|
2001
|
|
|
Euskararen betikotasunaren elementuakzehaztu zituztenak, eskolaren eta gero telebistaren aliatu suharrenak izan zirelaerran dezakegu beldurrik gabe: eskola publiko errepublikarrak euskaldun arruntarieuskararen erabiltzea debekatzen zionean, izateko ahalgea golkoan txertatuzgainera, halako ezintasuna hazten zion mezan entzuten edo astekari eskualdunetanirakur zezakeen eta idazteko eskatzen zen
|
euskara
garbi bezain ederrak. Euskararenaterbea luzaz goihen egon zaio euskaldun arruntari.
|
|
|
Hauta dezagun, bada, behin eta betiko zer nahi dugun:
|
euskara
garbia ala bizia. Ez dago beste aukerarik.
|
|
|
" Larre larreenean billa zazute baserritarrik basatiena. Yar zazute
|
euskera
garbian ari dan zaldun apañenaren aurrean... ezetz arroztzat jo".
|
|
|
erakutsi digunean. Edozein gauza, baita ezkutuena eta zailena ere, eman daiteke euskaraz,
|
euskara
garbiz, baina ez du edozeinek emango, leherrenak egiten baditu ere. Gaitzago da oraindik euskaldun ikasi batentzat, askozaz ere gaitzago, inguruko erdara batetik euskarara itzultzea, erdara horietako batetik bestera baino.
|
|
|
Irakurleari laguntzeko gogoa egiazkoa baldin bada, izango dugu egokiera aski orrialdean bertan eta euskaraz, oin aldera eta erdarara jo gabe. Hori egin zuten beti lehengoek, eta horrela,
|
euskara
garbian, aurkitu zuten bidea gaur askok uste baino gauza sakonago eta ederkiago esanak adierazteko.
|
|
|
behin eta berriro irakurtzeko. Aurki ohartuko baitzarete ilun zirudiena kristala bezain argi dela eta ahuntz erdara zelakoa
|
euskara
garbi garbia. Adiskidearen laudorioa, ez nolanahi, gogoeta jaso eta hitz ederren bidez baizik, hamalau neurtitz doietan biribildu; zeini bere bukaera jakina eman; hamalau  ber  tsoak bi lauko eta bi hirukotan banatu; edergailu dotorez apaindu, eta zenbait aipamen â" bederatzi ahizpez maiteki hazia" â doi aipatu, letratuen  tzat argi eta besteentzat ilun izan daitezen.
|
|
|
Huts bat badute horratik, baina Aita Apalategigandik datorrena eta ezin zuzenduzkoa horrenbestez. Honek
|
euskara
garbia maite zuen, maiteegi apika, eta ez zuen etsiko entzuten zituenak nolabait ere zuzendu eta apaindu gaberik. Hortik datoz hitz berriak eta berak segur aski jaso ez zituen esaera bitxiak.
|
|
|
Eginahalean saiatu zaigu hemen Zaitegi
|
euskara
garbian Platonen gogoetak ahalik argien azaltzen. Alde horretatik, bestetan egotzi izan zaion ulergaiztasunaren ihesi, oztopo gogorrik gabe mintzatu zaigu Zaitegi, gaiaren sakonak adierraztasunari uzten dion neurrian.
|
|
2002
|
|
|
Irratian eta telebistan euskaraz egiten dute. Zer
|
euskara
garbia gainera! Tolosakoa bezain txukuna, hobea ez bada.
|
|
2003
|
|
|
Bai abadeok, bai kristinau herriak pozarren hartu genduan Kerexetaren itzulpen hau: edozeinek neke handi barik ondo ulertzeko
|
euskera
garbian egoan bizkaieratuta. Gerora be birritan ekingo deutso Jaimek gai beroni:
|
|
|
Gogoan izan, aldi haretan euskereak ate guztiak itxita eukazala gure eskoletan eta komunikabideetan. Irakurgaiak euskeraz egiteko, J. Kerexetaren Meza liburua erabilteko baimena izan genduan Bizkaian, eta ez da makala izan Jaimeren liburu honek egin euskun mesedea bere
|
euskera
garbi, argi eta herrikoiaz.
|
|
|
Horra zergatik entzungor dagoen oraino V. Errepublika eta, baigorriar izan, zuberotar, ala paristar, Iparraldeko euskaltzain guztiok daukagun, gure nortasun agirian idatzirik, nahi ala ez: nationalité française; erran nahi baita,
|
euskara
garbian, naziotasunez frantsesak garela, ofizialki, guztiok.
|
|
|
Zer urratsa geure buruaren jabegorat! azken perpaus hori nahi nuke azpimarratu, ez baitut uste, baden itzulpen zuzenagorik, gaur egun autodeterminazio eskubidea deitzen duguna,
|
euskara
garbian adierazteko.
|
|
|
Ikus dezagun, laburki, Jatorrizko Garbitasunaren galera eta berreskuratze dinamika hori nola garatzen den, adibidez, Mogeldarren obran. Sarritan egiten dugu topo bertan fede biziagoa, ohitura kristauagoak eta
|
euskara
garbiagoa omen ziren garaiaren gorazarrearekin. Galera izan dela onartzen da, baina, hori bai, bada oraindik ia jatorrizko garbitasun hari eusten dion giza talde bat:
|
|
|
Beraz, hasierako paradisu hori nolabait berreskura daiteke, ez baitago zeharo galduta. Nork egin behar du erredentzio lan bikoitz hori,
|
euskara
garbia zein fede garbia berreskuratze lana. Apaizek, baserritarrekin etengabeko harremanean egonda.
