|
2000
|
|
|
Spinozari buruzkoa. Eta, neure gutunetarik batean erakutsi nizun kezkari errepuesta emaiten diozula, nihaurk ere sinatuko nukeen honako erran honekin inkontratu naiz,
|
hitz
handien nondik norakoak mintzagai: " Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen:
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko
|
hitz
handiak asmatzen, eta ez ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
Eta, zalantzak zetozkidanean, zeren larritasun hartan berriro pizten hasi baitzitzaizkidan zalantzak, zuzen edo makur ari ote nintzen," libertatea" ipintzen nuen haien gainetik, hitz sakaratu guztiz ukiezin bat balitz bezala, neure bizitzaren zokorik ilunenak argi zitzakeena:
|
hitz
handi hark, ordea, haragiaren bakardaderat eraman ninduen eta haragiaren gauerat... eta gau argigabearen gatibu izaiterat, ororen buruan. Eta nola ez ninduen eramanen, bada, libertate ustezko hark, ez bakarrik haragiaren kontu haietan, baina bizitzaren bertze kontu guztietan ere, gaurik gautsuenerat, baldin, kontzientziak" kontuz!" erraiten zidanean, baita asmo onenarekin ere, debeku baten aitzinean bezala sentitzen banintzen, eta baldin debekuaren haustea bihurtzen bazen orduan ene lehen nahia eta gutizia, hartan ene libertate partikularra jokoan balego bezala, jakin ere gabe ezen neure disposizione harekin libertatea urguilu kontu bat bihurtzen nuela eta neure nahikeriaren nahikeria, azken finean?
|
|
|
Eta kapitainaren hitz haiek
|
hitz
handi batzuk bezala sartu ziren ene baitan, hain handiak, non ez baitzaizkit geroztik memoriaren eta endelegamenduaren saretik iragan, nola ura galbahetik.
|
|
|
Izan ere, aita bezalakoa zen hartan Mattin, handikien handikeriekin eta haien luxuarekin arras liluratzen zena. Eta, nola handien artean handios izan nahi baitzuen, hala, bere izatasunaren janzteko,
|
hitz
handi hura manaiatzen eta erabiltzen hasi zen: ohorea... estakuru bikain ere zitzaiona anitzetan, bere gutizien eta bere fantasien betetzeko, eta bere nahikeriaren nahikeriekin nahasteko.
|
|
|
Homo est animal bipes sine pennis, 9 erraiten zuen Platonek, baina anaiak lumak maite zituen eta lumaz jazten zuen bere iduria, eta, gainerat, oilarra bezala, ahalik eta lumarik ikusgarrienez apaintzen zen; eta luma bat zen haren urguilua, eta bertze bat
|
hitz
handi hura —ohorea—, bere dikzionario partikularraren lehen hitza eta azkena zirudiena.
|
|
|
Artearen balioaz behin baino gehiagotan aritu gara orrialde hauetan, artearen balioaz baino gehiago artearen definizioaz ere bai, beti ere
|
hitz
handi hauek jakitunen esku uzteko, eta artea bera definitzea lan nekeza dela esateko.
|
|
2001
|
|
|
Badirudi gauzak atalka lor daitezkeela eta ezkerrak jendeari gauzak globaltasunaz ere lortu behar direla helarazteko mezu hori galdu du. Jendeak ez du sinesten horrelako
|
hitz
handietan, sozialismoan eta halakoetan, beharbada batzuetan gehiegi galtzen garelako borroka partzialetan. Eta, noski, jendearen gogoa eta ilusioa pizteko ere beharrezkoak dira horrelako proiektu handiak.
|
|
|
Oihuka hasten dira. Ez da
|
hitz
handirik ulertzen.
|
|
2002
|
|
|
Ez naiz Superman eta ez naiz sekula abioi batera igo, baina igandero ateratzen dut osaba Lazaro paseatzera, eta ez dakizu zer den ona. Ez dut
|
hitz
handirik, baina mila hitz txiki ditut, eta haiekin eraikitzen ditut neure eguneroko esperantzak, eta zuk ez dakizu zer den ona. Eskuko hatzak ere txikiak ditut, jakina, eta are txikiagoak izan daitezke, inurri bihurtu arterainokoak, eta beraz, nahi duzunean inurri errenkada bat jar dezaket zure azalean, sabelean nahiz bizkarrean, kili kili eta kili kili, irri eta atsegin, zuk ez baitakizu zer den ona.
|
|
|
Eta sentimendu hura adierazteko ez genuen hitz askorik behar izaten. Ez
|
hitz
handirik. Horregatik, irtenaldian erabili genituen tresnak ganbaran uzten genituela eta etxean sartu bezain laster sofan esertzen, Sarak esan zidan:
|
|
2003
|
|
|
Euskal Herri abstraktuaz hitz egiten denean, hizkuntza hautua bigarren maila batera igarotzen dugu:
|
hitz
handiagoak dira burujabetasuna, lurraldetasuna eta ez dakit zer gehiago. Herririk gabeko hizkuntzarik ez da, horra latina.
|
|
|
Lurraldetasunaren ertza sinbolismo handikoa da; egia esan, indar kolektibo handia eskatzen duen arren, ahalegin pertsonal handirik ez du eskatzen, eta horretan datza bere gizarte arrakasta.
|
Hitz
handia da lurraldetasunarena, jomuga handia, helburu goitiarra, identifikaerraza: bere mapa du, eta paparretik eskegi daiteke, eta hori ekintza sinboliko garrantzitsua da.
|
|
|
Esate baterako,
|
hitz
handi larriak xahutu ditugu, ge nozidio, apartheid, eta antzekoak, aldez aurretik sobera erabiliak, higatuak eta motz gelditu zaizkigu. Salaketarengradazioan eskailera goian geunden eta urrats kualitatiboa etorri zaigunean oraingoari izena jartzeko hitz berririk ez dugu aurkitu eta lehenagokoak hustuak, ahituak gelditu zaizkigu.
|
|
2005
|
|
|
baina pantailan
|
hitz
handitan Game
|
|
|
Literaturan
|
hitzek
handik hona eramaten gaituzte. Hitzak sorpresa kutxak izaten dira errepublikan.
|
|
2006
|
|
|
Gu ez gara errepresaliatu politiko hauen jarrera politikoaren ildoan ari. Guk herri honen defentsan aritu direla borrokan eta bahituak dituztela diogu,
|
hitz
handiekin diogu.
|
|
|
" Ene iruinseme fierra, ene anaia".
|
Hitz
handiak dira errege baten ezpainetan. Nèrac eko lehen topalditik, Henrikek bigarren aldia zuen, gainera, gisa horretan mintzaturik.
|
|
|
|
Hitz
handirik ez zidan luzatu Pankraziak, hark ere lana lepo zuelako edo. Eskua bular parera eraman eta larruzko poltsatxoa atera zuen.
|
|
|
|
Hitz
handiegiak, zalantzarik gabe. Jakinek ez zuen inoiz Euskal Unibertsitatea izatearen ametsik egin, ez eta horren hasikina ere; amestu zuen, ordea, urrutitxo zegoen Euskal Unibertsitatea bideratu ahal izateko kultur hizkuntza jasoa, bai eta hori jakintza modernoaren alor guztietan erabili eta lantzekoa zela aldarrikatu.
|
|
2008
|
|
|
|
Hitz
handiak, Pierre de Coubertin baroiak 1896an esan zituenak bezala: citius altius fortius.
|
|
|
|
Hitz
handitan sartua zen Natividad, eta keinu bat falta zitzaion, arestian erabilitako hitzen neurrikoa eta haiekin parekatzeko modukoa: keinu nabarmen arrandiazkoa.
