|
2000
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta
|
hitz
egitetik?.
|
|
|
Bakeari buruz
|
hitz
asko egiten da, baina lortu ote genezake hizkuntza txikiagoak ukatuz. Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz.
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen azken
|
hitzetan
argi dio: Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu behar dela irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela, bai Nazio Batuen barnean diren herrien artean, bai eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
zeritzan artikuluan, non esaten zuen, besteak beste, Sabin Intxaurraga Eusko Jaurlaritzako Justizia kontseilariak gehiegi nahasten zituela gizabanakoaren eskubideak taldeko edo kolektiboekin. Baina, jurista izan beharra ote dugu ONUren sarrerako
|
hitzok
ulertzeko. Herriarentzat idatzia ez ote zen?
|
|
|
Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla; eta gizon emakumeek, beldur eta gabezia orotik aske,
|
hitz
egiteko askatasuna eta sinesmen askatasuna izango dituzten munduaren etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi;
|
|
|
Kontuan izanik Estatu Kideek, Nazio Batuen Erakundearekin elkarlanean, gizakiaren oinarrizko eskubide eta as katasunen begirune orokorra eta eraginkorra ziurtatzeko
|
hitza
eman dutela;
|
|
|
Kontuan izanik emandako
|
hitz
hori osotasunean betetzeko garrantzi handikoa dela eskubide eta askatasun horiek berdin ulertzea;
|
|
|
10 artikulua. Pertsona orok eskubidea du, berdintasun osoan, auzitegi burujabe eta alderdikeriarik gabean jendaurrean
|
hitz
egin eta zuzentasunez entzun diezaioten, nahiz bere eskubide eta betebeharrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketa penalak aztertzeko.
|
|
|
–Pluralismoa? aldarrikatzen dutenen alderdikoa den Bizkaiko emakume batek esan zuenez, euskara ikastea zaila omen da eta gainera ez omen da hizkuntza erabilgarria(, el euskera, es difícil de aprender y de muy poca utilidad práctica?, bere
|
hitzetan
). Ez da konturatzen edo ezin da konturatu, euskaldunok Frantzia eta Espainiaren arteko muga igarotzeaz bat, anaikiro agertzen garela euskarari esker.
|
|
|
Egile berak agertzen digunez, XV. mendearen azken aldera agertzen omen da notario protokoloren bat edo beste, epaiketako lekukoen
|
hitzak
euskaraz idatzirik; aldiz, herri askotan batzarrak euskaraz zein nafar erromantzez egiten omen ziren, baina agiriak idatziz jasotzea bigarren horretan egiten zuten. Hala dakar El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI (1981) liburuaren 218 orrialdeetan.
|
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi
|
hitzak
erabiltzen dituena. Beraz, hori irakurriz ez dago inondikako zalantzarik Lingua Navarrorum euskara zela eta ez beste.
|
|
|
Historian hain nabaria zen hutsune horri nolabaiteko konponketa bidea eman nahirik edo, Nafar Gobernuak Ley Foral del Vascuence sortu zuen, Aholku Kontseilua jarriz 1996ko martxoaren 11.ean, 135/ 1996 Foru Dekretuaren bidez. Urralburu presidente zelarik, honako
|
hitzen arabera
aurkeztua izan zen: –Aquellas Comunidades que, como Navarra, se honran en disponer en su patrimonio de más de una lengua, están obligadas a preservar ese tesoro y evitar su deterioro o su pérdida?.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz
|
hitz
egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera
|
hitz
egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
|
Ikusten duguna da: gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz
|
hitz
egiten dute, eta hori eragozten ez diete. Gramatikako Maisu famatu bat gure egunean zen, Latin gauzak ere Euskaraz erakusten zituena:
|
|
|
Gero hemen lotsa handiaz dakusguna: ez
|
hitz
egiteko eta ez elkar aditzeko, Erderazko eta Euskarazko nahaspila moldakaitz eta nazkagarri bat entzun ohi da.
