|
2000
|
|
|
Zeren eta Piarres Oihartzabal kapitainak erran baitzidan: ...aitzina, liburuak alde baterat utzi, eta heure bizitzaren liburua skribatzen hasi huke, ez letraz, baina heure hatsaz eta heure odol kolpeez..." Ordea, Rosa de Osoriok hirurehun bat aleko biblioteka bat zuen —nehoiz ez dut etxe partikular batean hainbertze liburu ikusi, guztiak elkarren ondoan junt, jaun André! —, aitaganik heredatu zuena, eta erraiten zidan ezen liburu haietariko
|
hitz
bakoitzak bere hatsa zuela eta berak ere hitz haien hatsetik hats hartzen zuela eta hargatik ez zela bizitzatik kanpoan sentitzen, baina bizitzan sartuago eta murgilduago, zeren, bizitzak bere liburua zuen bezala, liburuak ere eta liburu bakoitzak ere bere bizitza baitzuen —zeren ez baitzegoen, bertzalde, munduan libururik, bizitzaren liburutik edaten ez zuenik—, eta halatan aberats gen... Eta nola sentitzen nuen arrazoin zuela!
|
|
2002
|
|
|
Berba jardunean, hitzak eta esaldiak ez dira kate bateko begi isolatuak; aitzitik,
|
hitz
bakoitzak bere eragina du bere ondokoan eta esaldi bakoitzak berea hurrengoan nahiz aurrekoan. Berba jarduna prozesu bat da, bere osotasunean hausnartzen ez baldin bada, erabat ulertzen ez dena.
|
|
2008
|
|
|
Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!?, erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea, zekièn gaztelera apurrarekin? ezin inola ere iritsi euskaraz jada pentsatua zuèn tokiraino, halako eran, non, azkenean,
|
hitz
bakoitzak bere bidea hartu eta nahaste borraste batean murgildu baitzen Regina:
|
|
|
–Esaten nizun nik, Brigitte, esaten nizun, marmarka ekin zion erretolikari?, afari berezia prestatu behar dugula gaur, afari berezia! , eta pinpirin airea hartzen zuen Madameren
|
hitz
bakoitza bere zirkinez lagun tzean?. Agur, Pierre; bihar arte, Pierre; une hobe batean izango da, Pierre; zer egingo diogu ba, Pierre!
|
|
|
Esan bezala, fenomeno fonetikoek eta gramatikalek berez dute balio orokorgarria sistemaren baitan, eta era bereko unitateei aplikagarriak izan ohi dira bakoitza berari dagokion mailan. Hitzek, berriz, ez dute horrelako balio orokorgarririk,
|
hitz
bakoitza bera baita eta, bere familiakoekin izan ezik, lotura gutxi dute beste hitzekin. Nork uka lezake, hala eta guztiz ere, hizkera batean lexikoa hagitz adierazgarria gertatzen dela?
|
|
|
Lexiko fonologikoan gordetzen dira hitzen forma fonologikoak; lexiko ortografikoan, berriz, hitzen forma ortografikoak.
|
Hitz
bakoitzak bere forma fonologikoa eta ortografikoa ditu.
|
|
|
Hitz erdiak jaten baitituzue! Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!", erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea –zekièn gaztelera apurrarekin– ezin inola ere iritsi euskaraz jada pentsatua zuèn tokiraino, halako eran, non, azkenean,
|
hitz
bakoitzak bere bidea hartu eta nahaste borraste batean murgildu baitzen Regina:
|
|
2009
|
|
|
Izeba Ernestina, bere baitaren baitatik ari zelako edo, herritik hirira etorri ez beste, elizaz eliza eta aitorlez aitorle ibili zen, harik eta frai Millan oroitarazten ziòn aita kaputxino bat aurkitu zuen arte, aita Adriano, isiltasuna otoitz egiteko modu funtsezkotzat zuena?, irmo ari zen berean,
|
hitz
bakoitzari bere tonua emanez, bai, baina ahotsa goratu gabe, musikaltasun orekatu baten barruan, bere jardunari tirabirarik gabeko marka ezartzen ziola, Maria Bibianaren erreakzioetan igar zitekeena, gelara asaldatuta sartu zena ongi baretuta baitzegoen ordurako, arnasa ere halaxe hartzen baitzuen neskak, hartzen ari zenik ohartu ere gabe, izebak ahoskatzen zituèn hitzen inguruan sortzen zèn ba...
