|
2000
|
|
|
Baina, batez ere, guztiek jakin bezate: euskarak Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz,
|
euskara
galduko balitz, bai ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
|
Lemus au Lemoiz dezue. Ta erri txiki ontan
|
euskera
galtzen ikusten du. Ortik negarrata narda.
|
|
|
Nazio edo etnia identitatea kidetasun andana konplexua dela onartzen badugu, aise ulertuko dugu Txillardegiren mezua. Kidetasun elementu horien artean, euskalduntasunaren adierazlerik markatzaileena hizkuntza den neurrian,
|
euskara
galtzen denlekuetan beste naziotasun sentimen bat nagusituko da nortasun alienazioaren buruan.Honek ez du, haatik, Ipar Euskal Herriko eta beste hainbat tokitako fenomeno hauukatzen: hizkuntza nagusia euskara izanagatik (euskaldun peto petoa edo euskaldunelebiduna, adibidez) nazio kidetasunaz espainol edo frantses sentitzea, alegia.Zoritxarreko, kari?
|
|
2001
|
|
|
Bermeo Mundakako euskarari buruzko lana plazaratu ostean Lekeitio Ondarroakoa prest daukan Eneko Barrutiak ere hori bera aipatu du: " Lotura handia egon da gai askotan, Zierbenan
|
euskara
galdu arren badaude Lekeition moduko berbak, orain, ez dakit nork nori eragin dion". Harremanak maileguak eragiten baititu, alabaina, zenbaitetan hiztegigintzan akatsak sumatzen ditu Barrutiak:
|
|
|
Geroetan ere euskaraz egin zen Araban. Hala ere, inguru askotan eta Trebiñon batez ere,
|
euskara
galduz joan da. Izan ere, administrazioa bera, Burgosen menpe egoteak asko oztopatu izan du egoera.
|
|
|
1968koideia berrien eta Hegoaldeko errefuxiatuen juntaren eragina nabaritzen zen orduanIparraldean:
|
euskara
galtzear zela,, euskarazko irakaskuntza ezberdin eta publikobaten, eta aldi berean Hizkuntza Batuaren. Lafitteren auhenengatik!?
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako,
|
euskara
galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
Orain arte, eta oraindik,
|
euskara
galtzen ikustera ohitu gara Ipar Euskal Herrian, ez aurrera ez atzera egiten Nafarroan eta urrats batzuk ematen EAEn, Estatutuak etaEuskararen Legeak eskaintzen dituzten aukeren eta Gasteizko Jaurlaritza osatzen zuten alderdien arteko adostasun politikoaren araberako urratsak, beti ere euskalgintzaren" aurrera egiteko" lan eskergaren ondorioz.
|
|
|
Dioten" euskal gatazkaren" muina bihurtua zen gasna, eta partikulazki ardi gasnaren inguruan eramaten ziren eztabaidak, borrokak eta aterabideak. Esnearen prezioaren apaltzea, haragiaren kutsadura, erremedioen gastuak, hobekuntza genetiko sailak,
|
euskararen
galtzea baino zarata handiagoarekin, deitoratzeko manifestaldiak antolatzen ziren, letxeria okupazioak, gehienek irratien bidez hurbiletik segitzen genituenak. Tokian tokiko arrazen –ederrak baina agorrak... – eta animaleko errapeak zituzten nonbaitetik ekarri azienden aldekoak eta aurkakoak ere, lakonikoki, aharratzen ziren Herriko Plazetan, erreboteak odolez ttakatzeraino, mahaietan patxaran botilen hutsak baizik ez zituelarik kalapitariak bereizten, eta mozkorrak hondarrak baketzen.
|
|
2002
|
|
|
Aspaldidanik esan da euskara mendialdean babestu zela, eta Erribera alde horretatik
|
euskarak
galdutako leku bezala ikusi izan da. Ikuspegi hori bultzatu da Gipuzkoa eta Bizkaitik ere.
|
|
|
LITERATURAREN LORALDIAN,
|
EUSKARA
GALTZEN
|
|
|
Funtsezkoa zen hurrengo galdera ere, antza denez, herri xehea
|
euskara
galduz omen zihoan-eta, nahiz eta azkenaldi hartan euskal literaturak gorakada handia egin izan. Eta ea zergatik literaturaren loraldiak euskara bizia indartzeko ondore hoberik ez zekarren jakin nahi zuen Bengoetxek.