|
|
|
Irakurleari aditzera eman beharrekoa dut, A. Kardaberazen testu hau,
|
hitzik
aldatu gabe, irakurketa errazteko, gaur egungo grafiaz jarri dudala. Bere grafiaren era jatorrean irakurri nahi duenak 1761 ean inprimatu zen liburu hartara jo du, edo nik neuk Euskararen ostarteak liburuko 53 orrialdeetan azaldu nuen jatorrizko erara.
|
|
|
Mendibilek han zioenez, bere hizkuntza euskara izanik, eskolan gazteleraz egitera beharturik zeuden, eta inor lerratzen bazen euskarazko
|
hitzen
bat mintzatzera, nahiz eta bularretik xurgatu zuen. Ama, aipatu. Madre, ren ordez, edo gurasoengandik ikasitako. Jaungoikoa?
|
|
|
XV), Nafarroako errege Santxo Azkarrak, Gaztela eta Aragoitik bere erresumaren mugak gordetzeko, adierazten du beste zenbait gazteluren artean nola eraiki zuen Treviñokoa ere. Hara
|
hitzez
hitz zioena: –... hizo en la Provincia de Alava el castillo de la villa de Treviño, y reparó y fortaleció más la villa de Victoria?.
|
|
|
XV), Nafarroako errege Santxo Azkarrak, Gaztela eta Aragoitik bere erresumaren mugak gordetzeko, adierazten du beste zenbait gazteluren artean nola eraiki zuen Treviñokoa ere. Hara hitzez
|
hitz
zioena: –... hizo en la Provincia de Alava el castillo de la villa de Treviño, y reparó y fortaleció más la villa de Victoria?.
|
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta
|
hitz
egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
|
Oraindik ohean etzanik, eta neska ezezagun hura ondoan zuela, disketeko azken artxiboa etorri zitzaion burura. Eiderren azken
|
hitzak
. Azken azkenak.
|
|
|
Hori da gure oilarrak duen dohaina. Edo zuena, zuzen
|
hitz
egin nahi badut.
|
|
|
Zast!, entzun zen auzoan, eta ondoren kexu txiki bat, ozenegi
|
hitz
egiten ez dakien oilarren batena edo.
|
|
|
Arrastia zen, eta hondartzako pasealeku hutsean zehar nenbilen egunkaria irakurtzen. Bost haietan erreparatu nuen, izan ere ahopeka ari baitziren
|
hitz
egiten, eta horrek harritu egin ninduen. Eta bat batean, Enniseko bidetik, Chrysler zuri bat azaldu zen, luze horietako bat, badakizue; eta hondartza parean jiratu eta bere barrutik bi tipo irten ziren.
|
|
|
Argi zegoen kontrazeinuren bat bazegoela, baina zein? Logelatik bueltaka hasi zen, buruan makina bat
|
hitz
zirimolaka zebilzkiola. Eta orduan... zergatik ez?
|
|
|
Eta orduan... zergatik ez?
|
Hitz
bat etorri zitzaion burura, guztietatik sinpleena: Connemara.
|
|
|
Botoia zanpatu zuen, eta ordenagailuak ohiko zaratatxoak egin zituen, esan nahi zutenak kontrazeinuko
|
hitza
zuzena zela.
|
|
|
Itsaso bortitzak bidetxo bat aurkitu zuen, antza, lehorrean barneratzeko, eta orain hemen nago, bi itsasoen arteko lurmutur honetan eraikitako etxetxoan. " Itsasoa eta lurra bat egiten diren hartan, han urrutian, bakardadean, galdu Irlandan...", hauxe da Breschiren musikak eta Jose Anjel Irigarairen
|
hitzek
diotena, eta hortxe nago ni.