|
|
|
–Ni ez naiz iritziz aldatuko, aita, ezta Titanica gainera badatorkit ere! , erantzun zion Domingok,
|
hitz
bakoitza bere tokian, ahotsaren jabe.
|
|
|
Izeba Ernestina, bere baitaren baitatik ari zelako edo –herritik hirira etorri ez beste, elizaz eliza eta aitorlez aitorle ibili zen, harik eta frai Millan oroitarazten ziòn aita kaputxino bat aurkitu zuen arte, aita Adriano, isiltasuna otoitz egiteko modu funtsezkotzat zuena–, irmo ari zen berean,
|
hitz
bakoitzari bere tonua emanez, bai, baina ahotsa goratu gabe, musikaltasun orekatu baten barruan, bere jardunari tirabirarik gabeko marka ezartzen ziola, Maria Bibianaren erreakzioetan igar zitekeena, gelara asaldatuta sartu zena ongi baretuta baitzegoen ordurako, arnasa ere halaxe hartzen baitzuen neskak, hartzen ari zenik ohartu ere gabe, izebak ahoskatzen zituèn hitzen inguruan sortzen zèn ba...
|
|
|
–Ni ez naiz iritziz aldatuko, aita, ezta Titanica gainera badatorkit ere! –erantzun zion Domingok,
|
hitz
bakoitza bere tokian, ahotsaren jabe.
|
|
2010
|
|
|
Irakurle baino gehiago, neure ahots ziurraren entzule nintzen istant hartan, birikak lehertzeko zorian, puztearen puzteaz. Eta,
|
hitz
bakoitza bere lekuan ikusten nuela, neure ahotsaren sehaskan, gero eta ziurrago sentitu nintzen, tarteka begirada orritik jaso, eta ez nuen kezkatzeko motiborik ikusten, hirurek isilik jarraitzen baitzuten, esaten nuenari adi?, harik eta harrokeriak itsutu egin ninduen arte: hainbeste itsutu ninduen, non ez bainuen duda egin Heinrich nire esanetara makurtu zela.
|
|
|
Irakurle baino gehiago, neure ahots ziurraren entzule nintzen istant hartan, birikak lehertzeko zorian, puztearen puzteaz. Eta,
|
hitz
bakoitza bere lekuan ikusten nuela, neure ahotsaren sehaskan, gero eta ziurrago sentitu nintzen —tarteka begirada orritik jaso, eta ez nuen kezkatzeko motiborik ikusten, hirurek isilik jarraitzen baitzuten, esaten nuenari adi—, harik eta harrokeriak itsutu egin ninduen arte: hainbeste itsutu ninduen, non ez bainuen duda egin Heinrich nire esanetara makurtu zela.
|
|
2011
|
|
|
Ikur bakoitzak uste zuen maisuakbere esanahia nabarmentzea du helburu, baina esanahi hori, nolanahi ere, inguruko hitzen baldintzapean dago; karaktereak elkartu egiten dira, baina elkartze horretan muga jartzen dio batak besteari. Ordenamendu jakin bat eskatzen dute;
|
hitz
bakoitza bere lekuan egokitu behar izaten da, zeren, bestela, berdin dio hitz lauz edo neurtitzetan, karaktereek ez dute esaldirik osatuko.
|
|
2015
|
|
|
haien baliokide batzuk. Erlaziona ezazu
|
hitz
bakoitza bere baliokidearekin:
|
|
|
Hala ere, ahaztuta zirudiena, gogoan iltzatuta zuela frogatu zuen.
|
Hitz
bakoitza bere pisu guztiarekin. Irakurri zituenak eta ez zituenak irakurri ere gogoratu zituen.
|
|
2016
|
|
|
Hona hemen haien baliokide batzuk. Erlaziona ezazu
|
hitz
bakoitza bere baliokidearekin:
|
|
2017
|
|
|
|
hitz
bakoitzari bere txio nota.
