|
2000
|
|
|
Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo
|
hizkuntzetara
ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
|
Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe gertatzen baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles
|
hizkuntzaz
, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko
|
hizkuntzari
hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik
|
hizkuntza
, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta
|
hizkuntzak
, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko,
|
hizkuntza
zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
2) Bestaldetik,
|
hizkuntzari
eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz.
|
|
|
Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten. Zirkulukoak kritikoak ziren
|
hizkuntza
eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez, hura gezurra hedatzeko erabiltzen baitzuten.
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo
|
hizkuntza
horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala,
|
hizkuntza
fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten gauza hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan erabiltzen dugun
|
hizkuntza
" zen. Hizkuntza horri buruz aritzen diren beste hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan.
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten gauza hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan erabiltzen dugun hizkuntza" zen.
|
Hizkuntza
horri buruz aritzen diren beste hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan. Ikus CARNAP, R.:
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten gauza hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan erabiltzen dugun hizkuntza" zen. Hizkuntza horri buruz aritzen diren beste
|
hizkuntzak
metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan. Ikus CARNAP, R.:
|
|
|
108 Gogoratu beharra dago, berriro ere, Neurathen salbuespen argia eta
|
hizkuntzaren
analisi eginkizunerako Carnapek proposaturiko lan trikotomia: sintaxia, semantika eta pragmatika (ikus FRANK, P.:
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen
|
hizkuntza
bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu,
|
hizkuntza
hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
121 Orain dela bederatzi urte horrela ez izan arren. T. Uebelek esan bezala," ingeles
|
hizkuntzako
filosofia analitikoan izandako Vienako Zirkuluaren berrazterketak batez ere Rudolf Carnap izan du kontuan, gutxiago Moritz Schlick, eta ozta ozta Otto Neurath, bere gaizkile nabarmenena" (Studies in History and Philosophy of Science 22 (4): 623, 623 orr.).
|
|
|
Fenomenalismoak subjektuarteko ulermenaren —edo ulermen objektiboaren— erabateko eza inplikatzen zuela argudiatzen zuten. Fenomenalismoaren
|
hizkuntza
pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza.
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko
|
hizkuntza
bat ikas eta erabil daiteke, hau da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta erabil daiteke, hau da,
|
hizkuntza
fisikalista:
|
|
|
Carnap, Vienako Zirkuluaren lana enpirismorantz gehien aurreratu duena ziur asko, sistema eraikitzaile konstitutiboa sortzen ahalegintzen da (1928ko Aufbau a); sistema horretan bi
|
hizkuntza
bereizi zituen: bata ‘monologista’ (fenomenalista) eta bestea ‘subjektuartekoa’ (fisikalista).
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz,
|
hizkuntza
bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren
|
hizkuntza
. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren
|
hizkuntza
haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak
|
hizkuntza
sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Haur bati
|
hizkuntza
fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke.
|
|
|
Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin. Haatik, publikoa bada ez da pribatua eta, horrela, ez da
|
hizkuntza
fenomenalistaren osagaia. Beraz, Neurathen ustez fenomenalismoa autokontraesankorra da.
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero
|
hizkuntza
berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko
|
hizkuntzak
fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute.
|
|
|
Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren
|
hizkuntzaren
zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute.
|
|
|
Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko
|
hizkuntza
batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza
|
hizkuntza
fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten gauza behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun
|
hizkuntza
da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak hizkuntza honen osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten gauza behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun hizkuntza da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak
|
hizkuntza
honen osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
Nola ez, gauza
|
hizkuntzaren
enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek
|
hizkuntza
hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Aldiz, zerbait baieztatzen denean, asertzio bat egiten dugunean, esaten duguna soilik faltsua edo egiazkoa izan daiteke. Hau da,
|
hizkuntza
fisikalistan enuntziatuak zuzengarriak dira.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi hauetan.
|
Hizkuntza
fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen.
|
|
|
1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean. Printzipio honen arabera,
|
hizkuntza
desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik.
|
|
|
Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun
|
hizkuntzaren
aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik. Teoriaren ikusmolde honek indartsu jo zituen Vienako Zirkuluaren funtsezko postulatuak; hots, finkaturiko ikusmolde zientifikoaren aurkako azken sastada izan zen.
|
|
|
Sasiproposizio bat baieztatzea edo ukatzea zentzugabekeria hutsa litzateke. Carnapek esan bezala, strictu sensu hitz segida batek ez du zentzurik
|
hizkuntza
zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen. Eman dezake itxuraz hitz segida hau proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren sintetizatzaile fidelena Alfred J. Ayer izan zen, batez ere 1936ko Language, Truth and Logic[
|
Hizkuntza
, egia eta logika] kontuan izaten badugu. Berak dioenez, lehendabiziko bertsioak, hertsienak, bete zuen enpirismo logikoaren etapa hau, Vienako Zirkuluarena, hain zuzen.
