|
2000
|
|
|
Zeren, nola denboraren seme alabak garen, eta hitzak, orobat, gure seme alabak diren, hala, denboraren bilobak dira haiek —eta denboraren menekoak, beraz, gu bezalaxe—, baita hitzik handiusteenak eta ustez handienak ere; eta nola, bertzalde, gorputz orok bere baitan duen ereinik denboraren harra, denborarekin indartzen eta bortizten dena, kementzen eta adoretzen, halako suertez, non, lehenago edo berantago, gorputza bera ere guztiz jaten duen eta itxura kanpo ederra ezabatzen, hala, berdin gerta liteke hitzekin. Zeren eta
|
hitz
bakoitzak ere bere gorputza baitu, bere baitan eta bere gerizpean har ttipi ikustezin bat aterbetzen duena, eta handituz eta handituz joan daitekeena, baldin hitzak, hanpatzearen hanpatzeaz eta erabiltzearen erabiltzeaz, higatzerat eta galtzerat egiten badu. Eta jaten du harrak, azkenean, hitza, usteltzerat eta husterat uzten du, deusez bihurtzen du, eta deusez horren gainean eraiki nahi izaiten dugu ondoren bizitza... jadanik deus ere ez den itxura hori sarituz, ez muina eta mamia.
|
|
|
Zeren eta Piarres Oihartzabal kapitainak erran baitzidan: ...aitzina, liburuak alde baterat utzi, eta heure bizitzaren liburua skribatzen hasi huke, ez letraz, baina heure hatsaz eta heure odol kolpeez..." Ordea, Rosa de Osoriok hirurehun bat aleko biblioteka bat zuen —nehoiz ez dut etxe partikular batean hainbertze liburu ikusi, guztiak elkarren ondoan junt, jaun André! —, aitaganik heredatu zuena, eta erraiten zidan ezen liburu haietariko
|
hitz
bakoitzak bere hatsa zuela eta berak ere hitz haien hatsetik hats hartzen zuela eta hargatik ez zela bizitzatik kanpoan sentitzen, baina bizitzan sartuago eta murgilduago, zeren, bizitzak bere liburua zuen bezala, liburuak ere eta liburu bakoitzak ere bere bizitza baitzuen —zeren ez baitzegoen, bertzalde, munduan libururik, bizitzaren liburutik edaten ez zuenik—, eta halatan aberats gen... Eta nola sentitzen nuen arrazoin zuela!
|
|
|
Edo, hobeki, hitz biribilen ederra...! Zeren segur bainago ezen Maddalenen
|
hitz
bakoitza euri xorta biribil bat zela, eta hala asetzen zutela haren hitzek ene bihotz egarritua, xortaz xorta.
|
|
|
Ez nion aitzina egiten utzi, zeren eta haren
|
hitz
bakoitza olio xorta bat bezalakoa baitzen, ene barrengo sua sutzenago zuena, eta orduan erran nion:
|
|
|
Ispilu ilunean, alabaina, nire irudiaren isla baizik ez zen, ñaño, ttar eta zimurduretan kizkurtua. Ene mihiak indar berezia egin zuen
|
hitz
bakoitzeko silaba bakoitzean, iduriz eta ahoskeraren garbitasunak egiaren argiaz hornituko zuen nire argudioa.
|
|
2001
|
|
|
Nire bihotzarekin ulertu nituen kantuak,
|
hitz
bakoitza sentitu behar baituzu zure mingainean kantatu ahal izateko. Emakumeek Euskal Herrian nola kantatu izan duten jakin nahi nuen, alabaina hemen ez dago ia erreferentziarik, ez dago emakumeen grabaketa zaharrik.
|
|
|
1 Ene
|
hitz
bakoitzarekin, ene keinu edo musu bakoitzarekin, ene urrats eta begirada bakoitzean, ene amets edo gaubeila bakoitzean iragana, iragan hurbil hurbilekoa, ezabatzen dudan ziurtasuna izan; jakin, ez dudala inoiz berriz oinik ipiniko oroimenaren geografian.
|
|
|
euskarazko hitz elkartuak eta erakarriak" ziodunak" izatean (motivés), alemanez gertatu ohi den bezalatsu. Horrelako
|
hitz
bakoitzaren elementuek eta elementu horien antolabideek euskaran bertan dute oinarri eta gaurko euskaldun batek uler ditzake horrexegatik, nahiz sortu berriak izan. Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik?
|
|
|
Formatua, egitura eta hizkera arintzen ziren, eta" zer" esan baino, ardura berria zen" nola" esan" noraino" heltzeko, testua hemen eta ahalik eta urrunen ulergarria izan zedin. Polisemia saihestu,
|
hitz
bakoitzari esanahi bakarra erantsi eta edononulertzeko moduko errefe renteak bilatu. Moldaketa honetan garaile ateratzen ziren hizkera arrunta, narrazio tradizionala, grafismoa eta lengoaia denotatiboa, eta galtzaileen artean, polisemia, deskribapen zehatzak, narratibitatea, lirismoa eta lengoaia konnotatiboa genituen.
