2000
|
|
Lexikoak ere ez omen du eragozpenik ekartzen. Ez behintzat beste
|
hizkuntzatan
baino gehiago. Elexpuruk bederen ez du eragozpen handirik izan eta, exenplu emanez, bi liburu burutu ditu berak zuzentzen duen bildumarako.
|
|
Guztira, zazpi edizio kaleratu zituzten Grimm anaiek eta 210 istorio ezberdin jaso ziren hauetan. Baina Grimm anaiek bildutako ipuinak mundu guztira hedatu eta 160
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzuli dira. Horietako bat da euskara.
|
|
Horregatik, hainbat sektoretan gure literatura osasuntsu dagoela uste dut. Jende asko poesiara hurbiltzen da beste
|
hizkuntzetan
baino beldur gutxiagorekin. Idazleak, hemen, ez dira elite bat, denok ezagutzen ditugu, kalean ibiltzen dira... eta orduan irakurleak esaten du" Harkaitz Canoren poesia liburu hau hartu eta irakurri egingo dut".
|
|
Eta, 14 artikulua, guretzat hain interesgarriak diren mugaz gaindiko harremaneri buruzkoa. Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko
|
hizkuntza
baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
|
Hizkuntzak
baino nahiago izan dut mintzairak hitza izenburu jarri. Azpimarratunahi dut hizkuntzaren sisteman ideia, kontzeptu, balioen sare bat dugula, gurehausnarketei bizitzan ibiltzeko ahalmena ematen diena.
|
|
Baina, Donostiako elizetan euskararen eliz erabilpena ohiko moldeetara zetorrelazirudienean, ezusteko gogor batek jo zuen Egia Atotxako frantziskotarren Senitartea: 1939ko urriaren 1ean, igandez, Komunitate osoa, Aita Probintziala barne, atxilotu etakomentua itxi arazi egin zuen Rivas Gobernariak, eta dena, abertzale hildako batenalde Meza eman zelako. Normaltasun eskea,
|
hizkuntzarena
baino etxearena berarenalortzea izan zen berehalako hilabeteetako buruhaustea, harik eta hori 1940ko otsaileanerdietsi zen arte (Intxausti 2000: 93).
|
2001
|
|
Eta euskara, ispiluan sortzen den mundua, eta jeinuarena, arrunkeriatik ihes egiten duenarena, maila berberean daude. Baina proposamena eskuin ezker idazteak azken gai dena muturreraino eramatea arriskutsua da, poema honetako azken bertsook ahuntz
|
hizkuntza
baino ez baitira, eta teorizazio ortzi mugan jeinuaren hitza, jerga bihurtzen baita.
|
|
mi, mis, tu, tus, nuestro, nuestros; mon, ma, mes, ton, ta, tes, notre, nos; nire, hire, gure. Badirudi alde hauek guztiek, jabetza, kontzeptu ezberdinak adierazten dituztela.Zergatik erabiltzen dira askoz gutxiago euskaraz inguruko
|
hizkuntzetan
baino. Ha venido mi hermano itzuli nahi dugunean, zer esan behar dugu anaia etorrizait, anaia etorri da ala nire anaia etorri da. Eta zergatik erabiltzen dugueuskaraz plurala, gaztelaniaz singularra erabiltzen den tokian?
|
|
Euskara ez da (ba ote dago esan beharrik?) beste edozein
|
hizkuntza
baino zailago nahiz errazago. Zailago da, ordea, inguruko erdaldunentzat beste edozein inguruko erdara baino.
|
|
Ez da nahitaezkoa, batetik, bi mota hauek elkarren etsai izatea. Bestetik, adibidez, inork esa  ten al du Fray Luis de León edo Montaigne edo Francis Baconen
|
hizkuntza
baino ederragoa zenik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin ur  tzailerena. Nik ez dut behintzat orain arte entzun.
|
|
Hortik darion ondorioa hauxe litzateke, dirudienez: ez dela hizkun  tzarik berez eta izatez beste edozein
|
hizkuntza
baino hobe eta egokiago denik. Landuagorik, bai, jakina, zenbait momentutan honelako edo halako premiatarako trebeagorik.
|
|
Ez al da esanguratsua? Hizkuntz politikaz ari dira, bai, baina gehiago" politikaz"
|
hizkuntzaz
baino, esango nuke. eta politikari aldi berean, Aleix Vidal Quadras da ezagunena, zalantzarik gabe. Lan honetan gutxi aipatzen badut ere asko irakurri diot honi.
|
2003
|
|
hizkuntza eta ohitura garbi" primitiboak", zaharrenak eta nobleenak dituen baserritar elkartea. Astarloa edo Errorentzat, esaterako, ezinezkoa da hasierako gizadia basati egoeran bizi izan zela pentsatzea; aitzitik, mundu primitiboak goi mailako zibilizazio egoera iritsi zuen, eta jatorrizko
|
hizkuntzaren bidez
baino âeuskararen bidez berazâ ez dago zibilizazio egoera hori berreraikitzerik edo berreskuratzerik.