|
|
|
Eta asko lasaitu ninduen beste zerbait ere egin zuen, ordurarte ez Rocíok, ez Jabik, ezta Txemak berak ere hain era benetakoan lortu ez zuten zerbait: nire izena aipatu zuen behin eta berriro, bost hizki horiek gozatuz bezala, Eider
|
hitzaren
txoko guztiak deskubrituz bezala, eta Eider, Eider esaten zuen bitartean egia bor borka jaurtitzen zuten bi begi horiekin egiten zidan so.
|
|
|
Esan zidanez, Dingleko atentatuaren egunean ere nirekin jator
|
hitz
egin besterik ez zuen nahi. Nahiko tristatuta itzuli zela etorritako bidetik, nire erantzuna ez zitzaiola asko gustatu, zakar jokatu nuela berarekin.
|
|
|
Almohadari nola heltzen zion, arnasa pausatua... Geroago, itzartu denean, bere keinu, irribarre eta
|
hitz
guztiek Jabi zekarkidaten gogora.
|
|
|
Eta nik baietz esan diot. Ez dakit ze
|
hitz
erabili dudan baiezkoa emateko, berbok berez egin baitidate ihes eztarritik, eta beraz ez dut aukerarik izan nire erantzuna gramatikalki zuzena zen frogatzeko.
|
|
|
Eta Txemak bozkarioz jarraitu zituen Eiderren disketeko
|
hitzak
, geure buruen gainetik dagoen jainko txiki batek lurtarron ibilerak jarraitzen dituen legez. Hura zoragarria zen.
|
|
|
" Ai gure Urko polita!", entzuten zuen orduan bere amaren ahotsa," zu Lutxiren alabarekin ezkonduko zara, ezta?". Ginekologoak esan baitzion jaiotzear dauden izakitxoek ederki jasotzen dituztela kanpoko hotsak eta ariketa ezin hobea dela tripa potoloari
|
hitz
egitea, frogatuta omen dagoelako etorkizunean haurraren erreflexu psikosomatikoak gehiago garatzen direla. Edo antzeko zerbait.
|
|
|
Ez dira guk ezagutzen ditugun ijitoak, noski, ezpada ilehoriak eta begi urdinekoak. " Tinker" edo, zuzenago (aurreko
|
hitz
hori iraintzat baitute)," traveller" deitzen dira hemengo ijitoak. Eta beno, hasiera batean beldurrak jota egon naiz, sartu ala ez zalantzan.
|
|
|
alkohola eta amodioa. Eldarnioa,
|
hitz
batean. Berak ere inoiz izandako droga.
|
|
|
Antza, Txemak berak eskatu zion, nahiz eta horretaz konturatu ez. Tabernariak aitortu zuen ez ziola Txemari piperrik ere ulertu; soilik noizean behinka altuegi esandako" Aidar" edo" Ider" edo antzeko zerbait, eta noski, azken uneetan behin eta berriro errepikatu zuen" Connemara"
|
hitza
.
|
|
|
Baina ez dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz
|
hitz
egin nahi nizueke orain. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
|
Txema sukaldera joan zen, une hartan hutsik zegoelako eta ez zuelako gogorik ordenagailuko pantailan azalduko zitzaizkion
|
hitzak
(eta gutxiago hitz horiek sortuko zioten ohiko zirrara) inorekin konpartitzeko. Jakinda, gainera, Eiderren krudelkeria ikaragarria ari zela izaten, eta horren ondorioz Txema sarritan hasten zitzaiola maldizioka neskalagunari, mekauenka hormak eta mahaiak kolpatuz.
|
|
|
Txema sukaldera joan zen, une hartan hutsik zegoelako eta ez zuelako gogorik ordenagailuko pantailan azalduko zitzaizkion hitzak (eta gutxiago
|
hitz
horiek sortuko zioten ohiko zirrara) inorekin konpartitzeko. Jakinda, gainera, Eiderren krudelkeria ikaragarria ari zela izaten, eta horren ondorioz Txema sarritan hasten zitzaiola maldizioka neskalagunari, mekauenka hormak eta mahaiak kolpatuz.