|
|
|
Gure eritxiz;
|
euzkera
galtzen ba" dogu, eztogu euzko gogorik berpiztuko, ezkara azkatuko.
|
|
|
Gauza bakanik ba da lur ganian... Euzkeltzale gustijok
|
euzkerea
galdu agiñean dala ta, bere alde estu ta larri alak eta lerrak egiten diardugun bitartian, erdeltzale buru ariñak euzkerea eztala ilgo pozez esaka eztira aspertzen. Euzkeltzaliok buru lausoz gabiltz, antza.
|
|
|
diru konturik tartean ez balego, ez litzateke hobea izango eskolak beste hizkuntza batean ematen diren ikastetxe batera bidaltzea umea? Horrela, etxetik duten
|
euskara
galdu gabe, eta ahuldu gabe ere, beste hizkuntza baten ikasteko gai izango lirateke.
|
|
2003
|
|
|
Eta eransten zuen: "
|
Euskara
galdu izanaz damutu nintzen".
|
|
|
Baina horrela izanik ere, badirudi Erromantzatua, Gazteluberri eta Nabaskozeko ibarraren zati handiena izan zirela
|
euskara
galdu zuten lehenengo eremuak, XIII. eta XVI. mendeen artean. Geroago, XVI. eta XIX. mendeen artean Irunberrik, Urraul Beitik eta Urraul Goitiko hegoaldeak galdu omen zuten beren jatorrizko hizkuntza.
|
|
|
Eta zer da zuzen irabazi duzuena? Azken hogeita hamar urteotan irakurtzen dudana kontuan edukiz,
|
euskara
galtzen joan da zuen herri eta hirietan. Euskararen eta fusilaren ezkontzak euskararen muinetik urruntzen ditu jendeak behin betiko.
|
|
|
Beste hizkuntza guztiak elkarrekin nahastuak eta kutsatuak izan direla dio Kardaberazek, eta, aitzitik, euskarak zuzenean hitz egiten digula Jainkoaz.
|
Euskarak
galdu du, bai, neurri batean jatorrizko garbitasuna, eta hori euskaldunen lotsagarri da. Baina hiz  kuntza galdu, inondik ere ez da galduko, beti iraungo baitu
|
|
|
Sabino eta bere jarraitzaileen ustez, jatorrizko bizimodu kristau eta bertutetsu hori zeharo usteltzen dute, beraz, Espainiako beste lekuetatik etorritako maketoek. Fede eta ohitura garbien endekatzea ez ezik, horrekin estu estuki lotua dagoen
|
euskararen
galtzea dakarte. Hemen ere Aranak ordurako hamaika aldiz jorratu zen ildoari jarraitzen dio:
|
|
|
" [por una parte, se utiliza] como uno de los instrumentos argüidos por los territorios vascos frente a la corona como prueba de la independencia y nobleza originarias; por otra, se emplea el castellano para alejar del gobierno de ayuntamientos y juntas generales al pueblo vascófono". Diglosiari eusteak, zer esanik ez,
|
euskararen
galtzea ekarri zuen leku askotan. Baina galtze hori ez zen izan besterik gabe kanpoko indarrek eragina, baizik eta, neurri handian, euskal oligarkek beraiek ekarria, noblezia, burgesia eta kleroaren zati handi bat ere gaztelaniaren sustatzaile nabarmenak izan baitziren.
|
|
|
Baina, batez ere, benetan izutzeko modukoa da guztiaren muinean dagoen ideia nagusia, gutxitan espreski aditzera emana, baina jarraibide gidari gisa jokatzen ari den honako mezu suntsitzailea zabaltzen ari dela ikustea: deus ez da galduko Nafarroan
|
euskara
galtzen bada.
|
|
2004
|
|
|
Oraingoz, ez. Azpeitia adibidez oso herri berezia da euskarari dagokionez, hemen egonik ez dirudi
|
euskara
galduko denik. Errenterian eta beste hainbat herritan egoera bestelakoa da.
|
|
|
Euskaltzaletasunak, baina baita bertako euskaltzaletasunak ere. Lan gai hartu ditudan Nafarroako ibarrak XX. mendean
|
euskara
galdu zuten ibarrak dira, oro har esanda; salbuespen bakarra Esteribar inguruan dago, han oraindik entzun baitaiteke hegoaldeko goi nafarrera, baina gainerakoetan ez. Iaz ibili nintzen ni Txulapainen azken euskaldunen arrastoen bila, baina zoritxarrez iritsi nintzenerako hila zen azkena.
