|
2002
|
|
|
Horrekezduesannahiegoerakiskanbila, tirabiraetaerasorik sortukoez zuenikegunerokobizitzan.Tuteralauhaizetarairekitakobidegurutzeguneaizanki, inorkbainohobekidakihorrekdakartzanondoreenberri.Onerakoetatxarrerako patuhorrekin idatziduberehistoria etaikasizuenherri arrotzak uztartueta beraiekinbaketsubizitzen, arraza, sineste, ekonomiaetalanbideguztienmugak gaindituz.Arabiaretajuduekindarhandiahartuzutenbertanetaeurenhizkuntzak normalki entzunohizirenbiztanleen egunerokoharremanetan.
|
Euskara
, aldiz, galduzen, negukobazkaz joandako artzaineta merkatuetako euskaldunen lekukotasun urrira iritsi arte Erriberako hiriburuan.
|
|
2005
|
|
|
Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua. Bihoazkie nire eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten
|
Euskara
Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
Hiru urteren buruan, Donibane Lohizuneko euskal bestetako sortu zuten kantu zeingehiagokara, Dibarrart, Baigorriko elizako xantreak, igorri zuen kantu bat
|
Eskuara
, Eskualdunak eta heien loriak deitua. Kantuak hamabi bertso zeuzkan, bakoitza hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitzekoa, airea Adio Eskual Herria eta lehen neurtitzak hauxe zerasan:
|
|
|
Gizon euskaldun guziz ohoragarriak,
|
Eskuara
hizkuntzaren goresle handiak, Bozten dauku bihotza zuen arpegiak, Agur derautzuegu, oi gure loriak!
|
|
|
Aldaketa datza delako gizon horietan. lurretako kantuan aipatzen ditu
|
euskararen
goresleak, gizon handiak, guziz ohoragarriak. Baliatzen dituen hitz ondoekin handi, ohoragarri sarrera hau laudoriozko sarrera da.
|
|
|
Bizien laudatzeko bethi da denbora, Aipha dezagun egun hizkuntza
|
eskuara
,
|
|
|
Zaharren laudatzeko bethi da denbora, Aipha dezagun egun mintzaia
|
Eskuara
,
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi diren
|
euskararen
zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak:
|
|
|
Herrian: Tubal izan zela
|
euskararen
sortzailea, Jainkoaren ganik ukana.
|
|
|
Tuba/ en haurrek berek eman ziotena,
|
Eskuaraz
emaiteko hori zen zuzena.
|
|
|
Xehetasunetan sartzen da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean,
|
euskararen
zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
|
Eskuaraz
emaiteko hori zen zuzena.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen dutena,
|
Eskuara
mintzaietan dela ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi ez dena, Hortakotz deitzen dute munduko lebena.
|
|
|
Aldaketatxo bat edo bertze gora behera bigarren eta laugarren neurtitzetan, bertze biak berdinak direlarik, Dibarrart ek aldarrikatzen ditu garai hartako ideiak, hartuz
|
euskarak
dauzkan kalitateak jakintsun handienen arabera: ederra, garbia, lehena.
|
|
|
Izkribaño batzuen omen da ustea,
|
Eskuarak
erdaratik duela bastea, Gaizoak! iduri du borrek erraitea:
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen du ustea
|
Eskuarak
erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
Hemen ere bi kantuetan diren aldaketek ez dute batere ideia nagusia aldatzen. Aspaldiko galdea; nondik datorren
|
euskara
, denen ahoetan dagoena
|
|
|
Framazon,
|
eskuaraz
Harginbeltz deituak,
|
|
|
Ez da dudarik
|
euskararen
kontzientzia gero eta zabalduago dela euskal
|
|
|
1883an Martin Hazpandarrak hala izenpetzen du aurkezten du
|
Eskuara
eta Eskual Herria maita deritzan kantu bat. Biltzen ditu Euskal Herriko zazpi probintziak, nahiz deitoratzen duen Arabaren galtzea, galdu baitu hizkuntza.
