|
2003
|
|
|
–Eta hemen gertatu denaz, ezta
|
hitz
erdirik ere inori! Katuaren eta behiaren bidetik joan nahi ez baduzu behintzat...
|
|
|
Don Estebek bukatu zuenean, don Justiniano mintzatu zen, ordu arte
|
hitz
erdirik ere esan ez zuena:
|
|
|
Semea, berriz, baloi ondoan makurtu, eta esku batetik bestera ibiltzen hasi zen, interes handirik gabe. Argi zegoen mekanoa espero zuela, baina ez zuen horretaz
|
hitz
erdirik ere esan. Gero ahal izan zuen moduan iraun zuen amaren aurrean zutik, galtzontziloak eta galtzerdiak probatzen zizkion bitartean.
|
|
|
Bidasoako barrara itzuli direino,
|
hitz
erdirik ere ez diote gehiago esan elkarri bi gizonek. Badakite alferrik izaten dela hori bizitzak berak hartzen duenean aurrea.
|
|
|
Ondoren agur esan diote elkarri, bi gazteei buruz
|
hitz
erdirik ere esan gabe. Ez aipatze hutsaren kariaz, kontu batzuk dauden lekutik desagertu ahal balira bezala.
|
|
2004
|
|
|
Jakina, gauza bat da euskararen alde dagoen gizarte zibilaren eragin ahalmena era batera edo bestera kalifikatzea, eta hor geure diferentziak nabarmendu ditugu; eta beste gauza bat, hizkuntza minorizatu baten etorkizuna gizarte zibilaren esku utzi behar dela pentsatzea. Hau ez da lekua, bistan denez, gizarte zibilaren egungo krisiaz
|
hitz
erdirik ere egiteko, baina, nolanahi ere, jadanik aho bateko iritzia da adieraztera goazena. Hain zuzen, delako gizarte zibil horren eragin ahalmena errotik baldintzatua dago gaur egun makro-egiturazko erabakiguneetan, gune hauek Nazio estatuaren eta nazioz gaindiko interes kontrolagaitzen esku daudelako aspalditik.
|
|
2005
|
|
|
Eskura zegoen eta arreta deitzen zuen oso lodia zelako eta ertz gorriak zituelako. Ez nuen ezta
|
hitz
erdirik ere ulertu. Ez dut uste nire eskuetan bi egunetik gora igaro zuenik, baina adorea eman zidan uste nuelako liburu hura ulertzea lortzen nuenean aitaren berdina izango nintzela.
|
|
|
Hala igarotzen dute eguna, Mekatik zerbait etorriko zaien esperoan, edo agian ez, baina zer galtzen dute errezo horiengatik? Meskitetan lagunak bildu eta elkarrekin hitz egiten dute elkarri
|
hitz
erdirik ere esan gabe. Guztiek horma bati edo aurreko lagunaren oinei hitz egiten diete, baina gustura sentitzen dira, eta irribarretsu jaikitzen dira, zapata zarpailduak jantzi eta meskitatik plaza nagusirako bidea hartzen dute.
|
|
2006
|
|
|
Ezezagunak poltsa astindu eta txintxina entzun zuen.
|
Hitz
erdirik ere ia egin gabe, andre gaixoa zain edukiko zuela-eta, etorrerako bidea hartu eta korrika txikian desagertu zen.
|
|
|
Okei esan zuen. Bestela bidean ez genion elkarri
|
hitz
erdirik ere esan. Bost bat minutuz suge errepidean aurrera eginda etxetxoak antzeman genituen arte.
|
|
2007
|
|
|
Ez du sukaldean jazotakoaren berri. Jimmyk ez dio
|
hitz
erdirik ere esan. Mutu ailegatu zen etxera bart, eta mutu sartu ohean.
|
|
|
Han ageri zen une hartan, lasai eta serio, Paularen ondoan, Nicasiok azienda gobernatzen erakusten zuen patxada berberaz. Jesusek behin esan zion Paulari nolabaiteko porte aristokratikoa antzematen ziola haren mutil lagunari, eta barre artean erabaki zuten Justinori hartaz
|
hitz
erdirik ere ez esatea, txarrean hartuko zuen-eta. Batez ere Dioniren belarrietara iristen bazen, alkatearen txepelkerian hain tematua izanik.
|
|
2008
|
|
|
Bagoiaren aurreko eserleku batean doa nagusia, eta atzekoan bizkartzaina.
|
Hitz
erdirik ere ez diote elkarri esango goiz osoan. Erretzeko jaikiko da sarritxotan agentea, eta, plataformarako bidean, begiratua gurutzatuko du nagusiarekin behin eta berriz.
|
|
|
Baina eta keinu haiek gauzatzeko, beste hitzordu batzuk behar zituzten, isilpekoak halabeharrez, arriskutsuak, ondorioz?, ezkondu ezean; Nataliak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri?. Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?? esan zion ahizpak?; aita kalonjeak zekiena, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz
|
hitz
erdirik ere egin berari. Nataliari?, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera. Natalia?
