|
2000
|
|
|
Euskara irakasleei zuzendutako liburu honek, ataza edo zereginak ditu
|
hizkuntzak
ikasteko oinarri. Ataza hauen xedea da hizkuntza erabiltzeko benetako beharra sortzea eta hizkuntza ikasteko testuinguru naturala eskaintzea.
|
|
|
Zein da kontua? Idatzizko eta ahozko
|
hizkuntzak
diferenteak direla. Gaur egun, edozein neska mutiko gai da eskolako azterketak, lanak, edozeren gainean euskaraz egiteko arazo barik.
|
|
|
Surik piztu barik horren kontura beste garai batzuetan nahiko sofritu duelako
|
hizkuntzak
eta patxada guztiz, aditu, unibertsitate, euskaltzale eta abarren artean euskalkiari leku normalizatu bat egin behar zaio, denborarekin euskara batu aberats bat lortzeko, gaztelerak duen bezala.
|
|
|
baizik... Edozein
|
hizkuntzak
minimo bat dauka idatzian.
|
|
|
Eta bertatik hartu genuen ideia. Honela, batetik ipuin entretenigarriak egitea; eta bestetik, ikusita haurrak gero eta lehenago hasten direla
|
hizkuntzak
lantzen, euskara eta ingelesa uztartzeko bilduma sortzea otu zitzaigun. Asmoa ingelesa irakurtzen eta ikasten laguntzea zen, horretarako bide berri bat eskainiz.
|
|
|
Dialektoa eta hizkuntzaren banaketa ez da beti zuzena, baina aragoera ez da gaztelaniaren dialektoa, Murtziako edo Andaluziako gaztelania izan daitezkeen legez. Desberdin sortu eta garatu diren
|
hizkuntzak
dira, batek indarra hartu eta bestearen esparrua jan egin du, eta jakina, kutsadura ere nabarmena izan da oraindik aragoeraz mintzo diren zenbait eskualdetan, baina gaztelaniartutako eremu batzuetan ere aragoeraren eragin handiko gaztelania erabiltzen dute
|
|
|
Bitxia izan badaiteke ere, Aragoiko
|
hizkuntzak
bizi du egun egoerarik latzena. Baina ez da bertako hizkuntza bakarra, gaztelaniaz gain, Herri Katalanekin mugakide diren herrietan katalana hitz egiten baitute.
|
|
|
Gainera, askok betiko aitzakia aipatzen du horretarako: gure
|
hizkuntzak
ez du irainerako balio. Baina irain mordoa dago euskaraz eta erabili ere erabiltzen dira hainbat tokitan.
|
|
|
Egia erran, berorren alportxan kasik denetarik da edeiten: etniak, erlijioak, desberdintza kultural ñimiñoenak, bat bederaren desirak,
|
hizkuntzak
, arrazazko ezaugarriak... Kroaziarrak eta serbiarrak, adibidez, ber mintzairaz egiten badute ere, nazionalitatez ezberdinak dira, zeren kroaziarrak katolikoak baititugu eta serbiarrak, ordean, ortodoxo.
|
|
|
Euskaraz irakasten da ikastola honetan, hala ere, garrantzia handia ematen zaio beste
|
hizkuntzak
irakasteari. Bi urteko haurrak ingelesa ikasten hasten dira, eta datorren ikasturtean frantsesa ere eskaintzeko asmoa dute.
|
|
|
angolarra, tribuetako dialektoak, portugaldarra, frantsesa, afrikaans, ingelesa, eta abar. Horretaz oharturik piztu zitzaidan
|
hizkuntzak
ikasteko grina.
|
|
|
Esanak esan, zertarako balio du
|
hizkuntzak
jakiteak. Mundua ulertzeko modu ezberdina damaigutelako, akaso?
|
|
|
Halaber," IBS Gazette" aldizkari elektronikoa aurki plazaratzeko asmoa dute, eta bertan euskal ikasketen baitako gai espezifikoak jorratuko dituzte. Aldizkari horretan euskara eta ingelesa dira erabiliko dituzten
|
hizkuntzak
, nahiz eta loturetan beste hizkuntzak ere ager daitezkeen. Horrez gain, iturri bibliografikoak barneratuko ditu elkartearen webguneak, euskal kulturaren inguruko informazio orokorra ematen duten loturak eskaintzeaz batera.
|
|
|
Halaber," IBS Gazette" aldizkari elektronikoa aurki plazaratzeko asmoa dute, eta bertan euskal ikasketen baitako gai espezifikoak jorratuko dituzte. Aldizkari horretan euskara eta ingelesa dira erabiliko dituzten hizkuntzak, nahiz eta loturetan beste
|
hizkuntzak
ere ager daitezkeen. Horrez gain, iturri bibliografikoak barneratuko ditu elkartearen webguneak, euskal kulturaren inguruko informazio orokorra ematen duten loturak eskaintzeaz batera.