|
|
|
Nolanahi ere, kontraesanez jositako herri honetan, besterik uste duen soziologorik bada.
|
Euskara
galduta ere, lehengo lepotik burua, Elzoren hitzei bagagozkie: –Si un día los vascos dejáramos de comunicarnos en euskera no por eso dejaríamos de ser vascos.
|
|
|
Euskararik gabeko euskal sentierarik badagoela esatea, ez da asko esatea, elementu horren ordez beste elementu batzuk ageriko baitira halakoetan. Borondatearen eragina ez da ukatzen, horrenbestez eta besterik gabe, hainbat arrazoi tarteko,
|
euskara
galdua duelako edo. Euskal naziotasunaren partaide izan nahia beste eragile askoren baitan ere bai baitago:
|
|
|
Horregatik, galera honen berri eman nahi ez duen ispiluan hobe dugu ez begiratu, erdi egiak esanez zinezko egoera lakaripean gordetzen digulako delako ideologia horrek. Balegoke, horretaz gainera, gaur bertan
|
euskara
galtzen ari den hiztunen gainean zer esan franko.168
|
|
|
Hizkuntza funtzioen beste aitzin gibel bat ikusi nahi genuke orain. Euskaltzale gehienon begietan
|
euskarak
galduak edo irabaziak dituen funtzioen zenbatekoa baldin badago, bada zenbatekoaren aurretik funtzio horien zer nolakoa jartzen duenik. Zertan da, alegia, euskarazko funtzio komunikatiboen erropen maila eta adierazpen gaitasuna?
|
|
|
–Nafarroak ez du inoiz ezagutu oraingoa bezain egoera onik. Lehen euskara mintzo zen tokietan hizkuntza suspertzeaz gain, aspaldian
|
euskara
galdua zen tokietan ere euskaraz hazten ari dira gaur egun haur asko. Ikastolek izugarrizko indarra dute, begira Erriberan bertan, Tafalla edo Tuterakoaren adibidea, eta guraso askok euskara eskatzen dute eskola publikoetan ere.
|
|
|
Gehienek onartzen dutena da Sabino Arana izan dela euskararen eragile nagusia bere garaian (38). Aranak
|
euskara
galtzen ari dela egiaztatzen du, eus kara egiten denetan ere ez dela aintzakotzat hartua, hainbesteraino, ezen euskalduna arrotz sentitzen baita bere herrian, kasurako Gemikan (39). Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen beren hizkuntza ofiziala (41).
|
|
|
Umetan ikasitako
|
euskara
galdua zuen, eta gaztelera dotorean mintzatzen zen.
|
|
2005
|
|
|
Behin batean Ramon Armendariz «Mandingo»k, herriko batek, esan zidan «bazirela gutxienez 500 urte Artaxoan
|
euskara
galdu zela». Herritar gehien gehienek gauza bera sinesten dute.
|
|
|
Oso gutxitan antzematen dut euskal sortzaileen artean bere hizkuntza hautaketen irizpideei buruzko hausnarketarik. Gehiagotan nabaritu dut
|
euskara
galdu duten hainbat sortzaileek, hizkuntza nola edo hala errekuperatuz, bere erroetara egin duten bidaiaren testigantza.
|
|
|
Euskarara, berriz, ikastolatik atera nintzenean hurbildu nintzen.
|
Euskara
galtzen ari nintzenean. Orduan jabetu nintzen nire barruko zer edo zer garrantzitsuarekin lotzen ninduela euskarak.
|
|
|
Folk
|
euskara
galtzen ariden herriez esanohidugu, guztiz makur esan gainera, adinekohiztunek, besterikezdakitenez, euskalkiarieustendiotelaeta
|
|
|
Bestalde, asko dira euskaraz jakin dakitenak baina erabiltzeko maila nahikorik ez dutelakoan edo norekin hitz egin topatzen ez dutela
|
euskara
galtzen ari direnak. Bere hizkuntza ez erdoiltzeko aukera gisa aurkezten zaie Berbalaguna egitasmoa.
|
|
|
Uhaitzibar osoa euskaldun izeneko artikulua iruditu zait interesgarri. Txomin Peillen zuberotarrak idatzia, Biarno aldetik
|
euskarak
galdutako eskualdeak zituen aztergai.
|
|
|
Nahiago dut euskaraz mintzo den Euskal Herriazpiratua, Euskal Herri independente erdalduna baino.