|
|
|
Hitzak,
|
hitz
handiak, Ibarretxerenak. Informazio oro laino itxi batek estalia.
|
|
|
|
Hitz
handitan sartua zen Natividad, eta keinu bat falta zitzaion, arestian erabilitako hitzen neurrikoa eta haiekin parekatzeko modukoa: keinu nabarmen arrandiazkoa.
|
|
|
Eskertu egin diot ekimena.
|
Hitz
handiegia, badakit, baina ekimena dirudi orain.
|
|
|
Eta Barrutia aukera ona da.
|
Hitza
handiegia ez balitz, patua dela esanen nuke.
|
|
2009
|
|
|
Gaixozain eta sendagileak lagunak balitu bezala agurtzen ditu. Beste gaixoei serio eta
|
hitz
handiz mintzo zaie. Bai, ni ere aurreneko txandan harrituxe gelditu nintzen.
|
|
|
Ondoren, mahaiaren inguruan bira egiten zuela, erakutsi zion, lehenik, aitari; jarraian, don Anizetori, zeinak ikusi ahala egin baitzuen aitaren; amari: aitarenka hura ere, mimetismo hutsez; izeba Ernestinari, Maria Bibianari, Adari?; Ada, baina, izoztuta bezala zegoen, jakin bazekien arren zer zetorkion, beldur eszenikoaren mende zegoen, ausaz?, gorputza dar dar batean, hain izan zen handia ikusi eta entzun berri zuenak eragin ziòn zirrara, halako moldez, non Teofilo Maria ere,
|
hitz
handien basoan sartu ez beste itsutzeko arriskua zuena, hartaz ohartu baitzen, baita ohartu bezain laster Adari zuzendu ere:
|
|
|
–Berori askotan mintzatzen da askatasunaz, hau ote den, bestea ote den, beti
|
hitz
handien artean, baina niretzat gauza xinpleago bat da: zazpigarren zigarreta da!
|
|
|
formazioak eta irudi geometriko erregularrak egituraren oinarrian, jakiteko zein zen bakoitzaren lekua, zeinetik inortxo ere ezin baitzen milimetro bat ere aldendu, zigorraren eta giltzapearen mehatxupean; sekretu haiek, sekretutik ezer gutxi zutenak, hain ziren agerikoak ikusi nahi zuenarentzat? desestaliz zihoan neurrian, nazka eta higuina gailendu zitzaion Domingori, ez bakarrik sarjentuaren aurkakoa, estamentu militar osoaren aurkakoa ere bai; han, izan ere, burazagiek
|
hitz
handiak erabiltzen zituzten, sarjentuak handienak?, aberria ala hil; ez dago bandera baten erabilpen hoberik heroien hil jantzi bihurtzea baino???, berak ere, maila batean, onartuak zituenak, ez al zion, bada, aitari inoiz adierazi ezen berak ere moro fedegabeen aurka ekingo ziola, zerutik mana berria banatzeko asmotan, pin pan pun??, baina testuinguru hartan beste begi batzuekin ikusten zituenak... zeren, galdera bat egitearren, berak ordura arte ikusi izan zituen bezalakoak ote ziren gerretako heroiak, sarjentu putakume hura bezalakoak, adibidez?
|
|
|
Adak ere ez zuen zalantzarik, eta Gabinok ere ez?. Nik birika galdu eta Jainkoak sendatu ninduen; eta Domingok eskua galdu eta Jainkoak sendatuko du? esaten zuen honek, logika ere bere desioen zerbitzuan jarriz?, ezta Teofilo Mariak ere,
|
hitz
handiek gero eta mendeago zutenak, Frantziara heldu bezain laster eskuin muturreko joera zutèn taldeekin sinpatizatzen hasi zenetik, Mr. Quesseneten semearen eskutik; giro hartan, Damaso zegoen, beharbada, pixka bat galduta, pozik baitzegoen, oso pozik ere bai?
|
|
|
Gabino, izan ere, bere giroan jaio eta bere giroan bizi izan zen, etxetik ikastetxera eta ikastetxetik etxera, non, ez batean ez bestean, arazo hura ez baitzen eztabaidatu ere egiten, arazoa arazotzat ere ez zutelako, ausaz, edo baztertu egiten zutelako, besterik gabe; bai, egia zen Felipek jakitera eman ziola azken bolada hartan beste errealitate bat, euskalduntasunarekin lotua, baina errealitate berri hura onartzetik zaharra ukatzerainoko tartea ez zen, ez, nolanahikoa!; non geratzen ziren, bada, gurasoekin eta anai arrebekin ikusi zituèn, plaza militarreko komandante eta teniente koronelek gonbidatuta? desfile militarrak, zeinetan buruzagi eta soldaduek Espainiako bandera baitzuten aberriaren alde odola ematerainoko sakrifizioaren sinbolo sakratutzat?; non geratzen ziren banda militarrak bandera haren ohorez jotzen zituèn martxak, edo soldaduek kantatzen edo ahopekatzen zituztèn kantuak eta himnoak,
|
hitz
handiz josiak eta bera. Gabino, hainbeste hunkitzen zutenak?; eta batez ere, non geratzen zitzaion egunerokotasun hura, espainiarren espainiartasunak moldatua eta guztira zabaldua, baita Euskal Herriko zokorik zokoenetara ere?; espainiartasun hura, bai, Gabinok, airea bera bezala, gauza ohikotzat eta normaltzat zuena?
|
|
|
jujeak mahaiaren kontra jotako mailu hotsaren efektu bera izan zuen, epai gelan bildutakoen kontzientzia astintzeko, han ordena ezarri eta hara bakea ekartzeko; guztiak isilik zeuden, bada, isilik zegoen Nazario Orbe, isilik Regina, isilik don Anizeto, isilik Maria Bibiana eta isilerako bidean Ada?, begiak mahai gainean jarrita, izebaren mailu hotsak bere denbora behar baitzuen, antza, lekutik ateratako grinak eta sentimenduak beren lekura itzul zitezen; han, ordea, Teofilo Maria zen, itxura batean, ohiko gidoitik ateratzen zena, begiak izebaren begietan iltzaturik jarraitzen baitzuen: Teofilo Mariak, izan ere, handiak egin zizkion Adari halako tratua ematerakoan, baina
|
hitz
handien izenean egin zuen hura: Fabrika, Familia, Eliza, Ordena eta Jainkoa gogoan; horregatik, beharbada, atzera egin beharrean, aurrera egin zuen, izebari zuzendua ziòn begirada gogorrari gogortasuna erantsiz; hala zeuden, bada, gauzak eta hala zeuden kontuak. Adak ez zuen negarrik ez hasperenik egiten jada, malkoak ere xukaturik?, Teofilo Mariak beste pauso bat ematea erabaki zuenean?
|
|
|
Domingori, huraxe izan baitzitekeen abagunea, baina ez zuen ezertxo ere egin; izeba Ernestina, izan ere, bizitzaren joaneko bidean baino gehiago, itzulikoan zegoen? eta susmoa zuen ezen ez zegoela itzalik gabeko
|
hitz
handirik, zeren hitzik handienak ere. Jainkoa?, bere itzal izugarriak baitzituen, Jainkoaren izenean mila gerra izan ez ziren, bada, historian! Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren, hitz handi asko ere bai tartean?, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen:
|
|
|
Domingori, huraxe izan baitzitekeen abagunea, baina ez zuen ezertxo ere egin; izeba Ernestina, izan ere, bizitzaren joaneko bidean baino gehiago, itzulikoan zegoen? eta susmoa zuen ezen ez zegoela itzalik gabeko hitz handirik, zeren
|
hitzik
handienak ere. Jainkoa?, bere itzal izugarriak baitzituen, Jainkoaren izenean mila gerra izan ez ziren, bada, historian! Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren, hitz handi asko ere bai tartean?, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen:
|
|
|
eta susmoa zuen ezen ez zegoela itzalik gabeko hitz handirik, zeren hitzik handienak ere. Jainkoa?, bere itzal izugarriak baitzituen, Jainkoaren izenean mila gerra izan ez ziren, bada, historian! ...zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren?
