|
2003
|
|
|
Ahuldutako
|
hizkuntzak
indarberritzeaz
|
|
|
Galdera batekin ireki zuen mikel zalbidek egindako eskaera bati erantzuteko eman zuen hitzaldia: " Ahuldutako
|
hizkuntzak
indarberritzeaz zer dio mundu zabaleko teoriak?". Eta kezka horri era egokian aurre egiteko dagoen garapenen ahuleziaz ohartarazten zigun egile horrek, horrela zioenean (ikus www.erabili.com webgunean egile horrek duen artikulu sorta):
|
|
2005
|
|
|
Denona den ardura lagun hurkoaren bizkar utziz, erronka irabazita dagoelako ustea zabaldu da, eta hori ez da egia. Gure
|
hizkuntza
indarberritzeko ahaleginean konpromisoa behar da, norberarena zein gizartearena, arian arian landutakoa eta berritutakoa. Euskaltzaleok ere ez gara erdal mundua euskararen beharrez ohartarazteko zein euskal mundura erakartzeko gauza izan.
|
|
2006
|
|
|
Izan ere, politikaren zakuan lagun hurkoa entenditzeko, prozesuak konpartitzeko dauden ahaleginak ez dira igartzen euskararen aldeko jardunean. Euskarari lehentasuna ematen ahalegindu ordez, epe laburrean protagonismoa bilatzeari begira, alde bakarreko eta atxikimendua ez besterik bilatzen duten estrategia politiko jakineko ekimenak dira abian jartzen direnak, gure
|
hizkuntza
indarberritzeko ahalegina beste eszenatoki batera eramateko eragingarritasunik ez erakutsiz, euskara jendartera, paseoan ateratzen den txorimaloa bailitzan baliatuz.
|
|
2008
|
|
|
Hitz bat Reversing language shift kontzeptuaz (RLS). Mikel Zalbide euskaltzainak bere" Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio?" euskarazko artikulu elektroniko oso eta mamitsuan RLS horren aurkezpena ematen digu, besteak beste9 Oharño bakar bat eginen nuke, ingeles esamoldearen itzulpenaz.
|
|
|
Zalbidek esaten digu: " Fishmanen esanetan,
|
hizkuntza
indarberritzea (euskaraz HINBE, ingelesez RLS edo reversing language shift) hizkuntzazko plangintza modu bat da". Gure ustez, hobe litzateke hitzez hitz" hizkuntza lerrakuntzaren alderantzikatzea" edo" hizkuntza aldaketaren alderantzikatzea" erratea," hizkuntza indarberritzea" (HINBE) baino, edo holako zerbait10 Hizkuntza mehatxatuak hartzen zuen galbiderako norabidea utziz beste norabidea hartzen duela uler dezakegu, ahultzen baino indartzen hasten dela noski.
|
|
|
" Fishmanen esanetan, hizkuntza indarberritzea (euskaraz HINBE, ingelesez RLS edo reversing language shift) hizkuntzazko plangintza modu bat da". Gure ustez, hobe litzateke hitzez hitz" hizkuntza lerrakuntzaren alderantzikatzea" edo" hizkuntza aldaketaren alderantzikatzea" erratea,"
|
hizkuntza
indarberritzea" (HINBE) baino, edo holako zerbait10 Hizkuntza mehatxatuak hartzen zuen galbiderako norabidea utziz beste norabidea hartzen duela uler dezakegu, ahultzen baino indartzen hasten dela noski. RLS kontzeptuan, ideia garrantzitsua litzateke hizkuntza indartsuaren eta hizkuntza ahularen arteko desoreka txikitzen ari dela, alderantzikatze horren bidez.
|
|
|
Gure ustez, hobe litzateke hitzez hitz" hizkuntzalerrakuntzaren alderantzikatzea" edo" hizkuntza aldaketaren alderantzikatzea" erratea,"
|
hizkuntza
indarberritzea" (HINBE) baino, edo holako zerbait. kulturaren estatutu baten alde] dokumentua onartu zuten. 1988an, Europako Parlamentuak 1987/10/10ean onartua den Kuijpers ebazpena erabiliz, Euskaldungoaren eskubideak/ Les droits culturels basques apaindu zituzten13 Euskararen eta euskarazko irakaskuntza garatu zen (1969an lehen ikastola, 1983an lehen klase elebiduna), euskal irratiak sortu eta indartu ziren (1981ean Gure Irratia), Pizkundeak eta Deiadar mugimenduak ekintza desberdin antolatu zituzten (1988, 1990, 1995, 1999), Euskal Kultur Erakundea eta Euskal kultura sustengatzen duen herrien arteko sindikata sortu ziren (1990).
|
|
|
Nazio eskubideen aldeko borroka, eta, bereziki,
|
hizkuntza
indarberritzeko prozesua. Maputxeak Espainiako Koroaren menpeko izan gara, eta Txileren eta Argentinaren menpe gaude orain.
|
|
2009
|
|
|
Euskal Herriko gauza interesgarrienetakoa da nolako erantzun soziala egon den
|
hizkuntza
indarberritzeko, Estatua demokratizatu ondoren eta, hortaz, hizkuntza minorizatuen aldeko politika garatzeko aukera izanda. Frisierarekin konparatzen badugu, han ez dago horrelako atxikimendurik.
|
|
|
(2003): Ahuldutako
|
hizkuntzak
indarberritzea: teoriak zer dio?
