|
2003
|
|
|
Iragana erabil dezakegu ikur.
|
Hizkuntzak
bizirik irauteko baldintzak eska ditzakegu. Baina gure tamainaz eta gure ahalaz oharturik jokatzea mesedegarria izanen litzaiguke.
|
|
2004
|
|
|
–Galduaz doa hiztun euskaldunaren sortzeko ahalmena, dio Koldo Zuazok?, galduaz hizkuntzarekin jolasteko eta gozatzeko gaitasuna, eta hori galtzen denean, hizkuntza bera dago galbidean. Izan ere, sortze etengabean egon behar du
|
hizkuntzak
bizirik iraungo badu, eta ez da nahikoa telebista eta Euskaltzaindia izatea sortzaile; gutariko bakoitzak izan behar du asmatzaile. (...) Garbi dago kontua zein den:
|
|
|
hiztunaren atxikimendua jotzen du Xabier Kintanak giltzarri nagusi ikuspegi mikroaren ordezkari gisa: ?
|
Hizkuntzek
bizirik irauteko lehenbiziko baldintza, oinarrizkoena nik uste, hiztunek beren mintzairari dioten atxikimenduan datza, hots, beren eguneroko harremanetan bera erabili nahi trinko eta setatian. Hori falta denean, gainerako guztiak alferrik daude?. 617 Euskaltzainaren arrazoibide berari darraio Koldo Zuazo ondorengo honetan, hizkuntzen arteko lehia kupigadabean:
|
|
2005
|
|
|
Edozein
|
hizkuntzak
bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
– Erabilera komuna funtsezkoa da
|
hizkuntzek
bizirik irauteko: batetik, idatziaren errotzea eta hiztunen alfabetatzea eta, bestetik, gramatika eta oinarrizko hiztegiaren finkapena.
|
|
|
Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea
|
hizkuntzak
bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta. Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak.
|
|
2010
|
|
|
"... lau mende iragan dira zuen politika asimilatzailea era guztietako maltzurkeriaz eta bortxakeriaz erabiltzen hasi zinetenetik, eta, hala ere, gure
|
hizkuntzak
bizirik dirau. Beraz, porrot egin duten inperialista batzuk zarete".
|
|
|
" Populazio mesolitikoa askoz trinkoagoa zen kasuetan Bretainian edo Portugaleko itsasertzean adibidez, hango maskortegiek komunitate mesolitiko oparo samarra egon zela salatzen baitute, haien ekarpena handiagoa izango zen beharbada, eta bertako populazio mesolitikoek nekazaritza abeltzaintza lantzen hasi ziren kasuetan, populazio dentsitateak ere hazkunde bertsua izango zuen ziurrenik. Halako kasuetan, populazio haien
|
hizkuntzak
bizirik irauteko aukera handiagoak izango zituen. Eredu honen arabera, horixe izan liteke garai historikora arte iraun duten hizkuntza ez indoeuroparren, hala nola, etruriera eta euskararen, eta gaur egun desagertuta egon arren, bolada batean bizirik iraun zuten beste hizkuntza askoren azalpena.
|
|
2011
|
|
|
4) Hizkuntza batek eduki dezakeen babesik onena ez da ofizialtasuna, erabilera baizik. 5) Beraz,
|
hizkuntzak
bizirik irauteko ez du Estatu beharrik, hiztun beharra du.
|
|
|
a) mintzaerari eustea, mintzaldatzeari aurre egitea (language maintenance): aurrez aurreko bi
|
hizkuntzek
bizirik irautea, era batera edo bestera, kontaktu gune berrian; b) mintzaldatzea (language shift): aurrez aurreko bi hizkuntzetariko batek hiztun talde horretako jardun guneak, harreman sareak eta, azkenik, hizkuntza horretan egiten dakiten (eta egin ohi zuten) hiztunak galtzea; c) hizkuntza hedapena (languago spread):
|
|
|
Bertze kontua da, eztabaida semantikoaz haratago eta egungo egoera diglosikoa ez dela argituta, zalbidek mahai gainean paratu duen tesia: euskarak, orain eta hemen, nolabaiteko diglosia behar duela
|
hizkuntzak
bizirik iraunen badu.