|
|
|
Hemendik denbora gutxira bertoko pertsona euskaldun nagusiak ez direlako gure artean egongo eta" arrazoitu digu Alberto Martinez de la Cuadra Lagatzuko kideak. Bestenaz, Bizkaia partean gure
|
hizkuntzak
tokian tokiko euskararen galera eta erdararen nagusitzearekin tupust egin ez eze, aurre ere egin behar dio, etorkizunean gaur bezain bizi iraun gura badu bederen. Iñaki Gaminde ikerlariaren iritziz," Zamudioko eta beste hainbat herritako euskara euskararen egoera orokorragaz batera doa.
|
|
|
Baina bizitza izugarria da eta, nik esan ohi dudan bezala, unibertsoa koherentea da. Beti gustatu izan zaizkit
|
hizkuntzak
, eta ikasketak amaitzear nengoela, errusiera ikasteari ekin nion ekialdeko irakasle batekin. Liburuetaz gogaitu nintzenean, irakasleari Errusiara joateko asmoa nuela esan nion eta familia bat aurkitu zidan bertan.
|
|
|
Ez da kopia bat egitea, urruntzea da, atzera itzultzea. Oroitu behar duzu
|
hizkuntzak
oroitzen duena, jo behar duzu hizkuntzak oraindik lozorroan dituen amets batzuetara"
|
|
|
Ez da kopia bat egitea, urruntzea da, atzera itzultzea. Oroitu behar duzu hizkuntzak oroitzen duena, jo behar duzu
|
hizkuntzak
oraindik lozorroan dituen amets batzuetara"
|
|
|
Alde batetik ongi ulertu behar da testua, eta horrek esan nahi du ez bakarrik hitzak ulertzea, baizik eta baita" background" a ere. Alegia, horren atzetik
|
hizkuntzak
eta kulturak duen karga guztia, ageriaren atzetik dagoen karga kultural eta erreferentziazkoa jasotzea. Zenbat eta hobeki menperatu hizkuntzak, eta zenbat eta kultura handiagoa eduki, errazago izango duzu.
|
|
|
Alegia, horren atzetik hizkuntzak eta kulturak duen karga guztia, ageriaren atzetik dagoen karga kultural eta erreferentziazkoa jasotzea. Zenbat eta hobeki menperatu
|
hizkuntzak
, eta zenbat eta kultura handiagoa eduki, errazago izango duzu.
|
|
|
" Gure
|
hizkuntzak
bizi daitezen" lelopean, Frantziako hizkuntza gutxituen aldeko kanpaina abiatu dute Korsika, Bretainia, Okzitania eta Euskal Herriko hainbat lagunek. Frantziak Konstituzioko bigarren artikulua alda dezan eta Eurokarta berrets dezan eskatuko dute.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, batzuk nagusi agertzen dira (ingelesa, gaztelera eta alemana lehenik, arabiera, italiera, frantsesa eta turkiera bigarren multzo batean). Baina hauen ondoan badira kanalen bat edo batzuk dituzten bestelako
|
hizkuntzak
: albaniera, armeniera, assyriera, bulgariera, errumaniera, errusiera, esloveniera, farsia, flamenkoa, galegoa, georgiera, grekoa, hindia, hungariera, japoniera, katalana, koreera, kurduera, luxemburgera, mazedoniera, norvegiera, poloniera, portugesa, serbokroaziera, suediera, tamilera, thai a, txekiera, txinera, urdua, eta Etxepareren hizkuntza, jakina.
|
|
|
BIHURTUKO ote dira munduko hiriak, honela, Londres txikiagoak, bere hirurehun
|
hizkuntzak
eta guzti. Gertaera konplexuegiak dira erabateko erantzunak emateko.
|
|
|
Besteak beste, kontzertuak, Txetxeniako eta Euskal Herriko kantarien eta hango eta hemengo ikasleen arteako elkartrukaketak. Horrez gain, Alexandre Grigoriantz historialariak eta Bernard Outtier, Kaukasoko historia eta
|
hizkuntzak
ikertu dituzten filologoek hitzaldiak eskainiko dituzte. Mylene Sauloyk Txetxenian errodatutako" Otsoa eta amazona" dokumentala ere eskainiko dute.
|
|
|
Nik uste dut lau funtzio horiek ezin ditzazkeela poesiak bete,
|
hizkuntzak
bete, hizkuntzaren beraren kontrako borroka egin gabe. Hizkuntzak informazio mailan esan daitekeen guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino.