|
|
|
Natalia luzaroan egon zen hitzik egin gabe; edo silaba bakarreko hitzekin erantzuten zion amari, honek haren eginkizunei buruzko galderak zuzentzen zizkionean; ahizpari, berriz, ezta
|
hitz
erdirik ere. Nataliak, izan ere, bere harrotasuna zuen, Gerardorekin izan zuèn auziari neurriko erantzuna ematea exijitzen ziona:
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez zuen
|
hitz
erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek. Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: –Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta??
|
|
|
Izan ere, Omarrek ez zekien
|
hitz
erdirik ere arrebaren heriotzaz. Hortik bere txilioak eta heiagorak haren fin gaiztoa kontatu ziotenean, oso maitea baitzuen Fatima, gaztetxo zela Bizargorri ahaltsuarekin ezkontarazi zutenez gero inoiz ikusi ez zuen arren.
|
|
|
Gerardorekin isilpeko hitzordu bat ere izan zuen, bai, baina harekin izandako hitzak ere airean idatziak geratu ziren, inguruan sor zitekeèn edo inguruak sor zezakeèn lehen haizearen mende... iritziak eta esamesak noiznahi bihur baitaitezke edozein haizeren haizebegi; keinu bat ere izan zuten, agurtzeko orduan Gerardok Nataliaren eskuak bereetara bildu eta esku banatan muxu ezin samurrago bat eman baitzion, baina keinu hura ere beste keinu batzuen beharrean zegoen, halakoak baitira desio asegabearen legeak, ase artean bakerik hartzen ez dutenak. ...liak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri –" Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?" esan zion ahizpak–; aita kalonjeak zekiena, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz
|
hitz
erdirik ere egin berari –Nataliari–, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera –Natalia– hobeto zelatatzeko, ezkutuko jarraipenen bat edo eginez, adibidez?
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez zuen
|
hitz
erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek –Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: " Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta" – egin zuen aurrera, ezustean:
|
|
|
Natalia luzaroan egon zen hitzik egin gabe; edo silaba bakarreko hitzekin erantzuten zion amari, honek haren eginkizunei buruzko galderak zuzentzen zizkionean; ahizpari, berriz, ezta
|
hitz
erdirik ere. Nataliak, izan ere, bere harrotasuna zuen, Gerardorekin izan zuèn auziari neurriko erantzuna ematea exijitzen ziona:
|
|
2009
|
|
|
Haien semeei dagokienez, pare bat entzun izan ditut euskaraz, primerako euskaraz. Gainerako guztiei
|
hitz
erdirik ere ez. 25 urte eta gero ateratako ondorioa:
|
|
|
Ez du
|
hitz
erdirik ere entzun nahi sailkapen nagusiaz. Horren inguruan zenbat eta mezu gutxiago bidali, orduan eta aukera gehiago izango ditugu berau hobetzeko, ohartarazi du.
|
|
|
Espero ez diren gauzak gertatzea gure lana da eta horretan egin dugu lan. Horregatik, bere intentzioei buruz galdetuta ez du
|
hitz
erdirik ere esan. Ez dugu ezer zehaztu.
|
|
|
Ugarteri gauzak nola azaldu ere pentsatu nuen. Ordura arte, izan ere, ez nion Karmeleri buruz
|
hitz
erdirik ere aipatu. Zer esanik ez Valoistarren etxera joan nintzenik.
|
|
|
Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei bat urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan: . Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten?; mutilari, aldiz, inork ez zion
|
hitz
erdirik ere esan! Eta neuri, jakina, bihotzean ezten bat sartu zitzaidan, ezpataren neurrikoa ere egin zitzaidana, aitak Joseba besoetan goratu eta oihukatu zuenean,. Hemen etxeko mutila!?.
|
|
|
Adari, baina, txantxak ez zion graziarik egin; aitzitik: muturra okertu zuen, baita goiz osoan bere jarrerari eutsi ere. Adak ehungailuan ziharduen bitartean, Maria Bibianak puntu egiten zuen, edo Adak aurreratutako lanak errematatzen zituen?, Maria Bibianari ez zion
|
hitz
erdirik ere egin bederen, nahiz eta honek tarteka galderak egiten zizkion, esku artean zuèn lanari buruz: –Honek atzera puntada bat behar du??, edo beste edozein gairi buruz:
|
|
|
–don Juliok, pozez; jarraian, baina, Maria Bibianaren gogo berotasuna hoztu nahian edo, jarraitu zuen?: Baina
|
hitz
erdirik ere ez, ezta??
|
|
|
–Euskara ere galdu nian, eta galdua berreskuratu behar diat. Amona Ursulak beti hitz egiten ziguan euskaraz, baina, hura hil zenetik, etxean ez duk
|
hitz
erdirik ere egiten, eta, gehiena ulertzen dudan arren, hitz egiten ahaztu zaidak.
|
|
|
erredurak, baina, hain jasanezinak egin zitzaizkion, non, oinak lurrean jarri bezain laster salto txikiak egiten hasi baitzen, bi eskuak astindu eta haiei putz egiten zien bitartean. Bazirudien, ordea, inortxo ere ez zela inguru hartan Adaren oinazeaz arduratzen, ez Domingok ez Maria Bibianak ez zuten protestatu ez ahoa ireki;
|
hitz
erdirik ere ez esan arren, baina, oso arduratuta zeuden bi anai arrebak, haien begiradek, izuarekin eta amorruarekin lotutakoek, ez zuten besterik adierazten?, biak ere barne indarren inertzien mende zeuden seinale: zuhurtziak eta ohiturak eragindako inertziak, anai arreba baten zigorra besteen aurkako bihur zitekeen berandu gabe?, bizinahiari eta iraun nahiari lotuak; esan nahi baita inguru hartan etxeko txakurrak zirela. Mendi eta Sasi?