|
|
|
Tubalek ekarria bazen, Babel ondorengo hizkuntza izan behar zuen, eta ez lehenagokoa edo lehen lehenengoa. Dena den, sorlekua Edenen edo Babelen izan, Mogelentzat garbi zegoen
|
euskara
garbi gordetzea eta fedea garbi gordetzea gauza bera zirela. Eta ez dago ezer hizkuntz moral fede araztasun bilaketa hori baino premiazkoagoa denik; oker ari dira, beraz, foruen auzia besterik ikusten ez dutenak:
|
|
|
Hemen ere Aranak ordurako hamaika aldiz jorratu zen ildoari jarraitzen dio: euskara eta moraltasuna gauza bera direnez(" es el broquel de nuestra raza y contrafuerte ademà ¡ s de la religiosidad y moralidad de nuestro pueblo"),
|
euskara
garbi atxikitzeak, izaera eta ohiturak ere garbi atxikitzea dakar. Hortaz, zer esanik ez, euskaraz egiten diren birao edo erlijioaren kontrako esanak espainiarren eragin zikinaz baino ez dira egiten:
|
|
2004
|
|
|
Hurrengorako, beharbada, helburu errealistagoak edo apalagoak jarri dira?. 372 Miren Azkarateren hitzak ditugu horiek. Gaitz da nonbait administrazioaren hizkera bihurritua
|
euskara
garbiaren errotan jotzea. Baina idatzizko itzuli tankerak bakarrik ote ditugu bada gaitz esparru honetako eginkizunetan?
|
|
|
Sabinoren txaloak eta goresmenak merezi zituen abade bizkaitar zenbaitzuren euskal sermoilaritza berriak, euskaraz erlijio egiak modu egokietan zertzen zituena. Haren heriotzondoan ere, ekimen horretan jardungo dute biztaitar abade batzuek, euskalgintzari heltzeko puntuan eta katolikotasunaren mezua
|
euskara
garbian zabaltzekotan, gerora Jaungoiko zafe bazkuna izango dena sortuz, garbizaletasunaren errekatik.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko
|
euskara
garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Mugimendua ibiliz frogatzen den bezala, euskarak edozein adierazpen motatarako baduela berezko gaitasuna frogatzeko, Sabino Aranarekin aupatzen den Euskal Pizkundean lortzen diren emaitzak aipatzen ditu, nola literaturan hala prosa zientifikoan, bereziki irakaskuntzarako egindako testuliburuetan. Desberdintasunak hizkuntzaren berrikuntzari dagokion puntuan sortuko dira, eta maila honetan,
|
euskara
garbiaren nolakoa izango da aranazale garbiak eta besteak bereiziko dituena.
|
|
|
Kiriki ño, gainera, hainbat hitz berriren sortzaile izan zen, «fué uno de los más pu ristas que han existido» (231), eta neologismoak erabiltzeari ere ez zion uko rik egin, hala nola auteskunde, itz egin, aots, bentasun, abesti, gudate, osa/ ari, guda, izpar, garazki,/ aterri batza, irakurle, irakurri, izparringi, idatzi, ingi, ele, andrakila, orraztontzi, deun, endore... Kontua da,
|
euskara
garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen. Baina hau herri guztietako hizkuntzekin gertatzen den zerbait da.
|
|
2005
|
|
|
Hitz garbien hautua ere erretorikoa dateke, edota estilistikoa, euskal idazleen, bereziki Duvoisinen, joera garbizaleari atxikia baitzen hein batez, hasieran bereziki. Hain zuzen, Ez dugu uste haden
|
eskuara
garbiagoz eta gozoagoz eginik idatzi zuen Laborantzako Liburuaz (E 285). Arkaismo edo neologismorik ez zuen nahi:
|
|
|
– Mintza hadi
|
euskara
garbian, mutikoa –Kastela zaharraren orroa zen altxatu.
|
|
2006
|
|
|
Arratsaldean, Sarako harpe famatuetara abiatu gara. Leihatilako emazteak
|
euskara
garbian diosku handik minutu batzuetara bisita gidatua dugula gaztelaniaz. «Aita:
|
|
|
Frantsesezkoak eta gaztelaniazkoak nagusiki. Modu txukun eta integratu samarrean zenbaitetan, mailegu bihurtzeraino, baina modu trakets eta utzikeriaz askotan,
|
euskara
garbiaren zaleen amorragarri. Biltzar honetara, gonbidatu gisa, gaztelaniazko zenbait makuluk osatutako azpibatzordea etorri da.
|
|
|
Filosofoak, definizio klasikoaren arabera, bizialdi osoa egia bilatzeari emango dio; gainera, egia ez ei da begiaren teoria baino, alegia, kontenplazio hutsa. Filosofiak begia erabiliz bilatuko du hortaz egia(
|
euskarak
garbi uztartzen ditu egia eta begia, eta Platonentzat ikusmena da zentzumenik nobleena). Kontenplazioak eta egiak halatan ez omen dute ezinbesteko loturarik ekintzarekin.