|
|
Bestetik nazionalistak dituzte, nazio espainiar baskoa edo frantziar baskoa nahiz espainiar frantziar baskoa eraiki gura dutenak. Nazionalistek (abertzaleek, separatistek, administrazio burujabearen nekazariek...) nahiago gure lurra Â
|
hizkuntza
baino; nekazari eskasak eginda daude: zerekin ureztatu nahi dituzte eusko labeldun porruak?
|
2004
|
|
Egia da Europan ez dagoela euskara baino hizkuntza zaharragorik, besteak gero etorri zirela, euskara jada hemen zegoenean. Baina, horregatik ezin daiteke esan etorri berri ziren indoeuropar
|
hizkuntzak
baino zaharragoa denik, zeren haiek apika bizirik egongo ziren Arabiar Penintsulan edo dena delako lekuan.
|
|
Esnea da batean, behia bestean. Hizkuntza politika dela eta, gehiago du politikatik,
|
hizkuntzatik
baino...
|
|
kizunaz eta autogobemuaz, euskal
|
hizkuntzaz
baino.
|
|
Hau da, egilearen jatorriakgehiago markatzen a! du ekoizpena erabilitako
|
hizkuntzak
baino. Ba al da, ordea, euskalestiloren bat, nolabaiteko estetika berezia egileaz edo hizkuntzaz gain euskal artea, filosofia edo dantza definitzeko funtsezkoa dena?
|
|
Hau garbi agertzen da, itzuletara, herrien beherakoan: lehenago galtzen da askatasuna
|
hizkuntza
baino. Bidezkoa da beraz, alderantziz, herrien gorakoan ere, lehenago hizkuntza irabaztea, askatasuna baino.
|
2005
|
|
Batzutan, istorioak eramaten zaitu arrastaka eta besteetan hizkuntzak. Nik beti pentsatu dut istorioak eraman behar zaituela gehiago,
|
hizkuntzak
baino erakarpen handiagoa izan behar duela. Batzuetan ongi dago hizkuntzak eraman zaitzan uztea, baina arriskutsua da, hizkuntzaren baliabideen makulupean soilik dagoen istorioak entitate nahikorik ez duela pentsa dezakegu.
|
|
da epigrafikoki dokumentatuta dauden dozena erdi
|
hizkuntza
baino gehiago egongo zirela penintsulan garai horretan, baina arrazoi sozio-linguistikoengatik, bakar batzuen aztarnak soilik geratu direla. Erromatarrak heldu aurretik prestigiozko hizkuntza iberiera izango zen, tradizio idatzi garrantzitsua zuelako (hiru idazkera ezberdinetan baitago dokumentatuta).
|
|
Adibide batez saiatuko naiz tradizioa eta inmobilismoa nahastea zein desegokia denazaltzen. Munduko inongo kulturan ez da
|
hizkuntza
baino tradizio handiagokoelementurik(.).
|
|
300 milioi indigena munduan Indigenek 300 milioi pertsona dituzte guztira 70 herrialdetan baino gehiagotan, eta horietan guztietan antzeko arazoak dituzte. Milaka urteko tradizioen oinordekoek 4.000
|
hizkuntza
baino gehiago hitz egiten dituzte, eta zailtasunak dituzte beren kultura ondarea gordetzeko, beren nortasuna aitortuta ikusteko eta okupatzen duten lurraren jabetza tituluak lortzeko. Horri, sarritan, muturreko pobrezia, analfabetismoa, haurren heriotza tasa handia eta marjinazioa gehitzen zaizkio.
|
|
" Hizkuntza" eta" nazioa" hain daude beraien artean" lotuta", ezinbestean behar dutela izan elkarrekin pentsatuak eta kontsideratuak: " Horrela, bada, hizkuntza bakoitzean aurkitzen da jatorrizko singularitate eta eragiteko era bat" 106 Lehen gizatiarra denaren eta linguistikoa denaren arteko aldiberekotasun genetikoaz hitz egiten genuen bezala, orain nazioa
|
hizkuntza
baino lehen edota hizkuntza nazioa baino lehen ez dela existitzen aitortu beharrean gaude. " Nazioen arabera ematen den giza-generoaren banaketa, hizkuntzen arabera ematen den banaketa baino ez da" 107, eta, honen ondorioz, nazio bat" hizkuntza jakin batengatik ezaugarritutako eta osotasun idealarekiko indibidualizatutako gizadiaren forma espirituala" 108 dela esan dezakegu.
|
2006
|
|
Lan onenaren Molier saria Parisen, Laurence Olivier Award saria komedia onenari Londresen... Testua 35
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzulita dago, eta Julia Marini esker orain baita euskarara ere.
|
|
Beste kontu bat kultura izango litzateke. Baina literatura
|
hizkuntzari
baino ez dagokio. Eta euskara ez da espainiera edo frantsesa.
|
2007
|
|
Musikak bai baitu bere semantika. Ahozko
|
hizkuntzarena
baino abstraktuagoa agian, baina semantika zehatza azken batean. Eta pianoak lagundu egiten du arkitektura hori dezifratzen.
