|
2000
|
|
|
Han ikusi nuen lehenengoz Txillardegi eta, egia esan behar badut, bileretanhitz egiten zenaren erdiaren erdia ere ez nuen ulertzen. Alde batetik, nire euskara mailahausnarketa sakonetan murgiltzeko modukoa ez zelako; beste aldetik, erreferentziapolitiko eta kultural asko falta zitzaizkidalako, eta ez nekien nortaz edo zertaz ariziren; eta, azkenik, zenbait gauza
|
hitz
erdiaz edo klabez esaten zirelako, gauzakzehatz mehatz azaldu gabe. Horiek ziren klandes tinitatearen morrontzak, eta nireeuskarak oraindik ez zuen hura guztia ulertu ahal izateko finezia nahikorik.
|
|
|
—Bada, put... —erran zidan,
|
hitza
erditik jaten zuela— Zera, emaztekiak zerriak bezala lohitzen diren tokia da...
|
|
|
Izan ere, oraindanik aitzinatzen dizut ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, ez zegoela deus egiterik, eta halakoak izan zirela, ondorez, handik aitzinako ene entseiu eta ahaleginak oro, guztiz alferrikakoak, zeren, don Fidelekin hartaz mintzatu izan nintzenean —oharkabean bezala beti ere—, Gorukiren aldeko
|
hitz
erdi bat erran orduko koleratzen baitzitzaidan... semearen heriotza itzal junt bat balitz bezala, beltza bezain luzea, azpian harrapatzen zuena eta mendekurat bulkatzen.
|
|
|
Ostikoka ibil  tzen ninduen, eta zerbait esan nik aker seme hari? Egunek berrogei ordutik gora luzatu behar zuten nik maisu hari
|
hitz
erdi bat esa  teko. Eta ez da gezurra berdin gertatzen zitzaie  la beste ikasle guztiei ere.
|
|
|
Segitu zuten. Lazarok orain tarteka marteka Xanengana itzuli,
|
hitz
erdi bat esan, begiratzen zion halakoxe estimaz. Noski mozkortuta zegoen.
|
|
2001
|
|
|
Hasteko, testua osatzen duten 22
|
hitzetatik
erdia baino gehiago, 12, gureartean bizi den edozein ikaslek erraz identifikatzeko modukoak dira (hitz arruntguztiak gardenak dira), bi galderak zuzenean eta birformulaziorik gabe egiten dira, eta egitura molde bera erabiltzen da galderetan eta erantzunetan. Erantzuten duenhiztuna galdera egiteko erabili den aditzaz baliatzen da, elipsia eginez.
|
|
|
Barkatu, Arantxa hau zurea al da, bota du lehendabiziko taxuan,
|
hitzak
erdi janez eta ahots dardaratiz. Zer, oihukatu dio Arantxarekin dagoen mutilak, galdera gaizki ulertuta, harriturik.
|
|
2002
|
|
|
Donatek utzi zintuenean zuzaz ni urrikaldu, eta horra! begiramenezko
|
hitz
erdia azaldu nizuneko, nire irudia buru buruan eta bihotz bihotzean zenuela esan zidan mutil mukitsua ez al zara?
|
|
|
Ezin zuen nire bikotekidea bezalako jende ezkorra eraman pozik bizitzeko motibo guztiak izan arren, bizitzaren bihurguneren batean zoritxarra zain egongo dela pentsatzen duen jende klase hori. Disgustu handia hartu zuen harekin bizitzen jarri nintzenean, baina ez zidan sekula
|
hitz
erdirik esan, harik eta banatu ginen arte. " Badakizu?
|
|
|
Ez al diguzu hitzik egin behar poemak aldarrikatzen duen matxinadaz edo heriotzaren jainkoei buruz. Â Atzoko hilketak ez al du zure
|
hitz
erdi bat merezi. Zure etxepean gertatu zen, ez dakit konturatzen zaren.
|
|
|
" ETBko arduradunaren esku" esan beharrean" esku on ETBko arduraduna". Harritzekoa egin zait, bide batez esango dut, euskal aditzaren morfologia konplikatuaz
|
hitz
erdirik ez esatea, hori bai baita benetan ematen den informazio alferra gehienetan, lekua hartu, mingaina trabatu, burmuina berotu eta komunikazio mailan deus ere gaineratzen ez duena, baina bakean utziko dut kontu hori. Badakizu, aitaren egin gabe eta arnasa sakoneraino hartu gabe esan ezin diren horietakoak," bazeniezazkigukete"," geniezazkinakeen" edo" zentxezkidakete" bezalakoak, aski kuttunak euskara bere maneran adindurik ikasi dutenentzat, eta" artezki eta zuzenki gauzak deklaratzen dituztenak hain manera ederrean, euskara abila, antzatsua eta zuhurra baita aditzaren propietateetan", holako zerbait esaten zuen Etxeberrik, gauza hauek ezin sinetsizkotzat direla euskaraz ez dakitenentzat.