|
|
|
Erakutsi beharra zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian, esate baterako, diren lez—, soilik
|
hizkuntzaren
auziak baizik. Zientzialariak galderei erantzuteko daude, filosofoak erantzunen egokitasuna aztertu eta argitzeko.
|
|
|
Alabaina, bazegoen beste modurik psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena, nahi baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura erabiliz. Hala eta guztiz ere, murriztapen kasu orotan enuntziatu psikologiko oro
|
hizkuntza
fisikora itzul daiteke. Hau enuntziatu singularrei zein orokorrei (‘lege psikologikoei’) aplikatzen zaie.
|
|
|
• Alde batetik, zientziak, psikologia kasu honetan,
|
hizkuntza
fisikalistara murriztea.
|
|
|
Vienako Zirkulua izan zen hura apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin, biak banandu eta filosofia berri bat —zientzi
|
hizkuntzaren
analisi logikoa— proposatuz. Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura.
|
|
|
Gure egungo ikuspuntutik, [egiaztagarritasun printzipioaren] aurkezpen hau, lehenbiziko hurbilketa lez onargarria izan arren, ez da guztiz zuzena. Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide,
|
hizkuntza
zientifikoa gehiegizko mugaketara eraman zuen, ez bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz. Gure egungo eginkizuna egiaztagarritasun baldintza eraldatzearena legez aurkez liteke.
|
|
|
lehenengo eta behin, bere logikak ez zuen zientzi jarduera behar zuen bezain ongi ezaugarritu. Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko erabili zituen
|
hizkuntza
eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap. Aukeraturiko hizkuntzak errazegiak ziren, txiroak gauzak adierazteko, murriztuak eta agortuak zeuden.
|
|
|
Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko erabili zituen hizkuntza eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap. Aukeraturiko
|
hizkuntzak
errazegiak ziren, txiroak gauzak adierazteko, murriztuak eta agortuak zeuden. Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak oso zailak izan ziren.
|
|
|
Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak oso zailak izan ziren. Gainera, irizpide praktiko eta estetikoek gaia nahasi egin zuten, logika induktiboa,
|
hizkuntza
artifizialentzat bada ere, logika deduktiboa baino nahasiagoa, konplexuagoa delako, eta ez hain dotorea78.
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari bide zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko
|
hizkuntza
bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat.
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari bide zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat,
|
hizkuntza
desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat.
|
|
|
Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere
|
hizkuntza
esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio hura onartezina izan zen.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa,
|
hizkuntza
batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da,
|
hizkuntza
bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan.
|
|
|
Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K. Ogden ospetsuak asmaturiko ingeles
|
hizkuntza
oinarrizkoa erabiliz, hau komunikaziorako hizkuntza unibertsal gisa onartu baitzuen bere proiektu kontrababelikoan. Bere harremanek Oxforden geratzea erraztu zioten eta bertan zendu zen 1945ean, jarduera sozial bizian murgildurik zegoela.
|
|
|
Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K. Ogden ospetsuak asmaturiko ingeles hizkuntza oinarrizkoa erabiliz, hau komunikaziorako
|
hizkuntza
unibertsal gisa onartu baitzuen bere proiektu kontrababelikoan. Bere harremanek Oxforden geratzea erraztu zioten eta bertan zendu zen 1945ean, jarduera sozial bizian murgildurik zegoela.
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria,
|
hizkuntzaren
analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez ikusten zuten beren burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin handiena izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko
|
hizkuntza
batekin interesatuta egon zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K. Ogden ezagutu zuen Ingalaterran.
|
|
|
Ikerkuntza zientziaren espiritu honen arabera gidatuz gero, orduan giza aurrerakuntza posible izan zitekeen. Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik
|
hizkuntza
bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz.
|
Hizkuntza
hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza hura
|
hizkuntza
logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko
|
hizkuntzak
osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita
|
hizkuntza
fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten. Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa
|
hizkuntza
formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak— munduko behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez lortzen duen sistema axiomatikoa. Termino teorikoak, bere aldetik, behaketazko terminoen laburdurak besterik ez dira, hau da, definizioen bitartez munduarekin zuzenki lotuta dauden behaketazko terminoetara itzul daitezkeen terminoak.
|
|
|
1) Alde batetik, terminoak eta enuntziatuak erlazionatzeko modua nahi zuten aztertu.