|
|
Bigarren zutabean agertzen dira ehuneko zenbat jende ibili diren ekintza hauetan. hirugarren zutabean zenbat ekintza euskaraz ziren erabiltzaileen arabera. zinema da arrakasta handiena duen ekintza, baina filma guti da euskaraz. Anitz entzule ere kontzertuetan, heren bat kantaldi euskarazkoak zirelarik. hizkuntzaren pertzepzioa ohargarria da. ekintzan erabiltzen den
|
hizkuntza
baino gehiago kontuan hartzen da ekintzaren ingurunean entzuten den hizkuntza. euskal dantzaldiak %67 euskaraz egiten dira, dantzak berez ez duelarik hizkuntzarik. Aldiz harrigarri da bertso saioak eta pastoralak ez direla %100 euskaraz entzuten, hain segur ekintzaren inguruko erdararengatik. hemen herritar guzien emaitzak ditugu.
|
|
Nahitaez, frantses kulturak frankofonia sortzen du eta elkartasun bat lotzen frantsesa darabilten herrien artean. Gauza bera gertatzen da euskal kultura eta euskal nortasunaren artean, baina molde militante batean. eta bizimolde kulturala nolazbait
|
hizkuntza
baino indartsuago da euskaltasuna pizteko et biziberritzeko. euskara ez dakiten anitzek beren burua" eusNortasun 2005 inkestan ikertu da herritarrentzat zer den euskal kultura. Galdea zen:
|
|
Horrela, finkatu daiteke zein hizkuntza den gurasoa eta zein ostekoa, zein den aurretikoa eta zein ondorengoa. Aztertzaile hauen iritzian, genealogia da balio funtsezkoena eta, ondorenez, familia berekoak diren
|
hizkuntzak
baino ez dira senide izango.
|
|
desagertuak mintzo dira, dio Madariaga-k oraindik, edo berriro. Hizkuntzak herriaren gogo edo jeinua espresatzen du; hortaz, jeinu edo karaktere nazional hori(, el carácter es un determinado sistema de tendencias?) 32
|
hizkuntza
baino lehenagoko eta sakonagoa da, Madariaga-k ikusten duen moduan behintzat. –(?) Un accidente histórico, emigración, inmigración, conquista, puede haber hecho desaparecer la lengua indígena, substituyéndola por otra extraña al genio del pueblo aborigen.
|
|
bere instintoaren (naturaren, ez izpirituaren) eta bizi inguruko historiaren arabera sortzen dizu. Arraza lehenagokoa da
|
hizkuntza
baino (eta bere zerizanean hartatik menpegabea); ez aldiberekoa Herder edo Humboldt-en herri/ nazioa eta hizkuntza ziren bezala. Renan, arraza linguistikoez?
|
|
Herder eta Humboldt-en hizkuntz filosofiaren arras kontrara (horientzat hizkuntzaren kontuan arraza ez da ezertan sartzen, eta herria, hori bai, sartzen da? ez da
|
hizkuntza
baino lehenagokoa, baina baterakoa, biek bata bestea eratzen dutela, gizon emakumeak eta hizkuntzak bezalaxe), mugimendu honetako teorikoentzat lehentasun osoa arrazak dizu, eta arrazaren ekoizpena da hizkuntza, arrazaren arimako (Volksseele) 719 ezaugarriak erakusten dituela. (Beraz, bat:
|
|
esan zion neskari,, emaiozu, mesedez, begiratu bat, ziur ingelesetik datorren hitzen bat dela! Gaur egungo gazteek suedieraz ari direnean ere ia hitz gehiago esaten dituzte ingelesez gure
|
hizkuntzan
baino...?.
|
|
Harreman horiek jatorri berbera izanak eragin zituen, bai geogra, aren aldetik baita bultzatzaileen aldetik ere, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek bultzatu baitzituzten bai Eusko Ikaskuntza baita Euskaltzaindia ere. Harreman urriak izatea Eusko Ikaskuntzak eta Euskaltzaindiak aztergai desberdinak izateak eragin zuen, Eusko Ikaskuntzak zientziaren arlo guztiak aztertu baitzituen eta Euskaltzaindiak euskal
|
hizkuntza
baino ez. Harrigarria, hala ere, hain erlazio txikia izatea, Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzatik sortu zela kontuan harturik.
|
|
Eta erdaldunek, abertzale izan edo ez izan, eta ez baldin badira, areagonoski, zehaztapen zorrotza egin digute euren gogoeta jardunean: «Nortasunak etakulturak
|
hizkuntzak
baino osagai gehiago dituzte». Hizkuntza nazio identitatearenelementu bakar bat besterik ez da, euskal identitatearen zeinu soil bat.
|
|
Hizkuntza bakoitzak, bere hotsak dituen eran, bere gestuak lituzke, Ortega-ri jaramon egitekotan. Hala, bada, hizkuntza zer den argitzeko,
|
hizkuntza
baino beherago, haren iturburura zulatu behar da, «esate»ra.
|
|
Es evidente que en el hombre tuvo que existir, desde que inició su «humanidad»[
|
hizkuntza
baino lehen?], una necesidad de comunicación incomparablemente superior a la de todos los demás animales, y esa necesidad tan vehemente sólo podía originarse en que ese animal que va a ser el hombre «tenía mucho, anormalmente mucho que decir». Había en él algo que en ningún otro animal se daba, a saber, un «mundo interior» rebosante que reclamaba ser manifestado, dicho1420.