|
|
|
Ideia horri heldurik, Mikel Zalbide euskaltzainak ondorengo galdera planteatzen du Euskara 21 txostenari egindako iruzkinean: Zer pisu dute kalitatezko literatur lanek ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan. Teoria soziolinguistikoen haritik ematen dio galderari erantzuna euskaltzainak:
|
|
|
Teoria soziolinguistikoen haritik ematen dio galderari erantzuna euskaltzainak: Literatura onaren berezko ahalmena ez da oso handia ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko. Eta jiddish aren adibidea dakar:
|
|
|
Nobel saridunik ere tartean duen jiddish a gainbehera bizian doa Estatu Batuetako judu ilustratu literaturazaleen artean: ezer gutxitarako balio die judu horiei jiddish ezko literaturgintzak etxea eta kalea, lagunartea eta ohiko harreman sare arruntak gesalduz eta indargabetuz joan zaizkielarik(...) Garrantzizkoa izanik ere goi mailako literatur ekoizpen hori, besterik da ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritze aldera literatura horrek izan dezakeen garrantzia. Ekoizpena baino gehiago kontsumoa da, zinez eta benaz, kontuan izan behar dugun datua hizkuntzaren osasuna neurtzerakoan.
|
|
|
Zalbide, Mikel (2002): " Ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzea: teoriak zer dio?", in Ikastolen IX. Jardunaldi Pedagogikoak.
|
|
|
Litekeena da hori Kataluniako errealitatearen begietara egokia izatea. Bistan da gizarte bakoitzak, bere errealitatearen arabera, bertako
|
hizkuntza
indarberritzeko bide propioa aurkitu eta urratu behar duela, eta, beraz, Kataluniarako egoki den guztiak ez du zertan neurri berean egokia izanik Euskadirako, edo alderantziz. Euskararen kasuan egokiagotzat jotzen dugu aipatutako eskubidea babestea, kontuan harturik euskararen pisu demografikoa, Autonomia Erkidegoko lurralde eta eskualdeen arteko anizkoiztasun soziolinguistikoa, herritarrek auto identifikaziorako euskarari aitortzen dioten balioa edo herritarren hizkuntza kontzientzia.
|
|
|
Hala diote bazter guztietako adituek, besteak beste Fishmanek (ikus Fishman, 1991). Eman diezaiogun, beraz, behar beste garrantzia hezkuntzari, ez beza inork bere ahalmena gutxietsi, baina aldi berean nahitaez erlatibizatu behar dugu
|
hizkuntza
indarberritzeko prozesuetan duen eragina, baita euskararenenean ere?, askok uste baino mugatuagoa baita eragin hori.
|
|
|
[31] Mikel Zalbide: " Fishman-en HINBE edo RLS", Hiznet, 2001;" Ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzea: teoriak zer dio?", Ikastolen IX. Jardunaldi Pedagogikoak, 2002;" Aurrez aurreko jardunaren lekua HINBE saioetan", www.udaltop.com;" Euskararen Legeak hogeita bost urteko eskola alorreko bilakaera:
|
|
|
Hori esanda, ordea, esan ditzagun beste bi gauza ere: alde batetik, herri aginteen sustapen jarrerarik gabe ere nekez berma daitekeela hizkuntzaren etorkizuna, eta, bestetik, hizkuntza politika sustatzaile eta eraginkor batek elikatu dezakeela herritarren hizkuntzarekiko atxikimendua eta, aldi berean, gainera, norabide eraginkorra eman diezaiokeela herritarrek
|
hizkuntza
indarberritzeko erakusten duten jarrerari.
|
|
|
Honekin ez dugu esan nahi nahitaez autonomia onuragarriagoa zaienik hizkuntza gutxituei independentzia baino. Honekin esan nahi duguna da independentzia ez dela
|
hizkuntza
indarberritzeko prozesuan gehiago eta azkarrago aurreratzeko berme nahikoa; eta honekin esan nahi duguna da, euskarak Euskal Autonomia Erkidegoan aurreratu duena, neurri batean, autogobernuaren makuluari esker aurreratu duenez gero, autogobernu gehiago edukita ere horri esker ez genuela aurreratu duguna baino gehiago aurreratuko, ez behintzat nahitaez, eta ez dagoela arrazoirik uste izateko ez de...
|
|
|
Hizkuntza politikari zilegitasuna ukatzen dioten ahotsak entzuten dira, urrutirago gabe, gure gizartean bertan; hobeto esanda, hizkuntza aniztasuna hauspotzea eta hegemonikoak (gure kasuan, gaztelania) ez diren beste
|
hizkuntzak
indarberritzea helburu duten hizkuntza politikei ukatzen diete zilegitasuna. Hizkuntza politikarik ezaren aldeko jarduna entzuten diegu, hori bera ez balitz bezala hizkuntza hegemonikoa are gehiago indartzeko eta gainerako hizkuntzak azpiratzeko politika.
|
|
|
Herrialde Katalanetako kantagintza, beraz, Bartzelonan bertan sortutako eta pentsatutako mugimendu bat da, zalantzarik gabe. Espinàsek, mugimenduaren bultzatzaileetako batek dioenez, kantagintzak
|
hizkuntza
indarberritu nahian ari zen Bartzelonako burgesiaren arreta erakartzea inflexio puntua izan zen, horrek erakusten du kultura katalanak bazuela ordurako nolabaiteko azpiegitura.