|
|
|
Maria Bibiana erizaina zen, erizain profesionala, zekièn guztia edonoiz agertzeko prest egon zitekeena; une hartan, gainera, hartarako prest zegoen, itxura batean, Adari
|
hitz
erdirik ere esan gabe izara eta tapakiak jaso, eskua azpitik sartu, eta berehalako iruzkina egin baitzuen:
|
|
|
Fanelli berriro geratu zen nora ezean?
|
hitz
erdirik ere ez zuen esan behintzat?, isiltasunaren erdian Luis Morazak oihu egin zuen arte:
|
|
|
Maria Bibianak begiak zabaldu zituen, ahizparen hitzek ezustean harrapatu balute bezala: are gehiago, zabaldu ere, zabaldu baitzuen ahoa jarraian, Adari bere desadostasuna azaltzeko ahaleginean, itxuraz, ez al zen Adak esandakoa bizitzaren aurkako biraoa, bere erantzuna merezi zuena??, harik eta,
|
hitz
erdirik ere esan gabe, ahoa berriro itxi zuen arte, Adaren esaldiaren esanahi zehatza orduantxe aurkitu eta ulertu balu bezala: mutilak, gainera, ez dira munstroez erditzen?
|
|
|
afera hartaz eta, zer? hartaz
|
hitz
erdirik ere ez egitera.
|
|
|
Damasok ez zuen
|
hitz
erdirik ere esan, zeresanik bazuen arren; honako hau esan zezakeen, adibidez, Domingoren laguntzan: –Barka, Teofilo Maria, baina Don Zoiloren agindua ez zen agindua izan, aholkua baizik??; Damaso, baina, isil isilik geratu zen, zirt edo zart egitea eskatzen zutèn egoera gatazkatsuetan, inork betaurrekoak kenduz gero, mutil galdua zen?
|
|
|
–Urte erdi lehenago esan behar zenuen hori, adixkide!?. Handik aurrera,
|
hitz
erdirik ere ez nagusiaren eta txoferraren artean, Nazario Orbek bere buruarekin isilka egiten zituenak ez baziren, haurraren hiletaren inguruko eginkizunak planeatzen zituen bitartean, zer besterik, bada, baldin eta Nazario, negozio gizon gisa, kalkulatzaile hotza bazen, azken batean??, bere erara planeatzen ere, gauzak gordean eramanez, bai, baina gordekeria hutsean erori gabe, jendartean behar ... haurra lehenbailehen eramango zuten kanposantura, gau hartan ahal izanez gero, kuxkuxero begiluzeen begiratutik urrun; eskela, berriz, egiteko guztiak, gorpuaren garraioa eta hiletak, intimitatean ospatuko zituztenak?
|
|
|
Baina Domingo galduta zegoen, pelikulak itsasontzi bateko kapitain marinelak zituen protagonista, fortuna ezin gaiztoagoari aurre egiten ziotenak, baita aurrera egin ere, eszenaz eszena, eta baliteke, beraz, Domingo eszena haietako batean murgilduta egotea?, eta ez zion Adari
|
hitz
erdirik ere esan.
|
|
|
Irten ziren, bada, Txaro Goiriren etxetik bost kideak, igo ziren maseratira Tasio eta Teofilo Maria, eman zien Tasio Loidi tenienteak beste hiru kideei kuartelera itzultzeko agindua, esan ere, esan zien, pistolaz mehatxatzen zituela: . Arestian gertatutakotik, ezta
|
hitz
erdirik ere!??, esan zion Tasiok ondotik. Zurekin hitz egin behar dut, Teo?, abiatu ziren automobilean leku egoki baten bila, biok mutu, hiri inguruko gurdi-bide batean sartu eta zabalune txiki aski bakarti batean aparkatu zuten arte, hirigunetik hiru bat kilometrora, zuhaitz batzuen artean.
|
|
|
Bidaliak, Katalinaren zerbitzari fi delak ziren guztiak. Denendako harrigarri,
|
hitz
erdirik ere ez genion aditu erregina amari delibero horien kontra. Emakumea liluraturik bezala zegoen, seme itzuli berria ondoan izateak bozkario gorenera eramana.