|
|
|
Aizkorak asko du musika tresnatik:
|
hitz
bakoitzak bere musikaltasun eta sonoritate propioa du eta hitz elkarketek melodia bat baino gehiago sor dezakete. Gainera, hizkuntzak musika tresnak bezala funtzionatzen du, zenbat eta gehiago jo, zenbat eta gehiago bere lege eta mekanismoak mendean hartu, orduan eta aukera gehiago eskaintzen dizkio hiztunari.
|
|
2019
|
|
|
Aukeratutako olerkiak sakonak ziren, mezu handikoak eta ainitzetan errima musikal batez osatutakoak.
|
Hitz
bakoitzak bere toki zehatza zuen, musikalitate berezia esaldiaren barruan. Soubeleten estiloa arras musikala da, bere olerkiak ozenki irakurtzekoak dira, begietatik baino gehiago belarrietatik sartzen direnak, eta hori dela eta, kanturako guztiz aproposak.
|
|
|
beste batzuek, egin ez dutena ere ordaindu behar izaten duten bitartean, eta, oharturik esaldi hark esplikazio bat eskatzen ziola, txakurra astindu nahi izan zuèn udaltzain buruari beha, segitu zuen?: Askoz ere okerragoa baita txakurra buruan jotzea, txuri urdinez margotzea baino, nik uste, eta, nola
|
hitz
bakoitzak bere sinestean sendotzen baitzuen, munduko arrazoi osoarekin sentitu zen hondarrean, baita eskubide osoarekin ere, mihian zuèn hitza mihitik askatzeko eta oihu bihurtzeko?: Sadiko alua!
|
|
2021
|
|
|
etxean, esnearekin, adiskidearentzat, ziren... Hiztegiko hitzei lexema esaten diegu, eta morfema, berriz, hizkiei1
|
Hitz
bakoitzak bere ezaugarri bereziak ditu. Badakigu hitz guztiak ez direla parekoak, eta perpaus batean eratzeko orduan jokabide desberdinak dituzte.
|
|
|
Hiru ataletan atonduta dagoen liburuaren egiturari buruzko oharrak egin ditu Juaristik. «Isiltasuna, Hitza eta Zarata,
|
hitz
bakoitzak bere esanahiaren katea dakar berarekin. Isiltasuna, batzuentzat, kontzeptu negatiboa da, baina poesia zale garenontzat ezinbestekoa zaigu, hitzak ulergarriak egin daitezen.
|
|
|
VII. mendetik aurrera, puntu eta marra konbinazio batek adierazten zuen puntua; puntu goratu bat zen gure komaren baliokidea, eta puntu eta koma gaur egun bezala erabiltzen zen. IX. mendean, irakurketa isila, segur aski, zabaldu samartua zegoen, eta, idazleak edo kopistak hasiak ziren
|
hitz
bakoitza bere ezker eskuineko hitzetatik bereizten, nahiz eta, beharbada, arrazoi estetikoengatik ere egiten zuten.
|
|
|
Kritikak idazten daramatzan hiru hamarkadetan Agusek motxila handi bat bete du, zeinetan sartzen diren antzerkiari buruzko informazioa eta jakituria, arte eszenikoak irakurtzeko irizpideak, begirada propio bat, eta baita idazteko molde bat ere. Eta motxila horrekin ekiten dio bere jardunari, obrak, ikuskizunak, antzezlanak, lanak finean, ikusi, aztertu eta iruzkintzeari, jakinda
|
hitz
bakoitzak bere pisua eta lekua duela testu baten barruan, eta hitz bakarrarekin huts egiteak aldrebestu dezakeela kritika bat. Hitz bat nahikoa dela esan nahi zenuen hori gaizki ulertzeko.
|
|
|
Baina lexikoan oinarritu ordez, gramatika ezaugarrietan eginez eta egungo baliabide teknologikoak erabiliz; hots, ea gramatika ezaugarrietan ere ezaugarri bakoitzak" bere historia duen" ala ezaugarri batzuek baduten nola edo hala berdinak edo antzekoak izan litezkeen patroi geografikoak aztertzea.