|
Euskara
galduz gero, dena galdu dugu. Eta euskarari eusten badiogu, ni ziur nago goiz edo berandu lortuko dugula independentzia.
|
|
|
Nik, bestaldetik, Euskal Herriaren independentzia geure nortasunari eustearren nahi dut. Espainolen azpian bagaude,
|
euskara
galduko dugulako.
|
|
|
Batzuetan gerta liteke eztabaidaren bat, baina huskeriak izaten dira.
|
Euskara
galtzeko zorian dugunean, ezin dugu indarra elkarri erasotzen galdu.
|
|
|
Iragarle izatea zail da. Nik uste dut luzaroan Euskal Herri aren independentziarik gabe
|
euskara
galdu egingo dela. Zergatik?
|
|
|
" Nik uste dut luzaroan Euskal Herriaren independentziarik gabe
|
euskara
galdu egingo dela, ez delako beharrezkoa izango" izango. Ni Europako eta Estatu Batuetako unibertsitate nahikotan ibilia naiz, eta hizkuntzalari guztiek esaten didate gauza bera, hizkuntza beharrezkoa ez bada, galdu egiten dela.
|
|
|
Oso kezkatua nago honekin. Euskara guretzat kezka handia da, baina mundu zabalera begiratuz gero,
|
euskara
galduta ere, eskualde txiki baten kontua izango litzateke. Problema ekologikoa planeta guztiari dagokio.
|
|
2006
|
|
|
«Argi legunez argitu ziran [pizkundearekin] illunez zeuden/ Euskalerrikobidiak». Baina dena ez zen positiboa, hor zegoen
|
euskara
galtzeko arriskua ere.Oraindik, mamu bat bezala, arrisku bezala, txori harrapari bilakatuta KoldobikaJauregiren poemetan.
|
|
|
244 Unamuno-ri ere, antza, mintzaira zeltikook galtzea,
|
euskara
galtzearen pareko fenomenoa iruditzen zaio: haatik, haien galeraren arrazoiak ezin dira euskararen arrazoi intralinguistiko berak izan!
|
|
|
Tesiak badu bigarren parte bat, gutxiago aipatzen bada ere, ez gutxiago erreparatzekoa guretzat: euskal herri gogo edo izpirituak ez duela ezer galtzen
|
euskara
galduz, aitzitik irabazi bai, hizkuntza unibertsal bat eskura edukita; are, ez bakarrik euskal arrazarenak, baizik" euskararen izpirituak" berak bizirik jarraituko duela euskaldunen gaztelanian. Tesi bikoitz hau, gutxien gutxiena hartarakoxe zen Lore Jokoetako tribuna festaliarretik proklamatua, sozietateko eskandalutxo baten goragailuak are gehiago potentziatua, zenbaitek txalotu egin du (Bilboko sozialistek, Maeztu-k, etab.); hainbat eta hainbatek, gaur arte, gogotik errepikatu du (Ortega, etab.); euskaltzaleak jeneralean Unamuno-ren arrazoiari erantzun beharrean sentitu dira, argudioekin zein praxiarekin (S.
|
|
|
Egia esan, zaila da jakiten ia euskaldunak eskaileran gora edo behera doazen. Ustez, zaku horretan sar litezke euskara ikasten ari direnak, eta baita
|
euskara
galtzen ari direnak ere. Batzuk gora doaz, beraz, eta besteak behera.
|
|
|
–Euskalzuna: euskalduna" euskara duena" baldin bada, euskalzuna" euskara zuena" da, alegia,
|
euskara
galdu duena.
|
|
|
Testuinguru horretan abiatu da euskararen berreskurapen prozesua frankismoan. Guraso militante eta hiritar batzuek uko egiten diote
|
euskara
galtzeari. Gehienak ez dira baserritarrak, areago, askok ez dakite euskaraz.
|
|
2007
|
|
|
Europako hizkuntza zaharrena izanik, Eusko Ikaskuntzak, Euskal Herriko zein munduan zehar dauden euskal etxeetan euskara sustatzeko etengabe ari dira lanean. Eusko Ikaskuntza Elakrtearen ustez," euskarak bere aukeren kontzientzia izan behar du eta euskal gizarteak
|
euskarak
galdutako espazioak pixkanaka berreskuratzeko ardura", honen harira," Euskararen Nazioarteko Egunak (ENE) euskararen aberastasun kulturalean sinisten duten pertsona eta elkarteen atxikipena lortzea du helburu". Eusko Ikaskuntzak Euskararen Nazioarteko Eguna sortu zuen 1949an, hain zuzen ere, Eusko Ikaskuntzak Bayonan, Lapurdin, ospatu zuen VII.Batzarrean.