|
|
2007
|
|
|
Izaera zorrotzeko gizona omen zen; hori begi bistakoa da, geldokeria ez da bide estu eta luzerako anoia. Polemikoa omen zen,
|
euskara
garbia gustatzen omen zitzaion," H" a ezin omen zuen ikusi; eta zer, zintzo eta koherente jokatu bazuen. Frustraturik erretiratu omen zen berriro Caracasa. Hori ere ez da beste inori gertatu ez zaiona.
|
|
|
" Bertso berriak jartzera nua/
|
euskara
garbi batian...".
|
|
|
Jakin sortu denean euskara normalizatu gabe dago, Euskaltzaindiak bere burua antolatzen dauka oraindik nahikoa lan, eta jakinlariak euskaran autodidaktak dira gehienbat. Jakinlarion artean ere arazo nagusia
|
euskara
garbi ala mordoiloarena da. Baina, irizpide sanoarekin, soluzio posiblerik gabeko auzia alboan laga, eta bai mordoilo eta bai garbizaleek onar litzaketen arloetatik hastea erabaki da:
|
|
|
Ezkondu, ezkontzen da, gero ikasi denez. Baina
|
euskara
garbiaren obsesioari betiko adio esateko kondizioarekin. Hori Jakin en bilakabidean fundatzaileen ekipoaren ondoren bigarren zuzendaritza bat etorri denean jazo da:
|
|
|
Konparatzea dago S. Berasaluze eta F. Mendizabal, Arantzazuko autoreetara mugatuz: Jakin en hasieratik bi bideak entseatu dira,
|
euskara
garbiarena, behar diren neologismoak asmatuz, eta mordoiloarena, kultur lexikoa erdaratik mailegatuz. Nagusi nagusia, hala ere, bide garbizalea izan da.
|
|
|
Baina, d) mordoiloa zuzenean bilatu egin behar den zerbait da, eta, beraz, erresistentziak zuzenean atakatu behar dituena, euskararen erabilera zientzian, akademian planteatzen bada, Intxaustik egin duen legez. Kuestionatua hor ez da euskara mordoiloa, baizik
|
euskara
garbia; Orixeren garbitasuna da (‘filosofo’ ordez ‘jakinzale’) justifikazioa galdatzen zaiona. H. d., hemen arazoa ez da ‘eliza’ edo ‘bekatu’ esatea zilegi al den, ezpada alderantziz, zilegi al den ‘zer dana’ edo ‘zer izana’ esatea esentzia adierazteko, ‘yainkolari’ esatea teologorentzat edo ‘yakinkizun’ zientziarentzat, Orixe maisuak egiten zuen gisan; eta, areenean, zein zentzubako zentzu duen Jakin en haren ikasle miresleak ‘arazgo’ edo ‘gaitia’ (kausa) asmatzen tematzeak, edo ‘arimiztia’ (psikologia), ‘izaten aburua’ (existentzialismoa) eta antzekoak, adibideak biderkatzen ez luzatzeko.
|
|
|
‘dagi’, ‘dagerz’, ‘darakuskizkiete’, ‘darorke’ —euskararen gure maitasunean gure aurreiritzien maitasuna ere egoten baitzen— Erriberrin Josebak sekulako ahalegina egin du euskara ikasten (eta beste batzuoi irakasten). Eta erdaraz ikasirikoa
|
euskara
garbian eman nahizko" indar neurketan", esperientzia etsigarria egin du, egundoko ahalegina kostatzen zela, eta azkenean inoiz ez zela adierazi beharrekoa doi doi adieraztera iristen (kontzeptuek euren historia eta nortasuna dizute, eta euskarazko hitz berri batek ez dauka). " Maisuen" euskara garbia irakurriz esperientzia egin du, halaber, edo ez zuela ulertzen; edo inoiz ez zegoela seguru, zuzen ulertu ote zuen; edo ulertzen bazuen, erdarari eskerrak ulertzen zuela, lehendik bazekielako, zer esaten ari ziren; edo haien askalekuak ez zuela asetzen, beti esan behar zuenera hurbiltzen eta inoiz ez ailegatzen (Orixek hala nahita ere ‘agintari’ ez da ‘imperator’, eta ‘noizaldia’ ez da ‘denbora’ Eta Orixek ‘kultura’ hitza ezin pairatu badu ere —" k... zikin hori" —, berak proposatzen dituen ‘giza lantzea’ edo ‘gizabidea’ alternatiba baliagarriak ez dira; eta gaizki egongo da latinez, baina ongi dago euskaraz).