|
|
|
Esandako
|
hitz
bakoitzak etsipen zertzelada nabaria zuen bere baitan. Horrenbestez, hartutako erabakiak ez ninduen ustekabean harrapatu.
|
|
2002
|
|
|
Corpusa lematizatua da, hots, testu
|
hitz
bakoitzari forma estandar bat erantsi zaio, hiztegi sarrera moduko bat, eta horri esker, bilatu nahi dugun hitzaren aldaera guztiak aurkituko ditu bilatzaileak: hala eta guztiz ere jarriz gero, alan da guztiz be eta halaz eta guztiz ere bilatuko ditu.
|
|
|
Horrez gain,
|
hitz
bakoitzaren agerraldi kopurua ere ikus dezakegu; izan ere, grafikoen bidez, epe, euskalki eta testu mota bakoitzean hitza zein proportziotan erabili den jakiteko aukera baitago. Beraz, izugarri zabaldu diren hainbat egiturek zein oinarri duten jakiteko aukera ere ematen du corpusak.
|
|
|
Gure hizkerek melodia berezia dute eta horren erantzule nagusiak azentuazioa eta intonazioa dira. Hitz gutxitan laburbiltzeko, azentuazioa
|
hitz
bakoitzari ematen diogun indarra da, eta intonazioa hitzak esaldi batean kokatzen direnean sortzen den melodia. Hitz bakoitzari ematen diogun azentuak eta hitzen azentuen arteko harremanak sortzen dituzte melodia desberdinak azpieuskalkietan.
|
|
|
Hitz gutxitan laburbiltzeko, azentuazioa hitz bakoitzari ematen diogun indarra da, eta intonazioa hitzak esaldi batean kokatzen direnean sortzen den melodia.
|
Hitz
bakoitzari ematen diogun azentuak eta hitzen azentuen arteko harremanak sortzen dituzte melodia desberdinak azpieuskalkietan.
|
|
|
Berba jardunean, hitzak eta esaldiak ez dira kate bateko begi isolatuak; aitzitik,
|
hitz
bakoitzak bere eragina du bere ondokoan eta esaldi bakoitzak berea hurrengoan nahiz aurrekoan. Berba jarduna prozesu bat da, bere osotasunean hausnartzen ez baldin bada, erabat ulertzen ez dena.
|
|
|
Morfologiaren eta sintaxiaren artean tagging edo etiketatze izeneko prozesua burutu ohi da, forma bakoitzari dagokion informazio guztia esleituz; ondoren, testuinguruaren informazioan oinarrituta,
|
hitz
bakoitzari analisi egoki bakarra utziko zaio. Analisien artean bat hautatzeko prozedurari desanbiguazio morfologikoa esaten zaio.
|
|
|
Askoz sinesgarriagoa duk. Haietako baten batek gutako baten batekin nahi dik –oso poliki eta
|
hitz
bakoitza azpimarratuz– Horregatik zeudean han. Capicci?
|
|
|
Ahalik eta min gutxien eman nahian hasten zait ama,
|
hitz
bakoitza neurtzen.
|
|
2003
|
|
|
Politikoen eta idazleen hitz asko hutsak dira. Eztabaidetan zaila da
|
hitz
bakoitzaren zentzua zehaztea, adibidez, nik ardura esaten badut, beste batek errua ulertu dezake, gertatu zait, benetan, biak ondoan jarri ditugulako, nahastu egin ditugulako hitzok eta esanahiok beste zeregin ustez handiagoen mesederako. Zer esanik ez hitzak direnean askatasuna, herria, demokrazia...
|
|
|
Guri eskatu jakunak bide estua estuegia! eukan: erderazko
|
hitz
bakotxari euskerazko bat edo, goia jota, bi jartea, berba egokiak eta erabilienak, beti be bizkaiera ta gipuzkera euskalkien barrutitik urten barik. Agindu jakuna egin genduan, borondaterik onenaz, eta harrezkeroko dana Montianoren eskuetan gelditu zan.
|
|
|
Bai, Ainhize ere ohartu zen: Idaren mugimendu bakoitzari,
|
hitz
bakoitza ebakitzeko zuen erari, haren ezpain gorri eta betile luzez inguraturiko begiei, gorputzaren atal garrantzitsu bakoitza erdi agerian uzten zuen jantziari eta axolagabeki gurutzatzen zituen haitzurdinezko zango luzeei, sentsualtasuna zerien. Honek egiten zuen gauza bakoitzak besteengan zuen eragina ondo neurtuta zeukan.