|
|
|
Lehen azaldu badugu
|
hizkuntza
indarberrituz jauzi kualitatibo handi samarra egin zela nazio kulturalaren perimetrazioan, orain esan beharra dago kantagintzak nazio politikoaren eraikuntza aktibatu zuten elementuak ere eskaini zituela, nazio kulturalari gainjarriz.
|
|
2010
|
|
|
baieztatzeko eta baieztapen horretatik ondorio eragile sendoak eratortzeko. Malguagoa da ordea, eta larri ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko hainbat eskubide aukera praktiko eskaintzen du norbanako irizpideak. Konstruktu honen arabera herritar hiztunei dagokie, zinez hala nahi badute, eskubide aukerak hezur mamitzea93.
|
|
|
Guztia ez da botere ekonomiko, mediatiko eta politiko. Hori baino konplexuagoak dira kontuak, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan.
|
|
|
Termino teknikoetan egin litekeen bakarra, funtsean, beste hau da hortaz: hiztun herri batean eta bestean ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko eraturik dauden politiken eraginkortasunezko analisi konparatiboa. EAEko irakasmunduaren eraginkortasuna, alde horretatik, begien bistakoa.
|
|
|
Guztiak bat datoz puntu zentralean. Besterik gustatuko balitzaigu ere eskola ez da, gurea bezain ahuldurik dauden
|
hizkuntzak
indarberritzeko orduan, benetako motor ahalguztidun. Eskolak ezin du, bere baitarik eta bere kabuz, belaunaldi berrien erabateko elebitasuna (are nekezago gizartearen luze zabaleko mintzaldaketa) lortu.
|
|
|
Lehen euskara hutsean bizi ziren hainbat eta hainbat, inguruko erdal giroak bultzatuta edo, erdara parra parra ezpainetan ikusten ditugu. Gure
|
hizkuntza
indarberritzeko inoiz izan ditugun baliabide handienak eta teknologia aurreratuenak eskura ditugun une honetan, baliabide izan luketen aurrerabide guzti horiek oztopo bihurtzen ari zaizkigu, inguruko erdarei gure artean ateak eta leihoak zabaltzea ekarri dutelako.
|
|
2011
|
|
|
zehaztapen lana: terminoaren jatorria eta ibilbidea; momentuz albo batera utz litezkeen elementuak; diglosiaren gutxienezko osagaiak; zehaztapen saioaren garrantzia, hizkuntza soziologiaren aitzinamendurako eta ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan lehentasun lerroak argi definitzeko. esan gabe ezin utziko dut, azkenik, lan hau nola egin den: korrika eta presaka.
|
|
|
Zehaztapen lana: terminoaren jatorria eta ibilbidea; momentuz albo batera utz litezkeen elementuak; diglosiaren gutxienezko osagaiak; zehaztapensaioaren garrantzia, hizkuntzasoziologiaren aitzinamendurako eta ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan lehentasunlerroak argi definitzeko. berriz irakurtzeko astirik izan banu: hori ere ez da, bere osoan, posible izan.
|
|
|
zer da galdutako hizkuntza" revernaculariza" tu edo berriro etxekotzea? zer da ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzea, zer ikusi du ahuldutako hizkuntza indarberritze horrek hiztun elkarte batek une jakin batean betetzen duen espazio fisikoa eta soziokulturala konpartimentazio hesiz zurkaiztearekin?
|
|
|
zer da ahuldutako hizkuntza indarberritzea? zer ikusi du ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritze horrek hiztun elkarte batek une jakin batean betetzen duen espazio fisikoa eta soziokulturala konpartimentazio hesiz zurkaiztearekin, zein dira gutxienezko elementuak, hiztunelkarte baten belaunez belauneko jarraipena garantizatzen dutenak?
|
|
|
5.1 Beharrezkoa al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko? — 100
|
|
|
5.2 Aski al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko? — 111
|
|
|
Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide garbiago azaltzea. Ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko saioek gizartedimentsioa (ez aditu batzuen barne eztabaida intelektual hutsa) duten lekuetan, ahuldutako hizkuntza hori indarberritzeko auzian hiztunjende xeheak(" the man in the street" delakoak) parte hartzen duenetan alegia, diglosia ez da sarri kontzeptu soziolinguistiko hutsa izaten. hori ere bada, jakina, baina hori bakarrik ez. horrezaz gainera, eta maiz asko horr... " a fighting term". gorago esan dugunez, kontua ez da" man on the street" esparrukoa bakarrik.
|
|
|
3.3.5 Diglosia ez da gatazka iturri nabarmen hizkuntza kontaktuak, elkarren pegante dauden hizkuntza biren ukipenak, ondorio bat baino gehiago izan ditzake perspektiba soziozentrikotik: " language maintenance, language shift edota, beste neurri eta dimentsio batean, language spread eta, azkenik, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzea edo RLS". hizkuntza kontaktu guztiak ez dira, per se, language shift. ez dira ezinbestean, orobat, language conflict. hala gertatzen da" iturri beretik" datozen hizkuntza ahaideekin eta hala, orobat, arras iturri bereizietatik datozenekin. hala esana digu hudson ek (in
|
|
|
5.2 Aski al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko, erantzun bi ditugu gure artean, elkarren kontrakoak biak, galdera honi erantzun zehatza emateko orduan. erantzun batek ezetz dio, bere ñabardura eta baldintza guztiekin.