|
|
|
Eta gero bakoitzak esan duenaren erantzukizun guztia hartu, guztia. Zeren gauza batek bestearekin harremana duenez, denak denarekin du lotura(
|
hizkuntzak
egoera politikoarekin, legeriak erakundeen legitimazioarekin, hauek epaileekin, torturarekin, atentatuekin, irizpide etikoekin, erantzukizunen zehaztapenarekin.... eta ikusten duzue honek luze jotzen duela). Estatuaren pentsamendu bakarra euskarara itzulirik hizkuntzaren normalizazioari bere ekarpena egin nahi dionak hor konpon, baina komeni da desberdintzea zer den ikuspegi linguistikotik landutako irakurketa orokorra eta zer den barkamen eske ibiltzeko behar infinitoaren sindromea.
|
|
|
Ez doa gazteleradunen hizkuntz eskubideen aurka. Beste
|
hizkuntzak
ikasi eta erabiltzea ez dugu arbuiatzen, baizik eta hortan ere lehenak izaten ohi gara eta izaten jarraitu nahi dugu. Asmoaren helburua eranstea da, aberastea, ez murriztea.
|
|
|
Uste hori nuen nire irakurketen arabera, eta horren lekukotasuna agertzen digu Jimeno Juríok ere bere Navarra. Historia del euskera liburuaren 54 orrialdean, bertan erabiltzen ziren
|
hizkuntzak
orokortasunean begiratuz. Beraz, ez nenbilen oker.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi
|
hizkuntzak
ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
|
Egia esan, guztiok onartu genuen. Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten
|
hizkuntzak
ez jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
|
Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako
|
hizkuntzak
ezagutze hori.
|
|
|
Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.). Ez baita egokia autonomien baitara uztea zenbait eskualdetako
|
hizkuntzak
ofizial izan ala ez. Haserreak sortzeko hori baita biderik egokiena, eta ibiliak erakutsi digu bertako hizkuntza jatorra errespetaraztea eskatzen dugunok zenbat haserre leporatu behar izan dugun.
|
|
|
Hala bada, betor ordu onean. Baina ez dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako
|
hizkuntzak
irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten ez zen ahalegindu.
|
|
|
Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien
|
hizkuntzak
indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea:
|
|
|
Eta Euskaltzaindiaren jarrerarik egokiena hain premiagarri den hizkuntzaren sustapenean datza, bere arautegiak eskatzen duen bezala. Beste
|
hizkuntzak
ukatu gabe errespetatuz, eta aldi berean gurea errespetaraziz. Europar jatorrak izateko ere herri bakoitzak beretiko izaeran oinarriturik lortu behar du.
|
|
|
Onuragarritasun horren esperientzia, nik neuk, etxetik bertatik ezagutzen dut, semeak hala hezi ditugunez. Gaur egun, ingeles
|
hizkuntzak
tekniketarako, zientziarako zein merkataritzarako harremanetan dituen ahalmenak ukaezinezkoak direnez, gure herriaren aurrerapenerako horretaz baliatu beharrean gaude.
|
|
|
Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra. Eta horretarako, adibidez, Europaren Batasunean bertan ereduak aurkitu ezinik ez dugu, besteak beste Aosta eta Tirol; beharbada Suitza dugu adibide hobea eta lehenagokoa, Helvetiar federakuntzak bertako lau
|
hizkuntzak
ofizialak izan zitezen, joan zen mendearen lehen partetik, Konstituzioan jarri zituen arau egokiak direla eta. Beraz, Frantzian lana nolabait bideratzeko ere ez zaigu falta ez argudiorik ezta ahalmenik ere.
|
|
|
Hortik ohartu nintzen mugaz handiko literaturaren aberastasunaz. Eta gidaritza horri esker,
|
hizkuntzak
berez ematen digun loturagatik, Euskal Herrian zehar egiten nituen ibilerek erakutsi zidaten Iparraldean ere ez nintzela arrotz, anaia baizik. Esker onez eskaini nion ongi merezia zuen artikulua,. Yon Etxaide, idazle bikain eta adiskide minaren oroitzapenez?
|
|
|
Horretarako gure hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala,
|
hizkuntzak
biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
|
Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea behar luke, nola bideratu behar den esanaz. Baina, horretara, nora goaz Espainiako lehen
|
hizkuntzak
naturaz bere baitarik dituen ahalmenak baztertzen badira. Nora ONU eta Unescoren giza eskubide arauak guri Madrildik ukatzen badizkigute?
|
|
|
Gure
|
hizkuntzak
betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan.
|
|
|
Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe dute euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi
|
hizkuntzak
ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean, euskararen eredua onartu. Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea.
|
|
|
Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea. Zeren, hemen bake biderantz abiatuko bagara, bi
|
hizkuntzak
ditugu beharrezko.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan esan beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako
|
hizkuntzak
lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez dakitenei kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena.
|
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza gure egunotan nabari zaigu, Uda Treviñoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan gure
|
hizkuntzak
duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua behar bezala zuzen defendatu ezinarenak. Hori ere giza eskubideen aurka doa.