|
|
|
Herrialde ustez zapalduetakoek batez ere: gerlara doazenak eta gerlan hiltzen direnak heroiak bailiran papereratzen dituzte, etzaten duten
|
hitz
bakoitzaren gibeletik odola isurtzen ez balitzaieke bezala! Eta bake garaiko poetek ilusioaren mundua goresten dute, beren perpausen irudizko orekaz jendeak jainkoen handitasunetik urruntzen dituztela.
|
|
|
–Eta ezer ez –erantzun zuen,
|
hitz
bakoitzarekin kea gozatuz– Ez zen agertu.
|
|
2004
|
|
|
Oso gauza gutxirekin asko esatea. Hitz jarioaren ordez, poetak aukeratu egiten du
|
hitz
bakoitza, ondoren dagokion lekuan jartzeko.
|
|
|
Bost lagundu ditu Eusko Jaurlaritzak aurtengo jardunagatik, eta 700.000 euro banatu ditu bosten artean. Zenbat balio du, beraz, paper horietan herritarren eskura utzitako
|
hitz
bakoitzak. Xemeiko baten ehunena, milarena, hamarmilarena?
|
|
|
Eta abar. Gure hitzak landareen sail hortan ugaldu ala,
|
hitz
bakoitzaren adierazki eremua txikitu egingo da; gure hizkuntza ere piskana, gero eta zorrotzago eta zehatzago egingo da sail hortan, hitzek gero eta sentidu hertsiago bana hartuz. Zeren eta, berriz ere," edozein hitzen adierazkia, hitz hori inguratzen duten ondoko hitzek mugatzen baitute" (Saussure, Cours, 160).
|
|
|
Iluntze haietan Martinaren ahotik ateratzen zen
|
hitz
bakoitza buruan grabatuta geratzen zitzaion, gizon bizardunak maskorrean Martina izena utzi duen legez. Madrileko eskolako lagunena kontatzen zuenean, Madrileko zineak zelako handiak ziren edo Zoo an zeuden animalien itxura deskribatzen zuenean...
|
|
|
Bat lehenengo, eta bestea ondoren. Ezin du ahaztu ehun metro haietan Martinari esaten zion
|
hitz
bakoitza buru barnean ehun aldiz errepikatutako hitza zela, eta Martina" agur, bihar arte" azkar bat bota ondoren atarian sartzen zela. Egunero.
|
|
|
Eta bizitzak anker trataturiko gizona kausitzen nuen, histura bihotzean, bizitzaren hitzezko egutegiak baitziren bere poema asko. Inplikaziozko poemak idazten zituen, larrua higatzen zitzaion
|
hitz
bakoitzean. Arnasa, behakoa, geriza eta hatsa bertan inprimaturik baleude legez irakurtzen nituen bertsook.
|
|
2005
|
|
|
Goiko tonuak eta behekoak erabiliz. Hortara, entzulea berehala jabetuko da esatariak ematen dion informazioaren zentzu zehatzaz,
|
hitz
bakoitzean erabiliko dituen tonu maila ezberdinek argibide ezin hobea ematen diolako entzulearen belarriari.
|
|
|
Gero, ahuleziak bere hitzei gozotasun berezia ematen diela, ikusitakoa kontatu dio. Amets
|
hitz
bakoitza ondo barneratu nahian ibili da.
|
|
|
Ahoskatutako
|
hitz
bakoitza ahalegin bat zen bestearengatik ulertua izateko. Isolatutako gizakia ez litzateke inoiz hitz egiteko ideiara etorriko.
|
|
|
Denbora sobera gastatu zuen bilatzen, gainerako jendeak automatikoki heltzen ziren gunera iristeko. Inor ez zitzaion Man-en moldean mintzatu, eta gizonaren
|
hitz
bakoitzean solasaren funtsa eskuratzen zuen. Momentu berezia zen, harrigarria eta batez ere ona, zoria batzuetan ona zitekeen eran.
|
|
|
Zein kantoitan egoten ginen eta zertara dedikatzen ginen.
|
Hitz
bakoitzeko hainbesteko bat kobratzen zuen eskribidore putakume hark. Tolio Mudantzak.
|
|
|
Berdin zitzaizukeen elkarrizketaren gaia, mendiez edo kirolaz hitz egingo zenukeen, eguraldiaz edota Osasunaren gainbeheraz, zernahitaz. Gizon hark egiten zizun
|
hitz
bakoitzarekin zentimetro bat sakonago sartzen zitzaizkizun oinak lurrean behera, sendotzenago oinarri airezkoak, Arizkungo eliza aurrean.
|
|
|
Beharrik Mao kamaradak putzura botako ditu laster, bestela euskal misionistek katolikotu eginen lukete Asia osoa. Aitzolek hitz eta hitz egin zuen, eta
|
hitz
bakoitza luma berri bat zen bere hegaletan, sotana harrotu zitzaion bizkarraren albo banatara, plaza osoa hartzeraino zabaldu zituen hegalak, itzalpe hartan gu, zakatzak gorri aingeru sindikalaren atzaparrean lotsak.