|
|
|
Damasok ez zuen
|
hitz
erdirik ere esan, zeresanik bazuen arren; honako hau esan zezakeen, adibidez, Domingoren laguntzan: " Barka, Teofilo Maria, baina Don Zoiloren agindua ez zen agindua izan, aholkua baizik..."; Damaso, baina, isil isilik geratu zen, zirt edo zart egitea eskatzen zutèn egoera gatazkatsuetan –inork betaurrekoak kenduz gero, mutil galdua zen– isilik egoten zen bezala; ohituraren inertziaren mende zegoen, beraz, Damaso, halabeharraren halabeharrez, buru argia zen arren, argiegia ere bai, beharbada; argitasun gehiegizko hura, baina, berebiziko dohaina izateaz gain, oztopo bat ere izan zitekeen besteekin zituèn eztabaidetan edo bat batean hartu beharreko erabakietan, sarritan aldeko eta aurkako argudioen ugaritasunean galtzen baitzen, eta basoan galtzen denak ez baitaki basoaren berri:
|
|
|
hiru oroitzapen elkarri lotuak, hiru soka bezala, isilpeko tratu bat txirikordatu zutenak, denbora ilun haren baitan; tratu hark, baina, ez zuen hitz handien ez odol zinaren beharrik izan; are gehiago, hitzen beharrik ere ez zuen izan, tratuak hartara behartzen baitzituen, hain zuzen, anai arreba guztiak: afera hartaz eta" zer" hartaz
|
hitz
erdirik ere ez egitera.
|
|
|
Adari, baina, txantxak ez zion graziarik egin; aitzitik: muturra okertu zuen, baita goiz osoan bere jarrerari eutsi ere –Adak ehungailuan ziharduen bitartean, Maria Bibianak puntu egiten zuen, edo Adak aurreratutako lanak errematatzen zituen–, Maria Bibianari ez zion
|
hitz
erdirik ere egin bederen, nahiz eta honek tarteka galderak egiten zizkion, esku artean zuèn lanari buruz: " Honek atzera puntada bat behar du?", edo beste edozein gairi buruz:
|
|
|
–don Juliok, pozez; jarraian, baina, Maria Bibianaren gogo berotasuna hoztu nahian edo, jarraitu zuen–: Baina
|
hitz
erdirik ere ez, ezta...?
|
|
|
Irten ziren, bada, Txaro Goiriren etxetik bost kideak, igo ziren maseratira Tasio eta Teofilo Maria, eman zien Tasio Loidi tenienteak beste hiru kideei kuartelera itzultzeko agindua –esan ere, esan zien, pistolaz mehatxatzen zituela: " Arestian gertatutakotik, ezta
|
hitz
erdirik ere!" –, esan zion Tasiok ondotik" Zurekin hitz egin behar dut, Teo", abiatu ziren automobilean leku egoki baten bila, biok mutu, hiri inguruko gurdi-bide batean sartu eta zabalune txiki aski bakarti batean aparkatu zuten arte, hirigunetik hiru bat kilometrora, zuhaitz batzuen artean.
|
|
|
Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei bat urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan: ‘Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten’; mutilari, aldiz, inork ez zion
|
hitz
erdirik ere esan! Eta neuri, jakina, bihotzean ezten bat sartu zitzaidan, ezpataren neurrikoa ere egin zitzaidana, aitak Joseba besoetan goratu eta oihukatu zuenean, ‘Hemen etxeko mutila! ’ Noiz jaso ninduen aitak, izan ere, bere besoetan munduari esateko:
|
|
|
Maria Bibiana erizaina zen, erizain profesionala, zekièn guztia edonoiz agertzeko prest egon zitekeena; une hartan, gainera, hartarako prest zegoen, itxura batean, Adari
|
hitz
erdirik ere esan gabe izara eta tapakiak jaso, eskua azpitik sartu, eta berehalako iruzkina egin baitzuen:
|
|
|
erredurak, baina, hain jasanezinak egin zitzaizkion, non, oinak lurrean jarri bezain laster salto txikiak egiten hasi baitzen, bi eskuak astindu eta haiei putz egiten zien bitartean. Bazirudien, ordea, inortxo ere ez zela inguru hartan Adaren oinazeaz arduratzen, ez Domingok ez Maria Bibianak ez zuten protestatu ez ahoa ireki;
|
hitz
erdirik ere ez esan arren, baina, oso arduratuta zeuden bi anai arrebak –haien begiradek, izuarekin eta amorruarekin lotutakoek, ez zuten besterik adierazten–, biak ere barne indarren inertzien mende zeuden seinale: zuhurtziak eta ohiturak eragindako inertziak –anai arreba baten zigorra besteen aurkako bihur zitekeen berandu gabe–, bizinahiari eta iraun nahiari lotuak; esan nahi baita inguru hartan etxeko txakurrak zirela –Mendi eta Sasi– baldintza zehatz haietan hain lotuak sentitzen ez ziren bakarrak, halako moldez, non berehala hurbildu baitziren Adarengana, senak halaxe aginduta:
|
|
|
Baina Domingo galduta zegoen –pelikulak itsasontzi bateko kapitain marinelak zituen protagonista, fortuna ezin gaiztoagoari aurre egiten ziotenak, baita aurrera egin ere, eszenaz eszena, eta baliteke, beraz, Domingo eszena haietako batean murgilduta egotea–, eta ez zion Adari
|
hitz
erdirik ere esan.