|
|
|
Botoia sakatzeaz batera, ordenagailuaren memoriak itzartu berriaren kexu soinua jaurti zuen, eta ondoren betiko
|
hitz
teknikoak agertu ziren pantailan. " Win" idatzi, return tekla zapaldu eta testu prozesadorearen programara sartu zen.
|
|
|
" Emakume kontuak, beraz". Ordura arteko elkarrizketa osoa hiru
|
hitz
horietan laburbildu zuena Txemaren lagun berrietako bat izan zen, Legg, hiruretatik zaharrena. Koadrodun txapel bat zeukan jantzita, eta" emakume" hitza aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari.
|
|
|
Ordura arteko elkarrizketa osoa hiru hitz horietan laburbildu zuena Txemaren lagun berrietako bat izan zen, Legg, hiruretatik zaharrena. Koadrodun txapel bat zeukan jantzita, eta" emakume"
|
hitza
aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari. " Ez lizuke horrek buruhausterik sortu behar, motel.
|
|
|
" Neuk!", bota zuen Txemak dudazko une baten ondoren, esandakoa laster zuzenduko zioten susmoaz. Hiru irlandarrek txundiduraz begiratu zioten Txemari, txakur bat arraunean ikusten duenak bezala, eta Clay bibotedunak hartu zuen berriro
|
hitza
: " Mozkorti bi hauek badakite, eta ez zait ardura beste batek ere jakitea.
|
|
|
hondartzan geundela gertatu zitzaidan lehenengoz, handik aurrera sarritan errepikatuko zela oraindik ez nekienean. Txemak itsasoa eskaini zidan, eta nire gaztetasunean ilusioz hartu nituen bere
|
hitzak
. Baina gero izarrak etorri ziren, eta zenbait opari are eskuraezinago.
|
|
|
Irakurri egingo baitzituen eguneroko hartan idatzitakoak, baina sentitu... Eiderren
|
hitzek
, azkenean, ez zioten ezer berririk emango: neskak urtebete lehenago bizi izandakora hurbildu beharra zegoen, berak deskribatutako bide eta herriak aurkitu, eta gehiago:
|
|
|
Eta orduan, segundotxo bat beranduago, ez zion esaldi gorrotagarria errepikatu. Aitzitik, Eiderren
|
hitzak
jabetu ziren pantailatxoaz: " Hau da, beraz.
|
|
|
Badakit hilda dagoela, kauenzotz, baina bere azken irudia aurkitu nahi dut Irlandan, falta zaidan irudi bakarra.
|
Hitz
goxo bat nahi dut bere egunerokotik, azken agur maitagarri lez uler dezakedan zerbait.
|
|
|
Izkiriatutako azken orrialdean ireki zuen. Boligrafoa hartu eta, maitearekin gurutzatutako
|
hitzak
ahaztu ezinik, zera idatzi zuen:
|
|
|
Modu horretan utzi nuen atzean Dublin. Gidaria
|
hitz
eta pitz ari zitzaidan, eta akademiako garaietatik geratzen zaidan ingeles apurrarekin erantzuten nion, begiak leihatilaren bestaldeko tonuetan galduta nituela. Halaxe heldu nintzen atzo Kilkenny izeneko hiri txikira, beste edozergatik baino ezagunagoa dena izen bereko garagardoagatik.
|
|
|
Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit, oso gutxitan gertatzen dela. Holakoetan serio mantentzea izan da berak erabili duen teknika,
|
hitzik
ez egitea eta begirada errepidean galtzea. Azkenean gidariak aspertu egiten omen dira.
|
|
|
Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema
|
hitz
egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen hura ezagutzeko.
|
|
|
Turismo bulegoko eskaileretan jarrita zegoen, ordenagailua altzoan eta begiak ilargi betea baino borobilago.
|
Hitzak
irakurtzen baino gehiago pantaila irensten ari zela ematen zuen.