|
|
2006
|
|
|
Bilboko handiki etxean neskame ibilitako urteetan asko ikasi zuela erakutsi nahian ibiltzen zela. Jatetxera atzerritarren bat agertuz gero, amantala sukaldean utzi eta bera irteten omen zen hauek zerbitzatzera eta, berdin ingelesak zein frantsesak izan, gaztelaniaz poliki poliki eta
|
hitz
bakoitza ondo ahoskatuz hitz egiten omen zien: teneis bo ni to con to ma te.
|
|
|
Zer eta maitasun adierazpen bat. Maitasun bihotzeko eta zinezko baten aitorpena, hitzekin lan egiten ohiturik dagoen batek
|
hitz
bakoitza ongi neurtu eta pisatu ostean idatzia.
|
|
|
Batuan idazten duenak ez du gauza askorik erabaki behar, nolabaiteko tradizioa eta hainbat arau eskura dauzkalako. Baina bere herriko edo eskualdeko hizkeran idatzi nahi duenak, esaldi bakoitzeko, aspertzerainoko eta beldurtzerainoko erabaki mordoa hartu du; ia
|
hitz
bakoitzeko erabaki du nola idatzi. Hasieran behintzat, irizpide finkatu samar bat izan arte.
|
|
|
Orain poema aizun horiek diren bezala baino ezin ditut onartu:
|
hitz
bakoitza dagokion tokian dago; ez dago hitz bat ere soberan eta ez da inon ezein hitzik ments. Eta liburuak behar dituen poemak ditu, ez gehiago eta ez gutxiago.
|
|
2007
|
|
|
Gaur egun, hizkuntza guztiek behar dituzte corpusak. Corpusak formatu elektronikoan eta linguistikoki etiketatuta dauden testu bildumak dira linguistikoki etiketatuta egoteak esan nahi du
|
hitz
bakoitzari dagokion lema, kategoria... ematen zaizkiola eta hizkuntzaren ikerketan eta hizkuntza teknologien garapenean erabiltzen dira. Oso baliabide garrantzitsuak dira hizkuntza teknologiak garatzeko, hiztegiak egiteko...
|
|
|
Bestetik, hizkuntza beti herri historiko eta hizkera konkretuen formetan agertzen da, agertu. Hizkuntzak, eta
|
hitz
bakoitzak, bi elementu duela osagarri, esango du Humboldt-ek:
|
|
|
Humboldt-ek (1825) iruzkin luze bat idatzi dio Schlegel-i, Langlois ren kritikei ere puntuz puntu jaramon eginez. Printzipioz, dio?, itzulpeneko
|
hitz
bakoitzean originalekoak asmagarria izan behar luke. Egia da, testu hindua Schlegel-en itzulpenean bakarrik ezagutzen duenak, kontzeptu hinduen ezagutzarik duela eskuratu.
|
|
|
Logosak komunitateko abereak egiten gaitu, taldekoak soil gabe (ardiak edo inurriak legez). Gure ahoko
|
hitz
bakoitzean
|
|
|
oihartzuna durundiatzen da. Mintzatzen dugun
|
hitz
bakoitzean hildakoak entzuten dira, arbasoak. Garaikide biziak mintzo dira, familia, non ere baitugu hitz egiten ikasi; lagunak, zeintzuekin ere komunikatu ohi baikara, hitz horiekin elkar ulertuz eta mundua geureganatuz.
|
|
|
Aje naturalen puntu hau bukatzeko, bada: aditza egoki eraikia badago, frasea txukuna izanen da,
|
hitz
bakoitzak erritmoaren barruan bere tinkotasunari eutsiko dio eta esaerak hitz guztiak behar bezala bereizi eta elkarri lotuko dizkio, sintesia betegina da, pentsamendua eta espresioa betakorki elkarraiutuak? «organismo dohatsu» hori hizkuntza flexiboetan bakarrik da osoki erdiestekoa643 Orduan:
|
|
|
Mundua, zer ere den bera, hizkuntzaren barruan da. Eta horregatik bakarrik izan daiteke eta da diferentea gizakiaren kasuan banako bakoitzarentzat (bakoitzari modu diferentean soinu egiten dio
|
hitz
bakoitzean hizkuntza osoaren hondo hark, hots, munduak), eta da diferentea hizkuntz komunitate bakoitzarentzat, hizkuntza bakoitzak bestela egin duelako, hitzak edo zer selekzionatu bakanak baino gehiago, erlazioen sare osoa, ahaidetasun, oposizio, barne eta azpibilketen sistema.
|
|
|
KD irakurgailuan behin adituriko musika bat ezarri zuen: gaztelerazko hitzek gela ito zuten eta
|
hitz
bakoitzak malko bat jauzarazten zidan, piensa en mí cuando sufras, cuando llores también piensa en mí, cuando quieras quitarme la vida, no la quiero para nada, para nada me sirve sin ti... Uretan bukatu nuen.