|
|
|
Aipatu horiek, eta bere zerrendan sartu liratekeen baina aipatu gabe uzten dituen beste zenbait ere: " eta sentimendu hain noble den hori" edo" etxe hori, zuk margotu baituzu" bezalako erlatiboez (aski arruntak autore klasiko askoren artean, eta eguneroko hizkeran ere, eta Rubioren tesiaren aldeko liratekeenak) ez dio
|
hitz
erdirik, ez dakit ongi zergatik, menturaz horietaz mintzatzeko nahiko lekurik izan ez duelako liburuan. Baina, esan bezala, orain arte ez da nobedaderik.
|
|
2003
|
|
|
Alde batetik, nire euskara maila hausnar keta sakonetan murgiltzeko modukoa ez zelako; beste aldetik, erreferentzia politiko eta kultural asko falta zitzaizkidalako, eta ez nekien nortaz edo zertaz ari ziren: eta, azkenik, zenbait gauza
|
hitz
erdiaz edo klabez esaten zirelako, gauzak zehatz mehatz azaldu gabe 87.
|
|
|
–Eta hemen gertatu denaz, ezta
|
hitz
erdirik ere inori! Katuaren eta behiaren bidetik joan nahi ez baduzu behintzat...
|
|
|
Don Estebek bukatu zuenean, don Justiniano mintzatu zen, ordu arte
|
hitz
erdirik ere esan ez zuena:
|
|
|
Berak mutu jarraitzen zuen. Atea ireki zidanetik ez zen
|
hitz
erdi bat atera bere ahotik.
|
|
|
Semea, berriz, baloi ondoan makurtu, eta esku batetik bestera ibiltzen hasi zen, interes handirik gabe. Argi zegoen mekanoa espero zuela, baina ez zuen horretaz
|
hitz
erdirik ere esan. Gero ahal izan zuen moduan iraun zuen amaren aurrean zutik, galtzontziloak eta galtzerdiak probatzen zizkion bitartean.
|
|
|
Jabetuta nago orain artean sinesgarritasun apurrik ere ez duen gertaera bati horixe eman nahian nabilela; arrazoiak aurkitu nahian nabilela zorigaitz guztiz irrazional bati; gizakia kapritxosoa eta aldakorra den arren, agian izanen duela zirritu txiki ezkuturen bat nondik logika edo arrazoia sartzen den; eta izugarriena da nire erreferentzia guztiak orain artean idatzitakoa eta aurreran  tzean idatziko dudana egiazkoak direla, neurgarriak, frogagarriak; oro da irrealki  benetakoa. Badira testuan, egia da, aipamen anbiguoak,
|
hitz
erdi ezkutuak, zenbait izen nagusi edo toponimo edo data aipatuak izan ez direnak; hauek guztiak literatura lizentziak baino ez dira, zilegitasunez hartu ditudanak, zeren, gertaeraren muina ez aldatzeaz gainera, hainbat pertsona, leku edo entitateri egin niezaiekeen kaltea saihesten baitut, idaz  ki honek noizbait argia ikusiko lukeen aukera gertagaitzerako. Ez da horixe eta nire helburua, inondik ere.
|
|
|
Bidasoako barrara itzuli direino,
|
hitz
erdirik ere ez diote gehiago esan elkarri bi gizonek. Badakite alferrik izaten dela hori bizitzak berak hartzen duenean aurrea.
|
|
|
Ondoren agur esan diote elkarri, bi gazteei buruz
|
hitz
erdirik ere esan gabe. Ez aipatze hutsaren kariaz, kontu batzuk dauden lekutik desagertu ahal balira bezala.
|
|
2004
|
|
|
Jakina, gauza bat da euskararen alde dagoen gizarte zibilaren eragin ahalmena era batera edo bestera kalifikatzea, eta hor geure diferentziak nabarmendu ditugu; eta beste gauza bat, hizkuntza minorizatu baten etorkizuna gizarte zibilaren esku utzi behar dela pentsatzea. Hau ez da lekua, bistan denez, gizarte zibilaren egungo krisiaz
|
hitz
erdirik ere egiteko, baina, nolanahi ere, jadanik aho bateko iritzia da adieraztera goazena. Hain zuzen, delako gizarte zibil horren eragin ahalmena errotik baldintzatua dago gaur egun makro-egiturazko erabakiguneetan, gune hauek Nazio estatuaren eta nazioz gaindiko interes kontrolagaitzen esku daudelako aspalditik.
|
|
|
Langabezian izanki, denbora gehiago pasa zezakeen ostatuan, lehenago bezala. Eguna ametsetan galdurik eta edaten iragaiten zuen, tarteka, ostalariari
|
hitz
erdi bat zuzenduz. Batzuetan ere, barre algaraka hasten zen berak ere zergatik jakin gabe.
|
|
|
–galdetu nion, ironia kutsu ia iraingarri batez. Izan ere, nazkatzen hasita nengoen
|
hitz
erdi haiek guztiak entzuteaz.
|
|
|
Ziztuan hartu genituen zerbitzariari eskatutakoak,
|
hitz
erdirik egin gabe.