|
Hitz
bakoitzak bere historia duela esatean arau fonologikoek ez dutela hitzetan eragiten ulertzen dugu, hitzak libre direla arauetatik, edo eremu bateko arau fonologikoek ez dutela zertan eragin hitzetan. Betiere, esaera hori" historia" hitzak duen zentzu edo esanahi nagusitik aldenduz eta portaera geolinguistiko propio bezala ulertuz.
|
|
|
3 Esaera hau ez da lan honetan bere literaltasunean hartzen, zentzu geografikoan baizik; hots,
|
hitz
bakoitzak bere eremu propioa duela eta berak sortzen duen isoglosak izaera propioa duela eta gainerako hitzetatik bereizia dela.
|
|
|
Gaur, teknologiaren laguntzarekin, zehaztasun handiagoz bilatu genezake"
|
hitz
bakoitzak bere historia" duen, arau fonologiko bakoitzak bere historia duen, gramatika ezaugarri bakoitzak bere historia duen ala, ostera, batzuk eta besteak modu batean edo bestean elkartuta dauden, bere osotasunean ez bada ere. Hain zuzen ere, aipatu teknika erabiliz, cluster edo multzokatze analisia, hitz zein arau fonologiko desberdinen jokabidea azter daiteke.
|
|
|
* Ezan aditzak osatutako talde honek argi uzten du aldagai gramatikal batzuek, behintzat, patroi geografiko bera osatzen dutela; eta, beraz, kasu honetan behintzat, askotan aipatutako"
|
hitz
bakoitzak bere historia du" esana ez da betetzen, bere osotasunean, behintzat.
|
|
|
ezaguna da hitz edo ezaugarri bakoitzak portaera geografiko desberdina duela edo izan lezakeela, bederen; eta izatez, ia geolinguistikaren ibilbidean hitz edo hizkuntzaezaugarri bakoitzak portaera geolinguistiko desberdina duelako ustea nagusi izan da. Bide honetan oso ezaguna da"
|
hitz
bakoitzak bere historia du" ela dioen esaera3, zeina lordan ek (1970: 170) Gillieron i egotzi zion eta Jaberg i (1908:
|
|
|
Aldagai gramatikalen aldakortasun ereduen ezagutzan lehenengo urratsa da. Ikerketalerro honek arlo honetan aspaldidanik ezaguna den"
|
hitz
bakoitzak bere historia du" esaldiaren benetakotasuna aztertu nahi du; hau da, hitz bakoitzak bariazioeredu propioa duela esaten denean, ea gauza bera defendatu behar den aldagai gramatikalen kasuan ere. Edo, ostera, gramatika aldagaien artean jokabide geolinguistikoaren eredu berdinak dauden, lan honetan antzematen denez, eta metodo kuantitatiboak erabiliz eredu horiek ikusteko gai garen.
|
|
|
Ikerketa honetan, aldiz, hizkuntzaezaugarriek marrazten dituzten isoglosen artean patroi geografikorik den ikertzen da. Hizkuntzalaritzan maiz entzun den"
|
hitz
bakoitzak bere historia du" esaldia egia den frogatzeko metodologia berri baten lehen urratsak eman dira bertan. Horretarako gramatika ezaugarriak erabili dira; hain zuzen ere, aditz jokatuari dagozkion ezaugarriak.
|
|
2022
|
|
|
Zerrenda bat eztabaidatzen dena. Bazakitek
|
hitz
bakoitzari bere pisua ematen. Gu, herritar soilak, Herriaz, Biziaz eta noizean behin Jainkoaz ari garenak, eguneroko fedeaz ari gaituk.
|
|
|
Testu argitaratua egintza itxi bat da, definitiboa, horixe egia, baina bertan ez dago deus ziurrik pen  tsatzen jarri nahi duenarentzat. Dogmatikoa da, denentzat berdina den neurrian, harik eta irakurle anonimoa orriari orri hasten den arte
|
hitz
bakoitza bere sentiberatasunaren galbahetik.
|