zerion kopetan behera.
|
|
|
–Jaun Agurgarria, nola omendu horrelako gizon bat? Ez zien bere haurrei
|
euskara
irakatsi!
|
|
|
hautetsien mintzaldien ondotik, aitor dut, Henryren erdarazkoak inarrosi ninduela.
|
Euskararen
geroa marrazten zuen, euskararenganako funtsezko amodio errepikaezina, paleolitiko arotik zetorkigun hizkuntzak ikastola neolitikoaren aterpea baino gehiago merezi zuela, euskaldun zintzoarentzat" publiko" hitza naski disgustuaren ortzadarrean" emazte publikoaren" kontzeptuarekin ezkontzen zela preseski" publiko" bilakatzear zeuden ikastoletan zela euskara hilarazten...
|
|
|
hautetsien mintzaldien ondotik, aitor dut, Henryren erdarazkoak inarrosi ninduela. Euskararen geroa marrazten zuen,
|
euskararenganako
funtsezko amodio errepikaezina, paleolitiko arotik zetorkigun hizkuntzak ikastola neolitikoaren aterpea baino gehiago merezi zuela, euskaldun zintzoarentzat" publiko" hitza naski disgustuaren ortzadarrean" emazte publikoaren" kontzeptuarekin ezkontzen zela preseski" publiko" bilakatzear zeuden ikastoletan zela euskara hilarazten eta etxean bezain, nehon ez hobeki, bl...
|
|
|
hautetsien mintzaldien ondotik, aitor dut, Henryren erdarazkoak inarrosi ninduela. Euskararen geroa marrazten zuen, euskararenganako funtsezko amodio errepikaezina, paleolitiko arotik zetorkigun hizkuntzak ikastola neolitikoaren aterpea baino gehiago merezi zuela, euskaldun zintzoarentzat" publiko" hitza naski disgustuaren ortzadarrean" emazte publikoaren" kontzeptuarekin ezkontzen zela preseski" publiko" bilakatzear zeuden ikastoletan zela
|
euskara
hilarazten eta etxean bezain, nehon ez hobeki, blablabla etengabea, biba Frantzia, biba Errepublika oihuka bukatu zuen arte.
|
|
|
" Indigena" solasa ahoskatzean kidearen ezpainak plegatzen ziren eta neure zinezkotasun markaren azpimarratzeko"
|
Euskaraz
badaki" gehitzen zuen:
|
|
|
–Anaiak gara –zioen– Konfiantza ematen baldin badiguzue, salbatuko zaituztegu eta futxo, harri berdinarekin kolpeka aldi berean
|
euskara
ere salbatuko dizuegu. Euskal nazio bat duinki eraikitzea lortuko dugunean klase borrokaz axolatuko gara; bizkitartean goazen eskuz esku langileak, laborariak, nagusiak eta gure herriak kudeatzen dituzten euskaldun zintzoak.
|
|
|
Ez nuen besterik egiten ahal: gaur bezalako ilunpez ilunpeetan
|
euskara
amaren bularrean eta aitaren selauruan jaso nuen; Joanes nitaz jeloskor zen euskara esnearekin batera naturalki irentsi eta izugarriko xantza nuelako, baina xantzak ez zidan biziki iraun. Ezabatzearen eta izpiritu argitasun unibertsalaren eredu pedagogikoa neuretzearren Herriko Eskolan hastean galdu nuen hizkuntzarekiko hurbiltasuna, gaztiguak, baztertzeak eta haur hotzean dudarik gabe merezi nituen zaflako finak bilduz.
|
|
|
Ez nuen besterik egiten ahal: gaur bezalako ilunpez ilunpeetan euskara amaren bularrean eta aitaren selauruan jaso nuen; Joanes nitaz jeloskor zen
|
euskara
esnearekin batera naturalki irentsi eta izugarriko xantza nuelako, baina xantzak ez zidan biziki iraun. Ezabatzearen eta izpiritu argitasun unibertsalaren eredu pedagogikoa neuretzearren Herriko Eskolan hastean galdu nuen hizkuntzarekiko hurbiltasuna, gaztiguak, baztertzeak eta haur hotzean dudarik gabe merezi nituen zaflako finak bilduz.