|
|
|
Handik aurrera, afari osoan ez genuen
|
hitz
erdirik esan, guztiok altxatu ginen arte:
|
|
2005
|
|
|
Eskura zegoen eta arreta deitzen zuen oso lodia zelako eta ertz gorriak zituelako. Ez nuen ezta
|
hitz
erdirik ere ulertu. Ez dut uste nire eskuetan bi egunetik gora igaro zuenik, baina adorea eman zidan uste nuelako liburu hura ulertzea lortzen nuenean aitaren berdina izango nintzela.
|
|
|
Baina Kontxik
|
hitz
erdirik ez.
|
|
|
Hala igarotzen dute eguna, Mekatik zerbait etorriko zaien esperoan, edo agian ez, baina zer galtzen dute errezo horiengatik? Meskitetan lagunak bildu eta elkarrekin hitz egiten dute elkarri
|
hitz
erdirik ere esan gabe. Guztiek horma bati edo aurreko lagunaren oinei hitz egiten diete, baina gustura sentitzen dira, eta irribarretsu jaikitzen dira, zapata zarpailduak jantzi eta meskitatik plaza nagusirako bidea hartzen dute.
|
|
|
Eta galestarrak 17 poema errezitatu zituela galeseraz, eskerrak emateko. Eta ume batek, Gasparren semeak, 17 poemak ikasi zituela buruz,
|
hitz
erdirik ulertu ez arren. Eta ikustekoa zela gero Gasparren semea poemak errepikatzen, galeseraz, apur bat diferente beti.
|
|
|
Nik etxean ez nuen
|
hitz
erdi bat ere esaten; dena irentsi, eta ahal nuen moduan eusten nion egoerari; hori bai, behin ere negarrik egin gabe; eta nire jarrera hura, hain zuzen, erronkatzat hartzen zuen Juliok. Egunean egunean gehixeago estutzen ninduen, soka bat tenkatuz bezala, ea noiz eteten zen, nire harrotasunaren azken gotorlekua suntsitu nahirik, hala erabat azpiraturik uzteko.
|
|
|
Handik egun batzuetara, aske utzi zituzten. Gurasoek etxean aipatu zuten Joxe Marik odola egiten omen zuela gernuan, astea igarota ere; haatik, kalean topatzen nuelarik, irribarre egiten zidan, bestetan bezala, eta hitz egitera geratzen zen, ohi bezala, ea nola zihoakidan eta horrelakoak galdetzeko, gertatu berri zitzaionaz
|
hitz
erdi bat ere adierazi gabe. Txikia nintzen garaian ere, heldu bati bezala hitz egiten zidan Joxe Marik, ez baitzuen haurren eta helduen artean bereizkeriarik egiten; ez beste batzuek bezala, albotik igarotzean ez zizuten-eta begiratu ere egiten.
|
|
|
Azterketaren orain arteko bidean gauza asko ikusi ditugu, argitaratzaileen lana, liburuen jatorri kulturala edo linguistikoa edota titulu kopurua zenbatekoa den. Baina
|
hitz
erdi bat ere ez da agertu gaien inguruan, hau da, liburuen eduki tematikoaz.
|
|
|
Bere testutan, era batera edo bestera, maiz aurkitzen dugu ideia hau eta, garrantzitsua delako, bere hainbat formulazio eskainiko ditugu jarraian adibide moduan: "
|
Hitza
erdian dagoen mundu bat da, kanpoan ageri denaren eta guregan ekiten duenaren erdian kokatzen dena" 89;" munduaren eta gizakiaren arteko kontaktua deskarga elektriko bat bezalakoa da, nondik hizkuntza ateratzen den" 90;" hizkuntza bigarren mundu bat bezala irudikatzen dugu, alegia, gizakiak bere baitatik eta egiazko mundutik jasotzen dituen inpresioetatik abiatuz objektibotu d... hizkuntzari esker bakarrik ahal du gizakiak mundura iritsi eta munduak zerbait izan gizakiarentzat, hau da, hizkuntzak paper ordezkaezina jokatzen du, hain zuzen, gizakiaren eta munduaren artean bitartekotza egiten duelako.
|
|
|
Ondorioz Agataren ezpainetarik isurtzen ziren euskarazko
|
hitzen
erdian, zutoin altxatzen zen erdarazko Louise enfatiko hura. Louiserentzat laidoa zen Luixa; izena ihes zihoakiola iruditzen zitzaion, baina gehienetan kontuz ibiltzen zen neska, anderea hain baitzen minbera.