|
|
|
Errazagoa zatekeen berarentzat, Dublinen egin bezala, kontrazeinua aurkitzeko ahalegina egitea, esate baterako" O’Brien’s" sartzea, eta gero" Abbey"
|
hitzarekin
saiatzea, eta azkenean Eiderrek aukeratutako hitza" Holiday" zela deskubritzea. Eta hori jakinda, izen bereko aterpetxera joan eta logelaren lasaitasunean hirugarren artxiboa irekitzea.
|
|
|
Errazagoa zatekeen berarentzat, Dublinen egin bezala, kontrazeinua aurkitzeko ahalegina egitea, esate baterako" O’Brien’s" sartzea, eta gero" Abbey" hitzarekin saiatzea, eta azkenean Eiderrek aukeratutako
|
hitza
" Holiday" zela deskubritzea. Eta hori jakinda, izen bereko aterpetxera joan eta logelaren lasaitasunean hirugarren artxiboa irekitzea.
|
|
|
Ez. Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela,
|
hitz
gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman.
|
|
|
Ezerk poztekotan, horrek poztuko zuen.
|
Hitzak
apaintzen ibili barik, egunkariek puta deitzea bere izandako neskaetsaiari. Horrek emango zion poza eta, nola edo hala, arrazoia.
|
|
|
Ez zen beste galderarik, agindurik, erreberentziarik edo purtzileriarik egon. Ordenagailuak baiezkoa eman zion, eta ingurumarietan galdu barik, begietara bota zizkion disketaren barruan urtebetez gordeta egondako
|
hitz
haiek. Arma bat bezain zorrotza izan daiteke, askotan, egia.
|
|
|
Zerbait idatzi behar eta, aurreko
|
hitz
horiek idatzi ditut Derryri buruz. Baina zer uste duzu, Bitakora, asko inporta zaidala Derry txukuna den edo ez?
|
|
|
Larregi iruditzen zitzaidan hiru eguneko tartea berarekin egon barik. Heldu naizenetik, eta aireportuko lehen kontaktua alde batera utzita, telefonoz baino ez dugu
|
hitz
egin, eta Txemak ez du merezi niregatik sufritzea.
|
|
|
Ralphi deitu diot urte berri ona opatzeko. Egia esan, astean hirutan edo
|
hitz
egiten dugu, beraz Ralphi deitu diodala esatea ez da albistea, ez behintzat eguneroko honetan agertzeko modukoa.
|
|
|
Ralphekin
|
hitz
egin dut. Esan diot haurdunaldiarena, eta abortatzearen aukera eman dit.
|
|
|
Ralphekin
|
hitz
egiteko ahaleginetan nabil egun guztian. Eguerdian deituko nuela agindu nion, eta ez dut harrapatzen.
|
|
|
Goizeko seiak dira. Laster noa lanera, eta harantz irten baino lehen ari naiz ordenagailuan Bitakora honen azken
|
hitzak
idazten. Zure azken eguna ere bada, beraz, Bitakoratxo.
|
|
|
Hortera samarra irudituko zaizu, Bitakora, baina bertso zahar bat daukat hautatuta bart gauetik, azken
|
hitz
hauen apaingarri edo jartzeko. Elizanbururenak dira, beraz ez naiz ni horteradaren erruduna:
|
|
|
Eta berdin Ralphen irudia ere, dena sutara. Irlanda
|
hitza
ere bai. Dena, hitz bat salbu:
|
|
|
Irlanda hitza ere bai. Dena,
|
hitz
bat salbu: Rocío.
|
|
|
Inoiz ez dut izan hain korapilo ikaragarria saman. Ezin nuen
|
hitzik
egin, ezin nuen negarrik egin, joder, ezin nuen ezer egin. Berari begira egon naiz orduan, baina ezin nuen gehiago eta estu besarkatu dut nire gorputzaren kontra, musuz betetzen nuela.