|
|
|
Are gehiago: ahuldutako
|
hizkuntzak
indarberritzeaz mundu mailako ekarpen ezagunak egin dituzten adituak zerbaitetan ados baldin badaude gai horren inguruan, honetantxe da hain zuzen: beharrezkoa da pauso hori199 Beharrezkoa da eta, Fishman-en 1991ko (gero, zertxoHor daukagu benetako behaztopaharria:
|
|
|
Bost galdera konkreturi erantzuten saiatuko gara horretarako. honako bost hauei: Beharrezkoa al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko. Aski al da diglosia, horretarako?
|
|
|
5.1 Beharrezkoa al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko?
|
|
|
L1 moduan ikasten ez den hizkuntza batek kontaktu gune horretan" bere lekua" egitea baina, Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka etxeko hizkuntza izatera iristen ez denez, belaunez belaun berriro hutsetik hasi beharra bere hedapen lanean. eta d)
|
hizkuntza
Indarberritzea edo hINBe (Reversing Language Shift edo RLS): ahulduta dagoen hiztun elkartearen hizkuntza propioak belaunaldi berrien L1 izaten jarraitzea (sarriago, L1 izaera berreskuratzea) eta, horrezaz gainera, bere osasun egoera hobetzeko hiztun gehiago eta jardun gune berriak irabaztea. gertakari sozial desberdinak dira a), b) eta d) alde batetik, eta c) bestetik. kontestualki ahula den hizkuntzaren ezaugarri posibleak dira a), b) eta d) kasuak; kontestualki indartsua den hizkuntzaren ezaugarri nabarmena (ez esklusiboa, baina bai ohikoena) adierazten du, aldiz, c) kasuak.
|
|
|
Beharrezkoa al da diglosia, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko?
|
|
|
Mundu itxia bihurtzeko arrisku handia dute eskolek (beren agintariak, beren arauak, beren aurrekontuak, beren zigor ordainak,..). Lan mundu isolatua bihurtzeko arriskua dute. gizartearen eguneroko bizimodu arruntetik isolatzen diren neurrian, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko duten ahalmena ere kamustu egiten zaie eskolei, gesaldu eta, azkenean, ezabatu. euskarazko auzogintza osasuntsu eta gizarte osaera arnas zabaleko batean txertatu behar dira eskolak, ahuldutako hizkuntza indarberritzeko orduan berariazko ekarpen sendorik egingo badute206 eskolen ekarpena ohargarria izan liteke euskaraz ondo (hainbatean, ez hain gutxi) dakiten belaunaldi berriak sor... Baita euskalgintzaren motiboak eta bideak, irismenak eta helburuak, argitzen saiatzeko
|
|
|
Mundu itxia bihurtzeko arrisku handia dute eskolek (beren agintariak, beren arauak, beren aurrekontuak, beren zigor ordainak,..). Lan mundu isolatua bihurtzeko arriskua dute. gizartearen eguneroko bizimodu arruntetik isolatzen diren neurrian, ahuldutako hizkuntza indarberritzeko duten ahalmena ere kamustu egiten zaie eskolei, gesaldu eta, azkenean, ezabatu. euskarazko auzogintza osasuntsu eta gizarte osaera arnas zabaleko batean txertatu behar dira eskolak, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan berariazko ekarpen sendorik egingo badute206 eskolen ekarpena ohargarria izan liteke euskaraz ondo (hainbatean, ez hain gutxi) dakiten belaunaldi berriak sortzeko edo indartzeko orduan. Baita euskalgintzaren motiboak eta bideak, irismenak eta helburuak, argitzen saiatzeko
|
|
|
Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide izan politikaren eragina, hain garrantzitsua izanik ere eguneroko erabaki askotan, eta garapen aukera zabalekoa izanik ere jardun gune batzuetan, difuminatuagoa gertatu ohi dela sarri mintzajardunaren giza arteko moldaera orokorra errotik aldatuz ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko orduan. difuminatuagoa izateaz gainera eragin ahulekoa da, sarri, epetarte laburretan. gu, berriz, hiruzpalau belaunaldiko tarteaz ari gara, ez mende askotakoaz. zuri dagokizu erantzuna, irakurle. zer diozu?
|
|
|
1970 inguruko soziolinguistika katalan dikotomiazale hark (hots, hizkuntza ukipenaren ondorioa substitució ala normalització baizik ezin izan daitekeela zioenak) uste izan duen baino astiroago gertatu ohi da gizarte aldaketa eta, horren baitan, transformazio soziolinguistikoa. Mesede baino kalte gehiago egin dio tempus hori egoki neurtu eta zehatz baloratu ez izanak ahuldutako
|
hizkuntzak
indarberritzeko saioen han hemengo kontzeptualizatze lanari. hortik sortu da georg kremnitz ek, soziolinguistika katalanaren aztertzaile europar handienetakoak, 1970 inguruko ikuspegi dikotomiko hari eginiko kritika bakarretakoa: " die meisten Normalisierungsoder Substitutionsprozesse, die wir einigermaßen kennen, lassen sich über viele generationen oder Jahrhunderte hin verfolgen. es ist daher zu vermuten, daß man diese Formulierung (sowohl von Seiten der Leser als auch vielleicht auch von der der Autoren) zu kurzfristig verstanden hat.