|
|
|
Orduan esan zuen sekula ahaztuko ez dudan esaldi hura. ...e maniak eta bere keinuak eta bere asma edo epilepsiarako aurredisposizioa, bere biblioteka uzten diete batzuei, ezertarako balio ez duen pasaporte maiztu bat, eta etxeak, eta lur-sail zabalak terratenienteek, edo zorrak, edo zenbait arazorekin gehiegi kezkatzeko desabantaila eta beste arazo batzuekin gutxiegi arduratzeko abantaila; edo bizitza filosofia bat, seme txikiak altzoan hartu eta moralaz
|
hitz
erdi bat edo beste esaten dieten guraso moralista haien kasuan, edo ofizio bat agian, pragmatikoenek; arotz saga erraldoiak badira, haiek euren gurasoengandik ikasi eta seme alabei erakusten diete ogibidea belaunaldiz belaunaldi. Edo, beharbada, gaizki enfokatzen dugu kontu hau:
|
|
|
Gurasoei hogeita hamargarren ezkon urteurrenean oparitutako zilarrezko platerak eta azpilak janariz bete eta egongelara eraman zituzten. Bere anaiari ez zioten aulkirik jarri, jakina, eta Raymond Carverrek berak inguratu behar izan zuen bat gehiago, istripuaz geroztik bere anaiak
|
hitz
erdi bat esateari uko egiten baitzion. Gurasoek gaitzespen keinu batez begiratu zioten Carverri.
|
|
|
Zaila zen jakiten zer zerabilen Pablok buruan: irribarre amultsua soinean zuen beti, baina
|
hitz
erdi bat bera ere ez zuen sekula esaten.
|
|
|
Hortixe ateratzen omen du dirurik gehien. Baina
|
hitz
erdirik ez esateko Senperi horretaz guztiaz, umorez ez dela eta soberan ibiltzen den horietakoa. Eta batez ere ibaiari ez deitzeko haren aurrean Bidasoa, harentzat ibai hau Baztan izan dela beti.
|
|
|
Aldian behin gure bazter honetaraino arrimatzen zen, bilerak egiten zituen sindikatu katolikoan eta mitinak antolatzen zizkiguten inguruetan, bazkaria ematen zioten jendeari batzokian, hor azaltzen zitzaizkigun gero ilunabarrean herriko epelenekoak ikurrina paparrean, erromeriatik baletoz bezala amuraka, inori zuakerrak apurtzeko pronto. Eta hurrengo astean ez genien patroiaren kontrako
|
hitz
erdia kenduko, lankide galegoek ez bezala euskaraz egiten omen zigulako.
|
|
2006
|
|
|
Une hark izan zezakeen tentsio apurra kentzearren berriketan hasten nintzen ni, erizainok gaixoekin egiten dugun moduan, praktiketan ikasita nekien hori. Julianek, aldiz, ez zuen
|
hitz
erdirik esaten, ezta nire galderei erantzuten ere, eta neuk ere isiltzea erabaki nuen. Harrezkero, isiltasun osoz egindako operazioa bihurtzen zen oherako prestatze hura, eta isilik jardute horrek halako zeremonia kutsua ematen ziola esango nuke, egunero errepikatzen ziren keinu eta mugimenduekin, ballet baten koreografia edo erritu jakin baten pausoak balira bezala.
|
|
|
Herritarrek
|
hitz
erdiz iradokitakoa argiago adierazi zigun don Tirsok berak. Mezatara joan ginen egun hartan Oriol eta biok.
|
|
|
Zerbaitek krak egin zuen, beharbada egin beharra zuen, oreka gaitza zelako bataren eta bestearen interesen artean eraikitakoa. Nik adiskidetasun huts mantendu nahi nuena zuk harago behartu nahi izan zenuen, harago ezin eramanak min eramanezina sortzen zizulako apika, eta horra nola erori zen behera
|
hitz
erdiz jasotako naipezko zubia.
|
|
|
" Londresko enpresako super jefeetariko batekin etorri zen, antza. –Ez da isiltzen, eta agian hobe, ze Aitorrek ez du
|
hitz
erdirik esaten eta nik ez daukat ahotsik. Bion artean bost oin egongo dira, metro eta erdi kontinenteko neurketan, eta laurehun mila milioi pauso yardetan zenbatuta.
|
|
|
Ezezagunak poltsa astindu eta txintxina entzun zuen.
|
Hitz
erdirik ere ia egin gabe, andre gaixoa zain edukiko zuela-eta, etorrerako bidea hartu eta korrika txikian desagertu zen.
|
|
|
Negar egin berri zuenaren itxurakoak. Ez genuen
|
hitz
erdirik esan Kali eta Leon aurkitu genituen arte.
|
|
|
Billar aretoan sartu ginen. Ez genuen
|
hitz
erdirik esan Marcki eman zion jipoiaz. Ez orduan eta ez inoiz.
|
|
|
Hainbeste urtetan jasotako eskarmentua ondorengoei ematen. Ausartu zen saileko arduradunari
|
hitz
erdi esaten. Ezin du ahaztu haren irribarrea.
|
|
|
Lastaolak eskuetan, eskolara bidean, erdi ilunpetan, errazago hitz egiten du beste anaiarekin. Eta honek esan ahizpari, ezkontzeko
|
hitz
erdi atera duela. Familia handia nahi duela berak ere; gurea bezalakoa gutxienez.