|
|
|
Eremu publikoa ulertzeko modu honek, aldi berean,
|
hizkuntzak
nazio nortasunean duen garrantzia azaltzeko bidea ematen digu. Edozein talde etnikorenkasuan lehen mailako osagai kulturaltzat jo ohi da hizkuntza.
|
|
|
Oraingoan honako galderahau egin dezakegu: baldintzatzen ote du erabilitako
|
hizkuntzak
irudi hori. Izan ere, hizkuntzak komunitatea osatzen du, hiztunen komunitatea hain zuzen.
|
|
|
baldintzatzen ote du erabilitako hizkuntzak irudi hori? Izan ere,
|
hizkuntzak
komunitatea osatzen du, hiztunen komunitatea hain zuzen. Bestalde, Euskal Herrian hizkuntza komunitatea eta komunitate politikoak bat ez datozela kontuan hartuta, noraino eraikitzen dira erreferentzia eremuak hizkuntzaren errealitatearengainean, edo honek hura baldintzaturik?
|
|
|
Bestalde, beren kokapen ideologiko eta politikoetan ez dira hain ezberdinak, nahiz eta jatorriezberdinetakoak izan. Honen guztiaren ondorioz, bien arteko ezberdintasunak neurrihandi batean
|
hizkuntzak
ezarritakoak izan daitezkeelako susmoa dugu. Hipotesihorretatik abiatuko gara hurrengo paragrafoetan, bien arteko alderaketa xeheagoaegitera.
|
|
|
87). Eta Euskararen Erabilera Normalizatzeari buruzko 10/ 1982 Legeak, azaroaren24koak, ere zehazten du, neurriak hartuko dituela Eusko Jaurlaritzak komunikabideetan euskararenerabilera areagotzeko, helmuga bi
|
hizkuntzak
parekatzea izango delarik. Hortik aurrera EITBren legeansartu diren eraldaketek gehiago eragin dute egituran misioan baino.
|
|
|
Historikoki, estatu administrazioaren garapenarekin batera, gobernuek ezberdintasun sozial batzuk ezabatu zituzten zentralizazio eta homogeneizazio prozesu luze eta, gehienetan, krudel batean. Tokian tokiko moneta ezberdinak,
|
hizkuntzak
edota ohitura sozialak desagerrarazi zituen nazio menperatzaileak. Ikerketa enpiriko zientifikoek lagunduta neurketarako edo pisatzeko tresneneta unitate fisikoen nolabaiteko uniformetasuna ezartzen ari zen bitartean, monetaaferetan urre patroia edo urre eredua garatzen hasi zen.
|
|
|
Ikerketa honetarako, elementu sinboliko gisa
|
hizkuntzak
funtsezko rola betetzen dituen bi herrialde hartu ditugu: Katalunia eta Euskal Herria.
|
|
|
Elebitasun edo eleaniztasun pertsonala eta elebakartasun soziala elkarrekinbateragarriak direla ikusten dudan modu berean, eleaniztasun kolektiboan oinarriturikoproiektuaren gezurra sumatzen dut argiro, eta hori benetan kezkatzen nauen arazoa da.Jakin baitakit gure herriaren (berr) eraikunta nazionaleko proiektuan argi ez dagoenpuntua dela, lurraldetasunaren eztabaida gero eta argiago dagoen arren. Lurraldetasunaren arazoa eta bertako hizkuntzaren arazoa txanpon beraren bi aurpegiak baitira,
|
hizkuntzak
bere lurraldea behar baitu. Hizkuntza ez baitago soilik paperean, lurraldetasuna osatzen duten pertsonen bar nean baizik.
|
|
|
artikuluaren berri ematean, eta horrenideietako baten kontrapuntu gisa, honako hau jaulkitzen digu bat batean: ?... normalkuntza, ama
|
hizkuntzak
ohiko funtzioetan askitasuna lortzean datzala? (18, 13).
|
|
|
–Soziologoen artean batez ere, gero eta ausarkiago entzuten dirahizkuntzalari hutsen kontrako kritikak. Gehiegitan aztertu dira
|
hizkuntzak
–esatendigute, hiztunak ahantzirik; eta, hitz batez, hiztunen erabilpenetik at?
|
|
|
Kulturaren bi izariak? atalean, zabalago azaltzendu kulturaren kontzeptua, horren baitan
|
hizkuntzak
zer garrantzia duen azpimarratuz.Ni orokorrean arituko naiz euskal kultura aipatuz, ez euskarari soilik dagokionean, baizik norbanakoak edo Herri batek naturaren gainean biltzen duen guztia adierazteko.Guztiz bat nator Txillardegik garai hartan adierazitakoekin, baina hizkuntza, gizakiaeta kultura kontzeptuetan azken urte hauetan produkzio handia egin du gizarteak, ezbeti norabide berean, eta ust...