|
|
|
Belaunaldi hori, ordea, bi galerak osatzen dute: batetik,
|
euskara
galdu izana dago, aurrekoetatik jaso ez den hori berreskuratu nahia; bestetik, lotsa galtzea, sekula euskaldun izan ez direnak bertakotzeko ahalegina. Bi galera horien ondorioz, euskal eskolek ikasleak irabazten dituzte.
|
|
|
Ez nator bat inondik inora horrekin, hainbeste lan egiteko badugu, egiten ez dena eta benetan serio hartzen ez dena, eta horren ondorio dira neure ustez datu hauek. Motel ari da
|
euskara
galdu dituen eremu eta lurrak berreskuratzen, ezintasun handiagoekin aukerekin baino. Hori da 5 kale neurketa honen datuek adierazten dutena aurtengoan ere.❚
|
|
|
Gure
|
euskera
galdu ez dedin danok gaitezen saiatu.
|
|
|
Gure
|
euskera
galdu eztedin aspaldin dala sortue, Españik eta Franziak ere, edade ori eztue.
|
|
|
Gure
|
euskera
galdu ez dedin egin zagun102 alegiña, iz egin gabe egon ezkeroz103 torpetutzen da mingaña.
|
|
|
Gure
|
euskera
galdu ez dedin aspaldin dala sortue.
|
|
|
Toki izen baten esanahia ilundu edo ahazten denean, izena ere desitxuratu egiten da batzuetan, eta erdaratu beste batzuetan. Hala aldatu dira itxuraz euskal jatorriko hainbat toki izen, batez ere
|
euskara
galdu eta erdara nagusitu den eremuetan. Nafarroan Irunberri zaharra Lunbier bihurtu da; Lizarra zaharra, Estella.
|
|
|
|
Euskara
galdu duten neurrian, hiztunek hemen ere itxura berria eman diete sarri euskal izen zaharrei. Hala, Bernedo aldean, XVIII. mendeko dokumentazioan ageri diren Zubiaurre eta Bolinbide izenak, Zurrable eta Bolimbre bihurtu dira denborarekin.
|
|
|
" Late, lateto, gori gora".
|
Euskara
galduta egonik ere, gori gora hitzek euskal itxura garbia dute.
|
|
|
3 Amaren heriotzari aurre egin:
|
euskara
galtzeko arriskua. –Itzarkunde?
|
|
|
Hots, Franco jaio baino mila urte lehenagotik eta 1512ko Konkista baino bostehun urte lehenagotik aurrera. Zapalketa egon, egon dela, bistan da, baina zapalketa izan balitz
|
euskara
galtzeko arrazoi nagusia hizkuntza gutxi gorabehera batera galduko zatekeen Nafarroa osoan. Ez zen horrela gertatu:
|
|
|
Lehenengo fenomenoa aztertzeko, bi atal garrantzitsu daude begi bistan. Batetik euskarak bizi zuen atzerakada, etorkinen kopuru altuak euskaldunen proportzioa murriztu egin zuelako eta bizi zuen errepresioak eta mespretxu giroak
|
euskara
galtzera zeramatelako. Horrek ez du adierazi nahi, halabeharrez, euskal kultura idealizatuaren aurkako giroa zegoenik.
|
|
|
Apez erretiratuak izanez, ez zuten beraien makurrez kezkatuko zen familiarik, salbu Gexan Hiriartek Jean d’Amou bere semea. Galdutzat ematen ziren, arima eta gorputz, mugaz haraindiko
|
euskara
galtzen zihoan bezala, nehor arranguratu gabe, indiferentziarik handienean. Miren Altamirak Estevezen erranak baieztatu zituen:
|
|
2008
|
|
|
Hor zeuden Eusko Jaurlaritzako eta Nafarroako ordezkariak bai eta ere Paueko Prefeta. Kontseilu Nagusiko buruzagiaren aitzinean diagnosia hau egin zen, Ipar Euskal Herria lurralde euskaldunena zela (%30), baina
|
euskara
galtzen ari zela gazteetan. Hegoaldean hiztunak gazteago eta euskaldunago izanki euskal irakaskuntzari esker, Iparraldean hiztunak gazteago eta erdaldunago, euskararen aldeko egitarau baten faltaz.