|
|
|
" Urte erdi lehenago esan behar zenuen hori, adixkide!". Handik aurrera,
|
hitz
erdirik ere ez nagusiaren eta txoferraren artean, Nazario Orbek bere buruarekin isilka egiten zituenak ez baziren, haurraren hiletaren inguruko eginkizunak planeatzen zituen bitartean –zer besterik, bada, baldin eta Nazario, negozio gizon gisa, kalkulatzaile hotza bazen, azken batean? –, bere erara planeatzen ere, gauzak gordean eramanez, bai, baina gordekeria hutsean erori gabe, jendar... haurra lehenbailehen eramango zuten kanposantura, gau hartan ahal izanez gero, kuxkuxero begiluzeen begiratutik urrun; eskela, berriz, egiteko guztiak –gorpuaren garraioa eta hiletak, intimitatean ospatuko zituztenak– eginda gero jarriko zuten, Nazariok kuttun zuèn periodikoan, handik bi egunera edo; eta, erremate gisa, laudoriozko ohar bat ere idatzaraziko zion kazetariren bati, eskupeko on bat eskainita, jakina, familiaren ohorea eta izen ona arreta berezia eskatzen zutèn balio ezinbestekoak baitziren, besteen aurrean kosta ahala kosta defendatu beharrekoak.
|
|
|
Maria Bibianak begiak zabaldu zituen, ahizparen hitzek ezustean harrapatu balute bezala: are gehiago, zabaldu ere, zabaldu baitzuen ahoa jarraian, Adari bere desadostasuna azaltzeko ahaleginean, itxuraz –ez al zen Adak esandakoa bizitzaren aurkako biraoa, bere erantzuna merezi zuena? –, harik eta,
|
hitz
erdirik ere esan gabe, ahoa berriro itxi zuen arte, Adaren esaldiaren esanahi zehatza orduantxe aurkitu eta ulertu balu bezala: mutilak, gainera, ez dira munstroez erditzen...
|
|
|
–Euskara ere galdu nian, eta galdua berreskuratu behar diat. Amona Ursulak beti hitz egiten ziguan euskaraz, baina, hura hil zenetik, etxean ez duk
|
hitz
erdirik ere egiten, eta, gehiena ulertzen dudan arren, hitz egiten ahaztu zaidak.
|
|
|
Batzuetan, alabaina, iruditzen zitzaion benetako aurrerapena gutxien uste den bidetik gertatzen dela, aurretik pentsatutakoaren kontrakotik; eta senak esaten zion Lidia zela bizitzak aurrez aurre jarri zien ate misteriotsu harrigarria, eta ez zirela ausartu barrura sartzen, eskuliburu klasikoek" garbi asko erakusten zutelako" hura ezkutuko lakio bat besterik ez zela. Jakina, elkarri ez zioten
|
hitz
erdirik ere esan kontu hartaz; Lidia elipsi bat zen, tabu bat, eta, horregatik preseski, haren erakarmena egunetik egunera indartsuagoa zen. Anandaren jarreraz aieruak egiten zituen Sarak eta ondorioak atera ere bai, berari entzundakotik eta irakurtzeko uzten zizkion liburuetan irakurritakotik.
|
|
2010
|
|
|
Oi, Madrilgo eguzki zeru urdinak, askatasunaren ikurtzat nituenak! Hain malenkoniatsu nengoen, bai, non sentipen harekin afaldu, afari guztian ez nuen
|
hitz
erdirik ere egin, eta halatsu joan bainintzen ohera?
|
|
|
–Mutila da, baina??; ai, azken hitz hura, borreroaren antz handiagoa zuena, eta eten puntu haiek, hiru puntuz osatuak baina hiru mila izan zitezkeenak, soka edo kate luze baten osagai, non laster batean urkatuko baikenituen gure ilusio guztiak?!; haurra, izan ere, zen bezalakoa zen, ez behar bezalakoa? eta hilzorian zegoen, gainera; gero, baina, urte erdia egin zuen, eta auskalo noiz arte egingo zuen, Adari egun batean eskuetatik erori izan ez balitzaio; izebak zaintzen zuen haurra ganbaran, etxekoengandik bakartuta; guztiek genekien hura, baina han ez zuen ez aitak, ez amak, ez medikuak eta ez inork haurraz
|
hitz
erdirik ere egiten, gure aurrean ez bederen, hura isilpeko gai bihurtu balitz bezala, eta nik ez nuen ulertzen, nahiz eta ez nintzen hartan askorik saiatu, ez nuen hatz txikia ere mugitu, egia esan!?, arre zetozèn urak are arreagotzeko beldurrez edo; zuritzeko modu bikaina nuen, gainera:
|
|
|
Muga haiek zituen, beraz, nire maitasunak, Amandari
|
hitz
erdirik ere ez esatera behartzen nindutenak, lagun onak ere izan gintezkeen, zergatik ez!?, harik eta?
|
|
|
Gustavo Adolfo Bécquer poeta handi bat omen zen, Espainiako poetarik handienetakoa, sentiberatasun are handiagoa zuena eta tuberkulosiak jota hil zena: , zu ez bezala?, erantsi zuen; handik aurrera, poesiaren esanahiaz aritu ginen, oker ez banago, eta nola ikusten baitzuen ni adi adi nengokiola,
|
hitz
erdirik ere galdu gabe, poetaren beste poema bat errezitatu zidan fraideak azkenean: –No digáis que agotado su tesoro,/ de asuntos falta, enmudeció la lira??