|
|
|
Mikel Zalbide – Hamar ondorio, gazi eta gozo c) Bodegatik ari zaigu ur gehiena sartzen eta gure begiak teilatura begira dauzkagu maiz34 Funtsezkoa da, horregatik, euskalgintzaren alorreko lehentasun eztabaida argi eta garbi planteatzea. Alde horretatik ezinbestekoa da (askotan azaldua dut hori eta bertara jo dezake horren berri izan nahi duenak35)
|
hizkuntza
indarberritzeko asmoz antolatzen den edozein ekimen luze zabal aplikatu aurretik galdera honi erantzuten saiatzu behar dutela hizkuntza soziologian aditu direnek (gainerakoei alferrik da halakorik eskatzea): zer neurritan lagun diezaioke ekimen batek" hemen eta orain bizirik eta aktibo" diharduen euskaldungoari belaunez belauneko perspektiban bizirik eta aktibo jarraitzen, eusten eta garatzen?
|
|
|
–Ikuspegi honen arabera, ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeak zera esan nahi du: hizkuntza horrek egungo hiztun taldeetan bizirik jarrai dezan lortzea edota, jarraipen bide hori eten egin bada, hizkuntza hori berriro ere belaunez belaun ama hizkuntza gisa transmititu dadin segurtatzea.
|
|
|
Munduan lau mila eta sei mila hizkuntza artean baldin badaude gaur egun, eta unitate politiko independenteak, estatu nazio edo nazio estatu lokabeak 200era iristen ez badira, atera kontuak?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio?
|
|
|
bilakaera demografiko, ekonotekniko, soziokultural eta politiko operatibo aski bihurrien ondoriozko gertaera (kasu honetan, luze zabaleko mintzaldaketa) faktore mugatu, soil jakin bakar baten argitan esplikatzera?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio?
|
|
|
demagun txekoa eta hebraiera, hungaroa eta finlandiera. (?) Ahuldutako
|
hizkuntza
indarberritzeko saio askok, gehienek seguruenik, ezin dezakete horrelakorik esan, ordea: aurrera baino gehiago atzera egin dute saio horiek edota, onenean ere, ikusteko dago zer ondorio aterako den azkenik.
|
|
|
Hainbat hiztun herrik lortu egin du, zinez, bere hizkuntza ahula indarberritzea?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio??, erabili.com, 2003, 16 or.
|
|
|
–Guztiak bat datoz puntu zentralean. Besterik gustatuko balitzaigu ere eskola ez da, gurea bezain ahuldurik dauden
|
hizkuntzak
indarberritzeko orduan, benetako motore ahalguztidun. Eskolak ezin du, bere baitarik eta bere kabuz, belaunaldi berrien erabateko elebitasuna (are nekezago gizartearen luze zabaleko mintzaldaketa) lortu.
|
|
|
Zalbide, Mikel: . Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio??, erabili.com, 2003, 4 or.
|
|
|
Muga hesi guztiek, politikoek zein soziokulturalek, hiztun taldeak (neurri batean, ez noski osorik) aparte mantentzeko gaitasuna baitakarte berekin?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio (eta II)?, erabili.com, 2003, 4 or.
|
|
|
Bertako jende askok, gehienek normalean, hizkuntza horixe bakarrik daki jakin?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio?
|
|
|
Zalbide, Mikel: . Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio??, erabili.com, 2003, 14 or.
|
|
|
Zalbide, Mikel: . Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio??
|
|
|
Bertako 200.000 bizilagunek hiztun herri aparta osatzen dute, nahiz eta ingelesa gero eta etxeanago duten?. Mikel Zalbide,. Ahuldutako
|
Hizkuntza
Indarberritzea: teoriak zer dio?
|
|
|
Guztiak bat datoz puntu zentralean. Besterik gustatuko balitzaigu ere eskola ez da, gurea bezain ahuldurik dauden
|
hizkuntzak
indarberritzeko orduan, benetako motor ahalguztidun. Eskolak ezin du, bere baitarik eta bere kabuz, belaunaldi berrien erabateko elebitasuna (are nekezago gizartearen luzezabaleko mintzaldaketa) lortu.
|
|
|
Txepetxen eta Fishmanen
|
hizkuntzaren
indarberritzeko proposamenak kontuan izanik, zerrenda bat egin ezazu euskara biziberritzeko kontuan hartu beharreko gakoak zeintzuk izan daitezkeen proposatuz. Zeintzuk lirateke indartu beharreko guneak?
|
|
|
Datozen orrialdeetan
|
hizkuntzak
indarberritzeko proposatu diren bi eredu izango ditugu hizpide: Fishmanena eta Txepetxena.
|
|
|
|
Hizkuntza
indarberritzeko orduan, beraz, kontuan hartu behar da mehatxupeko hizkuntzaren hiztunak non bizi diren, elkarrengandik gertu dauden ala ez, bizi diren inguruan gehiengoa diren ala ez, mehatxupeko hizkuntzan egiten duten komunitateko erakundeak (haurtzaindegiak, kiroldegiak?) eskuragarri dauden ala ez. Mehatxupean dagoen hizkuntza bat indartzeko, beharrezkoa da hizkuntza horrentzat arnasgune izango diren espazio fisikoak sortzea.