|
|
|
Laukian 15 urteko zerrenda luzea eman dugu irakurleak ikus dezan zer nolakoa den eboluzioa.
|
Hitz
erdi batean esan daiteke azken aldion itzulpenaren indarra %30 inguruan dagoela egonkortua. Eta, aldiz, 90eko hamarkadaren lehen partean hamar bat puntu goitik zebilela itzulpenaren indarra.
|
|
|
Okei esan zuen. Bestela bidean ez genion elkarri
|
hitz
erdirik ere esan. Bost bat minutuz suge errepidean aurrera eginda etxetxoak antzeman genituen arte.
|
|
2007
|
|
|
Guk eskuraezin ikusi arren, Juankar han bizi izan zen, pare bat hilabetean, etxetik alde eginda. Bertan zer topatu zuen edo etxera zergatik itzuli zen ez genekien, Roberri ere ez baitzion
|
hitz
erdirik esan, baina hori ez zen oztopo gure jakin min sukartu eta irudimen aseezinentzako: –Eta hango neska guztiekin joko zian larrua??, galdetuko zuen gutakoren batek.
|
|
|
Ez du sukaldean jazotakoaren berri. Jimmyk ez dio
|
hitz
erdirik ere esan. Mutu ailegatu zen etxera bart, eta mutu sartu ohean.
|
|
|
Ordurako jada nazka nazka eginda zeukan bere bizimodu petralarekin. Bi urte gutxienez bazeraman aitarekin
|
hitz
erdirik egin gabe, elkarri amorrua hartuta. Amak alabarekin utzi zuenetik, gainera, dezente zabartua zegoen.
|
|
|
Demetriok, hasieran, zintzo zintzo bete zuen aitaren agindua. Ez zen inoiz arreba arnegariarengana hurreratu, ezta hari
|
hitz
erdirik egiteko ere. Aitak nahi zuen bezala, behin haren haurdunaldiaren berri jakin zutenean, beren bizitzetatik betiko aienatu zuten arreba alaba zikina.
|
|
|
Han ageri zen une hartan, lasai eta serio, Paularen ondoan, Nicasiok azienda gobernatzen erakusten zuen patxada berberaz. Jesusek behin esan zion Paulari nolabaiteko porte aristokratikoa antzematen ziola haren mutil lagunari, eta barre artean erabaki zuten Justinori hartaz
|
hitz
erdirik ere ez esatea, txarrean hartuko zuen-eta. Batez ere Dioniren belarrietara iristen bazen, alkatearen txepelkerian hain tematua izanik.
|
|
2008
|
|
|
Bagoiaren aurreko eserleku batean doa nagusia, eta atzekoan bizkartzaina.
|
Hitz
erdirik ere ez diote elkarri esango goiz osoan. Erretzeko jaikiko da sarritxotan agentea, eta, plataformarako bidean, begiratua gurutzatuko du nagusiarekin behin eta berriz.
|
|
|
Hitza hanka bazenute, guztiak herrenak izango zinatekete!
|
Hitz
erdiak jaten baitituzue! Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!?, erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea, zekièn gaztelera apurrarekin?
|
|
|
Baina eta keinu haiek gauzatzeko, beste hitzordu batzuk behar zituzten, isilpekoak halabeharrez, arriskutsuak, ondorioz?, ezkondu ezean; Nataliak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri?. Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?? esan zion ahizpak?; aita kalonjeak zekiena, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz
|
hitz
erdirik ere egin berari. Nataliari?, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera. Natalia?
|
|
|
Natalia luzaroan egon zen hitzik egin gabe; edo silaba bakarreko hitzekin erantzuten zion amari, honek haren eginkizunei buruzko galderak zuzentzen zizkionean; ahizpari, berriz, ezta
|
hitz
erdirik ere. Nataliak, izan ere, bere harrotasuna zuen, Gerardorekin izan zuèn auziari neurriko erantzuna ematea exijitzen ziona:
|
|
|
begiratu zien gainetik, galdera bat ere bazen begirada hura, beharbada: ?
|
Hitz
erdirik gabe utzi zaituztet ala????, garaile eta garaitzaile: une berezia izan zen, markesa andereak aurrerantzean nekez ahaztuko zuena, hain sentitu zen oso eta hain sentitu zen kementsu!
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez zuen
|
hitz
erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek. Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: –Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta??
|
|
|
Baina ez dit berorrek bukatzen utzi, jauna. Torturatuko banindute,
|
hitz
erdiren bat esan nezake itsasontzia dagoen tokiaz; izan ere, nik hartu nuen itsasontzia, alde batera zorteagatik, baina baita arriskatu egin nintzelako ere, eta orain Ipar Adarrean dago, hegoaldeko hondartzan, itsasgoraren muga baino beheraxeago. Marea erdialdera iritsitakoan, uretatik kanpo egongo da.
|
|
|
–Ez galdetu hori, Barbosa. Horretaz
|
hitz
erdirik esaten badizut, hilda gaude biok. Poliziari batzuetan lan zikina egitea suertatzen zaio, zuk ondo dakizu hori.