|
|
|
Hain zuzen lurretan, 1891an Dibarrartek aurkezten duelarik bere Eskualdunen loriak badator bertze kantu bat akrostiko moduan egina Ama
|
euskarari
(Akrostikoa) Zazpiak beti bat tituluarekin.
|
|
|
Euskaldun danak ama
|
euskara
maita dezagun, Ta biyotzetik] aungoikoari beti eskatu Idukitzeko bere onduan gau eta egun
|
|
|
Alabainan, aipaturik eta goraipaturik
|
euskara
, euskal ohiturak, bereziki dantzak eta pilota, ez zezaken utz fede katolikoa. Izan daiteke euskaradun, izan daiteke dantzari, berdin pilotari, bainan oroz gainetik da fededun.
|
|
|
otoitza. Haurrei biharko euskaldunei mintzo zaie, otoizten ditu atxik dezaten, arbasoek bezala,
|
euskara
eta fedea. Hedatzen ari den inpiotasunaren uhainaren kontra, framazonen eta haien deabrukerien aurka, ordu arte tente potente egona baldin bada Euskal Herria, zer bilakatuko da bihar?
|
|
|
«Haurrak, ikhasazue
|
eskuaraz
mintzatzen
|
|
|
Representaciones de una conciencia his tórica, nacional y política en el escenario europeo. Barcelona, 1993
|
Euskaraz
aipatzekoa: Euskal historiografia,] akin 55, Donostia, 1989, 9 Ignacio ÜLABARRrk artikulu ugari argitaratu ditu aldizkari berezietan.
|
|
|
Nahi eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren.
|
Euskaraz
idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua.
|
|
|
Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea.
|
Euskara
ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia. Goi Ertaroan, historia guztiak unibertsalak ziren eta gerora unibertso horren probintzien historiak idazten hasi ziren.
|
|
|
Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu horretan. Berez, Vasconiari, historiografian eta teoria poli tikoan existentzia berria eransten zion eta lurralde horrek aurrerantzean ber takoak definitzeko gaitasuna eragingo zuen,
|
euskaraz
euskaldunak Euskal Herrikoak zirela aski nabarmena baitzen. Historia nazionalen sorrera garaian, A. Oihenartek euskaldunen historia sortarazteko oinarrizko ikuspegia eta ele mentuak sortzen ditu.
|
|
|
...ux Vasconies, 64; Nous comprenons ici sous le nom de Vascons ceux aussi quon appelle vulgairement Cantabres... langue cantabrique.... il ne donne nullepart le nom national et populaire, le nom véritablement ibérien, a cette langue qu' il apellevasconne, vascongade, vascuence, biska1ne, cantabrique, de tous ses noms latins, romans, fran ais et castillans, a l' exclusion du nom ibérique
|
Eskuara
. CHAHO, Augustin, Histoire primitive des Euskariens Basques, langue, poésie, moeurs et caractere de ce peuple, introduc
|
|
|
Bukatzeko, premiazkoa da
|
euskarazko
historiografia gehiago lantzea. Karmelo Etxegaraik euskaraz ere sortu zuen historiografia.
|
|
|
Bukatzeko, premiazkoa da euskarazko historiografia gehiago lantzea. Karmelo Etxegaraik
|
euskaraz
ere sortu zuen historiografia. Sarritan euskaraz idazten dudanean ikerkuntza historikoren bat, zalantzak barneratzen zaizkit, ez baitakit irakurlerik ha ote dudan.
|
|
|
Karmelo Etxegaraik euskaraz ere sortu zuen historiografia. Sarritan
|
euskaraz
idazten dudanean ikerkuntza historikoren bat, zalantzak barneratzen zaizkit, ez baitakit irakurlerik ha ote dudan. Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian. Nire esperientzian, ez zait berdin
|
euskaraz
edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian. Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut
|
euskaraz
lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta.