|
|
|
Eta erdaraz ikasirikoa euskara garbian eman nahizko" indar neurketan", esperientzia etsigarria egin du, egundoko ahalegina kostatzen zela, eta azkenean inoiz ez zela adierazi beharrekoa doi doi adieraztera iristen (kontzeptuek euren historia eta nortasuna dizute, eta euskarazko hitz berri batek ez dauka). " Maisuen"
|
euskara
garbia irakurriz esperientzia egin du, halaber, edo ez zuela ulertzen; edo inoiz ez zegoela seguru, zuzen ulertu ote zuen; edo ulertzen bazuen, erdarari eskerrak ulertzen zuela, lehendik bazekielako, zer esaten ari ziren; edo haien askalekuak ez zuela asetzen, beti esan behar zuenera hurbiltzen eta inoiz ez ailegatzen (Orixek hala nahita ere ‘agintari’ ez da ‘imperator’, eta \... Garbizaletasunarekin, bada, nahiko eskarmentatua eta aspertua bazegoen Erriberriko bere esperimentu filosofikoekin.
|
|
|
Nostalgiko batzuen erresuma. Iparraldeko idazleak, adibidez, den mendrena Herria astekariko eredutik eskapatzen saiatzen zirenean, establixment linguistikoa durduzatzen zen, nora doaz galdezka, ez da posible,
|
euskara
garbia frantsesten digute, ohartu gabe beraien lerroetan euskararen gaztelartzea onartzen zutela, baimendu gabe bistan dena, baina hizkuntzaren destinua zen ezta. Iparraldeko euskaltzainak euskara garbi idealizatuaren zaindariak ziren, barnean eta kanpoan.
|
|
|
Iparraldeko idazleak, adibidez, den mendrena Herria astekariko eredutik eskapatzen saiatzen zirenean, establixment linguistikoa durduzatzen zen, nora doaz galdezka, ez da posible, euskara garbia frantsesten digute, ohartu gabe beraien lerroetan euskararen gaztelartzea onartzen zutela, baimendu gabe bistan dena, baina hizkuntzaren destinua zen ezta? Iparraldeko euskaltzainak
|
euskara
garbi idealizatuaren zaindariak ziren, barnean eta kanpoan. Pena?
|
|
2008
|
|
|
Yakingai au Benaparroan ta Lapurdin
|
euskera
garbiz eman zidaten, Zuberoan, berriz, uf!
|
|
|
Kontua hauxe da: Zer da
|
euskara
garbia. Eta zein puntutan bihurtzen da euskara euzkera> garbija> edo" euskañol"?
|
|
|
joko hortan ari, Donibane Ziburu itsas aldeko hegian baitzituen hunek aspal di bere ibilpide eta balentriak. Bainan bego Erramun apeza bera mintzatzerat, Garaziko
|
euskara
garbian:
|
|
|
[?] Haurrek ikhas dezatela ongi eskoletan frantsesa mintzatzen bainan ez dezatela eskuara ahantz. Etchetan eta burhasoekin mintza ditela
|
eskuara
garbienean.
|
|
|
Haurrek ikhas dezatela ongi eskoletan frantsesa mintzatzen bainan ez dezatela eskuara ahantz. Etchean eta burhasoekin mintza ditela
|
eskuara
garbienean.
|
|
|
Aurrez Beotibar pilotalekuan izan gara jendea itauntzen.
|
Euskara
garbian erantzun ere, gazte zein helduagoek; errenkadan ematen du aurkitu dutela emakumezko bat. Ikusle pilotazale emeak identifikatuko dituenetan bat.
|
|
2009
|
|
|
Denok degu xede berdiña, baiño xede ori lortzeko ibilli bear den bideaz edo egin bear diren egikizunezaz, danok ez gera iritzi bateko. Batek
|
euskera
garbia bear degula, besteak berriz uste du, gaurko egokera ontan, euskera ulerterreza ta erritarra zaigula bearrezko; urliak, euskera kultur tresna bear degula biurtu, eta orretarako idea goratuetarako mintzabide egin; onek, gizon eskolatuen eta
|
|
|
Publizitatea ere bazeukan, Escualdun Gazetak bezainbeste. Albisteak laburrak izaten ziren nagusiki,
|
euskara
garbiz idatziak eta iritzi gutxirekin. Goitino bera olerkaria izanda, literaturarentzako lekurik ere bazegoen bere orrialdeetan.
|
|
|
Gaueko ordu batean, ETB1en musika gaztearentzako tartea da. Mutil gazte euskaldun batek aurkezten ditu bideoklipak bere adinekoentzako musika izanen dela pentsatu dut;
|
euskara
garbia du, eta hitz aspertu freskoa, betarik balu: baina bi hitzetan dator proposamena, loditzeko informaziorik gabe.
|
|
|
Aldameneko etxetik gol oihuak heldu zitzaizkigun, ondo baino hobeto heldu ere (egiari zor, indar faxistek Durango bonbardatu zuten urte berean eraikitako etxean, hormek erretzeko papera dirudite, bozgorailua dute txertaturik). Ba, oihu egin ondoren, nagusi zein umetxoek" zorionak zuri" abestu zioten amonari,
|
euskara
garbi garbian.
|
|
|
Bertzea oldartu zen
|
euskara
garbian: /" Gure hizkuntza ez da galduko agian!
|
|
2010
|
|
|
Onela egingo degu: nik lendabizikoa antolatuko dizut
|
euskera
garbiz, eta bigarrena zuk neri esan da nik idatziko dizut. Alaxen egin genduan.
|
|
|
Imanol bere ideiekin militantea zen.