|
|
|
indibidualismoa/ kolektibismoa, protestantismoa/ katolizismoa, eta abarrekoak. Hau guztia ere beharrezkoa da orokorki zein partikularkihartutako
|
hizkuntzak
aztertu nahi direnean, gehienbat. Euskararen kasuan ukipen egoera ematen dela jakinda, oraindik garrantzitsuagoa da hau guztia kontuanhartzea.
|
|
|
Bestalde, kontuan hartu behar dira, halaber, dimentsioen arteko harremana etalotura, berriz ere hauek anitzak eta norabide guztietakoak izanik. Honetarako, orokorkizein partikularki hartutako
|
hizkuntzak
egokiak dira: bai aztergai moduan, baita aztergai eredu moduan, aztergaien partaide moduan, edo azterketa tresna gisa; eta alderantzizere, orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzak eredu egokiak dira:
|
|
|
Honetarako, orokorkizein partikularki hartutako hizkuntzak egokiak dira: bai aztergai moduan, baita aztergai eredu moduan, aztergaien partaide moduan, edo azterketa tresna gisa; eta alderantzizere, orokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzak
eredu egokiak dira: bai aipatutakodimentsioak ulertzeko, baita dimentsioen arteko lotura egiteko ere.
|
|
|
Egungo zientziagintzan
|
hizkuntzak
duen garrantzia aipatu da aurreko ataletan; egia da, nekez aurki daitekeela beste gairik gaur egungo zientziagintzaren sorreran etagarapenean horren eragin handia izan duenik, nagusiki gizarte zientzietan. Bainaazaldu den ikusmira zabala eta heterogeneoa beharrezkoa bada ere, horren ondoankomeni da, era berean, horren guztiaren lotura erraza egingo duen bideren bat proposatzea.
|
|
|
Hau posible izan zaio, neurrihandi batean, ohiko zenbait diziplina ezberdin jorratu dituelako, eta euskararekiko modusortzailean jorratu gainera, bere curriculumean adierazten den bezala; alderdi honetatikikusita, benetan Txillardegi berezia dela eta eredu agertzen zaigula. Horren aipagarriairuditzen zaidan bere berezitasun honetan oinarrituz, ondoan orokorki zein partikularkihartutako
|
hizkuntzak
egungo zientziagintzan duten garrantziari buruz mintzatu ondoren, bertan euskarak betetzen duen lekuari buruz mintzatuko gara.
|
|
|
– ...kanpo ezaugarriak deitzen direnak daude, orduko krisialdi sozio historiko politikoarekin zerikusi dutenak, zientziagintzan eragina duten neurrian; adibidez, azkeneko mundu gerra, mundu deskolonizazioa, etab. Hauen ondorioenartean daude, adibidez, hizkuntz ukipenezko egoeraren zabalkundea mundu osora, ukipen egoera tradizionalen ondoan berriak ere sortuz; baita orokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzak
, beharrezko aztergai bihurtzea gizarte zientzietan; horrela uler daiteke hizkuntzaren inguruan eraikitzen diren zenbait diziplina berriren sorrera: psikolinguistika, soziolinguistika, etnolinguistika, psikosoziolinguistika, edo hizkuntzaren filosofia, soziologia, politika, pedagogia, eta abar.Antzeko zerbait esan daiteke komu nikazioari buruz, zeren eta informazio etakomunikazio teoriak garai horretan hasten baitira beharrezko erreferentziakizaten, baita edozein gizarte zientzietan ere.
|
|
|
Dimentsio bakoitza, nahiko modu anitzean ulertu behar da, hala ere, adibidebakoitzean aplikazio maila ezberdinak bereiztu behar direlako. Lan honetan aukeratuko diren dimentsioak, orokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzak
aztertzekozuzenean baliagarriak diren batzuk izango dira. Adibidez, ondoko hauek: Dimentsio teorikoa.
|
|
|
Orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzen aztergaiak nahiko etsenplu onak ematen dituzte hori ulertzeko; horrela sortu dira lehen aipatutako zenbaitdiziplina berri, beraien artean geroz eta lotura handiagorekin bilakatzen aridirenak: soziolinguistika, psikolinguistika, etab.; eta horrela gertatzen dira, baitaere, aditu eta ikerlari gehiago geroz eta jantziagoak egotea, modu anitz honetanorokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzak
aztertzean. Orain ere komunikazio teoria egokitzat hartzen da, gizarte diziplina guztietan komunikazioa aztergaibat delako, horrela aniztasu naren topagune eta erdigune moduan funtzionatu ahalizateko, jadanik bibliografian ere nahiko argi adierazten den moduan.