|
|
|
Hargatik, Joanesek abertzaleen izenean, bozka emaitza politak erdiesten zituen eta ondorioek% 10aren heina ez sekula pasatuagatik ez zen beldurtzen. Azkenean hauteskunde kanpainetan lehen agurren emateko ikasi zuen
|
euskaraz
irratian emaitza kopuruak baikorki balioztatzen entzuten nuen beti. Populazioa bere irri eta arraileria zozoei uztartua utziz, Joanesek ez zituen gutxienez militanteak desesperatu nahi eta derrigorrez baikor agertzen zen.
|
|
|
Mende bukaera nahasiaren bezperan Euskal Herria kolpatzen zuten gaiak mahairatu genituen, deus ez bailitzan:
|
euskararen
biziraupena, ikastolen estatutua, Joanes bera pribatuaren aldekoa zen hala izateak ikastolen irakaskuntza eredua hobekien segurta zezakeelako, preso politikoen hurbilketa, amnistia, mundializazioaren aurkako nekazaritzako ekimenak eta euskal departamendua. Nik Joanes betiko ikasle berantiar ezagutu eta onartzekoa nuen alabaina, modestia faltsurik gabe azaltzen zidanaren arabera, ez zela gaizki heldu Euskal Herrian.
|
|
|
Deus ez obratzeko gutiziarik ez eta, edozein alderdikideren lehia politiko pertsonalen jostailu bilakatzen ginen, hizkuntzaren bizi hasperen zalantzakorraren bizkar. Aileza
|
euskarak
aski luzaz iraun, ikus dezagun, hautetsi euskaltzale baten mintzairarekiko politika! Herabeki jadanik frogatua izan da, kasu horretan, herriko bake etnikoa dela lehena, gero bi sos eta aditza orgaren azken errota.
|
|
|
–Dena dela –gehitzen zuen Eskuinekoak– gobernuak manatu X txostenaren emaitzak igurikatu behar ditugu eta hor egiazki azalduko dira
|
euskarak
zinez eta bene benetan premiazkoak dituenak.
|
|
|
–Hago isilik asto handia, arazoa ez duk frantsesarena, baizik eta gero eta gutxiago mintzatua den
|
euskararena
! –ihardesten genion hamalaugarren gin kas (tola, eskola publikoa) basoari tinkaldi kexatua ematean, bestela ez ginelako batez ere euskaltzain bati horrelako arraposturik hegaldaraztera ausartuko.
|
|
|
Euskaldunak, ez bakarrik
|
euskaraz
ari diren kultura berezilari eta dizaider arduradunak, kontuan hartzekoak garela nioen, etxera heltzeko zortzi kilometro falta zitzaizkidala ikusi nuen bidaia hartan: entitate publikoko kide izanez Errepublikaren haurrak eta arra haurrak gara.
|
|
|
Bere hegal erraldoiak zabal zabalik mugituz eta mokoa ene irensteko zorian zirudiela gelditzera bortxatu ninduen. Banekien jakin, ez zela aspaldian espero nuen eta" Marteko
|
euskara
" ezpainetan zeukaten estralurtar haietarik. Amerikar film askori esker egia erran, galaxiatik kanpoko izaki horien seinalakuntza zehatza baneukan:
|
|
|
Jakixu enekin fite plegatua litekeela:
|
euskara
, ingelesa, hamaseigarren mendeko frantsesa, geografia, historia eta biologia. Besterik ez...
|
|
|
Lasaitu nintzen gure eskualdeetako euskalki ezagun bat ezpainetan ez zeramatela ohartzean. Agian zehazten eta nik jadanik erabiltzen nuen Marteko
|
euskara
zela baimentzera ausartuko nintzatekeen. Autotik kontrola ez nezakeen bultzadak atera ninduen.
|
|
|
Baina mintzairak eman zezakeen autentizitateak ez zuen nehola ere unibertsaltasuna ekidin behar eta euskal kultura
|
euskararik gabe
plazaratzen ahal zela ondorioztatzea erdietsi zuten jakintsuek, beso zainartak, ginarretako doloreen eta esku ahurretako katx odoltsuen beldurrik eza zen ber. Harri batez bi zozo ehoz, hautetsiei nahikoa zitzaien laborantzaren subentzionatzea, Herriarekin eta Jainkoarekin bakean jarduteko.
|
|
|
ez dira pagano basatiak eta ikastoletako haurrek horien perpausetan errespetuaren eta sanotasunaren derrigorrezko etsenplua hartuko dute nasaiki.
