|
2000
|
|
|
Gainera, besteak beste, nafarra genuen Bernat Etxepare, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae (Euskaldunen Hizkuntzaren Hastapenak) zeritzan
|
euskarazko
lehen liburu inprimatuaren egilea. Gogoangarria baita ere Juana Albretekoa Nafarroako erreginaren aginduz Joannes Leizarragak itzulirik argitaratu zen Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, 1571.
|
|
2002
|
|
|
183) liburuan erakutsitako datuak nahiko esanguratsuak dira: 1545(
|
euskarazko
lehen liburua argitaratu zen urtea) eta 1879 bitartean argitaratutako euskarazko 101 liburuen artean, lau bakarrik har daitezke benetan literariotzat. Argitalpen produkzio hark benetan bilatzen zituen helburuak ez ziren estetikoak, erlijiosoak baizik, gehienetan.
|
|
2003
|
|
|
Gaztelerazko" castigar" ek edo guztien iturri den latinezko" castigare" k, ordea, ez dute abisua ematearen zentzua.
|
Euskarazko
lehen liburuan (Linguae vasconum primitiae), 1545ean, jada bi adiera horiekin agertzen da (I. Sarasola, Hauta Lanerako hiztegia).
|
|
2006
|
|
|
Euskararen historia ezagutu, jaso eta kontatu duten guztiek edo gehienek zenbait une garrantzitsu azpimarratu dituzte: erromatarren etorrera, Erromako inperioaren galera, Erdi Aroko mende ilunak,
|
euskarazko
lehen liburua, frankismoa, ikastolen sorrera... Kontaketa kronologikoan zenbait gertakizunek izugarrizko zama berenganatu dute, eta historiografia orokorraren iturritik edan ohi du, askotan, euskararen historia berezituak.
|
|
2008
|
|
|
Nekez horrelako argumentuetan oinarri daiteke halako sola sa zerabilen XVI. mendeko autore batek oraino ahozkotasunari zegokion ikuspegi bat atxiki zuela ondorioztatzeko. Are gutiago kasu honetan, ezen Echepare
|
euskarazko
lehen liburu inprimatuaren egile izanik, bidezkoa eta pentsatzekoa zen topos hartaz baliatzea, liburuaren azken hitz gisa ekarri zuen Ovidioren latinezko aipuak ere erakutsi bezala.14 Deus ikustekorik horretan testuen aldagarritasuna eta irekidura> lekarkeen ahozko tradizioaren eragin batekin, dudarik ez baita Echeparek geroko autoreei eskatzen ziena zela berak ireki ildoa urrunago eta bar...
|
|
|
Era berean, interpretazio bortxatua iduritzen zait Echeparek euskara inprimaturik ikusirik erakutsi baikortasunean mentalitate> baten marka ikustea.16 Alderantziz, eskaintza hitzeko erranek erakustera ema ten dute Echeparek inprenta franko barna gizarteratua zen garai bateko ikus moldea zuela, ez inprenta asmatu berri berri zenekoa, are gutiago asmatu aurrekoa. Horregatik, hain zuzen, berantetsia zuen
|
euskarazko
lehen liburua ren argitaratzea:
|
|
2009
|
|
|
Nire belaunaldi guztia bezala, ni ere gaztelaniaz egin nintzen irakurle.
|
Euskarazko
lehen liburua irakurtzerako, ezagunak nituen Julio Verne eta Pierre Loti; AzorÃn, PÃo Baroja eta GarcÃa Lorca; Stevenson eta Graham Greene; Schiller eta Karl May; Salgari eta Giovanni Guareschi... Baztertu nituenean amaren iritzi eta aholkuak âmoralaren eta gustuaren arteko lehian, morala gailentzen zitzaionâ, irakurtzeko modu kale baleko bati ekin nion, eta, Juan Mari Lekuonaren aldian behingo aholkuak kenduta, inolako gidaritzarik gabe.
|
|
2010
|
|
|
Hauxe izan zen Etienne Materre frantziskotar frantsesaren kasua Lapurdira iritsi zelarik. Saran ikasi zuela aitortu zuen eta, are gehiago, liburu bat ere Doctrina Christiana— argitaratu zuen 1617an (1623an bigarren argitalpena eta 1704an hirugarrena); itzulpena izan gabe, prosaz egindako
|
Euskarazko
lehen liburua da, eta aitzin solasean hala dio (grfia gaurkoturik):
|
|
|
Etxepare
|
Euskarazko
lehen liburuaren egilea da Latinezko izenburu honekin Linguae Vasconum Primitiae, hots Euskaldunen mintzairaren hastapenak. Gehiengoa euskal elebakarra izanik, erdaraz idazteak egin zitzakeen kalteak sumaturik, lehenengoa izan zen hizkuntzaren normalizazioa aldarrikatzen, hitzez" Euskara, jalgi hadi plazara" eta, garrantzitsuagoa dena, obraz liburua Euskaraz eginez.