|
Hizkuntzaren
beraren barne analisian zetzan. Adibidez, posible da termino bat argitzea beste termino batzuetara murrizgarria dela edo beste termino batzuen bitartez definigarria dela erakutsiz.
|
|
|
2) Bestaldetik, Vienako Zirkulua
|
hizkuntzaren
eta munduaren arteko erlazioaz ere arduratu zen, esparru honetan bere tesi bereizgarriena sartuz: egiaztagarritasun printzipioa, alegia.
|
|
|
Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz. Hortaz,
|
hizkuntza
, bere terminoak eta enuntziatuak, kanpoko zerbaiti buruz arduratzen dira, esperientzian ‘emandakoari’ buruz hain zuzen ere. Esperientziarekiko lotura hau finkatzerik posible ez balitz, orduan adierazpen enpiriko batek ez luke ez zentzurik ezta edukirik ere izango.
|
|
|
Neurath ezik, beste partaideak bat zetozen —Schlick ere bai 1917 eta 1918ko liburuez geroztik— esperientzian ‘emandakoa’ zerbait leuna, garbia, bailitzan ezaugarritzerakoan: ‘emandakoak’ ez zuen
|
hizkuntzaren
eraginik, beren ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik: ‘emandakoaren’ gain eraiki behar zen; behatzaile baten kontzeptuzko eskemek ez zeukaten zeresanik.
|
|
|
Hahn, Waismann, Ayer eta, neurri batean, Schlick eta Carnap94, fenomenalistak izan ziren. Carnapen arabera, [A] ufbau ean, ezagutzaren analisi logiko bati ekiteko hoberena
|
hizkuntza
fenomenalista zela neritzon. Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen.
|
|
|
Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen. Ezagutzarik ziurrena berehala emandakoarena denez, gauzen ezagutza eratorria eta ez hain ziurra den bitartean, nabarmena zirudien filosofoak oinarri lez sentimen datuak erabiltzen zituen
|
hizkuntza
bat maneiatu behar zuela.95
|
|
|
1963ko" Intellectual Autobiography" [Autobiografia intelektuala] idazkian adierazi zuen legez, fenomenalismoa, materialismoa eta enparauak, zio pragmatikoek bultzaturiko
|
hizkuntza
hautaketak errepresentatzen dituzten hitz egiteko moduak besterik ez dira. Prefosta, bada, Aufbau aren jitea eta xedeak sistema fenomenalista bat baino pluralagoak ziren, eta hori izan behar da kontuan batik bat.
|
|
|
Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek. Harrezkero ez zen
|
hizkuntza
bakar bati buruz soilik mintzatuko, dagoeneko berarentzat ez baitzen egongo hizkuntza bakarrik enuntziatu esanahidun guztiak azaltzeko.
|
|
|
Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek. Harrezkero ez zen hizkuntza bakar bati buruz soilik mintzatuko, dagoeneko berarentzat ez baitzen egongo
|
hizkuntza
bakarrik enuntziatu esanahidun guztiak azaltzeko.
|
|
|
Haatik, Machen tesia hemen gelditu zen; ez zuen ezer gehiago zehaztu bere liburuan, anbiguotasun ontologikoa eta linguistikoa agerian utziz. Hau da, ez dakigu batasun linguistikoari buruz ari zen —fisikaren
|
hizkuntza
edo besteren bat erabiliz—, edo zerbait sakonagoari buruz, non zientziaren objektu oro —materia, gizartea, adimena, etab.— elementu sentikorren batuketa besterik ez litzatekeen.
|
|
|
Aldez aurretik, logikako eskuliburuak Aristotelesen patroiei egokitu bazitzaizkien ere, mende honetakoak Frege dute lemazain. Logika tradizionalean eredu deduktiboa silogistika bazen, orain kuantifikazioa eta
|
hizkuntza
artifiziala dira.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa
|
hizkuntza
naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen.
|
|
|
Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan
|
hizkuntza
artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz. Beste guztia, hizkuntza arrunta eta dedukziorako bere akatsak eta hutsuneak, at utzi zuen.
|
|
|
Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz. Beste guztia,
|
hizkuntza
arrunta eta dedukziorako bere akatsak eta hutsuneak, at utzi zuen. Alabaina, liburua ez zen xede bat izan Fregerentzako, bere ikusmolde logizistari begira bitarteko bat baizik.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da,
|
hizkuntzarekin
adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
Zentzurik duen perpausa da gogoeta). Gainera, proposizioen osotasunak
|
hizkuntza
osatzen du (Tractatus, 4.001: Perpausen osotasuna hizkuntza da), eta egiazko proposizioen osotasuna natur zientzia osoa da (Tractatus, 4.11:
|
|
|
Gainera, proposizioen osotasunak hizkuntza osatzen du (Tractatus, 4.001: Perpausen osotasuna
|
hizkuntza
da), eta egiazko proposizioen osotasuna natur zientzia osoa da (Tractatus, 4.11: Perpaus egiazkoren osotasuna natur zientzia osoa da (edo natur zientzien osotasuna)).