|
Euskara
ez dakit, baina molde horretako literatura oparoarekin Euskal Herria salbatua dela dirudit: iragana ahalik oneskien duplika dezagun, tradizioari den mendreneko ñabardura erorik ekarri gabe.
|
|
|
Eskerrak ez ninduela orduan, noiztenka hesitzen nauten egiazko euskaldun zuhur eta zintzo bihi batek begiztatu: mirakulua izanen zen naski gizonezko erkide batekin pornokien komentatzeko ekina, jadanik lizun eta lohi baldin bazitzaion estatistika zurrungatsuetarik isuri
|
euskararen
desagertzearen aipamena bera. Hau to!
|
|
|
Alabaina, guztiz gehienek, Axularretik haste –hauxe gizon bekaiztia! – beren prediku txukun eta hitzetan abusu gai bakartia apalesten zuten. Apez eta notable herrokek, Betty Dodson amerikar ikerlariaren pare,
|
euskara
bizitzen lagunduko zuten arraiki Ontsa Hilçeco bidea liburuxken ordez Egociro masturbatçeco soroac epaitu baldin bazituzten, eiki. Balaka bat, balaka bi.
|
|
|
justuki nioen, mintzaira zaharraren osoki normalizatzeko eta estandarizatzeko, desira linguistikoen suak pizteko, gizona edo emazteak larru gorritan, molde erakargarrian –rotin zureko aulkietan demagun eta ez beti karrikan manifestatzen... – agertuko lekizkigukeen argazki koloretsuz hanpatu hilabetekari bat eskas genuela. Ene irudi soileko, gisa horretako kultura ekoizpenak, garapen estrategia ekonomikoaz hazi lau lantegi mega guayek baino gehiago ekarriko lioke
|
euskarari
. Enpresetan euskara ofizial izan arren langilearen esplotazioak lirauke, ez?
|
|
|
Ene irudi soileko, gisa horretako kultura ekoizpenak, garapen estrategia ekonomikoaz hazi lau lantegi mega guayek baino gehiago ekarriko lioke euskarari. Enpresetan
|
euskara
ofizial izan arren langilearen esplotazioak lirauke, ez?
|
|
|
Hautetsi baten ahotik" zinezko xedea" lerratzen zen ber, ona zen, egokia, baliagarria, batez ere entitate publikoak afera horretan, horrela mintzo zitzaizkigun engoitik urde hazkuntza, basurde ihizia, autobidea, gasna ekoizpena, Ezpeletako piperra eta ondarea bilduz moldatzen zuten Euskal Kulturaz, zentimorik jartzen ez baldin bazuen. Egia zen urdetegi erraldoiek eta autobideek, bidea izan arren
|
euskararen
deklinabideak baino segurkiago aberasten zutela patrimonioa. Aski zen, bargo zahar muturreko zerri egile batekin hitz egitea, zehazki esplikatzen entzuteko adibidez Baionako xingarrak munduan zehar nola balioztatzen zuen etorki ezezagunetik zetorkigun kultura hau, etorkia norantza haina ilun zuela noski.
|
|
|
|
Euskarazko
ele arraroa irratian hautematean, irri lakoniko batez lehertzeko gutizia sortzen zitzaidala aldi oroz oroitzen nintzen, estrategia berriaren azalpenak ematen zenizkidan arau. Alabaina, politikarien edo kultura arduradunen ahoetarik isurtzen zen hitz horrek, kolonialismoaren samin gustua zeukan enetako, hainbatetan gaitzetsi lehenagoko" jasankeriaren" beste apaindura bat zen, hots.
|
|
|
Dioten" euskal gatazkaren" muina bihurtua zen gasna, eta partikulazki ardi gasnaren inguruan eramaten ziren eztabaidak, borrokak eta aterabideak. Esnearen prezioaren apaltzea, haragiaren kutsadura, erremedioen gastuak, hobekuntza genetiko sailak,
|
euskararen
galtzea baino zarata handiagoarekin, deitoratzeko manifestaldiak antolatzen ziren, letxeria okupazioak, gehienek irratien bidez hurbiletik segitzen genituenak. Tokian tokiko arrazen –ederrak baina agorrak... – eta animaleko errapeak zituzten nonbaitetik ekarri azienden aldekoak eta aurkakoak ere, lakonikoki, aharratzen ziren Herriko Plazetan, erreboteak odolez ttakatzeraino, mahaietan patxaran botilen hutsak baizik ez zituelarik kalapitariak bereizten, eta mozkorrak hondarrak baketzen.