|
|
|
pasatu zen urtebetea, eta Susana ez zen haurdun geratzen, eta Teo urduri jartzen hasi zen? harik eta urte eta erdi igarota gero, hartaz
|
hitz
erdirik ere egiten ez genuen arren, gaia beti genuen hantxe, gure gainean planeatzen zebilèn intsektu obsesibo bat iduri, edonoren mintzoan noiz lur hartuko??, Susanaren amak gaia berriro mahairatu zuen arte: –Susana, lehengoan doña Ludovigisekin egon nintzen, teniente koronelaren emaztearekin, eta hark zera esan dit, badagoela Nafarroan petrikilo bat, belarretan aditua, eta beste proba batek ez liguke kalterik egingo, beharbada, ulertzen didazu??.
|
|
|
Onartu. Oraindik ez dit behintzat
|
hitz
erdirik ere esan zure aurka. Aitaren aurka ere ez, baina uste dut oraindik pixka bat inpresionatua dagoela.
|
|
|
Baina ez diot inori ezer esan, e?
|
Hitz
erdirik ere ez! (kremallera keinua)
|
|
|
Zer?? Taberna txakurrez bete eta niri
|
hitz
erdirik ere ez???
|
|
|
UXUE. Bale, ba egon lasai. Eztu
|
hitz
erdirik ere entzungo!
|
|
|
Oi, Madrilgo eguzki zeru urdinak, askatasunaren ikurtzat nituenak! Hain malenkoniatsu nengoen, bai, non sentipen harekin afaldu —afari guztian ez nuen
|
hitz
erdirik ere egin— eta halatsu joan bainintzen ohera... baita biharamun goizean berdintsu jaiki ere. Eta orduan, berriro mintzatu zitzaizkidan Madrilgo eguzkia eta zeru urdina, kontzientziaren ahotsa bitartekotzat hartuta:
|
|
|
Ongi gogoratzen naiz zeinen irrikatsu eta jorantsu geunden anai arrebok, ama gure beste anaia hartaz erditzear zegoenean, haurra noiz etorriko zain, harik eta etxeko medikuak —don Zoilok— berea esan zuen arte: ...tuen gure ilusio guztiak...!; haurra, izan ere, zen bezalakoa zen, ez behar bezalakoa... eta hilzorian zegoen, gainera; gero, baina, urte erdia egin zuen, eta auskalo noiz arte egingo zuen, Adari egun batean eskuetatik erori izan ez balitzaio; izebak zaintzen zuen haurra ganbaran, etxekoengandik bakartuta; guztiek genekien hura, baina han ez zuen ez aitak, ez amak, ez medikuak eta ez inork haurraz
|
hitz
erdirik ere egiten, gure aurrean ez bederen, hura isilpeko gai bihurtu balitz bezala... eta nik ez nuen ulertzen, nahiz eta ez nintzen hartan askorik saiatu —ez nuen hatz txikia ere mugitu, egia esan! —, arre zetozèn urak are arreagotzeko beldurrez edo; zuritzeko modu bikaina nuen, gainera: aitak eta amak horrela jokatzen bazuten, beren arrazoiak zituztelako zen, eta niri haien mende egotea zegokidan, Jainkoaren laugarren manamenduaren arabera, betiko aitzakia...
|
|
|
Muga haiek zituen, beraz, nire maitasunak, Amandari
|
hitz
erdirik ere ez esatera behartzen nindutenak —lagun onak ere izan gintezkeen, zergatik ez! —, harik eta...
|
|
|
Gustavo Adolfo Bécquer poeta handi bat omen zen, Espainiako poetarik handienetakoa, sentiberatasun are handiagoa zuena eta tuberkulosiak jota hil zena: " zu ez bezala", erantsi zuen; handik aurrera, poesiaren esanahiaz aritu ginen, oker ez banago, eta nola ikusten baitzuen ni adi adi nengokiola,
|
hitz
erdirik ere galdu gabe, poetaren beste poema bat errezitatu zidan fraideak azkenean: " No digáis que agotado su tesoro,/ de asuntos falta, enmudeció la lira..."; eta ni, poema bere osoan nekez uler niezaiokeen arren, berriro gelditu nintzen sorginduta, baita bukaera burmuinetan itsatsita ere:
|
|
|
ni han egon nintzen, Gabino, eta ederki oroitzen naiz bazkari hartan gertatutakoaz, baina hara: pasatu ziren bi eta hiru hilabete, lau eta bost... pasatu zen urtebetea, eta Susana ez zen haurdun geratzen, eta Teo urduri jartzen hasi zen... harik eta urte eta erdi igarota gero —hartaz
|
hitz
erdirik ere egiten ez genuen arren, gaia beti genuen hantxe, gure gainean planeatzen zebilèn intsektu obsesibo bat iduri, edonoren mintzoan noiz lur hartuko... —, Susanaren amak gaia berriro mahairatu zuen arte: " Susana, lehengoan doña Ludovigisekin egon nintzen, teniente koronelaren emaztearekin, eta hark zera esan dit, badagoela Nafarroan petrikilo bat, belarretan aditua, eta beste proba batek ez liguke kalterik egingo, beharbada, ulertzen didazu...".
|
|
|
Izan ere, Omarrek ez zekien
|
hitz
erdirik ere arrebaren heriotzaz. Hortik bere txilioak eta heiagorak haren fin gaiztoa kontatu ziotenean, oso maitea baitzuen Fatima, gaztetxo zela Bizargorri ahaltsuarekin ezkonarazi zutenez gero inoiz ikusi ez zuen arren.