|
Euskara
garbia euskara zikinaren kontuan bazituen muturrerako joera batzuk; gauza bat sinesten zuenean, benetan sinesten zuen, hurrengora arte. Bizitasun handikoa.
|
|
|
" Hor al dago Sara txikia?"" Eta baimena, aita?"" Amak eman badizu, nik ere bai." Telefonoaren beste aldean bozkario garrasiak entzun dira. " Egun on, aita", esan dit Sarak
|
euskara
garbian. Berari gustatu egiten zaio bere aitaren hizkuntza.
|
|
|
Dena dela, Nekane ez zen inolaz ere nire kezka linguistikoen iturri bakarra. Alaitz ikastolara joaten hasi zenean, esaterako, etxetik zeraman
|
euskara
garbia lardaskatzen hasi zitzaion. Andereñoaren hizkuntza maila ez zen beste mundukoa, konprobatu ahal izan nuenez, baina tira, duina zen.
|
|
2011
|
|
|
" I' m sure 100%" itzultzeko" Estoy seguro al 100%" diote, baina hori gaztelaniaz ez da behin ere esan, eta euskaraz ere" %100ean ziur nago" jartzeari buruzko eztabaida izan dugu, baina hemen" erabat, guztiz ziur", halakoak erabili izan ditugu beti. Kontrol faseetan dauden pertsonek zein joera duten itzulpenak jatorrizko bertsioari ahalik eta leialen lotzea ala
|
euskara
garbia lehenestea, horren araberako bertsioak entzuten ditugu telebistan.
|
|
|
50 eta 60ko hamarkadan euskara estandarrik gabe, lexikoaren aldetik garaiko molde nagusiak bi ziren: batetik,
|
euskara
garbia, euskal jatorriko hitzak hobesten zituena, nahiz eta asmatuak izan, eta gerraurreko Azkue eta beste euskaltzain batzuek bultzatutakoaren ondorengo zuzena zena, hau da, gipuzkera osotutik hurbil zegoena; eta bestetik, euskara mordoiloa, erdal jatorriko hitzak mailegatzeko arazorik ez zuena, euskara errazte aldera. Bide batetik zein bestetik, euskara kultur hizkuntza bihurtzeko saioak izan ziren.
|
|
|
Bide batetik zein bestetik, euskara kultur hizkuntza bihurtzeko saioak izan ziren. Hala, jesuita jatorriko euskaltzale eta abertzale zenbaitek (Zaitegi, Orixe, Olabide, Gaizka Barandiaran...) beren proiektuen bidez (EuzkoGogoa aldizkaria sortuz, Bibliaren edo Iliadaren itzulpenarekin)
|
euskara
garbia maila jasorako prestatzeko ahalegina egin zuten. 50eko hamarkadan erreferentzialak izan baziren ere, arrazoi desberdinengatik arrakasta txikia izan zuten.
|
|
|
Horien artean aipatu behar dira Txillardegi, Gabriel Aresti eta Jakin aldizkariaren inguruan zebiltzan apaizgai euskaltzaleak (Intxausti, Azurmendi...). Jakin aldizkariak euskara kultur hizkuntza bihurtu nahi zuen eta aldi berean euskara erraztu, ordura arteko
|
euskara
garbi bezain ulergaitzak euskaldun arruntak izutzen zituelako. Beraz, euskaldunak euskal kulturara erakartzeko Jakinek 1959 urtetik aurrera planteatutako alternatiba hauxe izan zen:
|
|
|
Horrek guztiak,
|
euskara
garbi/ mordoiloaren auziak, noski, eragin zuzen zuzena zuen komunikazio zientifikoan erabili beharreko hizkuntzari zegokionean. Salvador Garmendiaren garaiko hitzek ederto agertzen dute adierazi nahi duguna:
|
|
|
Jakintzaren arloz arloko hizkera berezituak eraikitzeko funtsezkoa izan zen euskara mordoiloaren proposamena, baita euskararen batasunak aurrera egitea ere.
|
Euskara
garbiarekin ere, hizkera berezituak egin ziren, baina astiroago. Mordoiloarena zuzenagoa zen, eta beste hizkuntzetako hizkera zientifikoekin homologagarriagoa.
|
|
|
Fenomeno zabalago baten parte zen, eta politika, kultura eta moralarekin estuki lotuta zegoen. Esate baterako,
|
euskara
garbiarekin lotutako moralak ezin zuen onartu Jon Miranderen Haur besoetakoa eleberria. Miranderen obra 1971 urtera arte ez zen argitaratu, nahiz eta 1959an amaituta zegoen.
|
|
|
Literaturan egon zitekeen mugapen tematikoak jakintza arloei ere eragiten zien.
|
Euskara
garbiaren aldekoak batzuetan txokokeria tematikoetan jausten ziren, eta besteetan, Orixek adibidez, euskara Giza Zientzietatik kanpo erabiltzeko beharrik ez zuten ikusten, hizkuntza ez itsusteko. Horregatik Zientzia eta Teknologia moduko gaiak baztertzen zituzten.