|
|
2011
|
|
|
Garai honen bigarren ezaugarria zera da: unibertsitate ofizialen
|
euskarazko
lehen liburuen argitalpena. Goi mailako euskarazko produkzioa, liburuena zein itzulpenena, aurreko kapituluetan ikusi dugunez, 80ko hamarkadara arte ez zegoen lotuta unibertsitate erakundeekin, eta esparru horretan ari ziren euskal kulturgintzako erakundeen esku zegoen. UEU, Euskaltzaindia, Elhuyar eta abar?.
|
|
|
Goi mailako euskarazko produkzioa, liburuena zein itzulpenena, aurreko kapituluetan ikusi dugunez, 80ko hamarkadara arte ez zegoen lotuta unibertsitate erakundeekin, eta esparru horretan ari ziren euskal kulturgintzako erakundeen esku zegoen. UEU, Euskaltzaindia, Elhuyar eta abar?. Une honetatik aurrera, eta seguru aski euskararen zein euskarazko irakaskuntzaren sarrerarekin unibertsitatean, unibertsitateen argitalpen zerbitzuek
|
euskarazko
lehen liburuak kaleratu zituzten. UPV/EHUk lehen liburua euskaraz 1984 urtean plazaratu zuen eta lehen itzulpena 1990 urtean.
|
|
2012
|
|
|
Gutenberg alemaniarrak inprimatzeari hats berri bat eman zion XV. mende erditsutan 3 dok. eta ondorioz, humanisten gogoetak liburuen bidez zabaldu ziren. Garai hartan Bernat Etxeparek
|
euskarazko
lehen liburua idatzi zuen. 4 dok. humanismo:
|
|
|
|
Euskarazko
lehen liburua Bernat Etxeparek idatzi zuen. Olerki bilduma hori 1545ean plazaratu zen; ezagunetarik bat:
|
|
2013
|
|
|
Honen barruan, bost hilabete barru, Euskararen Nazioarteko egunean, hemen izango gara Bernart Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae,. Euskaldunon hizkuntzaren hasikinak? liburua munduko hainbat hizkuntzetara itzulirik aurkezteko, mintzaira gehiagotan eskaintzeko
|
euskarazko
lehen liburua?.
|
|
|
|
euskarazko
lehen liburua
|
|
2014
|
|
|
Bernat Etxepare.
|
Euskarazko
lehen liburu inprimatuaren idazlea
|
|
2015
|
|
|
1) Noiz idatzi zen
|
euskarazko
lehen liburua. Nork idatzi zuen?
|
|
|
Benetako sorpresa izan nuen: Gabriel Arestiren Harri eta herri izan da nire eskuetaraino iritsitako
|
euskarazko
lehen liburua, izan ere, sasoi horretan oso nekez ikusten ziren euskarazko liburuak. Harri eta herri da euskaraz irakurri dudan lehena, eta, esan gabe doa, elebiduna izateak asko lagundu ninduen ataza horretan.
|
|
2016
|
|
|
1) Noiz idatzi zen
|
euskarazko
lehen liburua. Nork idatzi zuen?
|
|
2017
|
|
|
Baionako apaiztegi nagusian bere euskaldun gogoa sakondu zuen eta 1943an, hogeita bi urteetan, agertu
|
euskarazko
lehen liburua, Eskualdunak izeneko historia laburra. Munduko Bigarren Gerlaren ondotik, Agirre lehendakaria erbestetik itzuli zen, Parisen plantatu eta bisitaz Lapurdira etorri.
|
|
2019
|
|
|
Baina bihar behar genuen, emisio egunean, munduko beste hizkuntzen parean egoteko. Gutenbergek inprenta asmatu eta ehun urtera argitaratu genuen
|
euskarazko
lehen liburua, ez da asko XV XVI. mendeko parametroetan. Telesail baten emisiotik urtebetera izatea gure hizkuntzan ikusgai, denbora luzeagoa da, XXI. mendeko modernotasunetik kanpo ibiltzea da, eta medikuarekin euskaraz egiterik ez dugunean baino askoz gehiago lotzen gaitu espainolarekiko subordinaziora.
|
|
|
Galdera hau buruan, Bernat Etxepareren Linguae vasconum primitiae
|
euskarazko
lehen liburua irakurtzeari ekin nion berriro. Bai egileak eta bai liburuak nabarmentzea merezi duten ertz ugari dituzte.
|
|
|
Gurera itzuliz? Zer zioen Etxeparek Linguae vasconum primitiae
|
euskarazko
lehen liburuaren, lehen orriaren, lehen paragrafoaren, lehen esaldian. Hara!
|
|
2020
|
|
|
Poliziak izebaren berri bazuen aurretik ere, beste zenbait gertaeratan haren izena atera baitzen, eta horregatik deitu zioten" El perejil de todas las salsas" atxilotu zutenean. Eduki nuen
|
euskarazko
lehen liburua, irakurketa liburua, izebak oparitutakoa izan zen, Juan San Martinen Zirikadak. Berak ezin izan zuen umerik eduki eta ilobak asko maite gintuen.