|
|
|
Hori besterik ez dut desiratu esnatu naizenetik, Cereceda izena entzun eta ondoren Anjelen espitxa, after shave usaineko energia zurrunbiloa, irabiatuak zikindutako muturra mingainarekin garbitzeko manera, kalerako jantzita baina txapinak erantzi gabe. Horregatik, arretaz entzun diot mahaiaren beste aldetik, hitz guztiek urra nintzaten saiatuz,
|
hitz
bakoitzak. Eta galdera asko egin dizkiot, bi urte hauetan egin gabe utzitako guztiak.
|
|
2008
|
|
|
Nik oso harreman estua dut hitzarekin, eta niretzat sinonimoak ez dira existitzen. Gauza bati buruz hitz egiteko bi hitz baldin badaude, bi
|
hitzetako
bakoitzak esanahi bat duelako da. Nonbait diferentzia bat dago, ez dira gauza bera.
|
|
|
Nonbait diferentzia bat dago, ez dira gauza bera.
|
Hitz
bakoitzak dauka bere ñabardura, xehetasun eta historia. Hitzek mundu bat erakusten dute eta egia da hitzak hiltzen ari direla, esanahiz husten.
|
|
|
Dena argi uzten du. Nik agintzen baldin badut nik erabakitzen dut
|
hitz
bakoitzaren esanahia. Hori da pasatzen ari zaiguna.
|
|
|
Argi dago analizatzaile morfologikoak
|
hitz
bakoitza testuingurua kontuan hartu gabe analizatzen duela (ikus 4 irudia). Itxura hitza aditza ere izan daitekeela dio; hori hitza aditza eta adjektibo ere izan daitekeela; edo ikusi hitza izena.
|
|
|
Orduan gero analizatu esaldi bera lematizatzailearekin. Lematizatzaileak analisi morfologikoa egiten du baina gero hitzaren testuingurua aztertuta
|
hitz
bakoitzerako analisi bakarra aukeratzen du (ikus 5 irudia).
|
|
|
Morfeus analizatzaile morfologikoak batez beste euskarazko
|
hitz
bakoitzerako 2,81 analisi diferente sortzen ditu. Kategoria eta azpikategoria sintaktikoa bakarrik kontuan hartuta 1,5 analisi ematen du hitz bakoitzeko.
|
|
|
Morfeus analizatzaile morfologikoak batez beste euskarazko hitz bakoitzerako 2,81 analisi diferente sortzen ditu. Kategoria eta azpikategoria sintaktikoa bakarrik kontuan hartuta 1,5 analisi ematen du
|
hitz
bakoitzeko. Lematizatzaileak ordea, testuingurua aztertu ondoren lema eta kategoria bakarra hautatzen du hitz bakoitzerako.
|
|
|
Kategoria eta azpikategoria sintaktikoa bakarrik kontuan hartuta 1,5 analisi ematen du hitz bakoitzeko. Lematizatzaileak ordea, testuingurua aztertu ondoren lema eta kategoria bakarra hautatzen du
|
hitz
bakoitzerako. Hanka sartzen du, baina %1 edo %2an baino ez.
|
|
|
Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!?, erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea, zekièn gaztelera apurrarekin? ezin inola ere iritsi euskaraz jada pentsatua zuèn tokiraino, halako eran, non, azkenean,
|
hitz
bakoitzak bere bidea hartu eta nahaste borraste batean murgildu baitzen Regina:
|
|
|
–Izan ere, zure absentziak desesperatzen nau, lur lehorra bainaiz zu gabe, haize bortitzak inarrosia eta mila artesik zeharkatua; horregatik, egarri dira nire ezpainak ase ezin den egarriaz, zure ezpainen hezetasunarekin ez bada??: hitz haiek irakurtzerakoan, berriz, ekaitz izugarria lehertu zitzaion, markesa anderea bakarrik zegoen, eta ez zuen itxura egin beharrik?, ez bere gelan, beharbada, baina bai bere barnekotasunaren gelarik barnekoenean,
|
hitz
bakoitza hodei beltz mehatxatzaile bat balitz bezala, ihortziriak eta oinazturak sortzen zituena, beste hodei batekin talka egin bezain laster: oinaztura haiek, bai, bere bihotz mindua mintzen eta zeharkatzen zutenak, suzko geziak iduri?
|
|
|
Reginak pozez gainezka behar zuen, baina, bizkarrean erantzukizunaren zama sentitzen zuelako edo, zer izango ote zen bere etorkizunaz, hain gai labainean laprast egin eta ahuspez erortzen bazen, brist eta brast??, ilun itxurako aurpegia jarri zuen; hitz egin ere, horregatik egin zuen, beharbada, egin zuen moduan, hitzak pentsatuz, neurtuz, hain behar zuen neurri neurrikoa markesa anderearen eremura eramango zuèn hitzezko zubiak, antza? horixe baitzuen
|
hitz
bakoitzak: zubiko harri bihur zitekeen bezalaxe bihur zitekeela bonba, zubia hankaz gora jar zezakeena.