|
hitz
handi asko ere bai tartean?, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen: bizitzaren memento hartan, egia esan, hitz handi gehienak bazter utziak zituen, eta geratzen zitzaizkionak letra txikiz idazten saiatzen zen; etika eta estetika bezalako hitzak ez ziren, beharbada, seguru ezetz?
|
|
|
Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren, hitz handi asko ere bai tartean?, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen: bizitzaren memento hartan, egia esan,
|
hitz
handi gehienak bazter utziak zituen, eta geratzen zitzaizkionak letra txikiz idazten saiatzen zen; etika eta estetika bezalako hitzak ez ziren, beharbada, seguru ezetz, izeba Ernestinak egunero erabiltzen zituèn hitzak, haren etika eta estetika guztiak bi arautan laburbil bazitezkeen ere:
|
|
|
egongo ez zen, bada, baldin eta semearen hitzetan bere burua islatua ikusi bazuen. Berari ere behin baino gehiagotan bururatu zitzaion, izan ere, militarra izango zela, beste baldintza batzuetan jaio izan balitz, lehen Mundu Gerrako lau urteetan, egunkaria zabaldu ahala irakurtzen zuen bi bandoei buruzko informazioa?, atsegin baitzituen
|
hitz
handiak: Aberria eta Estatua, Erlijioa eta Eliza, Erregea eta Erregina, Hierarkia eta Ordena, baita Banderak eta Dominak ere, eta horretarako behar beharrezkoak baitziren gainegiturak eta azpiegiturak, eta, batez ere, Polizia eta Armada, guztiari eusteko; hitz haien gainetik, ordea, beste bat zuen Nazariok:
|
|
|
itxi zuten, izeba Ernestinaren ardurapean, izebak, bere egiteko hartan, Rakel neskamearen laguntza baldintzarik gabekoa izan bazuen ere; hiru oroitzapen haiek behar zituen, beraz, Maria Bibianak, eta hiru oroitzapen haiek behar zituzten, halaber, beste anai arrebek ere: hiru oroitzapen elkarri lotuak, hiru soka bezala, isilpeko tratu bat txirikordatu zutenak, denbora ilun haren baitan; tratu hark, baina, ez zuen
|
hitz
handien ez odol zinaren beharrik izan; are gehiago, hitzen beharrik ere ez zuen izan, tratuak hartara behartzen baitzituen, hain zuzen, anai arreba guztiak: afera hartaz eta, zer?
|
|
|
–Gure aitarekin bromarik ez! Eta Jainkoarekin gutxiago?!??, zurruna baino zurrunagoa baitzen, hain zitzaizkion beharrezko eta funtsezko, antza,
|
hitz
handien hotsa eta hots handien hitza, hitzen mamia hotsen handitasunean laburbilduta.
|
|
|
–Ados, baina baldintza batekin: ...eta hori ere neurtu zenuke??, eta horregatik, halaber, ezin hutsalagoak iruditu zitzaizkion ahizpak Benjamin Mariaren ohorez afalaurrean esandako hitzak, beste guztiek ez bezala, Ernestinak behera begira entzun zuen ahizparen erretolika, eta berdin jarraitu zuen hura bukatuta gero, hitzalditxoak azalean ere ukitu ez balu bezala?, ahizparen poz itxurakoa horixe besterik ez zelako ziurki, itxurakoa,
|
hitz
handietan galtzen zena; baliteke, baina, poz itxurako hura bene benetakoa ere izatea, hitzik handienak erabili ohi baitira sarritan miseriarik handienak ezkutatzeko, eta berak. Ernestinak, susmoa baitzeukan poz hark guztiak. Nazariok eta Reginak senti zezaketenak, esate baterako?
|
|
|
–Ados, baina baldintza batekin: ...ahizpak Benjamin Mariaren ohorez afalaurrean esandako hitzak, beste guztiek ez bezala, Ernestinak behera begira entzun zuen ahizparen erretolika, eta berdin jarraitu zuen hura bukatuta gero, hitzalditxoak azalean ere ukitu ez balu bezala?, ahizparen poz itxurakoa horixe besterik ez zelako ziurki, itxurakoa, hitz handietan galtzen zena; baliteke, baina, poz itxurako hura bene benetakoa ere izatea,
|
hitzik
handienak erabili ohi baitira sarritan miseriarik handienak ezkutatzeko, eta berak. Ernestinak, susmoa baitzeukan poz hark guztiak. Nazariok eta Reginak senti zezaketenak, esate baterako?
|
|
|
Izan ere, Teofilo Maria,
|
hitz
handien erabilerari zegozkiòn kontuetan. Domingok Teofilo Mariari umetan egindako galdera azpildurarik gabekoari: –Zergatik du gure aitak bibotea, Jainko Aitak bizarra badu??, halaxe erantzun zion Teofilo Mariak:
|
|
|
Nazariok noiznahi baliatzen zituen Jainkoa eta Eliza bere interesen defentsan? baita Elizak bere ordaina jasotzen ere, jakina, Nazariok egiten zizkiòn limosnen itxurapean; egoera hartan, baina, gizona nekez balia zitekeen Jainkoaren botereaz. Nazariok ez zuen mirarietan ez aingerukerietan sinesten?, nekez Elizarenaz, zegoèn tokian egonda, pentsaezina zen, adibidez, aita kalonjearen edo gotzainaren laguntza jasotzea?; Nazariori, halere, hitzak geratzen zitzaizkion,
|
hitz
handiak, nolanahi erabil zitzakeenak eta behar adina adore ematen ziotenak, antza (ez dago manipulazio sofistikatuagorik, hitzak menderatu arren hitzen mende jartzen denarena baino), aurrera egiteko, eta hala, barruan zuèn kemena semeari itsatsi nahi balio bezala, honi besotik heldu eta honela jarraitu zuen:
|
|
|
Gaua zen arren, ez zen gau itxia ez gaumina, ziega hartan ere ez, hormetako baten goialdean leiho txiki bat baitzegoen, nondik sartzen baitziren egunaren azken argi hondarrak, ilunak ezinbestean?, ziegako hormetan halako efektu ia sumaezin bat egiten zutenak, karearen zuri iluna apur bat zuriagotuz; esan nahi baita aita semeak, ziegan beren denboratxoa egin zutenez gero, elkar ikusteko moduan zeudela, ikusmena argi ilun hartara egokituta; haien ikusmena, haatik, ez zen zehaztasun handikoa, muga estu haien barruan ezin bestelakoa izan?, baina bai nahikoa, beharbada, Teofilo Mariak aitak zuzendu ziòn irriari antzeman ziezaion: ...logika itsuan, semeak ez zituèn eskarmentuak zituen aitak?, esker oneko irri bat baizik, zer besterik??, baina, zegoèn egoeran zegoelako, bihotza bero eta burua ere gogobero, halaxe interpretatu zuen, beharbada, Teofilo Mariak aitaren irria, Nazariok Jainkoagan zuèn fede baldintzarik gabearen adierazpidetzat, halako eran, non, une haien garrantzia azpimarratu nahian edo, sentimenduen ur handiak
|
hitz
handien egarri betiere, gaztetan zer esanik ez?, dir dir egin zezaketèn hitzen bila abiatu baitzen; ez al zen, bada, arestian heroi bat bezala portatu?; oi, jainkozko une hura, Jainkoaren existentziaren bermea baizik ezin izan zitekeena?!; eta orduan, tragedietako heroien antzera. Teofilo Mariak Tasio Loidi falangista zuen lagun min, berak bezalaxe heroien hizkera miresten zuena?, honela mintzat...