|
|
Wundt entzat pentsamendua «lehenago» da
|
hizkuntza
baino; hizkuntzak pentsamendua «analisatu» eta, zatitua, ordena batean birrantolatua, adierazi egiten du.
|
|
Hizkuntzarekin bakarrik egin daiteke zatiketa hori, hau da zatiak zeinuztatuz (signifikatuz).
|
Hizkuntza
baino lehen pentsamenduan ezer ez dago a eta b bereiz eta elkar litzakeena, predika litekeena eta, beraz, egia edo faltsua izan ahal duena.
|
|
ikasiak eta hizkuntza ikasiak barne, salatzen baitu196 Hala ere, posizio be rriak oinarrian konkistatua dirudien arren, «Über das vergleichende Sprachstudium» (1820) konferentzia akademiko goian aipatuan adibidez, oraindik borrokan, sekula bukatuko ez duen borrokan!? ...an soluzionatu duena, Humboldt hizkuntzaren bitartez ikusten dugu askaeratu nahita199, eta beraz guztiz adiera ezkantiarrean ulertzen (erlatibo eta historikoan!) objektibotasunaren kontzeptua bera, hizkuntzaren menpekoa jada200 Haatik Leitzmann ek 1822an dataturiko «Über den Nationalcharakter der Sprachen» fragmentoan berriro «bitarteko soil» («nur Mittel») bezala hitz egiten da hizkuntzaz,
|
hizkuntza
baino haragoko espazioak irabazteko hiztunak hizkuntzarekin egin behar izaten duen gatazkari erreparatuz, hizkuntzaren desegokitasun bat beraz pentsamenduarekin201 «Über die Buchstabenschrift» (1824) konferentzian berriro baiesten da («da das Denken ohne Sprache einmal unmöglich ist») 202, pentsamendua ezinezkoa dela hizkuntzarik gabe, baina geroxeago hizkuntzaz neurri eta modu ezberdinetan... Eskultura bat egiteko ekitaldia, esaterako, jarduera intelektuala baita ezbai gabe, baina apenas hizkuntzatik zuzenean menpekoa (nahiz eta arte obra den bezainbatean ez den posible, orokorki hizkuntza suposatu gabe) 203 «Über den Dualis»en, halaber (1827), hizkuntzako dualaren erroak barnagoko kategoria edo «pentsamenduaren lege» apriorizkoren batzuetan sumatzen dira204?
|
|
Eskultura bat egiteko ekitaldia, esaterako, jarduera intelektuala baita ezbai gabe, baina apenas hizkuntzatik zuzenean menpekoa (nahiz eta arte obra den bezainbatean ez den posible, orokorki hizkuntza suposatu gabe) 203 «Über den Dualis»en, halaber (1827), hizkuntzako dualaren erroak barnagoko kategoria edo «pentsamenduaren lege» apriorizkoren batzuetan sumatzen dira204?
|
hizkuntza
baino lehenagoko «hizkuntza» batean hortaz. Aldi berean konferentzia horrek sakontzen du giza ezagutzan objektibotasunaren ondopea hizkuntzan datzala205 Berdin eta esplizitu asko, azkenik,
|
|
Beste leku batean: hizkuntzak erro bat atzizki batekin substantibo bezala markatzen duenean, atzizki hori kontzeptuaren erlazioaren marka materiala da substantziaren kategoriarekiko208
|
Hizkuntza
baino lehen, barrenago, jatorrizkoago, pentsamenduaren mundu kantiar handi bat dago, beraz, autonomoa, hizkuntzaren beraren aurrebaldintza.
|
|
«Hasieran pertsona eta herrien izaera, galdeketa etnologiko historiko eta estudio fisiognomiko eta antropologikoetarako joera zuen. Baina ondoren poliki poliki zelako iritzia heldu zen beregan, pertsona eta nazioen izate izpiritualera ezerk ez duela gehiago hurbiltzen
|
hizkuntzak
baino, eta hizkuntza izpirituaren bideratzaile gisa uler zitekeela».
|
|
(«Haurrarengandik eta basatiarengandik nekez lortzen dira hitzak, esaldien ordez») 357 Hitza bera bakarrik ezer ez da; ez du lekurik, ez zentzurik, esaldian ez bada, hots, «erabileran»358 Esan nahi da, hitza, hots artikulatuen sistema batean, kontzeptuen sistema eta konposizio batean, hizketan, bilakatzen da, den hitza. Hitz edo berba ezin da lehenago izan
|
hizkuntza
baino, sistema foniko eta ideala; hizkuntzakoa izanez bakarrik bilaka baitatiteke hitz. Beraz, suposatuz lehen gizon bat lehen hitz bat asmatzen, gure hizkuntz analisietan hitz bakandu edo irlatuetatik abiatu ohi bagara ere, hizkuntzaren naturaren arabera eleketa da «lehenengoa eta erabakitzailea»359 «Hizkuntza hizketa elkarlotuan bakarrik datza, gramatika eta hiztegia ozta dira haren hezurdur... a) hitza, hiztunarentzat objektu tinkatu bat dena; b) esaldia eta hizketa, hizkuntzaren arau propioen arabera hiztunak bere gogara moldatzen dituenak; eta, c) hizkuntza, hizketen osotasuna bezala, oraingo nahiz lehenagoko guztiena eta gerokoena.