|
|
|
(?) Nahiago dut euskaraz mintzo den Euskal Herri azpiratua, Euskal Herri independente erdalduna baino.
|
Euskara
galduz gero, dena galdu dugu. Eta euskarari eusten badiogu, ni ziur nago goiz edo berandu lortuko dugula independentzia?.
|
|
|
Galdu duguna euskara izan da, bai, euskaraz egindako bizitzaren tankera, eta galera ordezkapen horretan den dena galdu dugu:
|
euskara
galtzean gure herriaren kultura, historia eta lurraldea ere galdu baititugu. Orain, ordea, aurreko logikaren zentzu berean, galduak berreskuratzeko ahalegin honetan, ez dugu ezer askorik berreraikiko euskara bere berezko testuinguru kultural eta nazionalean geureganatzen ez baldin badugu.
|
|
|
Jakingarria litzateke, jakiteko modu bakarra Kalahorran ikertzea. Patxi Salaberri Zaratiegi adiskideak, bere doktorego tesian, Eslaba> aldeko> euskararen> keta.> Toponimiaren> bidez> (Onomasticon Vasconiae, 11) argitaratuan, bide intes garria markatzen du
|
euskara
galdutako eremu baten ikerketa dialektologiko alorrean. Arabako kuadrillen, haran nagusien eta eliz eskualdeen arteko ikerketa egin gabe dagoenetik, bakarrik aipatuko nuke Ganboa eskualdea.
|
|
|
Askoz hobe ikertuta dago Errioxakoa, Juan Bautista Merino Urrutiak eta bestek, Bizkaiaren Mendebaldean dagoen eskualde his torikoarena baino. Azkenengo
|
euskara
galdu zuena Gordexola zen, seguru asko, Kalahorrakoa zelako, lehen ikusi dugun bezala. Gainontzekoena ikertzeko, bi artxi botara jo behar da Santandereko elizbarrutia, XVIII. mendean sortua berau, Santillana del Mar eko klausurako monjen komentu baten dagoelarik tornu eta guzti, ikertzeko
|
|
|
Nire ustez, baina, etenik bako eta ekidin edo saihestu ezin den lehian dihardute. Lehia horretan
|
euskara
galtzen ez ateratzea da helburua.
|
|
|
Zaraitzu...), zeinetan euskara batuan irakasteaz gain, eskualde horietako
|
euskara
gal
|
|
|
Hortakotz 1893 hondarrean bozkarioz jakinarazten du Mauleko arron dizamenduko haurren eskoletan 1880tik 1893ra frantsesaren ezagutza zinez aitzinatu dela(. Le français au pays basque?, RB 3, XII). Ez da arran guratzen, noski, ea
|
euskara
galduz doan familian edo gizartean. Soldadogora joaterakoan euskaldun gazteak frantsesa jakinda joan zitezen nahi zuen Réveilek, eta, Ameriketara joatekotan, ez behintzat zerbitzu militarra egin gabe.
|
|
|
Euskalkia galtzen den tokian gaztelania edo frantsesa nagusitzen dira, ez euskara batua. Esaterako, Urdiainen (Nafarroa)
|
euskara
galtzen ari da, baina nagusitzen dena gaztelania da, ez batua.
|
|
|
Eta hau Iparraldean ikusi dugu oso argi: belaunaldi batean frantses hizkuntzak berea ez duen lurraldea irabazi du;
|
euskarak
galdu duen bera, hain zuzen ere.
|
|
|
Ibili badabiltza hegan beste hainbat zalantzazko galdera ere. Besteak beste,
|
euskarak
galdu egin dezakeela. Nazio planteamendu batetik begiratuz zatiketa mantentzera datorrela?
|
|
2009
|
|
|
Holakoak beti dira, ez dira lehenengo neurrian hartu behar, naski. Baserrian eboluzioa dago, mundu hau galtzen ari da nolazpait,
|
euskara
galtzen ari da, eta naturarekin bizitzeko eta aritzeko moldea ez da beti berdin bistan da.
|
|
|
Batetik, eskerrak eman egindako ekarpenagatik, eta bestetik, hona etorri eta euskara ikasi duten horien konpromisoa agerian jarri nahi izan dute oraindik ikasi ez dutenak anima daitezen. Bestalde, Korrikak ez ditu ahaztu nahi izan txikitan
|
euskara
galdu zutenak, ondoren ikasi eta euren seme alabei erakutsi dietenak.