|
|
|
Behin baino gehiagotan mintzatu izan natzaizue frai Millanez, gaztetan nire konfesore izan zèn gizon santu hartaz, eta hark ederki esaten zuen: . Jainkoaz hitz egiten dugun bakoitzean, Jainkoa mugatzen dugu, eta zenbat eta gehiago hitz egin eta zenbat eta
|
hitz
handiagoekin, orduan eta mugatzenago dugu, Jainkoa hitzetatik eta gure apeta guztietatik haratago dagoena da-eta?. Eta arrazoi zuen.
|
|
|
nire alde eman duzu bizia, bai, Jauna, baina nik ez nizun eskatu; nire alde daramazu arantzazko koroa, baina nik ez nizun eskatu; nire alde lantza saihetsean, baina nik ez nizun eskatu; nik ez nuen nahi, eta ez dut zure mundu hori nahi, nik beste era bateko mundua egingo bainuke, arantzarik gabe, lantzarik gabe, gurutzerik gabe? bizitzak zerbait xumeagoa behar bailuke, beharbada, zerbait apalagoa,
|
hitz
handien usainik ez duena: zergatik laburbiltzen du GURUTZEak bizitzaren ederra, eta ez limonada on batek, adibidez, edo xake partida batek, edo limonadak eta xake partidak batera??
|
|
|
garbitzeari ekin zion, lehenik eskuz eta gero bere musuzapi zikinaz, hasperen larrien artean; Nazariok, baina, bide bat hartua zuen, eta, begien bistan zuèn ikuskizun negargarriaren aurrean, ez zuen motibo bat bera ere ikusten, agidanez, hartu zuèn bidea bazter uzteko, aitaren, aita duin baten? ...ekotan, bide haren ostertza amildegi bat bazen ere, Nikolairen mehatxuek irekia; bizi sena ere hantxe ariko zitzaion, seguru baietz, inkontzientearen bazter batetik, zuhurtasunerako deia egiten, baina Nazariok atzean utzia zuen, itxuraz, zuhurtasunera zeramàn bidegurutzea, senak aditzera eman balio bezala bazirela bizi sena bera baino gauza garrantzitsuagoak ataka estu hartan; Nazariok, izan ere,
|
hitz
handiak zituen helduleku bakar: une hartan, gainera, iratxo bat ere bazuen, ausaz (Jainkoak bidalia ote zen iratxo hura, zeren Nazario mirarietan sinesteko ere gertu egon baitzitekeen muturreko egoera hartan?), buruaren zoko batetik esaten ari zitzaiona ezen segundo gutxiren kontua izan zitekeela zeruko aintza; hots, bizia, edo benetakoa zen eta benetakoa zelako merezi zuen, edo gezurrezkoa zen eta ez zuen merezi, ehun urtekoa izan arren, eta berak egina zuen, duintasunaren eta koldarkeriaren arteko lehia estu hartan, lehenaren aldeko aukera; guztiaz ere, une hura zen semearen eskuzabaltasunaren eta haren ohorezko ohorearen mailan jartzeko abagunea?
|
|
|
Begiztaren gorputzean, teklatu bidez idatzitako hitzak @guztiak array an gordeko ditugu banan banan. Bakoitzaren karaktere kopurua kalkulatu eta aurrekoak baino handiagoa/ txikiagoa den begiratuko dugu ondoren; modu horretan, $handiena eta $txikiena aldagaietan
|
hitzik
handienaren eta txikienaren karaktere kopurua izango dugu hurrenez hurren. Sistema honekin karaktere kopuruak gordetzen ditugu, baina bada arazo bat:
|
|
|
Atzo aurkeztu zuten hitzarmena, eta
|
hitz
handiak erabili zituzten proiektua azaltzeko. Iruñeko alkateak iruindar askoren ametsa betetzear dagoela esan zuen, eta Jose Ramon Corpas Kultura eta Turismo kontseilariak nabarmendu zuen museoa beharrezkoa eta egokia dela.
|
|
|
hots, izeba Ernestinaren esaldi labur hark –" Nahikoa da!" – jujeak mahaiaren kontra jotako mailu hotsaren efektu bera izan zuen, epai gelan bildutakoen kontzientzia astintzeko, han ordena ezarri eta hara bakea ekartzeko; guztiak isilik zeuden, bada –isilik zegoen Nazario Orbe, isilik Regina, isilik don Anizeto, isilik Maria Bibiana eta isilerako bidean Ada–, begiak mahai gainean jarrita, izebaren mailu hotsak bere denbora behar baitzuen, antza, lekutik ateratako grinak eta sentimenduak beren lekura itzul zitezen; han, ordea, Teofilo Maria zen, itxura batean, ohiko gidoitik ateratzen zena, begiak izebaren begietan iltzaturik jarraitzen baitzuen: Teofilo Mariak, izan ere, handiak egin zizkion Adari halako tratua ematerakoan, baina
|
hitz
handien izenean egin zuen hura: Fabrika, Familia, Eliza, Ordena eta Jainkoa gogoan; horregatik, beharbada, atzera egin beharrean, aurrera egin zuen, izebari zuzendua ziòn begirada gogorrari gogortasuna erantsiz; hala zeuden, bada, gauzak eta hala zeuden kontuak –Adak ez zuen negarrik ez hasperenik egiten jada, malkoak ere xukaturik–, Teofilo Mariak beste pauso bat ematea erabaki zuenean... izeba Ernestinari ere iritsi baitzitzaion, agian, besteengandik zerbait entzuteko ordua, zer arraio!
|
|
|
–Berori askotan mintzatzen da askatasunaz, hau ote den, bestea ote den, beti
|
hitz
handien artean, baina niretzat gauza xinpleago bat da: zazpigarren zigarreta da!
|
|
|
Gaua zen arren, ez zen gau itxia ez gaumina, ziega hartan ere ez, hormetako baten goialdean leiho txiki bat baitzegoen, nondik sartzen baitziren egunaren azken argi hondarrak –ilunak ezinbestean–, ziegako hormetan halako efektu ia sumaezin bat egiten zutenak, karearen zuri iluna apur bat zuriagotuz; esan nahi baita aita semeak, ziegan beren denboratxoa egin zutenez gero, elkar ikusteko moduan zeudela, ikusmena argi ilun hartara egokituta; haien ikusmena, haatik, ez zen zehaztasun handikoa –muga estu haien barruan ezin bestelakoa izan–, baina bai nahikoa, beharbada, Teofilo Mariak aitak zuzendu ziòn irriari antzeman ziezaion: ...ez zituèn eskarmentuak zituen aitak–, esker oneko irri bat baizik –zer besterik? –, baina, zegoèn egoeran zegoelako, bihotza bero eta burua ere gogobero, halaxe interpretatu zuen, beharbada, Teofilo Mariak aitaren irria, Nazariok Jainkoagan zuèn fede baldintzarik gabearen adierazpidetzat, halako eran, non, une haien garrantzia azpimarratu nahian edo –sentimenduen ur handiak
|
hitz
handien egarri betiere, gaztetan zer esanik ez–, dir dir egin zezaketèn hitzen bila abiatu baitzen; ez al zen, bada, arestian heroi bat bezala portatu?; oi, jainkozko une hura, Jainkoaren existentziaren bermea baizik ezin izan zitekeena...!; eta orduan, tragedietako heroien antzera –Teofilo Mariak Tasio Loidi falangista zuen lagun min, berak bezalaxe heroien hizkera miresten zuena..