|
|
|
363). Horren aurrean, eta aipatutako ikertzailearen lanari jarraituz, baziren
|
euskara
garbi eta erabilera mugatuaren aldekoak. Gerraurrean Euskaltzaleak elkartearen inguruan ibilitako Antonio Maria Labaienek 1949an honako iritzia zuen:
|
|
|
Bestalde, aldizkariaren gaineko hausnarketa, funtsean aldizkariaren hizkuntz ereduaren eztabaidan zentratu zen:
|
euskara
garbi edo euskara mordoiloaren gaineko auzian, bereziki lehenengo hiru urteetako bileretan(). Eztabaidak garratzak ziren, eta irtenbide argirik ez zutenez ateratzen, 1959ko batzarrean hiru puntu onartu ziren:
|
|
|
Neologismoak asmatuz ala kultur lexikoa erdaratik mailegatuz? Hau da,
|
euskara
garbia ala mordoiloa. Azurmendik aitortzen duenez «jakinlarion artean ere arazo nagusia euskara garbi ala mordoiloarena da» (Azurmendi, 2007a:
|
|
|
Hau da, euskara garbia ala mordoiloa? Azurmendik aitortzen duenez «jakinlarion artean ere arazo nagusia
|
euskara
garbi ala mordoiloarena da» (Azurmendi, 2007a: 78).
|
|
|
Egia esan Jakinek hasieratik bide biak landu zituen, hau da,
|
euskara
garbiarena eta mordoiloarena (Azurmendi, 2007a: 81), adibidez, Jakin aldizkariko lantaldean zegoen Berasaluzek artikulu bat idazteko behar zuen kultur lexiko guztia erdaratik maileguan hartzen zuen.
|
|
|
Hola, 1959 urtean, artean Jakineko zuzendaria zela, «Illobira bultzaka» artikulua argitaratu zuen. Bertan
|
euskara
garbia euskara hiltzeko biderik zuzena zela defendatzen zuen:
|
|
|
Azurmendik kontatzen duenez, «Erriberrin Josebak sekulako ahalegina egin du euskara ikasten (eta beste batzueoi irakasten). Eta erdaraz ikasirikoa
|
euskara
garbian eman nahizko, indar neurketan?, esperientzia etsigarria egin du, egundoko ahalegina kostatzen zela, eta azkenean inoiz ez zela adierazi beharrekoa doi doi adieraztera iristen(...). –Maisuen?
|
|
|
–Maisuen?
|
euskara
garbia irakurriz esperientzia egin du, halaber, edo ez zuela ulertzen; edo inoiz ez zegoela seguru, zuzen ulertu ote zuen; edo ulertzen bazuen, erdarari eskerrak ulertzen zuela...» (Azurmendi, 2007a: 103); eta bestalde, Mitxelenak Gaizka Barandiaranen eta Orixeren obrei egindako kritikak irakurtzean, zein Txillardegi, Villasante eta Irigoienen argumentuen berri edukitzean, euskara mordoiloaren bidea hartu zuen.
|
|
|
Beste bideak, garbizaleak, Orixeren lerrokoak, euskara hiltzera kondenatzen zuen Intxaustiren hitzetan, eta ordura arte Jakinek jarraitutako bidea kritikatu zuen. Intxaustik
|
euskara
garbia kritikatzean, eztabaidaezinak ziren zenbait erreferente (Sabino Arana171, jesuiten eskolakoak: Orixe, Zaitegi, Olabide172..) zalantzan jarri zituen, besteak beste, garbizaleok, hizkuntza, balio absolututzat hartzen zutelako.
|
|
|
Beraz, kristauen artean bi joera zeuden, bata, tradizionala, munduari ihes egiten ziona, eta bestea, munduan sartzekoa eta Eliza gaurkotzeko proposamena egiten zuena (agiornamiento), hain justu ere Vatikanoko II. Kontzilioan nagusituko zen ildokoa. Politikarekin antzera gertatzen zen, abertzaletasun tradizionalean
|
euskara
garbiak baino ez zuen tokirik. Adibide moduan Intxaustik Joxe Azurmendiri idatzitako gutuneko honako pasartea dakargu:
|
|
|
Hortaz, erlijioak eta politikak markatzen zuten euskaltzale askoren euskaraeredua, baita Jakin aldizkarian ere. Beraz,
|
euskara
garbi/ mordoiloaren eztabaida ez zen eztabaida linguistiko hutsa. Azurmendik gaia berrikustean dioenez:
|
|
|
Hala ere, oraindik erregistro hartarako prestatu gabeko hizkuntza erabili behar zuenez, hizkuntzaren egoerak mediatizatu zuen proiektu osoa. Hala, kultur hiztegiaren gaineko eztabaidek
|
euskara
garbiaren bazterketa eta mordoiloaren gailentzea ekarri zuten, baita euskararen batasunaren alde jartzea ere, eta 1968tik aurrera euskal kulturgintzaren baitan Euskara Batuaren aldeko bozgorailu garrantzitsuenetako bat bihurtzea. Beraz, Jakin aldizkaria euskararen normalizazio prozesuaren historiaren parte da.