|
|
Hortaz, hizkuntza batek munduaren interpretazio edo munduaren ulerkuntza gisa, bietan bat esan luke: edo hizkuntzari mundua
|
hizkuntzaz
baino beste modu batean ere ematen zaiola, edota hizkuntza bere buruaren interpretazio eta ulerkuntza dela. Lehenbizikoak hizkuntzaren mundu ikuskeraren tesia kontraesaten du, bigarrena burubakoa da.
|
|
Ez da ukatzen pentsamendu bat eta logika bat, nolabait «inkontzientea»?
|
hizkuntza
baino lehenagokoa, hain zuzen «estrukturalista batzuen gehiegikerien» aurka, «Aristoteles dakotarra izan balitz, haren logika bestelakoa izango zen» esti
|
|
nazioa funtsean hizkuntza dela esatean, inoiz ez da hizkuntza soilik dela ulertu izan: beti da
|
hizkuntza
baino gehiago). Eliz hierarkiako jendea, leku ezberdinetakoak elkartzen direnean kontzilio batean adibidez, edo estudianteria unibertsitateetan biltzen denean Europa osotik, hizkuntza edo nazioka taldekatzen eta organizatzen dira.
|
|
Gogora dezagun nola, mundu sentigarriaren begiespenari lehen unetik datxekion subjektibotasun parteagatik jada, banako bakoitzak mundu ikuskera propio bat ordezkatzen duen
|
hizkuntza
baino lehendik ere950 Subjektibotasun hori (bakoitzaren sentsibilitate modua, irudimena, interes intelektual espezifikoak, etab.) hizkuntzaren hastapenetan jarraitzen da, indibidualean hala nazionalean, gero komunikazio arruntean eta historian mundu ikuskera egin baten moldea
|
|
Hizkuntza ez da zerbait zer den komunikatzeko bitartekoa bakarrik; zerbait ezer izatea bera hizkuntzan pizten da. Izatea, zerbait mugatu eta konkreturena den zer izatea, hizkuntzaren tenpluan errebelatzen da;
|
hizkuntza
baino lehen «gauzak» edozer dira, ez zer (beraz, ezta «gauzak» ere). Munduko gauzekin zer diren bezainbatean topatu, eta horiek ezagutu, hizkuntzan egiten dugu:
|
|
du gehiago bateratzen eta berdintzen gizadia
|
hizkuntzak
baino, dio Humboldt-ek, eta diferentziatuz bateratzen du, ez diferentziagabetuz476 «Über die Verschiedenheit [I]» Leitzmann ek argitaratu testuan trataera luze bat eskaintzen zaio bere baitan eraberdinaren anizkoiztasunari («Vielfachheit des in sich Gleichartigen») 477, hemen ez diogu esetsiko. Aski izanen da guretzat, batasuna funtsatzen duen arrazoia gogoratzea:
|
|
Adimena hizkuntzarekin sortzen da:
|
hizkuntza
baino lehen ezer ez da109.
|
|
Wikipedia Interneteko sarbide libreko entziklopedia aitzindaria da, munduko handiena. Zortzi milioi artikulu baino gehiago ditu 250
|
hizkuntza
baino gehiagotan, 308.000 gaztelaniaz. Sustatzaileek ziurtatzen dute egunetik egunera handitzen ari dela informazioaren fidagarritasuna eta zibernauten arteko ospea.
|
|
Agian arrazoia izango du, bee bee ari gara ardien moduan. Gurea Idahoko artzainen
|
hizkuntza
baino ez da. Arregik tertulietan darabilen hori bera, zuk irakurtzen duzun hau, nik amesten dudan hori berori, baina ez dugu The Wall Street Journal horretan gurearekiko begirunerik topatu.
|
|
Bilbok voltez hanpatu zutoin moldatzen ninduen. Gorputz barneko hariak tximista eta pindarka ari zitzaizkidan, elkar joaz gurutzatzen zuten ber. Elektrika
|
hizkuntza
baino errazkiago transmititzen nien, esku ahurraz ukitzen nituen jende, gauza eta kabala guztiei. Alor magnetikoak ginen, Bilbo hala zen, amodioa hala zen, arroztasun salbagarria hala zen.
|
2008
|
|
Horien artean 2.261
|
hizkuntzek
baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. batean klik egitea besterik ez dago proposatutako bilaketa horietan aurrera jarraitzeko.
|
|
Yourdictionary.com gunean azaltzen den bezala, munduan 6.800 hizkuntza omen dago. Horien artean 2.261
|
hizkuntzek
baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai.
|
|
Euskarari dagokionez, ez gaude gainerako
|
hizkuntzak
baino askoz atzerago; ikerlari askok dihardute ahotsa ezagutzeko aplikazioetan lanean, eta halaxe erakusten dute alor honetako ikerlariek idatzitako hainbat eta hainbat artikuluk eta argitalpenek. Aurrerapauso handiak eman dira, dagoeneko, hizketa jarraituko teknologien garapenean; aipagarria da, esate baterako, Karmele Lopez de Ipiñak egindako tesia, euskarazko hizketa ezagutzeko sistema baten diseinua azaltzen duena (López de Ipiña, 2003).