|
|
|
Oro har, oso gutxi zen, idazki ofizialen arteko eztabaida horren bidez abendukoaginduari zuzendu zitzaiona: Ministroak berretsi egin zuen bere gobernu kontrola etazirrikitu gutxi utzi zion pastoraltzan
|
hizkuntzak
libreki erabiltzeari. Ministroa beldurzen egoera soziolinguistikoak egitarau politikoa desbideratuko ote zion, bainaGotzainak ezin zitezkeen egon ados ezarri nahi zen gobernu prozedurarekin.
|
|
|
eta, etxerako?
|
hizkuntzak
onarzitzakeen, baina inola ere ez bideren batetik edo bestetik ofizialtasunen batera joanzitekeen haien garapen sozial edo kulturala. Mintzaira horiek, beren muganaturaletan?
|
|
|
Labur esanda: posible zen, azken hauentzat, espainolista eta frankista gogorraizan, eta gaztelania ez zen besterik ere erabiltzea, betidaniko mugarik hautsi gabeegiten baldin bazen, behinik behin (B
|
hizkuntzak
egoera diglosiko gordinenerakondenatuz) (Benet 1973: 153).
|
|
|
ez zen egokieratxarrena Altxatuen gogo bero berrituak azaldu eta indarrean jartzeko. Are gutxiago, berariazko
|
hizkuntzak
zituzten Katalunia eta Euskal Herriaren parte bat arerioarekinjoana zelarik.
|
|
|
bat.Hori bai, arautegi honek ez ditu fonemak eraldatzen, beraien alofonoak baizik; beraz, arautegi hau soinuen ekoizpenari dagokio eta ez beraien ulermenari. Pinker ek dioenez, entzun nahi duguna entzuten dugu, ez gara konformatzen soinuak jasotzearekin, darabilgun
|
hizkuntzak
dituen soinu idealizazioen baitan interpretatzen ditugu. Adibideugari ematen ditu Donegan ek bere artikuluan honi buruz, adibidez zein ingurunetansudurkaritzen den bokala, zein hizkuntzatan betetzen den arau hau, zeinetan ez etazergatik.
|
|
|
Honen iritziak, berriz, akuilu: . Munduaz dugun ikuskera, dugun
|
hizkuntzak
noraiño mugatzen eta baldintzen digun, orain ikasi duguneurtzen... Pertsonak munduaz mamituko duen bere ideia gintzan, funtsez, ingurutikhartu ditugun mintzaira moldeek eta estrukturekprestatzen dute?
|
|
|
Hona hitzez hitz eta dauden daudenean jasoak:. Lehenengo artikuluan, barnetik aztertu dugu hizkuntzaren muina: alegia, ez hiztunaren iritzi subjektiboen arabera, hiztunari
|
hizkuntzak
erasten dion ikuskera objektiboeta bereziaren arabera baizik. Eta ondorio hau agertu da:
|
|
|
Eta ondorio hau agertu da: ez politikan, noski; baiñabai munduaren ikuskera dan aldetik,
|
hizkuntzak
moldatzen duela funtsean herrienpentsakera? (1966b, 433).
|
|
|
Betoz berehitzak: . Ondoko lerroetan agertuko dan bezela,
|
hizkuntzak
ematen baitu ereherritasun giroa, herritar kontzientzia, ahaidetasun ustea, herrikidetasuna, edoaberkide anaitasunik iraunkorrena. Vendryes, ek ongi dio:
|
|
|
Vendryes, ek ongi dio: < Sozial multzoan, hauedozein dalarik eta bere hedadura nolanahikoa dalarik ere, lehenengo maillakoeragiña du
|
hizkuntzak
. Hizkuntza da multzoko lagunak alkarganatzen dituen lotkiarikzaillena:
|
|
|
–Nik dakidanez, beraz, nehork ez du esaten: < Hizkuntzaren kakoa erresuma da.Erresuma hizkuntza billakatzen ez diran
|
hizkuntzak
galtzen dira, eta erresumahizkuntza billatzen diranak oro salbatzen>. Erresumak erabakitzen du hizkuntzenetorkizuna; eta gero eta nabarmenago da hau egia.
|
|
|
Gauzak aldatu egin dira, eta erro errotik aldatu ere, Txillardegik ongi dioskun legez: . Mende anitz igaro dugu
|
hizkuntzak
ematen duenherrikidetasun horri helduta. Aurrerakoan ez da aski izango.
|
|
|
Hizkuntza askoren kondaira ezagutuarren, halere, eta askotan egia garbi erakutsi arren, bere chauvinismoa dala bide, ezdu garbi ikusten kakoa; eta hizkuntzen galtzearen kariak < asko eta nahasiak> zaizkio.Halere hitz guziez argitzen du egia: < politikazko erakunde baten indarra, zibilizaziobaten balioa, gertuko arrazoiñak edo kariak izan ditezke; baiña funtsezkoa hau da: lurralde zabal batean eraikitzen dan
|
hizkuntzak
baliotasun paregabea du>. Horixe, hain zuzen!