|
|
|
Denok degu xede berdiña, baiño xede ori lortzeko ibilli bear den bideaz edo egin bear diren egikizunezaz, danok ez gera iritzi bateko. Batek
|
euskera
garbia bear degula, besteak berriz uste du, gaurko egokera ontan, euskera ulerterreza ta erritarra zaigula bearrezko; urliak, euskera kultur tresna bear degula biurtu, eta orretarako idea goratuetarako mintzabide egin; onek, gizon eskolatuen eta ikasien maillako liburuak falta zaizkigula esango dizu; ark, berriz, erri xearen maillako lanak baizik eztitu ondo ikusten (Villasante, 1956:... 166).
|
|
|
Gaurko talaiatik begiraturik, azaldu beharra dago zer ikusteko zuen existentzialismoak euskara ereduarekin, bestela ulergaitza egiten baita; bada bazuen, zentzu honetan: Orixek eta Zaitegik eta kultur gaietarako erabiltzen zuten
|
euskara
garbiegiarekin ezin zen euskaldun erdaraz eskolatuengana iritsi; beraz, ezin zen kultur komunitate bat eratu, eta hortaz, ezinbestekoa zen, ezer baino lehen, euskaldun eskolatuek erraz ulertuko zuten euskara erabiltzea, eta gaiak gaur gaurkoak izatea. Biak batean.
|
|
|
Eztebek irakin egiten zuen horrelako kontuakaz: erdaraz bazen, erdara garbian, eta, euskaraz bazen,
|
euskara
garbian egiteko esaten zigun. Lagun handia nuen Eztebe eta, euskara eta erdara, biak ikasi nituen haregaz jardunean.
|
|
|
Nik ere tomateaz egin nuen haren saltsa. Isabelen eta bion artean eroan genuen bazkaltzen zeuden lekura eta, hain ontzi galanta ikusi zutenean, Estefano genoarra zutitu, ardo txoleta goratu, eta hauxe esan zuen
|
euskara
garbian:
|
|
|
Bazkaltzen geundela, Eztebe Gamarrakoa etorri zitzaidan burura. Hark berbetak ez zirela bata besteagaz nahastu behar esaten zuen, edo
|
euskara
garbian edo gaztelania garbian egin behar genuela berba. Mahai hartan, ostera, berbeta guztiak nahasten ziren.
|
|
|
Berriketan gaudela, afaria amaitu eta pulkea ekarri digute katiluetan. Telmo zutitu eta aldarri hauxe egin du
|
euskara
garbian:
|
|
|
Gutxi dakit Siziliako hizketaren gainean, Erroman ikasle garaian ikasitako apurra, baina maitasun poema iruditu zitzaidan, emakume baten bihotzak eskribitutakoa. Gero katalanek, eurek ekarritako ardoa txoletetan isuri, eta haietako batek aldarri hauxe egin zuen
|
euskara
garbian:
|
|
|
Bera da gazteena eta, ene ustez, politena eta gozoena. Bere besoagaz ene gerria inguratu eta hauxe esan du guztien aurrean,
|
euskara
garbian:
|
|
|
Saia gaitezen edotariko gaia eta arazo euskeraz erabiltzen"; horretaraz gero, gaurkotasuneko gaiak erabiltzeko gogoa, eta horiekin batean, orduan —orain ere hein txikiagoan— uztartzeko ikaragarri zailak ziren bi nahi:
|
euskara
garbia eta jende askorengana heltzea:
|
|
|
Saia gaitezen geure burutapen baitarakoienak
|
euskera
garbian agertzen! [...] ‘Yakin’ bizi, sakon, arazodun bat nai genduke[...] irakur miña sor dezala.
|
|
2012
|
|
|
Gerora, bere idatziak ere irakurri eta gozatu zituelako. Haren"
|
euskara
garbia" goratu zuelako.
|
|
|
–Egungo idazleok euskera zernaitarako egokierazi nai izango genuke. Naiz ta gairik sakonenak izan,
|
euskera
garbiz irauli nai izango genituzke? (Zaitegi 1962:
|
|
|
Giza eskubideen adierazpen unibertsalaren itzulpenarekin gertatzen den gauza bera daukagu hemen ere. Orixek testu on bat sortzea lortzen du,
|
euskara
garbi eta jator batean, baina jatorrizkoarekin alderatuz gero alde handiak nabari dira:
|
|
|
– Honek
|
euskara
garbia maite zuen, maiteegi apika, eta ez zuen etsiko entzuten zituenak nolazpait ere zuzendu eta apaindu gaberik. (LIB:
|
|
|
– Ongiegi ohituak gauzka, etsirik gaude zernahi gauza eman dezakeela
|
euskara
garbian eta, okerrago dena, nolanahi eta batere nekerik gabe eman dezakeela. (LIB I:
|
|
|
– Ondoegi ohituak gauzka, etsirik gaude zernahi gauza eman dezakeela
|
euskara
garbian eta, okerrago dena, nolanahi eta batere nekerik gabe eman dezakeela. (LIB I:
|
|
|
«Etsai» batek «gure» identitatean (etaorduko interesetan) pitzadura eragin zuenean, (ezinezko) osotasunerakooztopo bilakatu zenean: «arraza garbia,
|
euskara
garbia, erlijio garbia, ohituraeta usadio garbiak, (omen) biribilak» arriskuan jarri zirenean. Etorkizunekoindependentzia, gune nodal gisa, «beste» dislokazio batetik eratorriko dagure oraingo identitate eta interesen osotasuna ukatzen duten etsaienaurrean:
|
|
|
Eta garaiko belaunaldi gazte honek erabiliriko izen bat erabiliz, «ximaurusaindun»
|
euskara
garbi bat.