|
|
|
Haurra zela
|
euskara
galdu zuenetakoa da Baionako Mixele Aguerre. Gero hasi zen poliki poliki berreskuratzen eta orain AEK ko langile eta eskolako irakasle da.
|
|
|
Jesus Mari ermuarrak ere bere lekukotasuna azaldu du bideoan. Ermutik Gasteiza joan zen bizitzera eta
|
euskara
galdu. Urteak pasa ahala berreskuratu du.
|
|
|
Filma pasatu eta gero nik entzun dudana izan da anitzek nire egoera bizi izan dutela: txikitan euskara genekien, gero eskolan frantsesez egin eta
|
euskara
galdu. Garai horretan familietan ez zuten kasu eman lanjer horretan.
|
|
|
Adibidez, 1662an, Fermin de Ulzurrun nafarrak Martin de Agoiz diputatuari bidalitako gutun batean zera adierazten da espreski:
|
euskara
galtzen ari zela eta galdu egingo zela are gehiago, gizarte urek bere bidetik (hots, indarrean zeuden gizarte antolamenduzko arauak bere horretan) jarraituz gero24 Horrelako informazio baliosa laugarren azterbide honetan kokatuko da. Ikerburu batek euskararen etorkizunari buruzko diskurtsoa zein izan den aztertzeko interesa izango balu, atal honetan aurkituko luke behar duen informazioa.
|
|
|
Euskara erabat baztertu ez bada ere, hileta elizkizunetako lexikoaren, espresioen eta fraseologiaren parte bat gaztelaniak eragozten du.
|
Euskara
galtzen ari da eremu hori ere, hiriaren presiopean.
|
|
|
Euskaraz mintzatzen diren gurasoak dituzten eta Ereduan ikasten duten ikasleek nabarmendu egiten dituzte idatzizko eta hitzezko hizkun" B" ereduko ikasleek
|
euskara
galdu egin dela adierazten dute, eta gizarte eremu berriak sortzeko beharra sentitzen dute. Horrez gain, norberaren erantzukizuna ere nabarmentzen dute, hizkuntzari eusteko eta hura hedatzeko orduan.
|
|
|
" Udan zehar, euskaltegira joan nintzenean, aurrerapauso handiak eman nituen; alabaina, egunerokotasunera itzuli nintzenean, nire maila berriz jaitsi zen". Talde horretako ikasle batzuek azpimarratu dute eskolatze prozesuan
|
euskara
galdu egiten dutela eta heldutasunean hizkuntza hori berreskuratzeko beharra izaten dutela.
|
|
|
" B" ereduko ikasleek
|
euskara
galdu egin dela adierazten dute, eta gizarte eremu berriak sortzeko beharra sentitzen dute. Horrez gain, norberaren erantzukizuna ere nabarmentzen dute, hizkuntzari eusteko eta hura hedatzeko orduan.
|
|
|
" B" ereduan ikasi duten ikasle batzuek gaztelaniaren inposaketa aipatzen dute, baita hizkuntza horren indarra beren eguneroko inguruetan:
|
euskara
galtzen ari den sentsazioaz mintzo dira batzuk. Euskara ikasteko ahaleginak egin behar direla onartzen dute, eta gaitzetsi egiten dute gizartean euskara horren gutxi erabiltzea.
|
|
|
16 Korrikaren leloa Ongi etorri euskaraz bizi nahi dugunon herrira izango da eta era horretan gogoan hartuko dituzte kanpotik Euskal Herrira etorri, euskara ikasi eta hura transmititu dutenak. Baita bertakoak izanda ere
|
euskara
galdu eta berrikasteko ahalegina egin dutenak.
|
|
|
purua da, esan beharrik ez dago. Euskal jatortasun eta garbitasunaren babesa dira mendiak berak 53.
|
Euskara
galtzen den lekuan, fedea ere galdu egiten da 54.
|
|
|
Aurrean Tomatito zegoen eta atzean Joaquín Rodrigo bera, baina hauek guztiak beste bizitza bateko kontu zaharrak dira. Ainhoa bera askotan saiatu izan gara Kalaka telebista saiora ekartzen, baina beti esaten digu
|
euskara
galdua daukala.