|
Euskaraz
idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta
|
euskarazko
historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik
|
euskararen
etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez,
|
euskararen
endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala,
|
euskararen baitan
gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. ...tugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da
|
euskara
berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen
|
euskaran
sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko
|
euskararen
eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan
|
euskara
batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
Adibide inozo batekargitzen ahaldigu kontua: esandaiteke zarauztar gazteek heinbatezZarauzko
|
euskararen
jarraipentzat jodezakegun hizkera egiten dutela; mintzatzendirenean arreta pixka batezartzea askidaegiten dutena euskara batua ezdela jabetzeko. Zarautzen, orain artean Nor Nori aditzsaileanoraineko aldaeretanlehenpertsonan zatzait&aukera izanda, horidadialektologia lanekdioskutena; egungogaztearizaitentzunen diozu eta«hai, gureaitakzatesatendu»erekontatukodizu.Bialdaerakherrikoak izaniketahorietarik batereduestandarrari dagokionez, ulertzekoa daegungo gaztezarauztarrenaukera; halazere, entzunen diozuzarauztar gaztearizakuzaigu rekin rik, hatera, bainabigarrena gehiago.Berebat, erten' irten', ostro
|
|
|
Adibide inozo batekargitzen ahaldigu kontua: esandaiteke zarauztar gazteek heinbatezZarauzko euskararen jarraipentzat jodezakegun hizkera egiten dutela; mintzatzendirenean arreta pixka batezartzea askidaegiten dutena
|
euskara
batua ezdela jabetzeko. Zarautzen, orain artean Nor Nori aditzsaileanoraineko aldaeretanlehenpertsonan zatzait&aukera izanda, horidadialektologia lanekdioskutena; egungogaztearizaitentzunen diozu eta«hai, gureaitakzatesatendu»erekontatukodizu.Bialdaerakherrikoak izaniketahorietarik batereduestandarrari dagokionez, ulertzekoa daegungo gaztezarauztarrenaukera; halazere, entzunen diozuzarauztar gaztearizakuzaigu rekin rik, hatera, bainabigarrena gehiago.Berebat, erten' irten', ostro
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek,
|
euskara
estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohandiustekogogaikarriak, euskarabatua«españula»edo«gipuzkoanoa»baizikez deladiotenak.
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek, euskara estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri
|
euskara
ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohandiustekogogaikarriak, euskarabatua«españula»edo«gipuzkoanoa»baizikez deladiotenak. Tradiziozko euskaldunahalketuengaiaereezdabilhonetatik urrun etaarazoa EuskalHerriannonahi agerizaigunarren, berebizikoa daNafarroa Garaiko kasua.Baztangoaegokideskribatu duKasaresek':
|
|
|
...ezaeskola, administrazioa, hez kuntzaetaantzekozerbitzuetan...Euskararenindargabetzepublikoa biziizan dutebereherrienizenetan, kaleenetan, bereizenetan bertan; etaezzaiearro tzaerdarabeharbezalaezmenderatzeagatik lotsasentitzea.Hiztunhauek euskarabaserri giroarekinlotudute, atzerapenarekin, etxekoarekin, etaberaz, gaztelerahiriarekin, modernotasunarekinetabizitza publikoarekin.Badute, denaden,
|
euskararen
ezagutzasakonetaaberatsa aldaera dialektalarena eta aldaerahauetarikoaskorenizaerabereziabelaunaldihonekin hateragaltzeko zoriandago.Multzohonetandituguelebakarfuntzionalak, hizkuntzgaitasun handieneko hiztunak, ahozko kultur transmisioz jasotakoeuskara dutenak. Hauekez duteidatziarenkulturakekarritakoaldaeraestandarrikezagutu.
|
|
|
Hauekez duteidatziarenkulturakekarritakoaldaeraestandarrikezagutu.
|
Euskaraz
alfabetatugabekohiztunak dira, euskararekikomotibazio naturala dutenak (ondoen menperatzendutenada) (1999: 83).