|
|
IELaren eraikuntzan kulturak
|
hizkuntzak
baino eragin handiagoa du.
|
|
bi mota horietan kultura osagarriarekin korrelazioak handiagoak dira, hizkuntza osagarriarekin baino. Esan daiteke, beraz, IELaren eraikuntzan kulturak
|
hizkuntzak
baino eragin handiagoa duela.
|
|
Halaber, testuinguru jakin batean dauden bi hizkuntzaren edo bi
|
hizkuntza
baino gehiagoren arteko interes kontrajarrien etengabeko negoL. J. Calvetek" eskari artifiziala" (cf. supra: Calvet 1999:
|
|
Haren diskurtsoa kritikoa da, hizkuntzaberdintasuna onartuz berdintasunari buruzko diskurtso guztiak bezala, baina baita dauden aukeren arteko berdintasunaren inguruan ere, hau da, ekologiaren babesaren ikuspegitik fokakumeak ehizatzea benetan debekatu badaiteke ere, ezin da, noski, L. J. Calvetek dioen bezala," jendeari hizkuntzaz aldatzea debekatu" (Calvet 2000: 55). kuntza horren erabilera publikorako gutxieneko aukerak, hizkuntza horrek gizarte presentzia eta oinarrizko ospea izango duela bermatuz; hortik aurrera, hiztunek edo hiztun izan daitezkeenek ziurtasun handiagoz eta jakinaren gainean bideratu ahal izango dituzte beren aukerak; orduan, hizkuntzak sinbolotzat edota kultura erreferentziatzat hartu lirateke, komunikazio
|
hizkuntzatzat
baino gehiago. Gero horrela ohartarazi zuten Kataluniako hizkuntza politikarekiko eragile kritiko batzuek (Bañeres & Roman� 1994:
|
|
eskualde hizkuntza horiek Hexagonoaren mugetatik at jarraipena eta aldaera estandarrak izatea erabakigarria izan daitekeela haien biziraupenerako eta etorkizunerako. Baina, Frantzian, mugaz haraindiko
|
hizkuntzekin
baino ez da gertatzen hori; hau da, ondoko herrialdeetan Estatuko hizkuntza ofizial direnekin —esaterako, alemana eta nederlandera— eta mugaren bi aldeetan eremu urriko hizkuntza edo hizkuntza minoritario direnekin —esaterako, euskara eta katalana— Azken bi hizkuntza horiek, autonomia estatutuak direlaeta, koofizialak dira gaztelaniarekin batera, mugako alde bateko lurralde ba... Hizkuntza beharra are nabarmenago adieraziko da, baldin eta aldaera estandar eskuragarri eta eraginkorra badago —edo erabiltzeko minimo bat— Hori da eremu urriko hizkuntzaren eta hizkuntza beharraren arteko loturari heltzeko giltzarrietako bat:
|
|
Llu� s V. Aracilek" zirkulu funtzionala" esaten dio zibernetikan oinarrituriko eredu bati ematen dion aplikazioari. Eskemak, hasieran, kontuan hartzen ditu hizkuntza ukipeneko diglosia egoerak edo egoera gatazkatsuak —esaterako, katalanak bizitakoak, batez ere XVIII. mendeaz geroztik—, eta, beraz, bi hizkuntzaren edo bi
|
hizkuntza
baino gehiagoren arteko harremanen dinamikak deskribatzeko helburua du. Komeni da zehaztea L. V. Aracilek" oinarrizko eredu zibernetiko baten zirriborro" 9 gisa aurkeztu zuela zirkulu funtzionala.
|
|
Ortu lanean eta janaria prestatzen laguntzearekin aski dute nonbait. Bedikera,
|
hizkuntza
baino, bassariaren aldaera da, peuleraren eta bassariaren arteko pidgin moduko bat. Eskolatik irtenda baobaba aztertzera hurbildu da Xixo.
|
|
Arlo politikoaren lehentasun hau Arana Goirik hasiera bertatik agertu zuen, bere lehen obra (Bizkaya por su independencia, 1893) gaztelaniaz idaztean, eta bertan arraza edo
|
hizkuntza
baino gehiago proiektu politiko bat errebindikatzean (independentzia). Euskara, bereziki Arana Goirik arauturiko moldekoa, jeltzaleen eskakizunen parte bihurtu zen,. Maisuak?
|
|
MacArthur Bates tresna 20
|
hizkuntzatara
baino gehiagotara egokitu da, eta kasu guztietan baliagarria izan da komunikazio garapenaren arlo guztien ebaluaziorako. Horrenbestez, KGNZk hizkuntza arteko konparaketak egiteko aukera ematen du.