|
|
|
–Esaten nizun nik, Brigitte, esaten nizun, marmarka ekin zion erretolikari?, afari berezia prestatu behar dugula gaur, afari berezia! , eta pinpirin airea hartzen zuen Madameren
|
hitz
bakoitza bere zirkinez lagun tzean?. Agur, Pierre; bihar arte, Pierre; une hobe batean izango da, Pierre; zer egingo diogu ba, Pierre!
|
|
|
Bihozmina sentitu zuen Mario Barbosak keinu horri antzematean, eta nekez jarraitu ahal izan zuen abesten. Kantua agortzen ari zitzaiola ohartu zen, ez zuen bukaerara iritsi nahi,
|
hitz
bakoitza dastatzen jarraitu nahi zuen, eta gero beste kantu bat, eta beste bat...
|
|
|
Nik ere, Garibaldik bere txostenak bezala, idatzi nahi nuke nire belaunaldiaren kronika, bizitzaren adabakiak bere horretan hartu eta elkarrekin josiz,
|
hitz
bakoitzari oskola kenduz. Izenburu bat ere badarabilt buruan, Odolaren lurruna.
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian doazen hitz hauek, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz,
|
hitz
bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Latinezko grandis> euskarazko handi rekin erkatu nahi badu,* grandi aitzinfor ma batetik abiatu behar du
|
hitz
bakoitza azaltzerakoan, proposatuz gainera euskarak bere aurrehistorian hasierako kontsonante multzo guztiak sinplifikatu egin dituela. Hau da, handi ren aitzin forma* gr > batez hasten da, eta ez* pr, >* br, >* dr, > tr, > kr, > r, > str, > edo beste multzo batez, aldamenean lat. grandis> dugulako da, hain zuzen ere.
|
|
|
|
Hitz
bakoitzari, zegokion euskalki eta azpieuskalki marka eman zion.
|
|
|
nahi baduzue, bilduko dituen Corpus handia osatzen badugu. Orduan ikusiko dugu, alorrez alor,
|
hitz
bakoitzak zein hedadura duen eta geuk onartutako irizpideen arabera, onargarria den ala ez.
|
|
|
Esan bezala, fenomeno fonetikoek eta gramatikalek berez dute balio orokorgarria sistemaren baitan, eta era bereko unitateei aplikagarriak izan ohi dira bakoitza berari dagokion mailan. Hitzek, berriz, ez dute horrelako balio orokorgarririk,
|
hitz
bakoitza bera baita eta, bere familiakoekin izan ezik, lotura gutxi dute beste hitzekin. Nork uka lezake, hala eta guztiz ere, hizkera batean lexikoa hagitz adierazgarria gertatzen dela?
|
|
|
Esaldia bi lerrotan edo gehiagotan barna hala luzatzen denean, hitzen ordena egunoroko hizketan bezala, prosazkoan bezala, jariotzen da batere bortxarik gabe,
|
hitz
bakoitza dagokion lekutik atera gabe, hitz katearen maila bakoitzak bere lekua gorderik. Hainbesteraino da hori egia, non baldin errit moa oso markatua ez badu, ez eta puntua oso aberatsa, hura entzuten duenak pentsa bailezake hitz lauzko testua entzuten ari dela9.
|
|
|
Hola, berbak hiztunen ahotan jasotzeko metodoan, Bonapartek hasitako bide zehatzari segitu zion,
|
hitz
bakoitzaren jatorria, zegokion euskalkia eta gainerako datuak doi adieraziz. Berbak hiztunengandik zuzenean batzeaz gain, liburu zaharretara ere jo zuen Azkuek.
|
|
|
bi hitz zerrenda diktatzen zaizkio haurrari, erantzunorrian idatz ditzan.
|
Hitz
bakoitza bi bider errepikatzen da. Zerrenda bateko hitzek ortografia arbitrarioa dute.
|
|
|
– Esaldiko
|
hitz
bakoitzeko kolpe bat eman.
|
|
|
Lexiko fonologikoan gordetzen dira hitzen forma fonologikoak; lexiko ortografikoan, berriz, hitzen forma ortografikoak.
|
Hitz
bakoitzak bere forma fonologikoa eta ortografikoa ditu.
|
|
|
taldeak egin.
|
Hitz
bakoitza dagokion taldean sartzean, ongi azpimarratu hasierako
|
|
|
Jarraian, hitz zerrenda bat esango dizut.
|
Hitz
bakoitzak zenbat zati dituen esango didazu. Adibidez,, baba?