|
|
|
Hitzak ez dira falta noski, baina direnak itsusiak kausitzen ditut, eta ez baldin badugu gertakari sentsual horien izendatzeko solas positiborik atzematen, mundu kosmikoaren plazer linguistikoaren zurrunbiloetarik baztertuak izatea arriskatzen dugu. Pentsatzen dut halatan Bourdieurekin batera alorrak alor direlako, Iparraldean, ardi hazkuntza eta euskal kultura biak uztarturik eratu zen Hizkuntza Kontseilu berriaren lehen zeregin urgentea, sexuaren ele baikorrak
|
euskaraz
bideratzea litekeela, diru publikoa erabiliz bistan dena, Estatu erraldoi eta maitagarri baten herritar garenaz gain, zor zaiguna alainan!
|
|
|
Gaitzitu erre nintzen, lehentasuna alde neukalako eta gasna
|
euskaraz
eskatzeagatik, tribuaren hari hautsiaren ondorioz neure kontsumitzaile eskubideaz ere desjabetua izan nintzelako. Burua ahalkez plegaturik gero, jende ez nintzenez ba galdezka, ttume ttumea gasna puska hartu nion, isilik eta mutu, goraintziak etxera ozenik ahoskatu gabean.
|
|
|
Fidelek lepoak plegatu zituzten eta aitzineko Hautatuen lerroetarik malko hots zenbait hegaldatu ziren: ez nezakeen aitor negarrak arras faltsuak zirenik, politikari eta estatuko ordezkarientzat
|
euskara
jostailu, mehatxu eta xantaia tresna gisa noizbait faltatuko zela segurutzat jotzen ahal nuelako. Zerekin atxikiko gintuzten gero?
|
|
|
Ene galde antzuak ezabatu zituen Kultura ministroaren mintzaldi kartsuak:
|
euskara
hizkuntza ikaragarria izana zen, paleolitiko aro monolitiko hieratiko garaitik hona, galera erraldoia zen munduarentzat, irabazte idorra aldiz euskararen bizarazteko dirua sartzekoa zuten botere publikoentzat, galtze guztiak irabaztea zirela labur bilduz eta azpimarratuz bukatu zuen diskurtsoa ministro eleketariak, kazetariak grabatzen eta slish slash argazki ateratzen ari ziren bitartean. Mauleko suprefeta berriak eskularru zuriaz, mokanesa zela ustez, begi hegian isurtzen zitzaion ura lehortu zuen, zurrun ozenez.
|
|
|
Ene galde antzuak ezabatu zituen Kultura ministroaren mintzaldi kartsuak: euskara hizkuntza ikaragarria izana zen, paleolitiko aro monolitiko hieratiko garaitik hona, galera erraldoia zen munduarentzat, irabazte idorra aldiz
|
euskararen
bizarazteko dirua sartzekoa zuten botere publikoentzat, galtze guztiak irabaztea zirela labur bilduz eta azpimarratuz bukatu zuen diskurtsoa ministro eleketariak, kazetariak grabatzen eta slish slash argazki ateratzen ari ziren bitartean. Mauleko suprefeta berriak eskularru zuriaz, mokanesa zela ustez, begi hegian isurtzen zitzaion ura lehortu zuen, zurrun ozenez.
|
|
|
Onetik handik, Onetik hemendik... Usteltze erraldoiaren arrats handiaren mugetan, hesteak
|
euskaraz
kilikatzen dizkizula uste duzulako; besteak bezalakoa da, industrial hutsa, labelagatik anfetaminaz, anabolizanteez, kabala irinez ekoiztu ardi esnez ondua! Harrik gabekoa, bazaizu zuri?