|
|
2011
|
|
|
Izan ere, anarkismoa txoriburuen doktrina duk, eta zabaldu hire predikuak, bai, txorien artean nahi baduk, karnaben eta txolarreen artean? baina herriko ezein herritarri
|
hitz
erdirik ere ez, mihia moztuko diat-eta bertzenaz: aditu al duk??
|
|
|
nor izan da eta nor izan da? Eta guk,
|
hitz
erdirik ere ez, don Erasmo erregela erabiltzen hasi eta ikasle guztiak Toribiori begira jarri ginen arte.
|
|
|
–Egon hadi isilik eta geldi. Ez ezak
|
hitz
erdirik ere esan!
|
|
2012
|
|
|
Orain gutxi jakin nuen aitak duela 23 urte maitale bat izan zuela. Galdetu nion nor izan zen, baina ez nion
|
hitz
erdirik ere atera.
|
|
|
Horrela denbora izango dute atsekabea gainditzeko. Eta itzultzen naizenean, jakingo dute ez didatela arazoaz
|
hitz
erdirik ere esan behar, sekula. Isilean gordeko dute.
|
|
|
–
|
Hitz
erdirik ere ez dizut onartuko zuen aitaren kontra.
|
|
2013
|
|
|
«Hau benetakoa bada, hemendik bortz sei urtera ikusiko duzu bene benetakoa, nire kalkuluak oker ez badaude?». Ahalegindu zen Abdul Alim xeik jaunaren asmoen berri jakiten, baina ez zion
|
hitz
erdirik ere atera. «Kontatuko banizu, nik bezainbertze jakinen zenuke, eta hori ez da komeni.
|
|
|
–Hau benetakoa bada, hemendik bortz sei urtera ikusiko duzu bene benetakoa, nire kalkuluak oker ez badaude??. Ahalegindu zen Abdul Alim xeik jaunaren asmoen berri jakiten, baina ez zion
|
hitz
erdirik ere atera. –Kontatuko banizu, nik bezainbertze jakinen zenuke, eta hori ez da komeni.
|
|
|
Abdel Haqq afalorduan agertu zen jangelan; gizonak berdintsu jarraitzen zuen, aldartean korapilo askaezin bat balu bezala,
|
hitz
erdirik ere ez egitera eraman zuena. Abdel Haqqen egoeraz ohartuta eta egoerak berak behartuta, txintik atera gabe egon ziren, halaber, Raissa eta bi mutikoak.
|
|
|
Ba despistatu egingo hintzen.Baina nigatik lasai, e? Etzionat osabari
|
hitz
erdirik ere esango. (begia kliskatu)
|
|
|
ANOUK: Ez dute
|
hitz
erdirik ere esango! Ondo dakite zer dagoen jokoan!
|
|
|
Irribarre egin, eta alde egiten du MIREIAk. MIREIAk alde egietarekin batera, GERMAN INESen gelara igotzen da? IGONE den denaz jabetzen da, baina ez du
|
hitz
erdirik ere esaten?
|
|
|
" Hau benetakoa bada, hemendik bortz sei urtera ikusiko duzu bene benetakoa, nire kalkuluak oker ez badaude...". Ahalegindu zen Abdul Alim xeik jaunaren asmoen berri jakiten, baina ez zion
|
hitz
erdirik ere atera. " Kontatuko banizu, nik bezainbertze jakinen zenuke, eta hori ez da komeni.
|
|
|
Abdel Haqq afalorduan agertu zen jangelan; gizonak berdintsu jarraitzen zuen, aldartean korapilo askaezin bat balu bezala,
|
hitz
erdirik ere ez egitera eraman zuena. Abdel Haqqen egoeraz ohartuta eta egoerak berak behartuta, txintik atera gabe egon ziren, halaber, Raissa eta bi mutikoak.
|
|
2014
|
|
|
Bazen inporta zitzaidan gizon bat, eta lehen, arratsaldean, ez dit ba esan, horrela, tanpez, zorria bezain pobrea dela! Ez zidan inoiz horri buruz
|
hitz
erdirik ere esan. Izugarri hutsala iruditzen al zaizu?
|
|
|
kritikatzen zituen; bertze batek gazte haien jokabidearen arrazoiak aztertzen zituen, baita gizartea, maila batean, erruduntzat hartu ere; bere tesiaren defentsan, garbi uzten zuen iruzkingileak artikulu osoan bizitzarena zela eskubideetan lehena, eta biziaren defentsa obligazioetan aurrena? nahiz eta ez zuen
|
hitz
erdirik ere erraten aurrezki kutxek eta bankuek, arma negozioak bitarteko, eskubide eta obligazio horien urraketarekin izan zezaketèn erlazio zuzenaz?
|
|
2015
|
|
|
egin ez dituen hautuen dolu da. Irribarre xalodun auzoko dendariari sekula
|
hitz
erdirik ere esateko gauza izan ez izana, numeroz betetako pantailan okerreko tekla zanpatu eta irribarre maltzurrarekin bazkaltzera alde egin ez izana, munduko auskalo nongo txokotan norbait beragatik madarikazioka ariko zen bitartean. Halakoxe gauza xaloak.