|
|
|
Heriotza, izan ere, oso gauza itsusia da, munduko ezein haurrek inoiz ikusi ez lukeena, eta zuek ez duzue ikusiko, lasaitasun hori izango duzue behintzat, nire aholkua betetzen baduzue..."; eta ongi oroitzen zuen, azkenik, nola haurra ganbarako gela bakartuan –gela debekatuan, bestela esanda– itxi zuten, izeba Ernestinaren ardurapean, izebak, bere egiteko hartan, Rakel neskamearen laguntza baldintzarik gabekoa izan bazuen ere; hiru oroitzapen haiek behar zituen, beraz, Maria Bibianak, eta hiru oroitzapen haiek behar zituzten, halaber, beste anai arrebek ere: hiru oroitzapen elkarri lotuak, hiru soka bezala, isilpeko tratu bat txirikordatu zutenak, denbora ilun haren baitan; tratu hark, baina, ez zuen
|
hitz
handien ez odol zinaren beharrik izan; are gehiago, hitzen beharrik ere ez zuen izan, tratuak hartara behartzen baitzituen, hain zuzen, anai arreba guztiak: afera hartaz eta" zer" hartaz hitz erdirik ere ez egitera.
|
|
|
–Elizan ez dago sinesteko modu bakar bat, ordea –tartekatu zen, ezustean, izeba Ernestina, anaien arteko eztabaida arreta osoz jarraitzen ari zena, Reginaren eskua berean bilduta– Behin baino gehiagotan mintzatu izan natzaizue frai Millanez, gaztetan nire konfesore izan zèn gizon santu hartaz, eta hark ederki esaten zuen: " Jainkoaz hitz egiten dugun bakoitzean, Jainkoa mugatzen dugu, eta zenbat eta gehiago hitz egin eta zenbat eta
|
hitz
handiagoekin, orduan eta mugatzenago dugu, Jainkoa hitzetatik eta gure apeta guztietatik haratago dagoena da-eta". Eta arrazoi zuen.
|
|
|
...ekotan, bide haren ostertza amildegi bat bazen ere, Nikolairen mehatxuek irekia; bizi sena ere hantxe ariko zitzaion, seguru baietz, inkontzientearen bazter batetik, zuhurtasunerako deia egiten, baina Nazariok atzean utzia zuen, itxuraz, zuhurtasunera zeramàn bidegurutzea, senak aditzera eman balio bezala bazirela bizi sena bera baino gauza garrantzitsuagoak ataka estu hartan; Nazariok, izan ere,
|
hitz
handiak zituen helduleku bakar: une hartan, gainera, iratxo bat ere bazuen, ausaz (Jainkoak bidalia ote zen iratxo hura, zeren Nazario mirarietan sinesteko ere gertu egon baitzitekeen muturreko egoera hartan?), buruaren zoko batetik esaten ari zitzaiona ezen segundo gutxiren kontua izan zitekeela zeruko aintza; hots, bizia, edo benetakoa zen eta benetakoa zelako merezi zuen, edo gezurrezkoa zen eta ez zuen merezi, ehun urtekoa izan arren, eta berak egina zuen, duintasunaren eta koldarkeriaren arteko lehia estu hartan, lehenaren aldeko aukera; guztiaz ere, une hura zen semearen eskuzabaltasunaren eta haren ohorezko ohorearen mailan jartzeko abagunea... eta erakusteko, beraz, bera ere prest zegoela semearen alde bizia emateko, semea egon zen bezala errepide kontrolean; Nazariok, beraz, suak hartua behar zuen, eta suak suzko hitzak jarri zizkion mihian:
|
|
|
Ondoren, mahaiaren inguruan bira egiten zuela, erakutsi zion, lehenik, aitari; jarraian, don Anizetori, zeinak ikusi ahala egin baitzuen aitaren; amari: aitarenka hura ere, mimetismo hutsez; izeba Ernestinari, Maria Bibianari, Adari...; Ada, baina, izoztuta bezala zegoen –jakin bazekien arren zer zetorkion, beldur eszenikoaren mende zegoen, ausaz–, gorputza dar dar batean, hain izan zen handia ikusi eta entzun berri zuenak eragin ziòn zirrara, halako moldez, non Teofilo Maria ere,
|
hitz
handien basoan sartu ez beste itsutzeko arriskua zuena, hartaz ohartu baitzen, baita ohartu bezain laster Adari zuzendu ere:
|
|
|
...k bere ordaina jasotzen ere, jakina, Nazariok egiten zizkiòn limosnen itxurapean; egoera hartan, baina, gizona nekez balia zitekeen Jainkoaren botereaz –Nazariok ez zuen mirarietan ez aingerukerietan sinesten–, nekez Elizarenaz –zegoèn tokian egonda, pentsaezina zen, adibidez, aita kalonjearen edo gotzainaren laguntza jasotzea–; Nazariori, halere, hitzak geratzen zitzaizkion,
|
hitz
handiak, nolanahi erabil zitzakeenak eta behar adina adore ematen ziotenak, antza (ez dago manipulazio sofistikatuagorik, hitzak menderatu arren hitzen mende jartzen denarena baino), aurrera egiteko... eta hala, barruan zuèn kemena semeari itsatsi nahi balio bezala, honi besotik heldu eta honela jarraitu zuen:
|
|
|
Izan ere, Teofilo Maria,
|
hitz
handien erabilerari zegozkiòn kontuetan –Domingok Teofilo Mariari umetan egindako galdera azpildurarik gabekoari: " Zergatik du gure aitak bibotea, Jainko Aitak bizarra badu?", halaxe erantzun zion Teofilo Mariak:
|
|
|
" Gure aitarekin bromarik ez! Eta Jainkoarekin gutxiago...!" –, zurruna baino zurrunagoa baitzen, hain zitzaizkion beharrezko eta funtsezko, antza,
|
hitz
handien hotsa eta hots handien hitza, hitzen mamia hotsen handitasunean laburbilduta.
|
|
|
zenbatetan gogoratzen zitzaion, sarjentuak ezkerretarako agindua ematen zuenean, eskuinetarakoa egitea, baita alderantziz ere, Teofilo Mariarekin jauregian inoiz egin zuen bezala, baina ezin...!; Domingo, gainera, gero eta gehiago konturatzen zen zertarako zen egitura hura guztia: ...koitzaren lekua, zeinetik inortxo ere ezin baitzen milimetro bat ere aldendu, zigorraren eta giltzapearen mehatxupean; sekretu haiek –sekretutik ezer gutxi zutenak, hain ziren agerikoak ikusi nahi zuenarentzat– desestaliz zihoan neurrian, nazka eta higuina gailendu zitzaion Domingori, ez bakarrik sarjentuaren aurkakoa, estamentu militar osoaren aurkakoa ere bai; han, izan ere, burazagiek
|
hitz
handiak erabiltzen zituzten, sarjentuak handienak –" aberria ala hil; ez dago bandera baten erabilpen hoberik heroien hil jantzi bihurtzea baino"... –, berak ere, maila batean, onartuak zituenak –ez al zion, bada, aitari inoiz adierazi ezen berak ere moro fedegabeen aurka ekingo ziola, zerutik mana berria banatzeko asmotan, pin pan pun? –, baina testuinguru hartan be...