|
|
|
Fishmanen (1991) belaunaldi arteko etenaren eskala edo GIDS delakoa (Graded Intergenerational Disruption Scale) komunitate edo harreman sare batean hizkuntzaren belaunaldi arteko transmisioa bermatzeko eta
|
hizkuntzak
bizirik irauteko aukerak islatzen dituen zortzi mailako sailkapen bat da.
|
|
2012
|
|
|
213). Finean,
|
hizkuntzak
bizirik irautea edo mintzaira galtzea hiztunen hautuen emaitza da (Fishman 2000: 93); hau da, norbanakoen hizkuntza hautu eredu koherenteek epe luzera ekar ditzaketen ondorio sozialak (Fasold 1995:
|
|
|
Txosten honetan aztertuko dugu nola hartzen dituzten elebidunek gehiengoaren hizkuntza (A) ala gutxiengoarena (B) erabiltzeko erabaki estrategikoak. Hizkuntza planifikatzaileak eta soziolinguistak bat datoz badela gutxienezko baldintza bat gutxiengoaren
|
hizkuntzak
bizirik irauteko: hizkuntza komunitateak hitz egitea [adibidez, ikusi Crystal (2001), Fishman (2001), Krauss (1992) eta Wurm (2001)].
|
|
|
bateragarria da agente elebidunek B hizkuntza erabiltzeko koordinazioan huts egitearekin. Horrenbestez, ezin dugu ziurtatu
|
hizkuntzak
bizirik iraungo duenik betiko eremuetatik kanpo, hau da, A edo hizkuntza indartsuago bat nagusi den eta agente anonimoen arteko interakzio asko dauden eremuetan.
|
|
|
Oreka egoerak oso egokiak dira hizkuntzen aniztasuna iraunarazteko; izan ere, orekaegoera horietan, hiztun elebidunek B bakarrik erabiltzen dute interakzioan, eta, hain zuzen ere, hori behar da gutxiengoaren
|
hizkuntzak
bizirik irauteko.
|
|
|
(AB, BA) denean. Hala ere, orduan, interakzioa A hizkuntzan jazotzen da, eta, horrenbestez, B hizkuntzaren erabilera(
|
hizkuntzak
bizirik irautea ziurtatzeko bide bakarra) txikiagoa da, jokalariek koordinazioan huts egiten dutelako informazio perfektua izanik egindako aukerengatik. Bestela esanda, erregimena 1.a edo 2.a denean, c frustrazioaren kostua ordaintzera kondenatuta daude agente elebidunak4 Gu, ordea, B erabiltzeko bide ematen duen erregimen orekatu batean interesatuta gaude eta, hortaz, 3 erregimena hartuko dugu kontuan azterketa egiteko.
|
|
|
(S2, S1)= (AB, BB) eta (S1, S2)= (BB, BA) oreka egoerak oso egokiak dira hizkuntzen aniztasuna iraunarazteko; izan ere, oreka egoera horietan, hiztun elebidunek B bakarrik erabiltzen dute interakzioan, eta, hain zuzen ere, hori behar da gutxiengoaren
|
hizkuntzak
bizirik irauteko. Hala ere, bi oreka mota horiek ahulak dira, ez baitira dinamikoki egonkorrak.
|
|
|
Oreka egoerak oso egokiak dira hizkuntzen aniztasuna iraunarazteko; izan ere, orekaegoera horietan, hiztun elebidunek B bakarrik erabiltzen dute interakzioan, eta, hain zuzen ere, hori behar da gutxiengoaren
|
hizkuntzak
bizirik irauteko. Hala ere, bi oreka mota horiek ahulak dira, ez baitira dinamikoki egonkorrak.
|
|
2015
|
|
|
Dena dela,
|
hizkuntzek
bizirik dirauten bitartean, etengabe aldatzen dira, eta beti dira nagusitzen diren ezaugarriak eta baztertuta gelditzen direnak. Hori dela eta, hasiera batean hiztunen esku utzitako aukera, soildu eta bakartu egin daiteke denbora baten buruan.
|
|
|
Dudarik gabe guztiok dauzkaguesperientziak, zer kontatzekoak, aurreiritziak, tokiko ezagutza bat... baina horren atzeanbaita ere zientzia bat dago. Hizkuntzen egoera zein den, eta
|
hizkuntzak
bizirik irautean zerfaktorek eragiten duten eta zein diren, aztertua dago, badauzkagu datu batzuk. Gaur goizekodatuek ere 30 urtetan hizkuntza bilakaera herri desberdinetan zein izan den neurtu dute.Gero partaidetza prozesuak behar direla esango dut, eta agian kontrajarriak direla emandezake baina ez, nik uste dut oso ondo bereizi behar dugula zer den zientzia, eta zer denbakoitzak duen iritzia.