|
|
|
Gogora dezagun g letra ez dela ebaki behar gaztelaniak daukan fonemaren bitartez, euskal
|
hizkuntzak
berezko g letra baitauka, soinu propioa ematen duena,, gu?,, gara, edo, gosari?
|
|
|
gauzatua izango dena hain zuzen. Eta gizarte modernoaren profilak eskatzen du, besteak beste, hau gizarte alfabetatua izatea eta eskolaren bidez transmititutako kultura homogeneoa edukitzea28 Ikus daiteke, beraz, azken finean nazionalizatze prozesua den hezkuntza sistemaren bidez Estatu nazioak gorpuzturiko gizartearen modernotzean29, kulturak zein
|
hizkuntzak
duten garrantzia handia dela.
|
|
|
Logikoa denez, kulturak zein
|
hizkuntzak
esanahi politikoa duten neurrian.
|
|
|
Alde horretatik uler daiteke Hobsbawn ek hizkuntzari eskaintzen dion garrantzia, berak aipatzen duen ingeniaritza sozial horren barruan duen indarrarengatik, maila sinbolikoan duen indarrarengatik hain zuzen ere46 Nazionalismoaren gaian zuzenean sarturik, ideologia nazionala oinarritzerakoan
|
hizkuntzak
aparteko garrantzia duela uste du Rocker ek:
|
|
|
Izan ere, eta inongo zalantzarik gabe, hizkuntza edozein giza taldearen lokarri indartsua dugu; askok hizkuntza komunitatean ikusiko dute nazioaren ezaugarririk funtsezkoena. Beste batzuk, nazionalismoa integrazio politiko gisa ulerturik, integrazio politiko horrek berekin dakartzan ezinbesteko prozesuen artean, hizkuntzaren finkapena garrantzitsuenetarikoa dela uste dute48 Estatu Nazioari dagokionez, eta arestian aipaturiko gizartearen modernizatze prozesuarekin lotzen den kultur homeogeneizatzeari helduz, garbi asko ohar gintezke alde horretan
|
hizkuntzak
duen garrantziaz.
|
|
|
Estatu Nazioak asimilazio prozesu horretan harturiko lehenengotariko neurrien artean, hizkuntzari dagokiona dugu. Historia, eta Europakoa zehazki, integratze prozesuan
|
hizkuntzak
izan duen protagonismoaren berri ematen diguten adibideez josita dago (gaelikoz hitz egiten zuten eskoziarrak XVIII. mendean, bretoiak bretoieraz Iraultza Frantsesaren ondoren, etab.), eta ondorioz honako hau esan genezake: hizkuntza nazionalak nazionalizatu egiten du.
|
|
|
Badirudi, tesi hau defendatuko duen analisi sasi materialista asko dugu eskuartean?, hizkuntza ardatz nagusitzat hartuko duen uniformizazioak behar, teknikoari? erantzuten diola (hau da, modernizatze prozesuari aurre egiteko egokiak diren
|
hizkuntzak
behar dira eta Estatuak, nazioaren, hizkuntzaren alde egingo du apustu).
|
|
|
zen hain zuzen. Eta testuinguru honetan ohar gintezke irakaskuntzan
|
hizkuntzak
duen, edo ez duen, presentzia zein neurritaraino den guztiz garrantzitsua.
|
|
|
Beraz,
|
hizkuntzak
–eta, ondorioz, hezkuntza sisteman duen presentziak?, aparteko protagonismoa du, Estatuak Estatu Nazioa eta honek beharrezkoa duen diskurtso ideologikoa eraikitzeari ekiten dionean. Eta zer gertatzen da Estatu nazioei aurre egiten dieten beste nazionalismoekin?
|
|
|
Lehenik eta behin, eta laburbilduz, goian komunitate nortasunari buruz aipaturikoa baliagarri zaigula esan genezake. Hemen ere,
|
hizkuntzak
(folklorearekin batera, adibidez, beste zerbait aipatzearren) oso indartsua den identitate efektua du, eta hau horrela den heinean, Estatuak bilatzen duen identitate uniformearen aurka egiten du. Horrela bakarrik uler daitezke, kulturaren gaiarekin gertatzen den antzera, historikoki Estatuek Estatu Nazioarena ez den hizkuntzen konpetitibitate politikoa ezabatzeko egin izan dituzten saiakerak.
|
|
|
Edozein modutan, ezin da ukatu modernotze prozesuaren testuinguruan
|
hizkuntzak
–berez, duen nahitaezko balioa.