|
|
|
Euskararen esparruan ere ekarri zuen berritasunik,
|
euskara
garbiaren etamordoiloaren artean eztabaida gogorrak bizitzen ari ziren garai haietan, ordu arteinortxok ez bezala, Txillardegik bere lan honetan euskara kaletar edota hiritar bataurkeztu zuen. Euskara garbi eta puru hartatik urruti zegoen jardun mota desberdinbat lehen aldiz euskal literaturan.
|
|
|
Euskararen esparruan ere ekarri zuen berritasunik, euskara garbiaren etamordoiloaren artean eztabaida gogorrak bizitzen ari ziren garai haietan, ordu arteinortxok ez bezala, Txillardegik bere lan honetan euskara kaletar edota hiritar bataurkeztu zuen.
|
Euskara
garbi eta puru hartatik urruti zegoen jardun mota desberdinbat lehen aldiz euskal literaturan.
|
|
2013
|
|
|
Duela bi hilabete, goiz batez, zerbait luzatu zen elkarrizketa eta... lehenengo aldiz euskaraz eratzun zidan. Etxeko
|
euskara
garbian!». Pausuko bureau de tabac eko agurearena kontatu digu lehenbizi Amets Arzallusek.
|
|
|
Azken txanpara iritsi garelarik, bera esaldi laburrak esaten hasi da hainbat hizkuntzatan, Europan barrena abian gindoazela ematen zuen lekukoei agur desesperatuak eginez. Nik, abiaduraren herioan sartu orduko, denetik esan diot, aurpegiratu dizkiot hain mingarriak zaizkidan susmoak, aukeratu egin behar duela jakinarazi diot,, edo bera edo ni?, egin diot deiadar, auzokoak enteratzeko moduan, eta
|
euskara
garbian aritu banatzaio ere ez dut uste ezer entzun duenik, bukatu eta bere onera itzuli orduko,, ona zara, oso ona, gazte askok hartuko lukete zure sasoia?, esaten baitu.
|
|
|
kontalariak eta pertsonaia nagusiak, salbuespenik gabe, hizkuntzaren erabilera eredugarria egiten zuten.
|
Euskara
garbiaz eta aldi berean ulergarriaz baliatzea, pertsonaia eredugarriaren portaera eta horren hizkera decorum ak agindutako legeei lotzea eta abar, eleberrigintza tradizionalaren kezka izan dira. 1936ko gerraren ostean ere ez ziren desagertu idazketara eraman beharreko hizkuntzak sortutako buruhausteak.
|
|
2014
|
|
|
Denok degu xede berdiña, baiño xede ori lortzeko ibilli bear den bideaz edo egin bear diren eginkizunezaz, danok ez gera iritzi bateko. Batek
|
euskera
garbia bear degula, besteak berriz uste du, gaurko egokera ontan, euskera ulerterreza ta erritarra zaigula bearrezko; urliak, euskera kultur tresna bear degula biurtu eta orretarako idea goratuetarako mintzabide egin; onek, gizon eskolatuen eta ikasien maillako liburuak falta zaizkigula esango dizu; ark, berriz, erri xearen maillako lanak baizik eztitu ondo ikusten. Eta egin bear litekenaren gaiñean aburu berdintsuak izanda ere, aburu oiek egi biurtzeko orduan, garaiean, sarri askotan bide ezberdiñak daramazkigula ikusten da.
|
|
|
50eko hamarkadan, gerraurretik oinordekotzan jasoriko eztabaidak estaltzen du batasunarena. Urte horietako polemika nagusia
|
euskara
garbia, euskara mordoiloa zen. Ez batak ez besteak irekitzen zioten aterik etorkizunari.
|
|
|
Arrazoi desberdinengatik baina, biek ukatzen zioten garapena euskarari.
|
Euskarak
garbia behar zuelako, batek, eta euskarak ‘herrikoa’ behar zuelako, besteak, ez batean eta ez bestean euskarak ezin zuen bere burua elikatu terminologia kulturalaren bidez, edo ez zuen horren premiarik. Kulturarik gabe, eta kultur terminologiarik gabe, euskara ezin zitekeen izan hiztun komunitate modernoaren hizkuntza, ordea.
|
|
|
Euskara batuaren aitzindariek (Krutwig, Villasante, Txillardegi, Mitxelena eta beste)
|
euskara
garbi/ mordoilo polemikaren sasien tartetik urratu behar izan zuten bidea, eta lortu zuten: euskara gaurkotu egin behar zen, gaitu, osatu, modernotu, mintzabide bihurtu, euskaldun guztiontzat, gai eta funtzio guztietarako trebatu:
|
|
|
Hizkuntza bekatuaren kontra hesia edo burdin teloia behar bazen, edeki behar zitzaizkion zituen sartze guziak, hiztegiaren esanahian, horietarik bekatua izerdi ez zedin. Hortik
|
euskara
garbiaren teoria, hortik Bernat Etxepare indexean sartzea, hortik euskara ederraren gaineko teoria. Eta apez euskara oraino irauten duena.
|