|
|
Unescoren Kontseilu Betearazleko lehendakari Olabiyi Yaï jaunak azpimarratu zuenez, hizkuntzak “urrezko pisua balute bezala tratatu behar dira”, eta eleaniztasuna hezkuntza sistemetan, administrazio sistemetan eta sistema juridikoetan, kultura adierazpenetan, komunikabideetan eta Interneten aitortzera deitu zuen. Izan ere, ehunka
|
hizkuntza
baino ez dira sartu hezkuntza sistemetan eta eremu publikoan, eta ehun baino gutxiago erabiltzen dira mundu digitalean. Gainera, Unescok dio hizkuntzak funtsezkoak direla Milurtekoko Garapen Helburu batzuk (MGH) lortzeko.
|
|
Entziklopedia dohaintzen bidez finantzatzen da, eta edozein gairen wikisobre komunitateen garapena ahalbidetzen du, kulturalibrearen mugimenduan eta lankidetzan oinarrituta. Wikiak 4700 leku baino gehiagori ematen die euskarria 70
|
hizkuntza
baino gehiagotan, eta proiektu horren barruan, WikiaSearch bilatzailea bilaketen sektorera bideratutako publizitate inbertsioen ehuneko bat eskuratzen saiatuko da. Beraz, negozio eredu bat du, Wikipedia ez bezala.
|
|
Hainbat galdera eta erantzunen bidez, hondamendien eragina murrizteko har daitezkeen neurriak ikasten dituzte haurrek, komunitate batek dituen arriskuen arabera. Orain arte, kita 15
|
hizkuntzatara
baino gehiagotara itzuli da: ingelesa, kreol haitiarra, maia kackchiquel, nepalia, portugesa eta gaztelania.
|
|
“Teknologia honen funtsa da Interneterako sarbidea duen edonork alda ditzakeela artikulu gehienak bere web nabigatzailearen bidez” Zalantzarik gabe, proiektu ezagunena Wikipedia da, entziklopedia librea eta poliglota, wiki teknologiaren bidez beren zergadunen lankidetzan oinarritua. Gaur egun, Wikipedia 253
|
hizkuntzatan
baino gehiagotan dago eskuragarri. Beste proiektu txiki batzuk hauek dira:
|
|
Hizkuntza bat hizkuntza komunitate bat da, hiztunen komunitatea. Gizabanakoen
|
hizkuntzak
baino ez dira existitzen eta gure kasuan, gu gara, euskaldunak, euskaldun komunitatea. Hizkuntza da komunitatea sortzen duena, eta gure herriaren izenean argi dago herria eta hizkuntzaren arteko sinbiosi hori:
|
|
Nerabeek, «sexuan pentsatzeari uzten diotenean esan du ironiaz Crystalek, seguruena Interneten pentsatzen dute». Internet gero eta eleaniztunagoa dela eta, egun, 1.500
|
hizkuntza
baino gehiago biltzen dituela jakinarazi du. «Aholku bat ematekotan, utz iezadazue esaten sare sozial horietan, YouTuben, Facebooken, blogetan... egon behar dugula».
|
|
Arto Paasilinna izango da, Mika Waltari zenduarekin batera, mundu zabalean gehien ezagutzen den idazle finlandiarra. Eleberri eta nouvelle ugariren egile, 20
|
hizkuntza
baino gehiagotara izan da itzulia, arrakasta handiz frantsesera eta italierara. Euskaraz oraino ez dugu bere lana irakurtzeko aukerarik.
|
|
Ordea, euskaraz denean... Ez euskara beste
|
hizkuntzak
baino zailagoa delako. Ez dun hori kontua.
|
|
Euskara bakarrik erabiltzen duenik ez dago momentu honetan, ez behintzat hamasei urte baino gehiagokoen artean, beti ere inkestaren arabera. Datu horiek Euskararen Kale Neurketan behatutako datuekin bat datoz neurri handi batean; izan ere, kale neurketetan kalean erabiltzen den
|
hizkuntza
baino ez da jasotzen, eta horregatik IV. Inkestaren datuak baino datu altuagoak jasotzea espero zitekeen eta hala izan zen: 2006ko kale neurketaren arabera Euskal Herriko erabilera indizea 14,2 izan baitzen.
|
2009
|
|
Pentsamolde horrek birmoldaketak izan ditu Euskal Herrian, baina Madariagaren iritziz, oinarrian bere horretan iraun du XIX. mendera arte. Bere ustetan, euskararen protagonismoak,
|
hizkuntzarekin
baino, hizkuntz komunitatearen nortasunarekin du zerikusia. Alegia, foruak defendatzeko erabili izan zela hizkuntza salbuespenak salbuespen; Espainiarekin egindako" paktua" sostengatzeko, esan nahi da.
|
|
Badira, era berean, beste indar zentripeto alternatibo batzuk ere, hala nola 1996an Quatarren sorturiko Al Jazeera telebista (50 milioi ikusletik gora munduan), telenobela latinoamerikarren sektorea (50
|
hizkuntza
baino gehiagotan ikus daitezke mundu zabaleko 100 herrialde baino gehiagotan), Hollywood bera baino lehenago sorturiko Bollywood eko film industria (1897an Mumbain sortua, 2004an 990 milioi dolarreko etekinak izan zituen, euretarik 220 atzerrian, eta esportazioak %50 inguruan hazteari ekin zion sasoi horretan) edota Indiako Zee telebista (1992an sortua, 350 milioi ikusle ditu 120 herrialdetan)....