|
|
|
Gaineratekoan, gurezaharrek biziizanezduten fenomeno bategokitu zaigugazteagogarenoi: egiturazko eragingarrantzizkoaizandueuskara batuarenetorrerak tradiziozko edooinarrizko euskalkietan, folkhizkeran. Konbergentziabertikalagertatudaherri
|
euskaratik
ereduestandarrerantz, egituretan asimilaziobatzukgertatzen aridiraemeki emeki: dialektoak beren ezaugarribereizleakgaltzenaridiraereduestandarrarenakedotasubestandarrenak hartzen dituztelarik.Mattheier ek esanenlukeenez (1996: 34; inAuer
|
|
|
Hizkera anitzekezdutekemenikindarorotariko, bertikaletaprestigiozkohoniaurreegiteko; hainzuzen ere, euskaraegunerokobizitzan errotuen dagoenherrietakohiztunakdira betikoeuskararihamarkadabatzuetangaindi bedereneustenahaldiotenbakarrak, bene benetako«hizkera erkidegobizia» osatzendutenak. Konparaziobaterako: ondarrutar gazteak, azpeitiarrak, aranztarrak... Horiexek dira, bestebatzuen artean, egunero eguneroetaia ia gai guztiengaineaneuskarazmintzatzendirenak, soilikmailaosojantziko gaietarako
|
euskara
estandarreko erdarazko, kera eta elebatzuk darabil
|
|
|
Herri
|
euskara
, adinekojendearenahotanoraindikindartsubadagoere, gainbeheradator, etaezgatzezberakatzduenhizketahibridobat, ezbatuaez euskalkia, nagusitzenaridaeskualdeaskotan, belaunaldiberrienartean.
|
|
|
Deba arrotikbegiratukodut (etaneure ikuspegitik, jakina, hanereden denokezgatozelakobat). Nortasunhandikoherriakditugugureeskualdean,
|
euskara
aldetikdiferentzianabarmenakdituztenak.EzduguDeba arroko euskarabaturiknahi; herri (edoberbeta eskualde) bakoitzak bereeuskara mantentzealitzatekehelburua.Baina betiereamankomunadenariindar gehiagoemanez, bereiztengaituenaribaino (Elexpuru 1996: 523).
|
|
|
«Debaarroko
|
euskara
baturik» ezgertatzea daidazlearen helburua; ez dugu garbiikusten nolalordaitekeen herriedoberbeta eskualde bakoitzak bereeuskararieustehori, bereiztenduenabainogehiagobatzenduenaindartzenbaldinbada; nonetaezzaigunargiagoazaltzen, gubederenezgaraulertzekogai.Gurenahietaezinarendiskurtsoanbiguohonetan, euskararen batasunarekikoleialtasunaetahizkeraren guztizko kontserbazioarenaldekoamets idilikoau...
|
|
|
«Debaarroko euskara baturik» ezgertatzea daidazlearen helburua; ez dugu garbiikusten nolalordaitekeen herriedoberbeta eskualde bakoitzak bereeuskararieustehori, bereiztenduenabainogehiagobatzenduenaindartzenbaldinbada; nonetaezzaigunargiagoazaltzen, gubederenezgaraulertzekogai.Gurenahietaezinarendiskurtsoanbiguohonetan,
|
euskararen
batasunarekikoleialtasunaetahizkeraren guztizko kontserbazioarenaldekoamets idilikoauztartu ohiditugu euskaldunok; eginahalak, ordea, trapezistareneta areekilibristaren tankerarik gorrieneanuztengaituezinbesteannonahikoeuskaldunbatzuok etabesteok.
