|
2002
|
|
|
Izan ere, muga handi baten gainditzearen adierazlea dugu hori. Euskararen unibertsitaterako sarrera horrek, nonbait, adin nagusitasuna ematen dio
|
euskarari
kultur hizkuntza gisa.
|
|
2003
|
|
|
Goihenetxek dioen legez, XVI. mendetik
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko saioa soma daiteke. Etxepareren hitzaurrean salaketa argia egiten zen:
|
|
2004
|
|
|
Aranaren enbidoa Euskal Herri osora zabaltzen da Bilbaoko zulo tik, baita Iparraldera ere. Eta han
|
euskara
kultur hizkuntza izatea nahi duten aranazaleen euskara ereduari Lapurdik, herri literaturari atxikirik segitzen du enak, eduki egiten dio, mus jokoan eskutik izateak ematen duen ziurtasunare kin. Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua.
|
|
2006
|
|
|
euskal kulturaren bideak lantzen" (Euskera VIII IX,, 336 or.). Jakin aldizkariko lehen 15 zenbakietan erabilitako" kultur hitzak" bilduak zituen.
|
Euskara
kultur hizkuntzaren mailara jasotzeko aldizkariak izan duen helburu nagusia agerturik, eta kultur hitzen eta kultur hiztegiaren arazoaren inguruan izandako eztabaida luze eta batzuetan garratzaren berri eman ondoren, aldizkarian ordurako nagusitua zen joera agerian jartzen du, bertan erabilitako kultur hiztegiaren lagin zabala erakutsiz, eta bertan nabari diren arazoak nabarmenduz, Euskaltzaindia...
|
|
|
Besteak beste,
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko asmoz sortu zen Jakin aldizkaria, lehen editorialean bertan nabarmen ageri denez:
|
|
2007
|
|
|
Nola
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko luzamendutan gerotik gerora ibili garen, lau mende behar izan ditugu horretan hasteko. Bitartean segida gutxiko saiakerak izan dira.
|
|
|
Bitartean segida gutxiko saiakerak izan dira. XX. mendearen bigarren erdialdean, euskararen batasun prozesuarekin batera, euskaltzale gazteak, segida izango zuen
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko saiotan hasi ziren. Paradoxikoki, arinago prestatu eta kaleratu zen Natur Zientziak hiztegia, euskararen lehen hiztegi gaurkotua baino:
|
|
2008
|
|
|
Alta, helburu hori bat batean ezin gauzatu zitekeela uste zuen, epekako alternatiba bat proposatuz. Arazo nagusia, Azkueren aburuz,
|
euskara
kultur hizkuntza gisa aski landu gabe egotea zen («empieza ahora a salir de la incultura»). Euskarak, unibertsitate hizkuntza bihurtzeko, hitz teknikoak falta zituen, eta arazo hori konpontzeko irtenbidea izan zitekeena, hau da, eredu greko latinoko maileguak jasotzea, garaiko giro puristak oztopatzen zuen.
|
|
2011
|
|
|
Duela zenbait urte, fenomeno interesgarri hori aztertzea erabaki genuen. Hala,
|
euskara
kultur hizkuntza izatera nola heldu zen ikertzen hasi ginen, baita esparru unibertsitarioan nola txertatu zen ere. Liburu honek, beraz, gerraostetik 1990 urteraino euskarak unibertsitatera bidean egindako pausoak jaso ditu, aipatutako Komunitate Zientifiko Euskaldunaren eratze prozesu horren parte gisa.
|
|
|
Azterketa historikoa eta bibliometrikoa izenburuko doktorego tesia da1, zehazki atal historikoa, gerraostetik aurrerakoa. Tesiko kapitulu horiek liburu honetarako laburbildu eta moldatu ditugu2 Izan ere, gure hipotesia da, gaur eguneko Komunitate Zientifiko Euskalduna gerraostean eratu zela hizkuntzabatasunaren inguruan,
|
euskara
kultur hizkuntza gisa bilakatu eta unibertsitatean txertatu zen neurrian.
|
|
|
Hizkuntza estandarraren bidean:
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko saioak()
|
|
|
Euskararen kultura bide bat (Intxausti), Bilintxi buruz (Zabala) eta Illen izenak (Villasante). Segidan Joseba Intxaustiren hitzaldia komentatuko dugu, atal honetan lotutako gai nagusiarekin,
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko saioarekin, lotura duelako.
|
|
|
HIZKUNTZA ESTANDARRAREN BIDEAN:
|
EUSKARA
KULTUR HIZKUNTZA BIHURTZEKO SAIOAK
|
|
|
|
Euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko Krutwig-en saioa 22
|
|
|
|
Euskara
kultur hizkuntza izateko prestatu nahi zutenez, gerraurreko ereduaren mugak ikusi ondoren, hura baztertu eta «mordoilorantz» lerratu ziren.