|
|
|
Gero eta txikiagoa den komunitate bateko kideen baldintza sozialak modu horretan bilakatzen badira, orduan komunitate hori eta, beraz, komunitatearen hizkuntza txikia, baldintza sozial txarren ispilu bihurtzen dira. Horren ondorioz, asko zailtzen dira mehatxupeko
|
hizkuntza
indarberritzeko saiakerak, hizkuntza txikia indarberritzeak baldintza sozial txarren jarraipena esan nahiko duelako.
|
|
|
Hizkuntza txikia egiten duten lagunek hizkuntza handia ere erabiltzeak ez dauka zertan hizkuntza txikian egiten dutenen talde nortasuna arriskuan jarri, ezta hizkuntza txikiaren kultura mehatxatu ere. Baina hizkuntza handiaren erabilerak txikiaren dislokazioa ekar ez dezan, beharrezkoa da
|
hizkuntza
indarberritzearen aldeko jokabidea izango duten hiztunak sortzea. Hauek ez diote uko egingo hizkuntza handiari, eta erabiliko dute hizkuntza handian besterik egiten ez dutenekin, egoera jakin batzuetan.
|
|
|
Izan ere, kultura handiak «guztien onura» irudikatzen du, «the free access of everyone to everything and everywhere» (63 or.). Kultura txikiaren patua, halako egoeretan, mendekotasuna eta ahultasuna izan ohi dira. Beraz, batek esan lezake modernizazioa eta demokratizazioa kaltegarri direla
|
hizkuntza
indarberritzeko, izan ere, hizkuntza gutxitua mantentzeko behar beharrezkoak diren bereizgarri kulturalak eta identitarioak baliogabetu egiten baitituzte. Fishamen ustez, ordea, baieztapen hori ez da guztiz zuzena.
|
|
|
Zuri ala beltz planteamendutzat jotzen du, bat ala beste planteamendutzat.
|
Hizkuntza
indarberritzearen aldekoek ez daukate zertan demokraziaren aurka egin hizkuntza indarberritzeko. Bilatu behar dutena da demokrazia hedatzea, gutxiengoen kultur eskubideak babesteko eta indartzeko asmoarekin.
|
|
|
Zuri ala beltz planteamendutzat jotzen du, bat ala beste planteamendutzat. Hizkuntza indarberritzearen aldekoek ez daukate zertan demokraziaren aurka egin
|
hizkuntza
indarberritzeko. Bilatu behar dutena da demokrazia hedatzea, gutxiengoen kultur eskubideak babesteko eta indartzeko asmoarekin.
|
|
|
2.2.2
|
Hizkuntza
indarberritzeko hainbat oinarri
|
|
|
Lehenik eta behin, Fishmanek dio
|
hizkuntzaren
indarberritzeak ez duela zertan gobernuaren eskuetatik pasatu. Haren ustez, hizkuntza indarberritzeko saiakera ugari norbanakoek egin ditzakete, edo taldean antolatutako norbanakoek.
|
|
|
Lehenik eta behin, Fishmanek dio hizkuntzaren indarberritzeak ez duela zertan gobernuaren eskuetatik pasatu. Haren ustez,
|
hizkuntza
indarberritzeko saiakera ugari norbanakoek egin ditzakete, edo taldean antolatutako norbanakoek. Are gehiago, hizkuntza indarberritzearen lehen pausoak hobe da antolatutako gizabanakoek aurrera eramatea.
|
|
|
Haren ustez, hizkuntza indarberritzeko saiakera ugari norbanakoek egin ditzakete, edo taldean antolatutako norbanakoek. Are gehiago,
|
hizkuntza
indarberritzearen lehen pausoak hobe da antolatutako gizabanakoek aurrera eramatea. Izan ere, prozesuaren hasieratik bertatik gobernuaren esku utziz gero indarberritzea, gerta liteke komunitatean ez egotea halako prozesu baten aldeko aldarririk, babesik edo engaiamendurik.
|
|
|
Bigarrenik, oso litekeena da hizkuntza handiko hiztunek euren hizkuntzarentzat oztopo modura ikustea hizkuntza txikia indarberritzeko saioak.
|
Hizkuntza
indarberritzeko saiakeran dabiltzanek garbi utzi behar lukete beraien helburua ez dela hizkuntza handia oztopatzea. Fishmanen ustez, horrek ez luke izan behar bakarrik jarrera publiko bat, baizik eta, baita ere, barne konbikzio sakon bat.
|
|
|
Demokrazia18 kultura bada posible eta bere bilaketak zintzoa eta betebehar sakona behar du izan,
|
hizkuntza
indarberritzeko aldeko indarren estrategia tenporal hutsa eta desarmatze taktiko bat baino gehiago (1991: 83).
|
|
|
|
Hizkuntza
indarberritzeak eskatzen duen elebitasuna diglosikoa da. Alegia, hizkuntza bakoitzaren zereginak ondo zehaztuta eta mugatuta daude.
|
|
|
Alegia, hizkuntza bakoitzaren zereginak ondo zehaztuta eta mugatuta daude. Horrek, noski, eskatzen du
|
hizkuntza
indarberritzen dihardutenek onartu egin behar dutela hizkuntza handiak bere esparruak dituela eta zentzu batean, euren bizitzaren parte ere badela (hori bai, hizkuntza indarberritzeko azken pausoetan (ikus 2.3 atala) hizkuntza handiaren esparruak murriztuta geratuko dira).