|
|
|
KOLDO: Eta
|
hitz
erdirik be ez inori, entzun. Ez ditut txiste txarrak entzun nahi.
|
|
|
Neure ardura da. Eta honi buruz
|
hitz
erdirik ez Abeli, entzun?
|
|
|
Ino, aske: ederki, ederki,
|
hitz
erdiz diot, baldintzapean askatu baitu Pedraz epaileak. Askotan neure buruari galdetzen diot zer axolago zaion Espainiako Gobernuari:
|
|
|
Nafarroako Gobernuak Nafarroako sinboloei buruzko Foru Legea onartu zuen 2003ko apirilaren 4an. Hitzaurrean legearen helburua azaltzen du, eta zati batean,
|
hitz
erdiz ez bada ere, ikurrina aipatzen. «Nafarroak bere sinboloak gizartearen zinezko adierazgarritzat hartzen ditu, eta ezin du onartu haiek gutxietsiak izatea, zeren batzuek bertze nortasun kontrajarri batzuen sinboloak inposatu nahi baitituzte».
|
|
|
Zapuztu egiten zituen kontu hark. Ez zuten hari buruz
|
hitz
erdirik entzun nahi, Espainiak jarrera irmoa ageri zuelako eta ez zegoelako hartan amore emateko prest». Behin mugak zedarriturik, halaber, honako uste hau du Jorge Martinez Ramosek:
|
|
|
Izan ere, Omarrek ez zekien
|
hitz
erdirik ere arrebaren heriotzaz. Hortik bere txilioak eta heiagorak haren fin gaiztoa kontatu ziotenean, oso maitea baitzuen Fatima, gaztetxo zela Bizargorri ahaltsuarekin ezkontarazi zutenez gero inoiz ikusi ez zuen arren.
|
|
|
|
Hitz
erdiko jokalariak. Harrituta zegoen Karmele Aranburu Berrikerketa tertuliako gidaria Herri Irratian, herenegun:
|
|
|
Gerardorekin isilpeko hitzordu bat ere izan zuen, bai, baina harekin izandako hitzak ere airean idatziak geratu ziren, inguruan sor zitekeèn edo inguruak sor zezakeèn lehen haizearen mende... iritziak eta esamesak noiznahi bihur baitaitezke edozein haizeren haizebegi; keinu bat ere izan zuten, agurtzeko orduan Gerardok Nataliaren eskuak bereetara bildu eta esku banatan muxu ezin samurrago bat eman baitzion, baina keinu hura ere beste keinu batzuen beharrean zegoen, halakoak baitira desio asegabearen legeak, ase artean bakerik hartzen ez dutenak. ...liak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri –" Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?" esan zion ahizpak–; aita kalonjeak zekiena, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz
|
hitz
erdirik ere egin berari –Nataliari–, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera –Natalia– hobeto zelatatzeko, ezkutuko jarraipenen bat edo eginez, adibidez?
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez zuen
|
hitz
erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek –Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: " Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta" – egin zuen aurrera, ezustean:
|
|
|
Orduan, baina, halako betetasun batera iritsi balitz bezala –haren presentziari (begiei eta ezpainei eta haren soin osoari) halako zer berezi bat zerion bederen, poz ezkutu batez mintzo zena, baita ziurtasun ez nolanahiko batez, suzko hitz haietan, halaber, suzko zerbait aurkitu balu bezala, suzko fedea, ausaz–, guztiei –aita kalonjeari eta Normari, Nataliari eta Natividadi– begiratu zien gainetik –galdera bat ere bazen begirada hura, beharbada: "
|
Hitz
erdirik gabe utzi zaituztet ala...?" –, garaile eta garaitzaile: une berezia izan zen, markesa andereak aurrerantzean nekez ahaztuko zuena, hain sentitu zen oso eta hain sentitu zen kementsu!
|
|
|
Hitza hanka bazenute, guztiak herrenak izango zinatekete!
|
Hitz
erdiak jaten baitituzue! Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!", erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea –zekièn gaztelera apurrarekin– ezin inola ere iritsi euskaraz jada pentsatua zuèn tokiraino, halako eran, non, azkenean, hitz bakoitzak bere bidea hartu eta nahaste borraste batean murgildu baitzen Regina:
|
|
|
Natalia luzaroan egon zen hitzik egin gabe; edo silaba bakarreko hitzekin erantzuten zion amari, honek haren eginkizunei buruzko galderak zuzentzen zizkionean; ahizpari, berriz, ezta
|
hitz
erdirik ere. Nataliak, izan ere, bere harrotasuna zuen, Gerardorekin izan zuèn auziari neurriko erantzuna ematea exijitzen ziona:
|
|
|
Nobedadeak guztira 1.298 dira, eta horien baitan jatorrizHurrengo tauletan banaka ikusiko badugu ere, hiru lerroei buruz
|
hitz
erdi bana esango dugu orain: titulu kopuruari dagokion jaitsiera nagusi nagusia (%74, 7) nobedadeek izan dute:
|
|
2009
|
|
|
Mintzoak du ageri. Guarden eta salatarien beldur bizi zenak ez du
|
hitz
erdi bat debaldetan erranen, eta dion hitz erdi hori ere ongi neurtua. Ez du bere burua salduko.