|
|
|
Amak ez zekiena hauxe zen: gauez autoz hara eta hona zainetan bidaiatzean, istripu desiraren eta desiraren istripu artean, sortzetik sehi eta mutil hezi kanoi haragiak ginatekeela
|
euskaraz
ere Jainkoa Lagun zutenentzat, iragan mendetik ekidinezina zirudien zartatze linguistiko baten ume mutuak ginelako, ekintza aditzak grekatuz ahoskatzeko orduan aldi berean erabiliak, eta baztertuak. Bi estatuen errepresioaren aurkako afixen kolatzera igortzen gintuztenetan, beti beren familia bizitzaren oreka aurrean jartzen ziguten eta egia zen ez genuela familiarik.
|
|
|
–Inteligentzia artifiziala hain hedatua den Mars planetara eroan nazazu. Dagoeneko Marseko
|
euskaraz
idazten dudala badakizu. Hemen ezin dut gehiago.
|
|
|
Guztiek, txiki edo handi, Joanes erraten genion, nahiz euskaltzain izanez ostatuetan zein bilkura ondoko aparkaleku zurpail desolatuetan haren gurutzatzeko arrisku gutxi geneukan. Hargatik, astekari aberatsetan elkarrizketa mamitsuak irakurtzen genizkion, batez ere"
|
euskarazko
erroaren sakoneko polimorfema irekien bilakaera baldintzatuaz" mintzo zela. Joanesen mintzaldiak ez genituen bistan dena erabat ulertzen; alabaina gure manifestaldi, negoziazio, burutazio, imana zio, isila zio bezalako hitzen sustraiak ez ziren benetako euskal jatorrikoak," bilakaera" mugatuegikoak aldiz Joanesen talentu zilarraren ez kolpatzeko.
|
|
|
Joanesen mintzaldiak ez genituen bistan dena erabat ulertzen; alabaina gure manifestaldi, negoziazio, burutazio, imana zio, isila zio bezalako hitzen sustraiak ez ziren benetako euskal jatorrikoak," bilakaera" mugatuegikoak aldiz Joanesen talentu zilarraren ez kolpatzeko. Euskaltzainak, bizkitartean ez zuela nehoiz salatzen
|
euskara
hilobira bidaltzeko estatuek eta hauen mutil ziren ikerlariek eraman zuten joera sistematikoa, egunkarian zeraman Hobets sailean, gazteon euskararen masakratzeko jaidura tzarra etengabe azpimarratzen zuen. Haren erranen arabera irudi zuen gu ginela mintzairaren suntsitzaileak.
|
|
|
Joanesen mintzaldiak ez genituen bistan dena erabat ulertzen; alabaina gure manifestaldi, negoziazio, burutazio, imana zio, isila zio bezalako hitzen sustraiak ez ziren benetako euskal jatorrikoak," bilakaera" mugatuegikoak aldiz Joanesen talentu zilarraren ez kolpatzeko. Euskaltzainak, bizkitartean ez zuela nehoiz salatzen euskara hilobira bidaltzeko estatuek eta hauen mutil ziren ikerlariek eraman zuten joera sistematikoa, egunkarian zeraman Hobets sailean, gazteon
|
euskararen
masakratzeko jaidura tzarra etengabe azpimarratzen zuen. Haren erranen arabera irudi zuen gu ginela mintzairaren suntsitzaileak.
|
|
|
Seminarioan haur hotz sartu zenetik, Joanesek
|
euskara
baizik ez zuen gogoan. Euskararen salbatzeko helburuaren lortzeko Pittunek Jesukristo zeukan eredu, honek bere bizia sakrifikatuz, Hitz bakarra zela medio, mundu bekatorosa infernuaren garren mehatxuetarik atera zuelako.
|
|
|
Seminarioan haur hotz sartu zenetik, Joanesek euskara baizik ez zuen gogoan.
|
Euskararen
salbatzeko helburuaren lortzeko Pittunek Jesukristo zeukan eredu, honek bere bizia sakrifikatuz, Hitz bakarra zela medio, mundu bekatorosa infernuaren garren mehatxuetarik atera zuelako. Apeztu, urgazle bihurtu eta, bere iritziz ongi merezitu omenaldia erdiesteraino otoitzaren eta azterketa zientifikoaren mundu gerizatuan geratu zen.
|
|
|
Apeztu, urgazle bihurtu eta, bere iritziz ongi merezitu omenaldia erdiesteraino otoitzaren eta azterketa zientifikoaren mundu gerizatuan geratu zen.