|
|
|
Diputaziotik Migel Jabier Urmenetak segitu zuen Euskara duintzen haurrentzako leihaketen bidez,
|
hizkuntzak
bizirik zirauen Nafarroako eskualdeetan. Pedro Diez Ultzurrunek zuzentzen zuen beti betebehar hura.
|
|
2016
|
|
|
Garaitua sentitzen zen, engainatua, gogaitua. Ondorioztatu zuen politikak baino hizkuntza zaharrak indar eta zentzu handiagoa zuela, euskaldunek bizirik iraungo zutela
|
hizkuntzak
bizirik irauten zuen bitartean, eta euskara lantzen eta babesten emango zituen bere bizitzako gainontzeko urteak.
|
|
2018
|
|
|
Irudi luke bi super potentziaren artean harrapatuta daudela, inguraturik dauzkate suedierak eta errusierak, eta, hala ere, Finlandiar
|
hizkuntzak
bizirik dirau bere bost milioi hiztunekin. Erdi Arotik XIX mendera arte iraun zuen suediar menderakuntzak, eta haien lurren jabetza berreskuratu zutenean, bereganatu zuten Finlandiarrek euren kontzientzia nazionala.
|
|
2021
|
|
|
Artikulu honen hasieran hizkuntzen egoera globala azaltzen da, haien mehatxuei eta suspertzeari dagokienez, ondoren funtsezko gai bati heltzeko: nola lortu mendeko
|
hizkuntzek
bizirik irautea minorizatuak izan diren eta egun hizkuntza askoren helmuga diren eremuetan. Kontuan izanik leku oso eleaniztunetan hitz egiten diren hizkuntzak direla hizkuntza menderatzaileen presioari hobekien eusten diotenak, artikuluak planteatzen du estrategia jakin batzuen bidez (gaitasun pasiboa, ulergarritasuna, etab.) iritsi berri den aniztasuna baliatu daitekeela komunitate eleaniztun bat sortzeko, hizkuntzen dinamika aldatzeaz gainera aurre egingo diona hizkuntza menderatzailearen presioari.
|
|
|
Fishmanek (2000: 93) dioen bezala," Language choices, cumulated over many individuals and many choice instances, become transformed into the processes of language maintenance or language shift", alegia, hizkuntza hautuen emaitza da
|
hizkuntza
bizirik irautea edo ordezkatzea. Eta, jakina, hizkuntza baten ala bestearen hautua egiteak dakar bata erabiltzea eta ez bestea, bat gailentzea eta bestea, berriz, ez erabiltzea.
|
|
|
Aurrez Fishmanek aipatu bezala,
|
hizkuntza
bizirik irautea edo ordezkatzea hizkuntza hautuen emaitza da; baina, hizkuntza gutxituaren egungo hizkuntzamerkatuaren baldintzetan, hiztunak ezinezkoa izango du askatasunez erabakitzea bere hizkuntza hautuak. Hizkuntza bat derrigorrezkoa bada eta bestea ez, elkarreragin horretan beti edo ia beti bat aterako da irabazle, bestea galtzaile.
|
|
2022
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza irakasleak argiki irakatsi zigun zer den, zertan den, hizkuntza hilzorian egotea, bereziki, Europako herrialdeetan, Euskal Herrian ere. Irakatsi zigun, era berean,
|
hizkuntzak
bizirik irauteko, idatzizko eredu estandar bat behar duela, bakarra, euskara literarioa esaten zioten. Azaldu zigun estandarra onartua eta erabilia izateko hizkuntza alorrean autoritate sendoa eta bakarra behar duela, Euskaltzaindia, alegia.
|
|
2023
|
|
|
«Zeelanda Berriko maoriengandik ikasi beharra daukagu, eskolak sortu baitituzte indigenek beren kulturaren eta historiaren berri izan dezaten», esan du museoaren arduradunak. Nolanahi ere, ez da bereziki baikor azaldu, eta zaila iruditzen zaio
|
hizkuntzak
bizirik irautea datozen belaunaldietan.
|