|
|
|
Horien artean aipatu behar dira Txillardegi, Gabriel Aresti eta Jakin aldizkariaren inguruan zebiltzan apaizgai euskaltzaleak (Intxausti, Azurmendi...). Jakin aldizkariak
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtu nahi zuen eta aldi berean euskara erraztu, ordura arteko euskara garbi bezain ulergaitzak euskaldun arruntak izutzen zituelako. Beraz, euskaldunak euskal kulturara erakartzeko Jakinek 1959 urtetik aurrera planteatutako alternatiba hauxe izan zen:
|
|
|
Hola, bada, euskara ereduaren gaineko auziak, nahiz eta bereziki literaturari eragin,
|
euskara
kultur hizkuntza gisa unibertsitatean erabiltzeko garapen aukerei ere eragiten zien, bereziki lexiko berezituari eta jakintza arloei.
|
|
|
|
EUSKARA
KULTUR HIZKUNTZA GISA GORPUZTEA
|
|
|
Euzko Gogoa aldizkaria. Euskarazko aldizkari bat izan zen,
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko eta unibertsitate mailarako prestatzeko asmoa zuena, Euskal Unibertsitate proiektua sustatuz. Mitxelenak, beste bi euskaltzainekin batera, eta ASJU Mintegiaren bitartez, Egan aldizkaria euskarazko aldizkari elebakar bihurtu zuen 1953 urtetik aurrera.
|
|
|
batetik, euskara garbia, euskal jatorriko hitzak hobesten zituena, nahiz eta asmatuak izan, eta gerraurreko Azkue eta beste euskaltzain batzuek bultzatutakoaren ondorengo zuzena zena, hau da, gipuzkera osotutik hurbil zegoena; eta bestetik, euskara mordoiloa, erdal jatorriko hitzak mailegatzeko arazorik ez zuena, euskara errazte aldera. Bide batetik zein bestetik,
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko saioak izan ziren. Hala, jesuita jatorriko euskaltzale eta abertzale zenbaitek (Zaitegi, Orixe, Olabide, Gaizka Barandiaran...) beren proiektuen bidez (EuzkoGogoa aldizkaria sortuz, Bibliaren edo Iliadaren itzulpenarekin) euskara garbia maila jasorako prestatzeko ahalegina egin zuten.
|
|
|
2.2
|
Euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko Krutwig-en saioa
|
|
|
Batasunaz gain, hizkuntza prestigiatzeko besterik ere egin behar zen:
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatu behar zen. Krutwig-ek kultur gaietarako gerraurrean errotutako kultur lexiko garbizaleari kritika egin zion, eta nazioarteko (erdal) kultur hitzak maileguan hartzearen alde egin zuen, kultur hitzok Europan orokorrak zirelako eta euskara Mendebaldeko kulturaren parte zelako.
|
|
|
Hala ere, Jakinlarien bilerak salbuespena dira. Urteko topagune horietan apaizgaiak, eta gero baita laikoak ere, saiatu ziren
|
euskara
kultur hizkuntza gisa erabiltzen Giza eta Gizarte Zientzien arloko gaiak lantzeko.
|
|
|
Aipatutako guztiak Euskara Batuaren alde zeuden, baina beraien berezko esparrua izan zen euskara egokitzea zientzia eta teknikaren arloko gaiak lantzeko. Etxebarriaren proposamena oso iradokigarria den arren, 1970 urtea baino lehen
|
euskara
kultur hizkuntza gisa balioesteko ekimen kolektiborik izan zela ikusi dugu, hala nola Jakin taldearena. Zernahi gisaz, egia da, 70eko hamarkadan inoiz baino talde gehiago sortu zirela prosa zientifikoa xede zutenak, eta gainera aldez aurretik izandako proiektuek ezagutu ez zuten arrakasta izan zutela, hainbat faktorek bat egin zutelako:
|
|
|
Esan beharra dago motibazio ideologiko hau ez zela inondik salbuespenezkoa izan:
|
euskara
kultur hizkuntza gisa bultzatu zuten gehienen eragile nagusietako bat abertzaletasuna izan baitzen, nahiz Txillardegik beste batzuek baino agerikiago adierazi.
|
|
|
Euzko Gogoa goi mailako ezagutzaren transmisioan euskara erabiltzeko saio bat izan zen,
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko proiektua. Euzko Gogoa Historia, Filosofia, Psikologia, Etnologia, Historia, Soziologia, Teologia eta beste hainbat gairen gainean euskaraz modu jasoan aritzeko egitasmoa zen.