|
|
|
Hizkuntzaren soinuen segidan jartzen da arreta, eta gero eta unitate txikiagotan zatitzen da segida hori. Unitate alfabetikoetan jartzen denean arreta, segmentu fonemikoz osaturik ikusten da
|
hitz
bakoitza; grafemen eta fonemen ezagutzari eta egokitzapenari ematen zaio garrantzia; hau da, letren segidari eta faktore fonologikoei begiratzen zaie. Letra gehienen formak eta izenak edo soinuak ikasten dituzte haurrek fase horretan.
|
|
|
3 hitzak izeneko fitxategi batean hitz bat dago lerro bakoitzeko. Kontatu zenbat hitz diferente dauden eta
|
hitz
bakoitzaren maiztasuna. Eman emaitza maiztasunaren arabera (maiztasun handienekoak hasieran):
|
|
|
for (i= 1; i <= NF; i++) #
|
hitz
bakoitzeko
|
|
|
Paparra agerian dela idatzi beharra dago. Eta bihotzetik ateratzen zaidan
|
hitz
bakoitza erditze bat da, epiduralik gabekoa. Badakidalako ezin diedala egunsentirik oparitu eta isiluneak konfiantza urratzen duela urruntasunean, besarkada batean batzen zaituen eran.
|
|
|
Nire lanean beti ari naizelako hitzak zuzentzen, tokiz aldatzen.
|
Hitz
bakoitzaren pisua, usaina esku artean erabili behar izaten dut, bai editore naizen aldetik eta baita noizean behin ni ere sortzaile naizelako». Beste hitz batzuk ere etorri zitzaizkion burura, poza baino lehenago:
|
|
|
santomasak, Gabon eguna, bi asteburu... azterketak dira. Probak dira niretzat, partida horietan erakutsi behar dut tokia badudala, zintzo mintzo da Eulate, eta
|
hitz
bakoitzean sumatzen da binakakoak duen garrantzia.
|
|
|
Ohikoa da pentsatzea poemak, inprimatu ondorenean, nolabaiteko linbo autobiografiko baten parte izatera igarotzen direla. Bertan,
|
hitz
bakoitza autorearen bizitzaren une baten edo bestearen irudikatze modura ulertzen da, argazki albumaren edo egunkari intimoaren gisan. Perspektiba horretatik, poemei edozein aldaketa egiten saiatzea traizio gorena litzateke, jainkoen zigorra lukeen itsuskeria.
|
|
|
" Izan ere, zure absentziak desesperatzen nau, lur lehorra bainaiz zu gabe, haize bortitzak inarrosia eta mila artesik zeharkatua; horregatik, egarri dira nire ezpainak ase ezin den egarriaz, zure ezpainen hezetasunarekin ez bada...": hitz haiek irakurtzerakoan, berriz, ekaitz izugarria lehertu zitzaion –markesa anderea bakarrik zegoen, eta ez zuen itxura egin beharrik–, ez bere gelan, beharbada, baina bai bere barnekotasunaren gelarik barnekoenean,
|
hitz
bakoitza hodei beltz mehatxatzaile bat balitz bezala, ihortziriak eta oinazturak sortzen zituena, beste hodei batekin talka egin bezain laster: oinaztura haiek, bai, bere bihotz mindua mintzen eta zeharkatzen zutenak, suzko geziak iduri...
|
|
|
...zama sentitzen zuelako edo –zer izango ote zen bere etorkizunaz, hain gai labainean laprast egin eta ahuspez erortzen bazen, brist eta brast? –, ilun itxurako aurpegia jarri zuen; hitz egin ere, horregatik egin zuen, beharbada, egin zuen moduan, hitzak pentsatuz, neurtuz, hain behar zuen neurri neurrikoa markesa anderearen eremura eramango zuèn hitzezko zubiak, antza... horixe baitzuen
|
hitz
bakoitzak: zubiko harri bihur zitekeen bezalaxe bihur zitekeela bonba, zubia hankaz gora jar zezakeena.
|
|
|
Hitz erdiak jaten baitituzue! Herrena, bai, zu, eta herrenak andaluz guztiak!", erantzun nahi izan zion Reginak, oso litekeena da; bere mihi elbarriarekin, ordea –zekièn gaztelera apurrarekin– ezin inola ere iritsi euskaraz jada pentsatua zuèn tokiraino, halako eran, non, azkenean,
|
hitz
bakoitzak bere bidea hartu eta nahaste borraste batean murgildu baitzen Regina:
|
|
|
Negar malkoak kostata disimulatzen nituen eta azaleko itxura gogor bat erakutsi nahi nizun. Baina bihotza txiki txiki eginda nuen, zure
|
hitz
bakoitza, silaba bakoitza, labankada bat zen nire bihotzean.
|
|
|
Azken asteko zure jarrera hotza, egun hartako zure etxeratze goiztiarra. Dena prestatua zenuen, zure
|
hitz
bakoitza, mugimendu bakoitza aurretik aztertua zegoen. Zuk hasitako istorioa zuk zeuk amaitu nahi zenuen, zuk nahi zenuen moduan eta halaxe nahi izan zenuelako, eta nik ezer gutxi neukan esatekorik.