|
|
|
Villalbako markesa andereak ere lagunduko zigun zertxobait zerutik, ziur nago!, nahiz eta Reginaren nortasunak bazuen beste ezaugarri bat, egun batean biribil ikusten zuena hurrengoan ez hain biribil ikustera zeramana, noiz eta sabelaren aldiari buruarena nagusitzen baitzitzaion. Adak ere ez zuen zalantzarik, eta Gabinok ere ez –" Nik birika galdu eta Jainkoak sendatu ninduen; eta Domingok eskua galdu eta Jainkoak sendatuko du" esaten zuen honek, logika ere bere desioen zerbitzuan jarriz–, ezta Teofilo Mariak ere,
|
hitz
handiek gero eta mendeago zutenak, Frantziara heldu bezain laster eskuin muturreko joera zutèn taldeekin sinpatizatzen hasi zenetik, Mr. Quesseneten semearen eskutik; giro hartan, Damaso zegoen, beharbada, pixka bat galduta, pozik baitzegoen –oso pozik ere bai– anaiaren hobetzearekin, baina deseroso senti baitzitekeen han esaten ziren gauzekin, ergela ere bai, hainbeste ziren inguruan entzuten zituèn ergelkeriak... existitu ere ez baitzen existitzen miraria, fisika eta lege fisikoak baizik, gero eta seguruago zegoen horretaz.
|
|
|
" Ados, baina baldintza batekin: ...tu zenuke...", eta horregatik, halaber, ezin hutsalagoak iruditu zitzaizkion ahizpak Benjamin Mariaren ohorez afalaurrean esandako hitzak –beste guztiek ez bezala, Ernestinak behera begira entzun zuen ahizparen erretolika, eta berdin jarraitu zuen hura bukatuta gero, hitzalditxoak azalean ere ukitu ez balu bezala–, ahizparen poz itxurakoa horixe besterik ez zelako ziurki, itxurakoa,
|
hitz
handietan galtzen zena; baliteke, baina, poz itxurako hura bene benetakoa ere izatea, hitzik handienak erabili ohi baitira sarritan miseriarik handienak ezkutatzeko, eta berak –Ernestinak– susmoa baitzeukan poz hark guztiak –Nazariok eta Reginak senti zezaketenak, esate baterako– ez ote zuen funtsezko beste arrazoi bat: munstroaz libratu izana.
|
|
|
" Ados, baina baldintza batekin: ...enjamin Mariaren ohorez afalaurrean esandako hitzak –beste guztiek ez bezala, Ernestinak behera begira entzun zuen ahizparen erretolika, eta berdin jarraitu zuen hura bukatuta gero, hitzalditxoak azalean ere ukitu ez balu bezala–, ahizparen poz itxurakoa horixe besterik ez zelako ziurki, itxurakoa, hitz handietan galtzen zena; baliteke, baina, poz itxurako hura bene benetakoa ere izatea,
|
hitzik
handienak erabili ohi baitira sarritan miseriarik handienak ezkutatzeko, eta berak –Ernestinak– susmoa baitzeukan poz hark guztiak –Nazariok eta Reginak senti zezaketenak, esate baterako– ez ote zuen funtsezko beste arrazoi bat: munstroaz libratu izana.
|
|
|
egongo ez zen, bada, baldin eta semearen hitzetan bere burua islatua ikusi bazuen. Berari ere behin baino gehiagotan bururatu zitzaion, izan ere, militarra izango zela, beste baldintza batzuetan jaio izan balitz –lehen Mundu Gerrako lau urteetan, egunkaria zabaldu ahala irakurtzen zuen bi bandoei buruzko informazioa–, atsegin baitzituen
|
hitz
handiak: Aberria eta Estatua, Erlijioa eta Eliza, Erregea eta Erregina, Hierarkia eta Ordena, baita Banderak eta Dominak ere, eta horretarako behar beharrezkoak baitziren gainegiturak eta azpiegiturak, eta, batez ere, Polizia eta Armada, guztiari eusteko; hitz haien gainetik, ordea, beste bat zuen Nazariok:
|
|
|
Izebak bazekien, ongi jakin ere, historia hura guztiz bestelakoa izan zela, txoria leihotik sartu bai baina hormaren kontra jota hil baitzen, gero amak historia birmoldatu bazuen ere etxekoen kontsentimenduarekin, amarena, azkenik, historia ofizial bihurtzen zela: esan nahi baita hantxe konta ziezaiokeela izebak egia –itzalik gabeko egia, maiuskulaz idatzia– Domingori, huraxe izan baitzitekeen abagunea, baina ez zuen ezertxo ere egin; izeba Ernestina, izan ere, bizitzaren joaneko bidean baino gehiago, itzulikoan zegoen... eta susmoa zuen ezen ez zegoela itzalik gabeko
|
hitz
handirik, zeren hitzik handienak ere –Jainkoa–, bere itzal izugarriak baitzituen, Jainkoaren izenean mila gerra izan ez ziren, bada, historian! Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren –hitz handi asko ere bai tartean–, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen:
|
|
|
Izebak bazekien, ongi jakin ere, historia hura guztiz bestelakoa izan zela, txoria leihotik sartu bai baina hormaren kontra jota hil baitzen, gero amak historia birmoldatu bazuen ere etxekoen kontsentimenduarekin, amarena, azkenik, historia ofizial bihurtzen zela: esan nahi baita hantxe konta ziezaiokeela izebak egia –itzalik gabeko egia, maiuskulaz idatzia– Domingori, huraxe izan baitzitekeen abagunea, baina ez zuen ezertxo ere egin; izeba Ernestina, izan ere, bizitzaren joaneko bidean baino gehiago, itzulikoan zegoen... eta susmoa zuen ezen ez zegoela itzalik gabeko hitz handirik, zeren
|
hitzik
handienak ere –Jainkoa–, bere itzal izugarriak baitzituen, Jainkoaren izenean mila gerra izan ez ziren, bada, historian! Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren –hitz handi asko ere bai tartean–, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen:
|
|
|
" Hiriko etxerik onena eroetxe bihurtu nahi ote duzue, bada?"; guztiak baitzeuden eroturik etxe hartan, antza, bera izan ezik, eta izeba Ernestina eta Maria Bibiana, beharbada; Damasok bazekien, bai, bere giroan beste bat zela estetika, gizon egindako Jainko gurutziltzatu batengan oinarritua, baina, gorputzaren gehiegikerien aurka gorputza bera matxinatzen zitzaiolako, ausaz, gurutzeak atzeraka eragiten zion, halako moldez, non noiznahi igartzen baitzituen bere baitan bi ahots kontrajarri, inguruak ezarria bata, eta bere berezkoa bestea: ...re alde eman duzu bizia, bai, Jauna, baina nik ez nizun eskatu; nire alde daramazu arantzazko koroa, baina nik ez nizun eskatu; nire alde lantza saihetsean, baina nik ez nizun eskatu; nik ez nuen nahi, eta ez dut zure mundu hori nahi, nik beste era bateko mundua egingo bainuke, arantzarik gabe, lantzarik gabe, gurutzerik gabe... bizitzak zerbait xumeagoa behar bailuke, beharbada, zerbait apalagoa,
|
hitz
handien usainik ez duena: zergatik laburbiltzen du GURUTZEak bizitzaren ederra, eta ez limonada on batek, adibidez, edo xake partida batek, edo limonadak eta xake partidak batera...?