|
|
|
Andoni Urrestarazu jeltzalea, euskaltzale sutsua izan zen. Euskarazko kulturgintza sustatu nahi zuen, baita
|
euskara
kultur hizkuntza gisa garatu ere, asmo horiek lortzeko erakunde bat (EKA) eta haren inguruan hainbat proiektu prestatu zituen. Bereziki hezkuntzaren esparruko proiektuak izan ziren.
|
|
|
Ordutik aurrera Euskara Batuaren dinamika hegemonikoa izan zen, eta garapen aukera gutxi utzi zien Euskara Batuaren aurka zeudenei, nahiz eta, berez, ez zeuden euskararen batasunaren aurka. Horrela, 1956ko Arantzazuko biltzarrean
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtzea eskatzen zuten bi txostengile, Txillardegi eta Urrestarazu, biak abertzale, biak euskaltzale, 1968an banatu egin ziren (1978ko Bergarako biltzarrean banaketa berretsiz). Txillardegi eta Urrestarazu, beraz, urteen artean euskara ereduan eta euskal kulturgintzan egon ziren dinamika nagusi biren ordezkaritzat har litezke.
|
|
2013
|
|
|
Sarasolaren ustez, euskara batuaren kontrakoek ez dute nahi
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzerik. Baieztapen horren atzean herri literaturaren inguruko ikuskerarik ere biltzen da.
|
|
2014
|
|
|
Gutxi batzuen hizkuntzan para tuko du bere poesia, arautu eta normalizatu gabeko hizkuntza batean, ama hizkuntza ez zuen hizkuntza batean, ama hizkuntza hizkuntza arautua eta milioika zenbatzen ziren hiztunez osatzen zenean... Hau guztia, noiz eta,
|
euskara
kultur hizkuntza izan ote zitekeen oraindik auzitan jartzen zen garai batean, zapalkuntza
|
|
|
‘Mekanika Ondulatoria’ eta ‘Filosofia’ euskaraz lantzeko, hau da,
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko, hitz zaharrak ditugu eta berriak behar ditugu. Nola egiten da bide hori, daukagunetik ez daukagunera?
|
|
|
Ematen du gerraurreko belaunaldiak 50eko hamarraldian ez duela oso argi
|
euskara
kultur hizkuntza izan daitekeen ala ez, izan behar duen ala ez. Alegia, ‘Mekanika Ondulatoria’ euskaraz landu behar den ala beste hizkuntzetan erabiltzeko utzi, gai guztietan euskara garatu ala esparru aukeratu batzuetan bakarrik.
|
|
|
|
Euskara
kultur hizkuntza bihurtzeko trabak zein diren, eta zergatik, ondo antzematen da ondoko pasarteetan.
|
|
|
Koldo Zuazoren iritziz (1988, 360), hiru dira euskararen batasunari begira Krutwigek ekarri dituen berrikuntzarik aipagarrienak: a) literatur tradizioari ematen dion lehentasun eta nagusitasuna, b)
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzearren egiten duen ahalegina eta c) hizkuntz eredu
|
|
|
Krutwigen proposamenak helburu garbia du,
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtu. Bi traba nagusi ikusten ditu, garbizalekeria eta populismoa hori Euskal Herri osora Hego zein Iparralderahedatzeko daukan kontzientzia garbia.
|
|
|
Krutwigen proposamenak helburu garbia du,
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtu. Bide horretan, bi traba nagusi ikusten ditu, garbizalekeria eta populismoa, biek eragozten baitiote euskarari garapen kulturala.
|
|
|
Bestetik, Txillardegik ikusten zuen" euskeraren beraka gorria" Villasanteren aburuz
|
euskara
kultur hizkuntza ez delako gertatzen da, horrek dakarren prestigio ezagatik. Galera mekanismoa honela azaltzen du (ibid., 42):
|
|
2015
|
|
|
«Unamunoren kulturaren teoriari aurre egitea, euskara idazki eta espresio berriekin aberastea, eta euskararen normalizazio linguistikoarekiko bidea egitea». Hain zuzen ere, Miguel de Unamuno idazleak zioenean
|
euskarak
kulturazko hizkuntza izateko ezintasuna zuela, makur ari zela frogatu nahi zuen Ametzagak, nazioarteko literatur klasikoak euskaratuta.Ez zuen egiteko erraza izan, ordea. Garai hartan ez zegoen euskara estandarrik, eta gutxi ziren euskarazko literatur erreferenteak.