|
|
|
Familiako giroaerealdatu daarrunt; aitetamek, bieketxetik kanpo lan egiteaeguneroko ogiabilakatudaetageroetakidegutiagoizatendiraegungo familietan; lehen, transmisiorako funtsezkoak ziren aiton amonak edota osaba izebak. Hauek, gainera, etagurasoak ereberdin,
|
euskaraz
eskolatugabeakizatenzirenetahaurraketxekoeuskaraikastenzuen: eskolanerdaraikasiko zuen funtsean. Egungo haurrak, kasurik hoberenetan lehen urteetan familianherrikoeuskaranhaziakdirenarren, eskoletanereduhomogeneoagoakerabiltzen diraetakodeenartekonahasketaetagurutzaketafolkereduaren urtzeetaitxuragabetzearen aitzindarigertatzenda.EuskalHerrikohainbat gunetansalbu, osozailadagauregunhaureuskaldun gehienakherriko berekoeuskaraz ongi jabetzeaetaetorkizuneaninterferentziahandirik gabeerabiltzeaetatransmititzea.Hainbat bazterretaneuskalkienaldekosaioakegiten direnarren, elementuen benetakodimentsioaz jabetzeanohartzengaraegitekohonetan atarramenduonaateratzeazeinnekezagertatzen den.8
|
|
|
8 Udako Euskal UnibertsitatekoHizkuntzalaritzaSailakhalaeskaturik, Bergarako herri hizkera etaahozkotasunabultzatzekoegitasmoaren berri eman zuen Estepan Plazaolak Iruñean 1999kouztailaren 27an.Oro harBergarakogaztetxoen
|
euskararen
kalitatea zain tzekohelburua ereaurreikustenduaipatuegitasmoak.
|
|
|
...o kideetarik batezdabizidirenherriansortua; eskola ikastoletaneuskarabatuaerabiltzendagehienik; berelausoanere, euskaldunanitzenganbadagoEuskalHerribatubatenizpiritua; euskal kulturaidatziaere, zailtasunak zailtasun, aitzinatuzdoaemaro emaro; azenontzeko, eguneroko tasunamundu guztian zeharhomogeneoagoabilakatuaz doaetaikus entzutezkohedabideekere lehenezzutengarrantziaduteorain.1968tikaitzinera
|
euskara
batua deitzen dugun tresna hori ere badugu euskaldunok, etaezin ahantzi daordura artean euskaldun anitz elkarri ezin ulertuz zebiltzanetan erdaraz mintzo zirelaezinbestean; honetan, dirudienez, gauzakpixkatxo bat aldatuetabideratu dira.
|
|
|
Folk
|
euskara
galtzen ariden herriez esanohidugu, guztiz makur esan gainera, adinekohiztunek, besterikezdakitenez, euskalkiarieustendiotelaeta
|
|
|
gazteaketaetxezokotik ateratzen hastendirenhaurrak euskarabatuan mintzatzendirela.Koxka, denaden, orainartekotradiziozko hizkeradialektal horretatiksaihestendirenhiztunak zeinmailatakoitsasoetara murgiltzenari diren jakiteandatza. Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik
|
euskara
batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok hori dioten arren, hemen ezdahori gertatzen ari, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen ari diratekeen batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
|
batden, regiolektobatden, dialektoantzeko aldakibatdenala zeroteden jakiteko, ordea, deskribapen onakbeharditugu, bainaoraingoz honelako lan gutiegindaEuskalHerrian.
|
Euskarari buruz
ideiakgarbiizateaerekomenigarrialitzateke; horzehar bestehizkuntzetangertatzen denaren berriezagutzeaereonda, nonahikokontzeptuakgurera mekanikoki txertatzekodesira guztietarik urrun, betiere.
|
|
|
Herrikoeuskarari dagozkion aldaera batzuen erabileraren iraupenaren edogaleraren eta bestealdaera batzuen interferentzienzurrunbilohorretan kokatu beharkodugubilakabidea.Ingurunebatzuetan herri euskarakoaldaerok txandakatzeradatozen aldaera berri horiek ezdute zertan beti
|
euskara
estandarrekoakizan, berdin berdinizandaitezke aldameneko hizkera hedatuagoedotaerabiliagobatzuetakoak; horregatik, sortzen direnhizkuntza errealitateberriak, diruditenbainokonplexuagoakdira.