|
|
|
Gabinok zeruraino zabaldu zituen begiak, harri eta zur; Gabinori, izan ere, askotan gertatzen zitzaion hitzek harritzen zutela, esanahitik aparte berezko iman bat balute bezala; hitzek, baina, bakoitzak bere esanahia zuen, eta hori esaten ari zitzaion Felipe, hitzez hitz. Eta orduan, desarmatua bezala sentitu zen. ...bekin ikusi zituèn –plaza militarreko komandante eta teniente koronelek gonbidatuta– desfile militarrak, zeinetan buruzagi eta soldaduek Espainiako bandera baitzuten aberriaren alde odola ematerainoko sakrifizioaren sinbolo sakratutzat?; non geratzen ziren banda militarrak bandera haren ohorez jotzen zituèn martxak, edo soldaduek kantatzen edo ahopekatzen zituztèn kantuak eta himnoak,
|
hitz
handiz josiak eta bera –Gabino– hainbeste hunkitzen zutenak?; eta batez ere, non geratzen zitzaion egunerokotasun hura, espainiarren espainiartasunak moldatua eta guztira zabaldua, baita Euskal Herriko zokorik zokoenetara ere?; espainiartasun hura, bai, Gabinok, airea bera bezala, gauza ohikotzat eta normaltzat zuena... betikotzat ere bai, Gabinok ez baitzuen giro hura baizik arnastu be... leiho batera eta paisaia batera ohitua dagoen norbait halatsu egongo litzateke, baldin eta gauetik egunera leihoa eta paisaia aldatuko balizkiote; eta, halere, Gabinok ondotxo zekien historia ez zela bere lehen arnasaldiarekin hasi –fosilak ziren bere beste zaletasunetako bat–, mundua mundu baitzen inor munduratu aitzin ere, eta iragana iragan:
|
|
|
Hargatik oroitzen zituen izeba Ernestinak maiz frai Millanek komentuan irakatsiak, Jainkoaren kontzeptuari buruzko eztabaidan isilik egotera zeramatenak, eta huraxe zen, ausaz, kontua, gizakirik gabe ez dagoela ez egiarik ez gezurrik ulertzerik, egia eta gezurra, kategorizazio guztien gainetik, gizakiaren baitan haragitzen baitira, azken batean, eta argi itzalen eremua baita, definizioz, gizakiaren haragia, ez argi hutsarena eta ez itzal hutsarena; izeba Ernestina, beraz, bizitzatik mila gauza eta beste hainbat apaingarri jaso ondoren –hitz handi asko ere bai tartean–, kentze eta soiltze prozesu etengabe batean bizi zen: bizitzaren memento hartan, egia esan,
|
hitz
handi gehienak bazter utziak zituen, eta geratzen zitzaizkionak letra txikiz idazten saiatzen zen; etika eta estetika bezalako hitzak ez ziren, beharbada –seguru ezetz– izeba Ernestinak egunero erabiltzen zituèn hitzak, haren etika eta estetika guztiak bi arautan laburbil bazitezkeen ere: hurkoari on egitea eta oin puntten gainean ibiltzea, zentroa bazterrean balu bezala, zaratatik eta zalapartatik ihesi; Ernestinak ez zituen jatorria ez sorlekua ahazten –bide bazterrekoa zela, alegia–, eta horregatik bilatzen zuen, akaso, bide bazterreko Jainkoa, bide hura bere berezkotasunarekin lotua balego bezala, etxekoen artean eta etxeko eltzeen artean, prozesioetatik eta hotsandiko manifestazio erlijiosoetatik urrun; horregatik, halaber, izeba Ernestinak ez zuen hegan egitea amesten, Domingok bezala, ezta Ama Birjinaren agerraldi batekin ere, Reginak bezala, nahiz eta, Regina bezala, oso arrosariozalea zen, hainbesteraino, non, arrosarioa errezatzeko ordua iristen zenean, afalaurrean, eginbehar guztiak alde batera uzten baitzituen, arrosarioa errezatzeari ekiteko.
|
|
|
–
|
Hitz
handiak erabiltzen ari zara. Zeretik, bada, askatu gara?
|
|
|
–Ez bakea lortzeko, gerra oztopatzeko baizik. Esan dudanez,
|
hitz
handiak, eta bakea horietako bat da, nazioei dagozkie, fede kontua baita. Errepublika laikoa da, ez fededuna; pragmatikoa da, ez idealista.
|
|
|
Nazio arteko gerrak, diruaren nagusikeriak piztutako gerrak. Bakea, solidaritatea, askatasuna, aberria, iraultza...,
|
hitz
handi horiek, nazioen eskuetan utzi behar ditu errepublikak.
|
|
|
–Antikapitalista? Ez al da
|
hitz
handiegia. Pragmatikoa da gure errepublika, ez ahaztu.
|
|
|
Ahots mehea zuen. Haurrak" Hidalga señora!" agurrean gelditu ziren trabatuak,
|
hitz
handiegiak bailiran belarri handi haietan sartzeko. Ondoren apaiz zaharrak liburu bat zabaldu zuen eta latinak esaten hasi zen.
|
|
2010
|
|
|
Kantzerra errotik erauztea lortu diotela esaten zidan, erradioterapiaz garbiketa oro egitea (kimioaren premiarik gabe), argalen argal egon dela azkeneko hilabeteetan eta erraz esaten zaiola aldamenekoari," inoiz baino gogorrago izan behar duzu" edo" bukatu da, garbi garbi eginda utzi zaituztenez, orain, bizitzaz gozatzera..!". Gaitza besteen teilatuan dagoenean, gozo asko ateratzen omen zaizkigu hitz ederrak,
|
hitz
handiak, eta zein zaila den, egoera horretan bizitza aurrera eramatea... " Bakoitza bere munduan bizi gara" esaten zidan," medikuez aparte oso kontsolamendu gutxi aurkitu dut inguruan...".
|
|
|
Haatik, ikastola handitzen doa, txikia gelditu da. Hautetsi nagusiek euskararen aldeko
|
hitz
handiak erabiltzen dituzte, erabat aldekoak direla! Alta, errealitatea bestelakoa da.
|
|
|
Bada, bi erantzun mota daude horri erantzuteko. Bata
|
hitz
handiko erantzuna da: unibertsoaren jatorria eta horrelakoak ikertzeko balio duela; adibidez, Big Bangaren ondorengo uneetan zer gertatu zen jakiteko.
|
|
|
–Alemania??. Banekien anaiaren erretolikaren berri, bere bezperako jarrera zuribidean jartzeko era egokia izan zitekeen hura, bide batez?,
|
hitz
handi bati hitz handiago bat zerraiola, eta istantean moztu nuen: –Potroak eman nituen nik Alemaniagatik, baina Alemaniak ez dizkit itzuliko, eta utz nazazu bakean!?.
|
|
|
–Alemania??. Banekien anaiaren erretolikaren berri, bere bezperako jarrera zuribidean jartzeko era egokia izan zitekeen hura, bide batez?, hitz handi bati
|
hitz
handiago bat zerraiola, eta istantean moztu nuen: –Potroak eman nituen nik Alemaniagatik, baina Alemaniak ez dizkit itzuliko, eta utz nazazu bakean!?.
|
|
|
eraginkorragoa izan daiteke, edo, besterik gabe, itxarotea, denbora hobeak etor daitezen. Ez dut Historiara pasatu nahi,
|
hitz
handiak. Aberria, Erregea eta Jainkoa, pipiak jandakoak iruditzen baitzaizkit.
|
|
|
(?) ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan (beharko!), zuraren barruan sartzen den pipia banintz bezala.