|
|
|
Eman dezagun hemen arrazoi operatiboak jokatzen duela, baina operatiboa izanik ere, ezin da ukatu Estatuaren eta populazioaren arteko lokarria dagoela; eta, esango genuke, bi instantzien arteko identifikazioa ere sortzen dela, espainiarrak omen diren herritarren artean batasun ezaugarria sortzen baita, kolektibitate sentimendu bat. Gaztelaniak izan ezik, beste inongo
|
hizkuntzak
ez luke eskolan lekurik izan behar, ezta Estatuarekin harremanetan jartzeko aukerabiderik ere.
|
|
|
Eta errealitate honek, aipatzen genuen modernizazio prozesuari aurre egiteko eraginkortasunaz gain, funtsezkoa zen arrazoiari erantzuten zion: hizkuntza uniformizazioaren bidez, Estatu espainiarrak nolabaiteko komunitate nozioa gauzatu zuen
|
hizkuntzak
berdindu egiten ditu herritarrak eta ondorioz, nazioan, nazio espainiarrean, aurkituko zuten herritarrek beren identifikazio zentrogunea.
|
|
|
Eta, hizkuntzen aldetik denaz bazainbatean ere, ikuspegi ezin zabalagoa zuen... eta nola baitzekien, halatan, ezen harremanen munduak ere mila mundu zituela eta bertze hainbat ate, eta hauen giltzak
|
hizkuntzak
zirela, hala permatu zen bitartekoen jartzerat, ahalik eta hizkuntza gehien ikas genezan, eta hala iritsi nintzen ni, ohikoak genituenez gain —euskara, gaztelania eta frantsesa—, latina ere ikasterat, jakintasunaren zimendu eta oinarri zelako... baita italianoa ere aitzinago, eta ingeles moko bat, bere denboran.
|
|
|
Arrats gorria zen, eta karrika haietako mugimendua izan zen ene arreta piztu zuèn lehenengo gauza. Ekialdeko Indietarik hiruzpalau untzi iritsiak ziren bezperan, eta, hargatik edo —hargatik, segur— anitz jende zegoen karriketan —marinelak gehienak, jakina, baina baita bertze jende tailu batzuk ere— tabernetarako bidean, edo tabernetarik ateratzen; eta anitz ziren, halaber, hango eta hemengo jendeek erabiltzen zituzten
|
hizkuntzak
eta lengoaiak, holandesa eta espainola bere batez, frantsesa gutiago; eta gizon batzuk multzoka juntatzen ziren eta pilatzen edozein bazterretan: multzo batean, sorgin iduriko atso zahar bat ikus zitekeen, kartak nahasten eta egozten; bertzean, bertze atso bat, belar afrodisiakoak saltzen; hemen, xirula jotzen zuen gizon batek; han, bertze bi gizonek txotxongilo batzuen hariak higitzen zituzten...
|
|
|
Lehen itzulia amaitu berri du Euskaltzaindiak, eta bigarrenak eta hirugarrenak ere aurki izango ditu aztergai. Irizpideak irizpide, badakigu horiek ere eztabaidagarri izan daitezkeela, ez baitira erraz lotzen gizartearen ibilerak eskatzen duena eta
|
hizkuntzak
eskabide horri aurre egiteko behar duena.
|
|
|
Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen: gure
|
hizkuntzak
ez zuela balio Euskal Herrian jadanik jaiotzen ari zen hirugarren mailako gizarte mota honetarako, eta horrexek zekarkiola, hain zuzen, bere noraezeko beherakada7.
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik, lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako
|
hizkuntzak
bazirela esatean, bereizkeriazko teoria hau ezin hobeki zetorkien europarren eta iparramerikarren politika kolonialei. Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz.
|
|
|
Baina oraingoan zenbaitzuek abusu horiek xuritzeko," kultur mestizajea" moduko eufemismoak erabiltzen dituzte, dirudienetik noranzko bakarreko prozesu xelebrea berau, hor, besteek gurea hartzea aberastetzat jotzen den arren, guk, aurriritzi europozentrista zaharkituen eraginez, kanpokoengandik ezer hartu nahi ez dugun bitartean. Aski da gogoratzea, diogunaren adibide, Espainiako unibertsitateetan ez dagoela bat ere katedrarik Afrikako edo Amerikako kolonia izandako herri indigenen
|
hizkuntzak
ikasteko.
|
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza
|
hizkuntzak
bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala
|
hizkuntzak
bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan:
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...le egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio,
|
hizkuntzak
berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Praktikak, bestalde, ongi erakusten digu, botere publikoak alde ez dituenean, edozein
|
hizkuntzak
, malgukaria izan edo ez, bere lehenagoko feudoan eremua galtzen duela, babesa dutenak, aldiz, haren kaltean hedatzen diren bitartean. Independentzia lortu duten behialako kolonien kasuak aski argigarriak ditugu.
|