|
|
|
" Rocío"
|
hitzaren
grafian ere erreparatu zuen. Marra zuzenak ziren denak.
|
|
|
Bere ohean etzanik, Txemaren logelako neskak nabarmen entzun zituen komuneko kexu haiek. Erabaki zuen ez ziola tipo zikin hari aurpegira begiratuko, ezta berarekin
|
hitzik
gurutzatuko ere.
|
|
|
Bai, interesgarria da, edo nahi bada exotikoa, kanpokoek gutaz pentsatzen dutena ezagutzea, eta alde horretatik ikusita Txemak pozik jarri zituen martxan bere zenbait neurona (larregi ere ez, topikoez
|
hitz
egiteko aski baitira dozenatxo bat edo). Aberasgarria da norberaren herria perspektibaz ikustea.
|
|
|
Holakoetan ez zitzaion pentsamendu positiboegirik etortzen. Jakin bazekien Eider bat bateko bidaia hura prestatzen ari zela, baina gonbidatu ere ez zuen egin, ezta
|
hitz
laurden bat ere, berarekin joan nahi zuen galdetzeko. Ezertxo ere ez.
|
|
|
Jabik aise egiten baitzuen bere buruari proposatzen zion guztia: pisua erosi eta Tereren ama limurtu (batek daki zelako amarruak eta
|
hitz
ederrak erabili zituen horretarako), lagunak aurkitu mozkortzeko gogoa zuenean, eta, azken batean, bere bizitzaren jabe izateko balio zuten hariak gogokoen zuen eran mugitu.
|
|
|
" Neptune"," Railway"," Sugan". Munduko gauzarik zirraragarriena zen pantaila
|
hitzez
nola betetzen zen ikustea, artxiboa irekita zegoen seinale ezin argiagoa. Eiderren usaina ere dasta zezakeela iruditzen zitzaion.
|
|
|
Kilikagarria izan da Rocíoren
|
hitzak
entzutea," zuri beha nago". Gehiago oraindik bolbora guztiak piztu dituen" duela asko" hori.
|
|
|
Aurreko esaldi hori idatzi nuenean, Cashelen, luze
|
hitz
egin genuen Rocíok eta biok. Eta ez dakit zelan, agian kontatzeko gauza gutxiegi izatearen beldurrez, Irlandara etortzean bururatu ere egin ez zitzaizkidan arrazoiak bota nizkion bidaia hau justifikatzeko.
|
|
|
zuri beltzeko bulegoa utzi eta arrotza izango zen nonbaitera abiatzea, izkinako ilehoriarekin enrollatzea opatuko zion inor aurkituko ez zuen mendi partera, gizakiak bertan trumilka Txema aise irentsiko zuen New York, Bombay edo Mexikora. Oroitzera gonbidatzen zuten hormak botatzea geratzen zitzaion, kaleak apurtu, gomuta izpi bat ekartzen zioten oheak,
|
hitzak
, eskaparateak, katiluak, portuak, datak, hondartzak, prakak, ondoko herriko jaiak, abestiak... eta mundu bat eraikitzeko nahikoa ziren bost hizkiak ere erre. Eider, eta berarekin batera unibertso oso bat erre.
|
|
|
Hormak bota.
|
Hitzok
esatea bezain erraza balitz horma horien atzean gordetzen den ñabarduren mundua deuseztatzea, inora begiratuta oroipenak bere hariari segitzeko gonbita luzatuko ez balu... Baina ez da horrela, eta Txemaren begiak lurrera zuzenduko balira bertan aurkituko lituzke Eiderrekin trivialean jokatutako orduak, hori bezain oroitzapen txepela baino ez bazen ere.
|
|
|
–Ulertzen dut. Guri ere arraroa egiten zaigu, ez dakit hori den
|
hitzik
egokiena baina. Ez hainbeste hasierako kolpean, baina orain badirudi entzuten dudan guztiak Eiderrekin duela zerikusia.