|
|
|
Mintzoak du ageri. Guarden eta salatarien beldur bizi zenak ez du hitz erdi bat debaldetan erranen, eta dion
|
hitz
erdi hori ere ongi neurtua. Ez du bere burua salduko.
|
|
|
Haien semeei dagokienez, pare bat entzun izan ditut euskaraz, primerako euskaraz. Gainerako guztiei
|
hitz
erdirik ere ez. 25 urte eta gero ateratako ondorioa:
|
|
|
Ez du
|
hitz
erdirik ere entzun nahi sailkapen nagusiaz. Horren inguruan zenbat eta mezu gutxiago bidali, orduan eta aukera gehiago izango ditugu berau hobetzeko, ohartarazi du.
|
|
|
Espero ez diren gauzak gertatzea gure lana da eta horretan egin dugu lan. Horregatik, bere intentzioei buruz galdetuta ez du
|
hitz
erdirik ere esan. Ez dugu ezer zehaztu.
|
|
|
Ugarteri gauzak nola azaldu ere pentsatu nuen. Ordura arte, izan ere, ez nion Karmeleri buruz
|
hitz
erdirik ere aipatu. Zer esanik ez Valoistarren etxera joan nintzenik.
|
|
|
Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei bat urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan: . Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten?; mutilari, aldiz, inork ez zion
|
hitz
erdirik ere esan! Eta neuri, jakina, bihotzean ezten bat sartu zitzaidan, ezpataren neurrikoa ere egin zitzaidana, aitak Joseba besoetan goratu eta oihukatu zuenean,. Hemen etxeko mutila!?.
|
|
|
Adari, baina, txantxak ez zion graziarik egin; aitzitik: muturra okertu zuen, baita goiz osoan bere jarrerari eutsi ere. Adak ehungailuan ziharduen bitartean, Maria Bibianak puntu egiten zuen, edo Adak aurreratutako lanak errematatzen zituen?, Maria Bibianari ez zion
|
hitz
erdirik ere egin bederen, nahiz eta honek tarteka galderak egiten zizkion, esku artean zuèn lanari buruz: –Honek atzera puntada bat behar du??, edo beste edozein gairi buruz:
|
|
|
–don Juliok, pozez; jarraian, baina, Maria Bibianaren gogo berotasuna hoztu nahian edo, jarraitu zuen?: Baina
|
hitz
erdirik ere ez, ezta??
|
|
|
–Euskara ere galdu nian, eta galdua berreskuratu behar diat. Amona Ursulak beti hitz egiten ziguan euskaraz, baina, hura hil zenetik, etxean ez duk
|
hitz
erdirik ere egiten, eta, gehiena ulertzen dudan arren, hitz egiten ahaztu zaidak.
|
|
|
erredurak, baina, hain jasanezinak egin zitzaizkion, non, oinak lurrean jarri bezain laster salto txikiak egiten hasi baitzen, bi eskuak astindu eta haiei putz egiten zien bitartean. Bazirudien, ordea, inortxo ere ez zela inguru hartan Adaren oinazeaz arduratzen, ez Domingok ez Maria Bibianak ez zuten protestatu ez ahoa ireki;
|
hitz
erdirik ere ez esan arren, baina, oso arduratuta zeuden bi anai arrebak, haien begiradek, izuarekin eta amorruarekin lotutakoek, ez zuten besterik adierazten?, biak ere barne indarren inertzien mende zeuden seinale: zuhurtziak eta ohiturak eragindako inertziak, anai arreba baten zigorra besteen aurkako bihur zitekeen berandu gabe?, bizinahiari eta iraun nahiari lotuak; esan nahi baita inguru hartan etxeko txakurrak zirela. Mendi eta Sasi?
|
|
|
Maria Bibiana erizaina zen, erizain profesionala, zekièn guztia edonoiz agertzeko prest egon zitekeena; une hartan, gainera, hartarako prest zegoen, itxura batean, Adari
|
hitz
erdirik ere esan gabe izara eta tapakiak jaso, eskua azpitik sartu, eta berehalako iruzkina egin baitzuen:
|
|
|
Fanelli berriro geratu zen nora ezean?
|
hitz
erdirik ere ez zuen esan behintzat?, isiltasunaren erdian Luis Morazak oihu egin zuen arte:
|
|
|
Maria Bibianak begiak zabaldu zituen, ahizparen hitzek ezustean harrapatu balute bezala: are gehiago, zabaldu ere, zabaldu baitzuen ahoa jarraian, Adari bere desadostasuna azaltzeko ahaleginean, itxuraz, ez al zen Adak esandakoa bizitzaren aurkako biraoa, bere erantzuna merezi zuena??, harik eta,
|
hitz
erdirik ere esan gabe, ahoa berriro itxi zuen arte, Adaren esaldiaren esanahi zehatza orduantxe aurkitu eta ulertu balu bezala: mutilak, gainera, ez dira munstroez erditzen?