|
|
2017
|
|
|
Iparraldean baziren zenbait lan eginak, baina Hegoalde hau nahiko basamortua zen, horrela esaterik baldin badago, behintzat, zerbait ere bazegoen-eta. Larramendik
|
euskara
kultur hizkuntza bihurtu nahi izan zuen, eta horretarako egin zituen bere lanak apologia, gramatika, hiztegia eta beste, eta jendeak kasu egin zion, idazleek kasu egin zioten, jarraipena izan zuen, eta eragina. Hortik sortu zen literatur gipuzkera eta, neurri batean, literatur bizkaiera, Añibarro, Mogel eta gainerakoek Larramendiri jarraitu baitzioten.
|
|
2019
|
|
|
Hogeita bi puntuz osatutako F. Krutwigen araudiaren arabera," Euskal Kulturaren Elkharrgoa" izaera juridikorik gabe Bilbon ezarritako Akademiaren filiala zen, eta bost helburu nagusi zituen: a."
|
Euskara
kultur hizkuntza bat bilhaka dadin ekhintzea" b." Euskaraz kultur baten kreatzea" c. " Euskalherriaren buruzko kulturaren hedatzea" d." Euskararen kultur prestijea goititzea" e." Euskalzaindiari edolako ekhintzetan laguntzea" 768
|
|
|
(22)
|
Euskara
kultur hizkuntza ez dela erran baduzu euskarari buruzko interesgarriena ez dakizu (A8)
|
|
2020
|
|
|
Genero mailaketa horren sakoneko arrazoia euskarari kultur estatusa eragoztea zen; izan ere, Torrealdairen iritziz, tresna linguistikoek errazten dute hizkuntzaren birprodukzio aukera (hizkuntza aztertu, konparatu, ikasi eta irakatsi egin daiteke hiztegi eta gramatikaren laguntzaz), eta, bestetik, itzulpenek hizkuntzaren homologagarritasuna eta prestigioa iradokitzen dute. Bestela esanda, biek
|
euskara
kultur hizkuntza gisa legitimatzen zuten, Erregimenak arriskugarrientzat jotzen zuena, alegia. Donostiako La Voz de España-tik (1937) harturiko lerrootan dago esanda:
|
|
2021
|
|
|
Bestekotze prozesua XVII. mende hasieran iritsiko da azken burura. 16091610 bitartean Pierre Lancrek Lapurdin eta Juan Valle Alvaradok Zugarramurdin zuzenduriko Inkisizioaren kanpainen ondotik, nekazaritza lurretatik hirietara aldaturiko maiorazko handiek ere, eurak izanik
|
euskara
kultur hizkuntza gisa bizi zuten eliteen azken kondarra, bizkarra ematen diote euren hizkuntzari. Euskaldun subalterno elebakarren gidaritza kulturala Elizaren esku geldituko da.
|
|
2022
|
|
|
Gerraoste latzean, erbestean kaleratutako Euzko Gogoa aldizkariak(),
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko asmoa zuenez, Historia, Filosofia, Psikologia, Etnologia, Historia, Soziologia, Teologia eta beste hainbat gairen gainean euskarazko artikuluak argitaratu zituen, eta, beraz, euskarazko unibertsitate baten oinarriak jarri nahi izan zituen. Esate baterako, 1957ko editorialak honelaxe zioen:
|
|
|
ederrez ta iakitez gure buruak iantzi, euskera geroago ta egokiagoa ta ederragoa erabil dezagun. Euskal Ikastetxe Nagusia neurri, gu ibili". 3 Hortaz, Euzko Gogoa k
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko saio bat egin zuen eta hori guztia Euskal Unibertsitatearekin lotu zuen. Nolanahi ere, Zaitegiren saio horretan agerikoak dira gerraurreko euskararen inguruko irizpideek zituzten mugak kultura eta jakintza arloko gaiak lantzeko orduan.
|
|
|
Batzuk Euskaltzaindiaren inguruan zeuden, baina handik kanpo kokatutakoak ere baziren. Denek
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko hautu argia egin zuten. Euskara kulturarekin salbatuko zela uste zuten, hizkuntzaren erregistro jasoa garatu behar zela; horretarako, gerraurreko edo gerraosteko eredu garbizale desberdinek ez zuten balio, garai hartako gazte euskaltzale askoren ustea baitzen purismo linguistikoak euskara kale itsu batera zeramala.
|
|
|
Euskara kulturarekin salbatuko zela uste zuten, hizkuntzaren erregistro jasoa garatu behar zela; horretarako, gerraurreko edo gerraosteko eredu garbizale desberdinek ez zuten balio, garai hartako gazte euskaltzale askoren ustea baitzen purismo linguistikoak euskara kale itsu batera zeramala. Hortaz, batak bestea zekarren, hau da, hizkuntzaren batasunaren alde zeudenak
|
euskara
kultur hizkuntza bilakatzeko lanetan aritu ziren, eta alderantziz. Testuinguru horretan sortu ziren 70eko hamarkadan UEU, Elhuyar eta UZEI.
|