|
|
|
–Ez dakit zer esan. Normalean animo
|
hitzak
neuk entzuten ditut... Baina istripuak egunero gertatzen dira, dozenaka gainera; eta hau, Eiderrena, beste bat izan da.
|
|
|
Jode, hainbeste kopla! Zergatik ezin ote zuen Eiderren amak diskutitu gabe
|
hitz
egin, edozein pertsona normalen era berean. Entzun behar direnak...
|
|
|
Musikaren atalean ere geldiune bat egin zuen. Honek ere oroitzearen kronika fidela eraiki zion minutu gutxitan, eta nostalgiaz gogoratu zituen jairik jai ibiltzen ziren denbora haiek, bafleen ondoan eurak ere rock radikal baskoaren parte zirela sinetsi nahirik; eta batez ere sinetsi nahirik eztarria urratu arte botatzen zituzten
|
hitz
eta mezu haiek beraien soinu banda osatuko zutela bizi ziren artean. Eta musika lasaiagoa ere hantxe zegoen, biak bakarrik zeudenerako; eta azken denboretan Eiderrek hainbeste gozatu zuen beste musika hura ere, zelta alegia.
|
|
|
Berez, gelara sartu zen unean ikusi zuen, hantxe, ohearen ondoko txoko batean. Eskutitzak ziren, Txemak sinatutakoak guztiak, oraindik erlazioa esperantzazko
|
hitzetan
finkatu behar zen garaietako gutunak gehienak, eta beste zenbait handik eta hemendik bidalitakoak. Bakarra irakurtzera iritsi zen Txema, ikaragarrizko lotsa eman baitzion jada ia ezagutzen ez zuen antzinako mutiko hark idatzitakoekin aurrera jarraitzeak.
|
|
|
Bakarra irakurtzera iritsi zen Txema, ikaragarrizko lotsa eman baitzion jada ia ezagutzen ez zuen antzinako mutiko hark idatzitakoekin aurrera jarraitzeak. Eskutitzak idatzi zituena bera ez balitz ere, dudarik gabe jakingo zuen gazte txoropito baten eskutik irtendako
|
hitzak
zirela promesaz eta eternitateaz betetako izkribu haiek.
|
|
|
Guztietatik lehenbizikoa aukeratu zuen. Aparailuaren memoriak segundo laburrez lan egin ostean, pantaila
|
hitzez
bete zitzaion.
|
|
|
Hemendik aurrerako artxiboak kontrazeinuen bidez gordeko ditut. Badaezpadan, inoiz
|
hitz
gako horiek ahazten baldin baditut, lo egin nuen aterpe bakoitzaren izena edota jabearena direla gogoratu."
|
|
|
Frogak behar dituenak, aski du kontakizuna irakurtzen hastea. Plazer hori minutu batzuez atzeratu nahi duenari, berriz, ondoren zer topatuko duen adieraziko diot
|
hitz
gutxitan, aho-gozagarri.
|
|
|
edan, edango zutela, eta ahal zen heinean arazoak ahaztu ere bai. Eta
|
hitz
egin ere nahikoa eta aukeran, baina horrek ez zuela Txemaren eguneroko tristura lausotuko, ezpada alderantziz, zeren pena hori eragiten zioten oroipenak izan baitziren hizpide garagardoz betetako arratsaldean, eta modu horretan Eiderren irudia berritu eta berpiztu baino ez zutela egiten. Esana zion Jabiri, eta honek ulertu ziur aski, baina Txema zen berbetan jo eta dale ibiltzeko beharra zuena.