|
Euskararen
amoreagatik, sotana kendu zuen egun berean, fededun bat erdalduna zelako aitzakiaz, mezak eta predikuak frantses eder, leun eta txukun batean zelebratzen hasi zen, bizkitartean euskarari esker, Bangkokeko eta Delhiko unibertsitateetako Honoris Causa doktore izendatua izatera heltzen zela. Gizona arras eruditua zen cum laude.
|
|
|
Apeztu, urgazle bihurtu eta, bere iritziz ongi merezitu omenaldia erdiesteraino otoitzaren eta azterketa zientifikoaren mundu gerizatuan geratu zen. Euskararen amoreagatik, sotana kendu zuen egun berean, fededun bat erdalduna zelako aitzakiaz, mezak eta predikuak frantses eder, leun eta txukun batean zelebratzen hasi zen, bizkitartean
|
euskarari esker
, Bangkokeko eta Delhiko unibertsitateetako Honoris Causa doktore izendatua izatera heltzen zela. Gizona arras eruditua zen cum laude.
|
|
|
Omenaldi iragarriaren aurreko asteetan kazetariek bere obraz galdeak egiten zizkiotenean, egiazki heineko, planttako eta behar bezalako plaza-gizonaren itxura eskaintzen zuen Joanesek, modestiaz hordi, lan ongi burutuaz satisfos, bizi guztia
|
euskararen alde
... eta euskarak alde egiten... pentsa emazu! Sakrifikatua eta gurutzefikatua.
|
|
|
Omenaldi iragarriaren aurreko asteetan kazetariek bere obraz galdeak egiten zizkiotenean, egiazki heineko, planttako eta behar bezalako plaza-gizonaren itxura eskaintzen zuen Joanesek, modestiaz hordi, lan ongi burutuaz satisfos, bizi guztia euskararen alde... eta
|
euskarak
alde egiten... pentsa emazu! Sakrifikatua eta gurutzefikatua.
|
|
|
–Deus ez da anaia maiteak, dena bete dut abnegazioz,
|
euskararen
faboretan, Jainkoaren izenaren goresteko, lehen bezala orain ere, hala dadila beti ere.
|
|
|
Ordura arte bi erizainek apez zaharkitua oihalezko aterpearen itzalean atxikia zuten. Euskaltzainburuak taula gainera Ohoratua iragarri bezain laster, paralitiko aulkian lau gizon azkarrek garraiatua eta erizainak, perfusioak ahurrean atzetik zetozkiola agertu zen Joanes, euskaltzale suharra,
|
euskara
salbatzeagatik hondar hats buhakoraino bizia galduko zuena. Lau gizonek" fermuki" mikroaren parean paratu zuten.
|
|
|
Luis eta bion ondora etortzen zitzaigun, Kasinora bisita egiten genuen aldiro.
|
Euskaraz
egunetik egunera gero eta gehiago konprenitzen zuen, eta hobe bera bertan baldin bazen haren kontrakorik ez erratea, badaezpada ere. Igandeetan elkarrekin joaten ginen usotara, mendian goiti, Baldrunera edo Alasetara, eta bidenabar onddo batzuk biltzea ere gustatzen zitzaigun, gero Minesenean berendu afaria egiteko.
|
|
|
Baina gaur laguntza eske natorkizu, zeren, oraindik denbora luzeegi ez dela, B izeneko martetar bat etorri baitzaigu Arantzazura, martetar euskaldun bat, zeren, inoiz susmatu bezala, azkenean frogatu baita hiperespazioan
|
euskaraz
baizik ez dela mintzatzen; eta B delakoari, ikusirik bere osasun linguistikoaren egoera ezin hobea, eskatu genion gure hizkuntza salbatzeko genituzkeen baliabideez eta bitartekoez horni gintzan. Nahi genuela hizkuntza sendoa, beti bat, bere hiztun guztiak bertan eroso sentitzeko modukoa, eta beti jori, norberak bere bitxikeriak eta ezberdintasunak islaturik ikusteko modukoa; jakintza eta munduaren plegu guztiak bere baitan, ahalegin berezirik gabe hartuko zituena, zientzia bezala josteta, olgetarako ongi zorroztua, amodiorako bezala gorrotorako, bakerako bezala gerrarako, malgua eta sortzailea baina harrizkoa eta betierekoa, noranahikoa, jakintzaren hegoak igoa, muin betirakoa eta, funtsean, munduan den guztiari egokia eta zehaztua.
|