|
Hitz
handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor, baina hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan(?)?; baina ez, puntu zehatz horri dagokionez, espainiazale guztiok berdinak baitzarete:
|
|
|
Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor, baina hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen,
|
hitz
handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan(?)?; baina ez, puntu zehatz horri dagokionez, espainiazale guztiok berdinak baitzarete: handizaleak, alegia, ¡ Una, Grande y Libre!; eta? ¡ por cojones!?
|
|
|
Gero, ideal baten aldeko sakrifizioa dago:
|
hitz
handiak testuinguru ideal batean, bai, baina beren handitasuna galtzen dutenak, ideien zerutik errealitatearen lurrera eramaten direnean?
|
|
|
Izan ere, ezer azpimarratzekotan, haren intentsitatea azpimarratuko nuke; behin edo behin egokitu izan zait berarekin serio hitz egitea, eta ikustekoa zen zeinen barrutik bizi zituen bere gorabeherak, orain iritzi ezin garbiago batzuk gidari zituela?
|
hitz
handiak eta izen handiagoak ere maite zituen(?. Unamunogan irritsa,/ Uzkudunetan bortitza,/ Xabiergan asekaitza,/ Loyolagan etsikaitza??), maite zituenez!?, orain kontraesan bat baino gehiago, gerrara Francorekin joan izanak, behartua izan bazen ere, ez zion onik egin!?, etsipenetik esperantzara eta esperantzatik etsipenera: –Kulunketa urdurian/ uginetan bakar,/ ontziska arriskatu bat/ gaituk bizi zear?.
|
|
|
Gerhardek zenbat eta gehiago hitz egin, orduan eta gutxiago sinesten nion. Gerhardenak, izan ere, hots handiko
|
hitz
handiak iruditzen zitzaizkidan, erlijiorik gabeko erlijio bati zegozkionak, baina erlijio bati, azken batean, non Leninek Jainkoaren tokia bete baitzezakeen eta Ebertek Luziferrena, eta non traslazio baten bidez esplika baitzitekeen mundu zaharraren eta berriaren arteko lotura: jatorrizko bekatua kapitalismoa zen, eta onak eta gaiztoak iraultzaileak eta kontrairaultzaileak.
|
|
|
jatorrizko bekatua kapitalismoa zen, eta onak eta gaiztoak iraultzaileak eta kontrairaultzaileak.
|
Hitz
handiak, bai, baina errealitatezko errealitateari ezin ziotenak aurre egin. Zeren, larriki zauritu nindutèn unean iraultzaren edertasunaz mintzatu izan balitzaizkit, zertan aldatuko zen nire egoera?
|
|
|
Iraultza, proletarioen diktadura eta antzeko beste hitz asko:
|
hitz
handi hotsez beteak: hitz hutsak, alegia!, kontrako jarrera hartzera bultzatzen nindutenak, Alemaniaren ederra kafe kikara edo kafeontzi baten neurrikoa baitzen, ausaz?
|
|
|
–Zuk gerra egiteko gurdi bat aspirina zenuke aldamenean, baina gurditik tiratzea eta fusila disparatzea ez dago batera egiterik??. Hain nengoen egoeraren menera?
|
hitz
handiek arima bahituta, bestela esanda?, non ongitxo oroitzen bainaiz zer astinaldi eragin zidan hizlari batek egin zuèn hiltzalditxoak, desfile baten ondotik: –Alemania Handi batek egingo gaitu alemanok handi!?
|
|
|
aipatzearren kontatzen, zin degizut, tontotzat ere hartuko ninduke batek baino gehiagok, seguru baietz, Helenarekin era lohi eta basatiago batean ez jokatzeagatik?, hitz hori ere aspaldi sartu bainuen, zer da, bada, merituak egitea, guztia edo ia guztia emana datorkigunean!?
|
hitz
handi hutsalen zerrenda partikularrean.
|
|
|
eta maite zaitut, nik maitatzen dakidan neurrian, jakizu hori ere?; bada, jakizu nire jarrera berdintsua izango dela, nik ere astindu egingo baitzaitut, baita astindu ahala zu maitatu ere: ez, haatik, maitasun bigun batez, pertsona bat egiaz maitatzeak, nik uste, Egia maitatzea baitu aurrebaldintza?
|
hitz
handiak, haatik, minuskulaz idazten ere hasi genuke, eta, egia, erabil nuke, beharbada,. Egia, ren ordez, zuk ere halako zerbait diozu zeurean?, are gehiago gure kasuan, bihotzeko anaiak izatetik buruko etsaiak, etsai politiko intelektualak, alegia?
|
|
|
betiere osagai. Baina lehen ere esan dizut ez dudala
|
hitz
handietan. Aberria, Justizia, Jainkoa, eta Antzekoak?
|
|
|
Edo haiek zituzten dohainak eta nik apurrak, bestela esanda.
|
Hitz
handiak zituzten biek ala biek: Domingok IRAULTZA irrikatzen zuen, eta Teok GURUTZADEN GARAIA.
|
|
|
Zer izan zen, bada, gure haurtzaroko eta nerabezaroko heziketa osoa, maiuskulaz idatzitako hitzen zentzugabekeriazko ezarpena eta inposaketa baizik?
|
Hitz
handi burdinazkoak, bat osatu eta ni neu inguratzen nindutenak, edonor. Zenbatek hautsi zuten beren burua, eta zenbatek hautsi duten, burdinesiaren kontra buru kolpeka jardun ondoren, espazio ito hartatik irteteko ahaleginean?!
|
|
|
munduan neure tokia aurkitu eta errealitatera berregokitzeko saioan, autodefentsa mekanismoak eragindako erreakzioan, hortaz?, ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan, beharko!?, zuraren barruan sartzen den pipi maltzurra banintz bezala.
|
Hitz
handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor, baina hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan?
|
|
|
Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor, baina hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen,
|
hitz
handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan, errudun usteak, gainetik ustez kentzen nuèn zama zamatsuago egiten zuenak, nire baitan gauzatu eta garatu zituèn mekanismoen aurka lehendabizi, ahalegin hartan beti baitzegoen ni ere oker egoteko posibilitatea, deabrua eta infernuko garrak beti mehatxu?
|
|
|
Eta
|
hitz
handiak bazter uzten nituen heinean, hitz txikiak etorri zitzaizkidan laguntzera, jakina, hitz handiek utzitako lekua betetzen zutenak. Txikiak salbatuko ninduen, bai horixe:
|
|
|
Eta hitz handiak bazter uzten nituen heinean, hitz txikiak etorri zitzaizkidan laguntzera, jakina,
|
hitz
handiek utzitako lekua betetzen zutenak. Txikiak salbatuko ninduen, bai horixe:
|
|
|
kilkerra bere txuloan dagoela, nondik barea sartzen zaion, eta nire itolarriaren neurria izango duzu. Gainera, itsu sinesten zuen
|
hitz
handietan, eta hitz handiek galdu zuten azkenean: historia hura, baina, Pagoagari erabat lotua, zuk nik baino hobeto dakizu, Gabino, eta ez natzaizu azaltzen hasiko, konta iezadazu zerorrek?
|
|
|
kilkerra bere txuloan dagoela, nondik barea sartzen zaion, eta nire itolarriaren neurria izango duzu. Gainera, itsu sinesten zuen hitz handietan, eta
|
hitz
handiek galdu zuten azkenean: historia hura, baina, Pagoagari erabat lotua, zuk nik baino hobeto dakizu, Gabino, eta ez natzaizu azaltzen hasiko, konta iezadazu zerorrek?
|