|
|
|
Regina Aldasorok ez zuen
|
hitz
erdirik esan ordura arte; Teofilo Mariarekin begirunezko harremanak zituen, sendoa baitzen mutila, zintzoa, esanekoa, nahiz eta zurrunegia ere bazen batzuetan: aitaren antzekoa zen, hitz batean, baina antzekotasun hark Reginari ez zion enbarazurik egiten, ezta Nazariorekiko harremanak gaiztotu zitzaizkionean ere, senar emazteen eta ama semeen arteko harremanak oso bestelakoak ohi dira eta; noizean behin, baina, gizontto bat bezala ikusten zuen Teofilo Maria, eta, orduan, Reginari bururatzen zitzaion bere neba ere izan zitekeela:
|
|
|
Eta aitak, aspaldi ez bezala, behin baino gehiagotan ekarri du zure izena gure artera, madarikatzen ibili gabe, etxeko ardi beltza eta etxeko ardi beltza? Ez du zure aurka
|
hitz
erdirik egin.
|
|
|
Nazario Orbek eta haren seme alabek bazekiten hura, jauregian gorde beharreko gordeleku bat zegoela, alegia; bazekiten, bai, baina, gai hura bat batean tabu bihurtu balitz bezala, inork ez zuen besteen aurrean hartaz
|
hitz
erdirik egiten, eta, egitekotan, isilpean, kontuz eta tentuz, bakoitzak bere esparru konfidentzialean. Nazariok Reginarekin, Reginak Ernestinarekin, neskameek neskameekin eta anai arrebek anai arrebekin?: horra orbetarrek orbetarrei ezarritako araua, portaera orokorrari zein partikularrari zegokiena, gordelekua gorde beharreko leku bat baizik izan ez zedin, isiltasunak inguratua eta babestua.
|
|
|
afera hartaz eta, zer? hartaz
|
hitz
erdirik ere ez egitera.
|
|
|
Damasok ez zuen
|
hitz
erdirik ere esan, zeresanik bazuen arren; honako hau esan zezakeen, adibidez, Domingoren laguntzan: –Barka, Teofilo Maria, baina Don Zoiloren agindua ez zen agindua izan, aholkua baizik??; Damaso, baina, isil isilik geratu zen, zirt edo zart egitea eskatzen zutèn egoera gatazkatsuetan, inork betaurrekoak kenduz gero, mutil galdua zen?
|
|
|
–Urte erdi lehenago esan behar zenuen hori, adixkide!?. Handik aurrera,
|
hitz
erdirik ere ez nagusiaren eta txoferraren artean, Nazario Orbek bere buruarekin isilka egiten zituenak ez baziren, haurraren hiletaren inguruko eginkizunak planeatzen zituen bitartean, zer besterik, bada, baldin eta Nazario, negozio gizon gisa, kalkulatzaile hotza bazen, azken batean??, bere erara planeatzen ere, gauzak gordean eramanez, bai, baina gordekeria hutsean erori gabe, jendartean behar ... haurra lehenbailehen eramango zuten kanposantura, gau hartan ahal izanez gero, kuxkuxero begiluzeen begiratutik urrun; eskela, berriz, egiteko guztiak, gorpuaren garraioa eta hiletak, intimitatean ospatuko zituztenak?
|
|
|
–Zerbait kontatu nahi dizuet, baina hitz eman behar didazue ez diozuela
|
hitz
erdirik esango ez Damasori ez Teofilo Mariari, ezta inori ere, ados?
|
|
|
Baina Domingo galduta zegoen, pelikulak itsasontzi bateko kapitain marinelak zituen protagonista, fortuna ezin gaiztoagoari aurre egiten ziotenak, baita aurrera egin ere, eszenaz eszena, eta baliteke, beraz, Domingo eszena haietako batean murgilduta egotea?, eta ez zion Adari
|
hitz
erdirik ere esan.
|
|
|
–Kontu honetaz ez dut
|
hitz
erdirik nahi komertzioko estudioak bukatu arte. Entzun al duzu ongi, Domingo?
|
|
|
Irten ziren, bada, Txaro Goiriren etxetik bost kideak, igo ziren maseratira Tasio eta Teofilo Maria, eman zien Tasio Loidi tenienteak beste hiru kideei kuartelera itzultzeko agindua, esan ere, esan zien, pistolaz mehatxatzen zituela: . Arestian gertatutakotik, ezta
|
hitz
erdirik ere!??, esan zion Tasiok ondotik. Zurekin hitz egin behar dut, Teo?, abiatu ziren automobilean leku egoki baten bila, biok mutu, hiri inguruko gurdi-bide batean sartu eta zabalune txiki aski bakarti batean aparkatu zuten arte, hirigunetik hiru bat kilometrora, zuhaitz batzuen artean.
|