|
|
|
Munduko sistema politikoak, ordea, ez du hizkuntza horiek babesteko politika efizienterik, hizkuntz aniztasuna bermatzeko legeriarik. Glotofagiako testuinguru horretan, Frantziak eta Espainiak
|
euskara
galtzeko eta mugatzeko politikekin jarraitzen dute; euskararen hizkuntz politika nazionala eta burujabea debekatzen; euren estatu hizkuntzen kolonialismoa eragiten, euskararen lekuan espainiera eta frantsesa aldatzeko, euskal herritar guztiei euskararen osotasuna eragozteko bere lurraldean.
|
|
|
euskararen funtzioak asimilatzea, euskal komunitatea berrosatzen galaraztea eta erabilera ere eragoztea; adibidez, osasungintzan, lan munduan, hezkuntzan, administrazioan, hedabideetan eta abar luze batean. Horien kezka ez da euskaldunak bere etxean arrotz izatea,
|
euskara
galtzeko arriskuan jartzea. Euskaldunen hizkuntz eskubideak ezin baitira gauzatu beren dimentsio kolektiboa aitortu gabe.
|
|
|
Batetik, kanpotik heldutakoei, Euskal Herrira bizimodu hobearen bila etorri eta euskara ikasteko eta erabiltzeko hautua egin dutenei. Eta, bestetik,
|
euskara
galdu eta hizkuntza berreskuratzeko ahalegina egin dutenei. Pertsona horien ordezkari dira filmeko lau protagonistak.
|
|
|
Cuando la fuerza causa estado, la fueza es el derecho. Indarkeriaren apologia indarrezko egintza zuzenbide iturri bihurtzeko, erreparazio historikoa ukatzeko, euren hizkuntzentzat eskatzen dutena euskarari eragozteko,
|
euskara
galtzeko arriskuan uzteko, eta beren estatu hizkuntzen hegemonia Euskal Herrian inposatzeko. Horregatik, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, euskaraz ez dakiten Gobernuko lehendakaria eta Legebiltzarreko presidentea jarri, eta, menpeko hizkuntza eta hezkuntza politikak gehiago mugatu nahi dituzte.
|
|
|
Begi onez ikusten dugu eredu indartuaren garapena. Ipar Euskal Herriko gizartean
|
euskara
galdua da; karriketan ez da entzuten. Eskolak transmisioa bermatu behar du, eta horretarako eskaintza zabaldu behar da, oren kopuruan ere bai.
|
|
|
Erdara ikastera behartu gintuen. Askok
|
euskara
galdu. Batzuek berreskuratu eta beste askok ezin.
|
|
|
–Hemen gara euskarak salbatua izan behar duelako. Gure eguneroko bizian euskara erabiltzen dugu, baina sentitzen dugu
|
euskara
galtzen ari dela, eta, beraz, inportanta zen egun hemen izatea. Ofizialtasunak zerbait ekarriko du, agian.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako,
|
euskara
galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. (...) Egia ere da Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
XIX. mende hasieran, Humboldt jakintsuak berak ere huts egin zuen, zorionez huts egin ere? iragarle moduan, mende bukaerarako iragarri baitzuen
|
euskararen
galtzea. Etsipenaren aitzinean makurtu ordez, euskara hauspotu nahian erreakzionatu zuten herritarrak ere izan ziren, baita erakundeak ere.
|
|
|
Orain ere gure artean ohikoak dira nahigabeturik egiten diren galderak: nork ez du erantzuna bera ere inplizituki aldi berean emanez galdetu" iraungo ote du bizirik euskarak?"; eta zenbaitek zeharbiderik gabe errepikatu ohi du"
|
euskara
galtzeko bidean" dela. XIX. mendean eta XX.aren zatirik handienean ardura eta kezkaz beteriko larrimina eta etsipena erabat ulergarriak zirelakoan gaude, nabarmena baitzen euskararen atzerakada prozesua.
|
|
|
Eta testuok berridazten hasten da euskara batuaren argitan, horretan erre zituen azkeneko urteak. Baina, bestalde, eta kontraesana dirudi?, oharrok gaztelaniaz ematen ditu, filologoentzat ariko balitz bezala, beldur balitz bezala datozen belaunaldi berriek
|
euskara
galduko dutela, eta euskara adituen kontu hutsa izango dela.
|
|
|
Noiz galduko genuke betirako gure herriaren benetako oroimena?
|
Euskara
galduko bagenu; euskaldunon komunitatea desagertuko balitz.
|