|
|
|
Konponbidea dator arazoa ahalik eta zehatzen kokatzetik, alegia, arazoen tipologia bat egitetik, edo bestela esanda, hizkuntza komunitateetan edo harreman sareetan topa daitezkeen mehatxupeko egoeren sailkapen batetik. Hau egitea ezinbestekoa da
|
hizkuntzak
indarberritzeko estrategiak modu sistematikoan diseinatu nahi badira. Sailkapen horixe da, hain zuzen ere, belaunaldien arteko hizkuntza transmisioaren etenaren eskala, hurrengo orrialdeetan aurkeztuko duguna.
|
|
|
Dena dela,
|
hizkuntza
indarberritzeko saioa lan mundura hedatzeak prozesua komunitatearen mugetatik ateratzea esan nahi du. Eta, baita ere, oro har, hizkuntza handiaren komunitateak kontrolatutako esparrura eramatea.
|
|
|
Eskalaren maila honetan eragitea ez da erraza
|
hizkuntza
indarberritzeko prozesuan, nahikoa urruti geratzen delako belaunaldien arteko transmisioa gertatzen den esparrutik, eta beraz, zaila delako bi esparruen arteko loturak egitea.
|
|
|
Alegia, ikusi behar da ea lehen maila honetan erakusten den egoerak zenbateraino laguntzen dion etxean gertatzen den belaunaldiz belaunaldiko hizkuntza txikiaren transmisioari. Fishmanek garbi dio eragin hori txikia edo ahula baldin bada, orduan lehen mailak eskatzen dituen esfortzu eta saiakerak luxua besterik ez direla, inolaz ere ez beharra,
|
hizkuntzaren
indarberritzearen helburuei dagokienez.
|
|
|
Izan ere, gertatu ohi da lehen maila honetara iritsi, eta
|
hizkuntza
indarberritzearen alde egin duten askok pentsatzea ea hori den azken helmuga, ea dena eginda dagoen. Batzuek pentsa lezakete helburuak bete direla, eta lehen mailara iritsita, dagoeneko hizkuntza txikiak lortu duela autonomia kulturala.
|
|
|
Auzi honetan, Fishmanek iritziz, zenbaitek pentsatuko du lehen mailara iristea ez dela bere horretan helburu bat, baizik eta bitarteko bat, hizkuntza txikiaren aldeko saioetan etengabe murgiltzeko arrazoia. Batzuek eta besteek
|
hizkuntza
indarberritzearen lehen maila honen inguruan izan ditzaketen eztabaida eta auziak onuragarriak izan daitezke hizkuntza txikiarentzat, Fishmanen ustez. Izan ere, halako auziek hizkuntza txikiaren aldeko etengabeko jardutea ekar lezakete, eta hori, noski, ona da hizkuntza txikiarentzat.
|
|
|
Lehenik eta behin,
|
hizkuntza
indarberritzeko saioek hasiera batean halako prozesu baten alde daudenengan eta hizkuntza horren erabiltzaileengan oinarritu behar dute. Hizkuntza indarberritzeko bidean eman beharreko funtsezko pausoak prozesu horren alde daudenek euren kabuz, indarrez eta bitartekoez eman ditzaketenak dira.
|
|
|
Lehenik eta behin, hizkuntza indarberritzeko saioek hasiera batean halako prozesu baten alde daudenengan eta hizkuntza horren erabiltzaileengan oinarritu behar dute.
|
Hizkuntza
indarberritzeko bidean eman beharreko funtsezko pausoak prozesu horren alde daudenek euren kabuz, indarrez eta bitartekoez eman ditzaketenak dira. Hizkuntzaren indarberritzea ezin da bere komunitatetik kanpoko eragileen zain egon.
|
|
|
Hizkuntza indarberritzeko bidean eman beharreko funtsezko pausoak prozesu horren alde daudenek euren kabuz, indarrez eta bitartekoez eman ditzaketenak dira.
|
Hizkuntzaren
indarberritzea ezin da bere komunitatetik kanpoko eragileen zain egon.
|
|
|
Eta azkenik, oso garrantzitsua da
|
hizkuntza
indarberritzeko saiakerak ondo sekuentziatzea. Adibidez, hizkuntza indarberritzeko saio batzuen kasuan (Québec edo Katalunia, esaterako), prozesuaren hasieran etxeko belaunaldiz belaunaldiko transmisioa ez zegoen oso ahuldua, eta beraz, prozesuaren hasieratik bertatik 4 mailan eragiten hasteko modua zegoen.
|
|
|
Eta azkenik, oso garrantzitsua da hizkuntza indarberritzeko saiakerak ondo sekuentziatzea. Adibidez,
|
hizkuntza
indarberritzeko saio batzuen kasuan (Québec edo Katalunia, esaterako), prozesuaren hasieran etxeko belaunaldiz belaunaldiko transmisioa ez zegoen oso ahuldua, eta beraz, prozesuaren hasieratik bertatik 4 mailan eragiten hasteko modua zegoen. Aldiz, beste kasu batzuetan, gehienetan, oinarri oinarrizko gabeziak izaten dira lehendabizi konpondu beharrekoak.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
indarberritzeko prozesuan behar larriena eta oinarrizkoena dagoen esparruan hasi behar da. Kaltegarria da okerreko esparrutik abiatzea edo esparru guztietan aldi berean eragiten hastea.