|
|
|
" Nere
|
hitz
bakoitza zauri bat da", esan du poetak. " Heure buruari ze haixe ematen dioan ikusirik, garbi sentitzen diat hire hitz bakoitza azpian zauririk eta zauri ondorik batere ez duen esparatrapu hutsa dela", erantzuten diot.
|
|
|
" Nere hitz bakoitza zauri bat da", esan du poetak. " Heure buruari ze haixe ematen dioan ikusirik, garbi sentitzen diat hire
|
hitz
bakoitza azpian zauririk eta zauri ondorik batere ez duen esparatrapu hutsa dela", erantzuten diot.
|
|
|
Zerk gidatzen du poeta? Hizkuntzen anabasa babelikoak gidatzen du,
|
hitz
bakoitzaren sukaldera txango egin eta hitzaren ifrentzua infernua bilatzeko ahaleginak, hitzek malgutik dutena ertzeraino eramateko irrika inbidiagarriak, kausa ondorio harreman ezkutuen bila egindako indusketak, desaktibatuta aktibatzen diren esamoldeek... Ez dago errazkeriarik, ez dago preziosismorik poemotan eta baldin badago, egilea bera arduratu da irakurlearen aurretik hura saboteatzeaz.
|
|
2009
|
|
|
|
hitz
bakoitzak marka?
|
|
|
Haur abestien bidez, silabak errimatzera, errepikatzera eta keinuekin lagunduz abestera ohitzen dira haurrak, eta hobetu egiten dute hitz egiteko era, eta
|
hitz
bakoitzaren esanahia ere hobeto ulertzen dute.
|
|
|
Abesten dutenean, adibidez, tonuak galtzen dira eta eurentzat ere zaila egiten da batzuetan abestien letra ulertzea, horregatik idazten dituzte. Musika tradizionalean, berriz, gorde izan dute beti
|
hitz
bakoitzaren doinua eta musikaren arteko harremana. Galdera bat egiterakoan ere, ezin denez esaldiaren tonuaren bitartez galdera adierazi, silaba bat gehitu behar zaio euskaraz al erabiltzen den bezala.
|
|
|
(UBM, 76). . Ezin daiteke ibil une bakoitzean esankizunen adierazpide materialaren bila,
|
hitz
bakoitza sortu beharrez idaztaldi bakoitzean; jadanik erabakia behar luke hitzaren gorabehera hori(...). Hitzak berez berez irten behar lioke idazleari [hiztunari!]?
|
|
|
Oskarrek lehor sumatzen zuen ahoa, baina ez zen ausartzen kafe edo urik eskatzera. Erranen zuen
|
hitz
bakoitzak errudunago agerraraziko zuela sentitzen zuen. Armentiak keinua egin eta Mitsubishia gelditu egin zen.
|
|
|
|
Hitz
bakoitzak eta esaldi bakoitzak ohi du bere bidea, eta Domingo esaten ari zenak ez zuen irri zabal baterako bidea baizik irekitzen; han, baina, Domingok eman behar zuen baimena: hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena beste irri bat zen ausaz, beste irri bat zen seguru, irri asimetriko bat:
|
|
|
–Egun on, Grigori Valentinovitx Plekhanov! , esan zion Nikolaik, ahopeka baina
|
hitz
bakoitzean halako enfasi bat eginez?: Lehengoan sarjentuaren aurrean arrazoia eman nian, eta pozez egongo haiz, ezta?
|
|
|
Mutilaren galderak larritasuna eragin zion izebari sabelean, bere sabel azal hura bastidore gaineko ehuna balitz bezala eta Domingoren
|
hitz
bakoitza orratz bat, azala zulatzen ziona.
|
|
|
Izeba Ernestina, bere baitaren baitatik ari zelako edo, herritik hirira etorri ez beste, elizaz eliza eta aitorlez aitorle ibili zen, harik eta frai Millan oroitarazten ziòn aita kaputxino bat aurkitu zuen arte, aita Adriano, isiltasuna otoitz egiteko modu funtsezkotzat zuena?, irmo ari zen berean,
|
hitz
bakoitzari bere tonua emanez, bai, baina ahotsa goratu gabe, musikaltasun orekatu baten barruan, bere jardunari tirabirarik gabeko marka ezartzen ziola, Maria Bibianaren erreakzioetan igar zitekeena, gelara asaldatuta sartu zena ongi baretuta baitzegoen ordurako, arnasa ere halaxe hartzen baitzuen neskak, hartzen ari zenik ohartu ere gabe, izebak ahoskatzen zituèn hitzen inguruan sortzen zèn ba...
|
|
|
–Ni ez naiz iritziz aldatuko, aita, ezta Titanica gainera badatorkit ere! , erantzun zion Domingok,
|
hitz
bakoitza bere tokian, ahotsaren jabe.
|