|
|
|
–
|
Hitz
erdirik ere ez sinetsi horri! Gezurretan ari da.
|
|
|
Horiek ere beste kartzela batera eraman dituzte?
|
Hitz
erdirik ere ez sinetsi horri. Gezurretan ari dira denak.
|
|
|
Ez, hilketa pasional bat izan zen hura. Andonik ez zion sinesten eta kapitainak ez zuen hartaz
|
hitz
erdirik ere entzun nahi, baina ziur zegoen bera. Emakumea izan behar zen hori jakiteko.
|
|
|
|
hitz
erdirik ere egin gabe,
|
|
|
Balirudike berogailuaren termostatoa matxuratu egin dela. Hala ere, inork ez du
|
hitz
erdirik ere esaten gelako tenperaturari buruz.
|
|
|
Zer erran ez genekiela gelditu ginen. Egia erran,
|
hitz
erdirik ere ez nuen sinetsi Bidaztiaren ustezko magia erakustaldiei buruz. Azti asko ezagutu genituen, eta guztiak iruzurgile hutsak ziren.
|
|
|
Norvegiako agintariekin zuzenean egoteko aukera hura gaiari buruz zer edo zer esateko baliatuko zuela Rajoyk espero zuten herrialde eskandinaviarreko gobernukoek, baina ez zen halakorik gertatu. Rajoyk ez omen zien ETAren kontuari buruz
|
hitz
erdirik ere esan, norvegiarren harridurarako.
|
|
|
–Ez sinetsi bi hauei esan dutenaren
|
hitz
erdirik ere, polita. –Gezurrezko kidetasun begirada bat zuzendu zien Ahedori lehendabizi eta Kepari ondoren?.
|
|
|
|
hitz
erdirik ere egin gabe,
|
|
|
Bere inteligentziari iseka egitea litzatekeela nik nire burua aurkeztea. Ez dugu literaturaz
|
hitz
erdirik ere egin. Bidarteren entzuteko gaitasunak harritu nau gehien, ez da ohikoa idazleen kasuan, beti dira prestuago edonori katixima emateko, deus galdetu eta inori arretaz entzuteko baino.
|
|
2016
|
|
|
Gertuagoko beste hedabide batek euskarazko irrati publikoak ere osteguneko goiz albistegi nagusiko lerroburuetara eraman zuen Asier Lopez kazetariari ezarritako zigorra, haren adierazpenak barne. Haren gaztelaniazko senideak, baina, ez zuen hala ikusi, ez baitzion
|
hitz
erdirik ere eskaini ordu bereko albistegian.Subjektibotasunaren erreinuan murgiltzen gara interes informatiboa zerk duen zerk ez erabakitze kontuetan. Baina kontraste deigarria bada mozal legea Espainiako kongresuan eztabaidagai izan zenean zabal jorratu izana, eta, orain, mikrofono aurrean mozala jarri izana legearen ondorioak pairatu dituen euskal kazetari baten kasuaren aurrean.Euskaraz funtzionatzen duen kazetari bat The New York Times i baino urrunagoa egiten ote zaio Boulervad saioari?
|
|
|
Ondorengoan, arte garaikidearen ordez, errealismoari buruzko hitzaldia zuela esango zion amari, oraingoan Baionan, eta. Noski, ulertzen dut? esango zion amak,
|
hitz
erdirik ere sinetsi gabe.
|
|
|
–
|
Hitz
erdirik ere ez. So gelditu zait galdera galderaren atzetik egiten nion bitartean.
|
|
|
Fernandok eta lagunek ere begiratu zieten neskei, tramitezko agurrak eginez, beren musika kontuez hitz egiten jarraitzen zuten bitartean. Zer arraroa hain neska ederrei buruz
|
hitz
erdirik ere ez esatea hain txantxazaleak ziren Fernandoren lagun haiek. Beren abestiei buruzko hainbat xehetasun hasi zitzaizkion adierazten sutsuki.
|
|
2017
|
|
|
" Usain hori izango dik egunen batean hire hatsak ere", esan nion nire buruari. " Egun hori iristean ez dut
|
hitz
erdirik ere egingo, mututu egin behar nuke betirako. Baina, konturatuko ote naiz egun hori iritsi dela?".
|
|
|
|
Hitz
erdirik ere ez zuten esan gosaldu bitarte. Nork bere kafesnea hartu zuen eta Natik bakarrik dastatu zituen eztiz egindako opiltxo haiek.
|
|
2018
|
|
|
Filmerrek, zenbait pasartetan, labur labur aipatzen du Adami Evaren gaineko eskubide politiko jatorriz jainkozkoa eman zitzaiola, baina hori dena erdi ezkutuan dago haren idazkietan. Gainera, haren testuei buruz azkenaldian egindako iruzkinetan (iruzkin patriarkaletan),
|
hitz
erdirik ere ez da esaten sexu eskubideaz. Eta, jakina, kontratuaren istorioaren erdia soilik kontuan hartuta irakurtzen badira Filmerren idazlanak, ez zaio erraz antzematen ezkoneskubideari, ezkutuan geratzen baita Adamen aitatasunaren atzean.
|