|
|
|
Eta bera ere Eiderrekin bidaiatzen ari zela iruditzen zitzaion, Euskal Herritik irteterakoan baino hurbilago sentitzen baitzuen bere neskaren presentzia. Gero eta hurbilago nabaritzen zituen, era berean, Eiderren keinuak, irriak,
|
hitz
egiteko erak. Egunerokoa irakurtzearen esperientzia zoragarria bezain mingarria egiten zitzaion. Alde batetik Eider ikusten laguntzen ziolako, bizirik, Irlandara joan zeneko ilusio handiarekin; eta iruditzen zitzaion Eider bera ari zela hizketan egunerokoaren barrutik, eta horrek gehiago laguntzen zion Txemari oroitzen, xehetasun ia ahantzietan barneratzen, eta gero eszena konkretuagoetara jotzen, eta egun osoak gogoratzen.
|
|
|
Jabi ez bazen, baina hori beste kontu bat zen. Parrandarako eta ondo, eta futbolaz edo sexuaz
|
hitz
egiteko. Baina arazoak inork ez zituen hobeto ulertuko Eiderrek baino.
|
|
|
Eider segituan hasiko zen amaitzeko tankerarik ez zuen zerrenda luzea botatzen, arrosarioaren moduan, Kubatik hasita Sri Lankan arnasa hartzeko lehen geldiunetxoa egin arte, eta hortik Cabo Verdera, eta gero Madagaskar edo Tibetera, edo Korsika zein Poloniara. Eta zerrenda horretan, erdi ostenduta, Irlanda ere aipatuko zuen, oraindik
|
hitz
haren atzean zer gordetzen ote zen erreparatu gabe. Eta beraz grina hori oraindik piztu gabe.
|
|
|
—Halakoa da guti batzuetan amorioa —eta,
|
hitz
haiek erranik, halako tristura eta halako malenkonia batekin so egin zidan amak, su tipi batek, ustekabean, marmolaren bihotza hartu eta bere begi haiei lurruna balerie bezala, eta adierazi nahi izan balit bezala, halatan, ezen ez zela hura bere kasua, nahiz eta amestu behin baino gehiagotan egin izan zuen.
|
|
|
Baina, kontu hartan nenbilela, ongi egin ote nituen kontuak? Izan ere, nengoen tokian nengoela, ez al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki
|
hitz
egitea. Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko?
|
|
|
Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko? Ordea,
|
hitz
egin nuen, eta ausartki hitz egin nuen gainerat. Heroi tipi bat ote nintzen, bada...?
|
|
|
Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko? Ordea, hitz egin nuen, eta ausartki
|
hitz
egin nuen gainerat. Heroi tipi bat ote nintzen, bada...?
|
|
|
Bazkalondoan kondenatuen ziegarat eramanen haut, non egun batez egonen baihaiz, eta ogia baizik ez duk izanen janari, ura edari! —eta
|
hitz
haiekin batean, Mattin ikusi nuen, anaia, eskuek betartea estaltzen ziotela, irria atxik ezinik, ezin hobekiago erakusten zidalarik, gisa hartan, ezen batzuen zorionak bertzeen zorigaitza duela sorburu eta iturburu.
|
|
|
Baina itzul nadin aitaren erran hartarat: " Hori bakarrik falta zitzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta
|
hitz
haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua zegoela eta gaztelau tropek inguraturik zegoela, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari buru egin beharrean, nola egin baitzioten bere bi anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balen... Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
|
|
Berehala eman zizkidan osabak argibideak: " Izan ere, nik ere ez diat komunionean sinesten... zeren komunionean sinetsiko banu, antropofagoa bainintzateke", eta, haren jarraikian, nola ikusi baitzuen ez niola
|
hitz
hotsez bete hura ulertu, azaldu zidan ezen bai Afrikan, bai Indietan eta bai mundu osoan tribu batzuk zeudela, zeinetan gizonek elkar jaten baitzuten, eta katolikoak ere halakoak zirela, komunione bakoitzean Kristoren gorputza jaten zutelako eta haren odola edaten. Eta oroitzen dut irri egin niola, neure esker onaren adierazteko:
|
|
|
Eta gero erran zidan: " Eta ez diat aita sainduaren
|
hitzean
sinesten: izan ere, ba al dakik zer gertatu zen Avignonen?
|