|
|
|
Beraz, mota honetako auziei ezin diezaiekegu inolaz ere erantzunik eman, beren zentzugabetasuna baiezta baizik. Gure
|
hizkuntzaren
logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia
|
hizkuntzaren
sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak. Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi.
|
|
|
Eginkizun filosofikoaren helburua ‘munduaren ikusmolde zientifiko’ zabal baten osaketa zen (‘wissenschaftliche Weltauffassung’), ordena politiko eta soziala eraikitzeko ekarpen razional eta gizatiarra, azken buruan. Ezin da inola ere Zirkuluaren filosofia muga hertsi eta zientifistaz beteriko doktrina lez ulertu, logika eta zientziaren
|
hizkuntzaren inguruko
arazo funtsean teknikoez bakarrik interesatua balego bezala. Vienarren helburu orokor honen aurkezpen enfatikoa beren Manifestu ospetsuan aurki daiteke:
|
|
|
Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela! " Munduaren existentziak harritzen nau" esaten badut,
|
hizkuntzaren
erabilpen txarra egiten ari naiz. Utz iezadazue hau azaltzen.
|
|
|
" Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure
|
hizkuntzaren
erabilpen txar berezia dagoela. Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla.
|
|
|
Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin. Horrela, bada, badirudi
|
hizkuntza
etiko eta erlijiozkoan etengabe konparazioak erabiltzen ditugula. Baina konparazio batek zerbaiten konparazioa izan behar du.
|
|
|
Eta magia beti sinbolismo eta
|
hizkuntzaren
ideian oinarritzen da.
|
|
|
|
Hizkuntza
osoa goldatu behar dugu.
|
|
|
Freud eta Wittgensteinen arteko konparaketa egiteko egokiena da ezbairik gabe. Psikoanalisiaren
|
hizkuntza
erabiliz, Freud eta Wittgensteinen mitologiak ditugu agerian. Psikoanalisiaren terapia eta filosofiaren terapia aurrez aurre, logika onirikoa eta hitzaren boterea direla medio, kulturaren ondoeza apurtzeko Vienako arrazoimen krisitik.
|
|
|
Frazerren antropologiari jarraituz, Ayerrek herri primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek
|
hizkuntz
jokoak arbuiatzen ditu, gauzen eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz. Besterik ez.
|
|
|
Besterik ez. Agerian dago Ayerrek ez duela ezer ulertu Wittgensteinen lanetan, ez
|
hizkuntzaren
filosofian, ez etika edota erritoen hizkuntz jokoetan.
|
|
|
Besterik ez. Agerian dago Ayerrek ez duela ezer ulertu Wittgensteinen lanetan, ez hizkuntzaren filosofian, ez etika edota erritoen
|
hizkuntz
jokoetan.
|
|
|
esanezina, etika, borondate etikoa, mistikoa, Jainkoa; 2) Bigarren Wittgenstein:
|
hizkuntz
jokoak, erlatibismoa, erlijio diskurtsoa, erlijiozko sinesmenaren funtsa, herri primitiboen sinesmenak, predestinazioa. Irakurterraza, sakontasunari uko egin gabe.
|
|
|
Izenburuan irakur daitekeen bezala, Wittgensteinen lanetan
|
hizkuntza
pribatuaren ideiari egindako kritika da saiakeraren ardatza, filosofia analitikoaren tradizioan. Liburua oso ongi eraikita dago, ikuspegi kantiar batetik.
|
|
|
Pedagogikoa oso. Dena den, etika, estetika eta erlijioaren munduan sakontzea falta zaio, nahiz eta
|
hizkuntzaren
, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan. Azken atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du.
|
|
|
Tractatus aren filosofia irakasteko, egileak
|
hizkuntzaren
eta isiltasunaren arteko oreka proposatu digu, arrazoimenaren miseria eta mugetatik. Ildo honetan logika ikusten dugu baina logizismorik gabe.
|
|
|
Wittgenstein hau zeremoniaz, erritoez, mitologiaz, antropologiaz, erlijioaz, magiaz, etikaz, estetikaz, arteaz, metafisikaz arduratzen da.
|
Hizkuntza
aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu bidea (nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Filosofo austriarraren aztergai nagusiak ditugu artikulu bilduma honetan:
|
hizkuntza
, logika, matematika eta adimena/ norbera. Wittgensteinen ideia topikoak ukitzen dituzte:
|