|
|
|
Alegia, hizkuntza bakoitzaren zereginak ondo zehaztuta eta mugatuta daude. Horrek, noski, eskatzen du hizkuntza indarberritzen dihardutenek onartu egin behar dutela hizkuntza handiak bere esparruak dituela eta zentzu batean, euren bizitzaren parte ere badela (hori bai,
|
hizkuntza
indarberritzeko azken pausoetan (ikus 2.3 atala) hizkuntza handiaren esparruak murriztuta geratuko dira).
|
|
|
Eta bukatzeko,
|
hizkuntza
indarberritzeko saiakerek aldakorrak izan behar dutela dio Fishmanek, alegia, aurkitutako arazoen eta aukeren araberakoak izan behar dute.
|
|
|
Fishmanen hitzetan, konturatuz gero hizkuntza komunitate edo harreman sare guztiak ez daudela neurri berean mehatxatuta, edo, ezta ere, mehatxuari aurre egiteko neurri berean prestatuta, orduan nahikoa erraza da pentsatzea
|
hizkuntzak
indarberritzeko saiakera guztiek ez daukatela zertan pauso berberak emanik: «There are no panaceas in sociocultural affaires» (87 or.).
|
|
|
|
Hizkuntza
indarberritzeko hainbat oinarri 48
|
|
|
McCartyren (2008b) iritziz,
|
hizkuntzak
indarberritzeko bidean, eskolak hizkuntza galeraren aurkako erresistentziagune dira. Halaber, hizkuntza plangintza aurrera eramateko gune estrategikoa izan liteke eskola:
|
|
|
Dena dela, hizkuntza gutxitu bat indartu nahi bada, ez da nahikoa hizkuntza hori eskolan irakastea, ezta murgilketa ereduen bitartez ere. Horrek berak bakarrik ez dakar
|
hizkuntzaren
indarberritzea, baldin eta bestelako esparruetan (etxean, familian edota hiztun komunitatean, esaterako) ez bada eragiten (Fishman, 2002; McCarty, ibid.; Skutnabb Kangas, 2008). Gainera, litekeena da, euskararen kasuan gertatu den bezala, haur eta gazte kopuruak hiztun komunitatean daukan pisu demografikoa gutxitzea urteen joanarekin, eta ondorioz, eskola bidez hizkuntza gutxitua ikasitako biztanleriaren ekarpena espero bezain indartsua ez izatea hizkuntzaren indarberritzean (Osa, 2003).
|
|
|
Horrek berak bakarrik ez dakar hizkuntzaren indarberritzea, baldin eta bestelako esparruetan (etxean, familian edota hiztun komunitatean, esaterako) ez bada eragiten (Fishman, 2002; McCarty, ibid.; Skutnabb Kangas, 2008). Gainera, litekeena da, euskararen kasuan gertatu den bezala, haur eta gazte kopuruak hiztun komunitatean daukan pisu demografikoa gutxitzea urteen joanarekin, eta ondorioz, eskola bidez hizkuntza gutxitua ikasitako biztanleriaren ekarpena espero bezain indartsua ez izatea
|
hizkuntzaren
indarberritzean (Osa, 2003).
|
|
|
Eskolaren zeregina oso zaila da
|
hizkuntzaren
indarberritzean, baldin eta haurrak etxean ez badu hizkuntza gutxitua ikasten edo eskolaz kanpo hizkuntza horretan jarduten, edota, are gehiago, eskolaldiaren ondoren hizkuntza txikia ez bada erabiltzen.
|
|
2012
|
|
|
Lan honetarako ezinbesteko suertatu zaigu soziolinguistikan formatzea horretarako hIzNeT hizkuntz plangintza Ikastaroa burutu dudalarik. Bertan ikusiriko oinarri teorikoak, eta bereziki Mikel zalbidek aurkezturiko Joshua Fishmanen
|
hizkuntz
Indarberritze (aurrerantzean hINBe) teoria oinarri hartuta zumarragako euskararen hizkuntza plangintzan eragitea dugu helburu.
|
|
|
1 iKuSPegi BeRRi BaT:
|
HizKunTzen
inDaRBeRRiTzeaRen TeORia (HinBe) y orain arte udaletik burutu izan dugun eBpNari ikuspegi berri bat eskaintzen dio Joshua Fishmanen hizkuntza indarberritzeko teoriak (hINBe) 1 hasteko mintzaldatzeaz edo Language Shift delakoa azaltzen du esanaz, mintzaldatzea da" hiztun talde batek, jardun esparru batean edo askotan, luze zabalean hizkuntza" aldaketa eman duenean ematen dela esaten da....
|
|
|
1 iKuSPegi BeRRi BaT: HizKunTzen inDaRBeRRiTzeaRen TeORia (HinBe) y orain arte udaletik burutu izan dugun eBpNari ikuspegi berri bat eskaintzen dio Joshua Fishmanen
|
hizkuntza
indarberritzeko teoriak (hINBe) 1 hasteko mintzaldatzeaz edo Language Shift delakoa azaltzen du esanaz, mintzaldatzea da" hiztun talde batek, jardun esparru batean edo askotan, luze zabalean hizkuntza" aldaketa eman duenean ematen dela esaten da.
|
|
|
Joshua Fishmanen
|
Hizkuntz
Indarberritze (aurrerantzean HINBE) teoria oinarri hartuta
|