|
|
|
Herri anitzetan oinarria tradiziozkoetxeko
|
euskara
izan arren, mailaz mailadifuminatuzdoaereduhau: keraberriaksortuaz doaz, eskualdeko lektoaren, lagunartekohizkeraren edotasubestandarrarenosagaiakhainbatberri kuntzarekinbateraagerizaizkigu.Berrikuntzahauekeuskalkiarenbarreneko akizandaitezke, edotaeuskalkiko hiztunen taldebatekopartaideenaksoilik. Ereduestandarretik«irabazi> > direnhainbateleketaohiturak ereosatzen ahal dutedefinitzen aiseezdenhizkeraberrihori.Adierazgarria da, gainera, beste hizkuntzabatzuetan gertatudirenaldaketetan ere, subestandar edolagunarte
|
|
|
Eman dezagun Euskaltzaindiak 1968an hartu erabakiak eta gerora emeki emeki hedatu dituen arauakakademikoak eta, beraz, heinbatezbederenartifizialak direla. Horrekezdu adierazten, halaere
|
,
euskararen corpusaren barrenean aurrerantzeangertatukodirenaldaketaetaberrikuntzaguztiaketaestandarizazio areningurukogarapenguztiakartifizialakizanendirenik.
|
|
|
Ohikodialektologiatiksoziolinguistikarairaganbeharkodugulaetaeuskararenarloanereberdintsueginbeharkodugulaesatendenean,
|
euskararen
berarenezaugarribatgogoanhartubeharradago: gurehizkuntzan ezdirudi desberdintasundiastratikougari dagoenik.
|
|
|
Narpes koa (Ivars1994: 206). Ezdezagulapentsa, beraz,
|
euskaraz
gertatzen denbezala, lekuguztietan hizkuntzarenaldakortasunarenfuntsik nagusiena geografiarenardatzaridagokiola; eztaere, horzeharko hizkuntzetanetaego eretan usu aurkitzen dugun errealitatea, aldakortasundiastratikonabarmen hori, nahitaezeuskararen barreneanaurkitu behardugula: nonnola.
|
|
|
...ikosetakeriazadnauseamerrepikatzendiraelehorieketainorkezdakielanola, kontsig napeko bailiren, langaguztien gainetik eta petik azkarki hedatzen dira Euskal Herriko azkenzokoraino.EITB ko euskaraarduradunakdioenlegez«ondorioz, gauregunmolde horretakohiztunezdirenekereimitatuegitendituztehalakoereduak, horixeeredudire lakoan» (Etxebarria 1996: 551). Baliodu berriz eregogoraekartzea elehoriekin
|
euskarak
irabazi, ezdueladeusirabazten.EuskalHerria arrailduraz josirikuzteko baizikezdiraele horiek, hangoetahemengoeuskaldunguztiok ulenzen ditugunei itzalaegitekosoilik; zoko batídagozkio etakazetaritzaren baitakobiderkaketareneraginalagun, hedadurahandiago koeleeuskarazkoakordezkatzendituzte; euskaraksosofizialairabaztekobalioezduenere muetako euskalduneredubatuaren gorrotatzailesezesionistaanitz... Anitzdiralehenere gaihonetaz etairitzi hauhedatuaz idatziduten euskalariak; adibide on batK.Zuazorena dugu (1993: 59). Ezbaitalekurikegokiena, hemenezduguazkenhonetan horrenbesteen tzuten den< < soberaníalinguístikoa»delakoazdeusesanen.
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. Lehen lehenik
|
euskarak
berak behardu indarra hartu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra hirietanherrixketan baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan erkidegoen arteko hartu emanenkon p...
|
|
|
«Mendebalde Kultur Alkartea» k zubiaren irudia erabiltzea. Guri Bizkaiko etaoroharmendebaleko
|
euskararen
problematikakAlemaniako hegoaldeko hizkerekin ageri dituen paralelotasun izpiak nabarmenak direla iruditzen zaigu; hegoaldekohiztunalemaniarbatenerrealitatedialektalarenikuspegi subjektibobaterako, Anzenhofer (1998) adibideegokiaizandaiteke.
|
|
|
|
EUSKARA
BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOA
|
|
|
EUSKARA BATUA ETA
|
EUSKARA
TEKNIKO ZIENTIFIKOA
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea.