|
|
2021
|
|
|
" Etxepare, jalgi hadi batura",
|
euskarazko
lehen liburu batua egokitua
|
|
|
Bernart Etxepareren" Linguae vasconum primitiae" inprimatutako
|
euskarazko
lehen liburuaren bertsio itzulpena egin du Xabier Amurizak euskara batuan, betiere Etxepareren airea eta edukia errespetatzen saiatuz, Bilboko Euskaltzaindiaren egoitzan. Bernart Etxepare idazle baxenabartarra, Sarasketan sortu zen.
|
|
|
ez batek bakarrik, noski, ezta beingo batean ere, askoren artean eta nekearen nekez baizik». Gogoeta horiek 1545eko Linguae vasconum primitiae
|
euskarazko
lehen liburuaren berrargitalpenaren hitzaurrean idatzi zituen, 1968an, Bernat Etxepare nafar independenteak idatzi zuelarik.
|
|
|
«Amurrion jaio nintzen, eta guztiz erdalduna zen garai hartan». Kontatu du nola politika kontuetan sartuta zeukan anaia zaharragoa, eta nola sartu ziren haren bidez etxera
|
euskarazko
lehen liburuak: «Hark markatu zuen bidea politikoki, liburuak erosten zituen, eta etxean bagenituen Euskalduntzen 1, 2 eta 3, eta Alfabetatzen».
|
|
2022
|
|
|
Xakeari buruzko
|
euskarazko
lehen liburua Jon Esturo eta Maximo Aierbe euskal presoek idatzi zuten, Soriako kartzelan 1982an. Hiru urtera argitaratu zuten.
|
|
|
Errealitatean, ez. Garrantzitsua da esatea Etxeparek
|
euskarazko
lehen liburua idatzi zuen moduan, Gure Irratia izan zela lehen euskarazko irratia. Mundu modernoan sartu zen lehena.
|
|
|
«Munduan ez da gauzarik hain eder ez plazentik/ nola emaztea gizonaren petik buluzkorririk;/ beso biak zabaldurik dago errendaturik,/ gizon horrek dagiela hartzaz nahi duienik». Erotismo aleak topatuko ditu euskal irakurleak gerora ere literaturaren historian, baina, adituek diotenez, Joanes Barolo ezizenaren maskarapean argitaratutako Falo zantarra (Elkar, 1988) da
|
euskarazko
lehen liburu espresuki erotikoa. Urteekin nabarmen luzatuz joan da zerrenda, eta bereziki aipagarria da Txalaparta argitaletxeak egindako ahalegina.
|
|
|
Eta hor agertzen da Monzon. Hari zor diogu, esaterako, Urrundik liburua, Mexikon argitaratu zena, eta gerraosteko
|
euskarazko
lehen liburua izan zena, eta, gero, urte batzuen buruan etorri zen Gudarien eginak».
|
|
|
Eta hor agertzen da Monzon. Hari zor diogu, esaterako, Urrundik liburua, Mexikon argitaratu zena, eta gerraosteko
|
euskarazko
lehen liburua izan zena, eta, gero, urte batzuetara etorri zen Gudarien eginak».
|
|
|
Bernat Etxepare, Garaziko Duzunaritzen sortua, Sarrasketa auzuneko plazan, apeza, Eiheralarreko erretore izan zen, eta Donibane Garazin Baionako apezpikuaren bikario jeneral.
|
Euskarazko
lehen liburua Bordelen inprimarazi zuen1545 urtean, Linguae Vasconum Primitiae, hots euskararen hastapenak. Poema liburua da, prosazko hitzaurre labur baten ondotik 15 olerkiz egina:
|
|
2023
|
|
|
Asmakari handiak egin ziren XV. mendean, eta horien artean inprentarena, gurean
|
euskarazko
lehen liburuaren plazaratzea ekarri zuena. Baina une histo rikoak ere azpimarratzekoak dira, alegia penintsula batzeko nahikeria ezkon tzen bitartez.
|
|
|
Liburu gisa lehen aldiz argitaratu zirenean, 1925ean Gregorio Mujikaren eskutik, bigarren edizio bat atera behar izan zuten 1927an. Horrelako zerbait gertatu zitzaion
|
euskarazko
lehen liburua izango da ziurrenik. Fernando Amezketarra bertsolari txitxar bizizale eta zirtolariaren izpirituaren ordezkari gorena bihurtua zen.
|
|
|
1545,
|
euskarazko
lehen liburua: Lingua Vasconum Primitiae.
|
|
|
—Bernart Etxepare 1480 inguruan jaio zen Nafarroa Beherean, Garaziko eskualdean, eta berak idatzi zuen Linguae Vasconum Primitiae,
|
euskarazko
lehen liburu inprimatua, 1545ean Bordelen argitaratu zena. Nafarroako Erresuman 1512tik aurrera izandako gerra eta istiluek bete betean harrapatu zuten, eta, bere poemetako batean dioenez, preso ere egon zen Biarnon, Nafarroako erregeak aginduta.
|