|
Euskararen
historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da
|
euskara
batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat
|
euskara
estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden
|
euskara
batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
2 Zuazok (1988) sei iritzi aipatu ditu: a) gipuzkera edo gipuzkera osatuaren aldekoak; b) nafar lapurtera literarioaren aldekoak; e) Ameriketako
|
euskararen aldekoak
; d) lapurtera klasikoaren aldekoak; e) euskara osatuaren aldekoak eta f) erdialdeko euskalkietan (gip., goi naf. eta lap.) oinarritutako hizkuntz ereduaren aldekoak.
|
|
|
2 Zuazok (1988) sei iritzi aipatu ditu: a) gipuzkera edo gipuzkera osatuaren aldekoak; b) nafar lapurtera literarioaren aldekoak; e) Ameriketako euskararen aldekoak; d) lapurtera klasikoaren aldekoak; e)
|
euskara
osatuaren aldekoak eta f) erdialdeko euskalkietan (gip., goi naf. eta lap.) oinarritutako hizkuntz ereduaren aldekoak.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki
|
euskarak
zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki
|
euskara
komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean
|
euskara
batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola,
|
euskararen
komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik,
|
euskara
ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urr... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden
|
euskara
estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta ... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
|
Euskara
estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan egin diren euskara ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
Euskara estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan egin diren
|
euskara
ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
' Sarasolak (1997a: 8) ohartarazi gaitu hurbiltze hau hegoaldeko euskalkien artekoa baino ez dela izan eta egun
|
euskarak
bi euskalki nagusi dituela: batetik, iparraldekoa eta, bestetik hegoaldekoa, hurrenez hurren gaztelaniaren eta frantsesaren eraginaren pean bizi direnak.
|
|
|
|
EUSKARA
BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOA
|
|
|
EUSKARA BATUA ETA
|
EUSKARA
TEKNIKO ZIENTIFIKOA
|
|
|
rruetara hedatzeko ahaleginak ere, eztabaida sutsuen iturri izan dira eta horretaz arituko naiz lan xume honetan. Bereziki
|
euskararen
helburu tekniko zientifikoetarako erabileraz mintzatuko naiz eta han hemenka dabiltzan zenbait zalantza eta eztabaidaren inguruan: a) noren ardura da euskara tekniko zientifikoa garatzea?
|
|
|
Bereziki euskararen helburu tekniko zientifikoetarako erabileraz mintzatuko naiz eta han hemenka dabiltzan zenbait zalantza eta eztabaidaren inguruan: a) noren ardura da
|
euskara
tekniko zientifikoa garatzea, b) zein dira erabilera tekniko zientifikoek erabilera orokorrarekiko dituzten alde komunak eta ezberdintasunak?
|
|
|
NORENA DA
|
EUSKARA
TEKNIKO ZIENTIFIKOA GARATZEA RENARDURA?
|
|
|
|
Euskara
teknikoak, garatzen hasi zen unetik bertatik jasan ditu kritika latzak, batez ere hizkuntzalarien aho lumetatik. Hona hemen Etxebarriak (1992) zientziaren arloko euskararen batasunaz mintzatu zaigunean gogorarazi digun pasadizo bat:
|
|
|
Euskara teknikoak, garatzen hasi zen unetik bertatik jasan ditu kritika latzak, batez ere hizkuntzalarien aho lumetatik. Hona hemen Etxebarriak (1992) zientziaren arloko
|
euskararen
batasunaz mintzatu zaigunean gogorarazi digun pasadizo bat: Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta horrek alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau
|
euskara
teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan euskara beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan
|
euskara
beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan euskara beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten
|
euskara
narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du. Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b):
|
|
|
Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du. Areago, honelako testuak
|
euskararen
normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean?
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen
|
euskara
lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Zalantzarik ez dago
|
euskara
inguruko hizkuntzekiko ukipenean bizi dela eta, gainera, ukitze horretan euskara dela hizkuntza menderatua eta frantsesa,
|