|
|
Hau garbi agertzen da, itzuletara, herrien beherakoan: lehenago galtzen da askatasuna
|
hizkuntza
baino. Bidezkoa da beraz, alderantziz, herrien gorakoan ere, lehenago hizkuntza irabaztea, askatasuna baino.
|
|
Senidetasun mailari dagokionez, euskaraz egiten dugun izendapena inguruko
|
hizkuntzetakoa
baino konplexuagoa da, sexuen arteko bereizketa egiten dugu eta. Hara Jataben arbasoei eta familia artekoei esateko erabiltzen direnak:
|
|
Unescoren txostenak ohartarazi du azken hiru belaunaldietan 200
|
hizkuntza
baino gehiago desagertu direla. Gainera, munduan dauden 6.000 hizkuntzen artean, 538 egoera oso larrian daude, 502 arrisku handian, 632 arriskuan eta 607 ahul.
|
|
Obra hogeita hamar
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzuli dute eta Alan Parkerrek zinemara eraman zuen. Zintak Emily Watson eta Robert Carlyle zituen protagonista.
|
|
Ismail Kadare idazleak Letren Asturiasko Printzea Saria jaso du, bere lanaren edertasunagatik eta konpromiso zorrotzagatik, antolatzaileek azaldu dutenez. Parisen bizi da bere herrialdeko komunismotik ihesi eta bere lanak 40
|
hizkuntzatan
baino gehiagotan irakur daitezke.
|
|
Ismail Kadare idazleak irabazi du gaur Letren Asturiasko Printzea Saria, bere lanaren edertasunagatik eta konpromiso zorrotzagatik, antolatzaileek azaldu dutenez. Parisen bizi da bere herrialdeko komunismotik ihesi eta bere lanak 40
|
hizkuntzatan
baino gehiagotan irakur daitezke. Cees Noteboom holandarra, Antonio Tabucchi italiarra, Ian McEwan britainiarra eta Milan Kundera mendean hartu ditu albaniarrak.
|
|
euskararen alfabetoa oso ondo egokitzen da mendebaldeko teklatu eta kodeetara, eta ez du Europako beste hizkuntza batzuek ezagutzen ez dituzten karaktere bereizgarririk. Baina inolako familiarik gabeko hizkuntza izateak eta inguruko zein komunikazioaren teknologia berrietako hizkuntza nagusien gramatikatik hain urrun dagoenez, itzulpen automatikoa elkarren antzeko edo gertukoagoak diren
|
hizkuntzen artekoa
baino zailago egiten dute. Horrek, eta hizkuntzaren txikitasunak itzulpen sistemak beste hizkuntza batzuetan bezain garatuak ez izatea ekarri du, urrats garrantzitsuak egin badira ere.
|
|
1 Satelite hizkuntzek Moduari buruzko informazio askoz ere gehiago adierazten dute aditz
|
hizkuntzek
baino. Izan ere, satelite hizkuntzek aditzean bertan dute Moduari buruzko informazioa; aditz hizkuntzek, ordea, aparteko elementu bat gehitu behar izaten diote askotan aditzari Modua adierazteko, eta maiz ez denez beharrezkotzat jotzen Modua zehaztea, informazio hori ez da adierazten.
|
|
Lehenengo ondorioari dagokionez, euskarak gaztelaniaren antzera jokatzen du, alegia, Moduari buruzko xehetasun gutxiago ematen ditu ingelesa bezalako satelite
|
hizkuntzek
baino. Bigarren ondorioari dagokionez, ordea, euskara salbuespena da:
|
|
Orain arte ikusitako ikerketetan oinarrituz, hainbat hipotesi atera daitezke. Batetik, euskara aditz hizkuntza dela onartzen badugu, litekeena da euskarazko itzulpenean ingelesezko bertsioan baino mugimenduzko aditz gutxiago topatzea, aditz hizkuntzetan mugimenduari buruzko deskribapenak satelite
|
hizkuntzetan
baino estatikoagoak izaten baitira. Bestalde, ingelesezko bertsioko mugimenduzko aditzen artean gehienak Moduzko aditzak izango dira, satelite hizkuntzetan aditzak biltzen baitu gehienetan Moduari buruzko informazioa; eta euskarazko bertsioan, berriz, Bidea adierazten duten aditzak izango dira nagusi, aditz hizkuntzetan Bidea izaten baita aditz nagusian biltzen den informazioa.
|
|
Zirkuitu horietan ez ezik, Davis Kopan ere lehiatzen dira gizonak, eta emakumeak, berriz, Fed Kopan. TeniSpain ek Espainiako teniseko kategoria guztien sailkapenak argitaratu ditu, eta iritziak trukatzeko foro bat du Interneteko ia esparru guztietan gertatzen den bezala, ingelesezko edukiak askoz gehiago ekoizten dira beste
|
hizkuntzetakoak
baino, gaztelania barne. Agian horregatik, baliabide onenak ingelesez daude.
|
|
Googleko arduradunak Bruselara joan ziren astelehenean, beren asmoak Europako Batzordeari (EB) azaltzeko eta proiektua sustatzeko. “400
|
hizkuntzatan
baino gehiagotan agortutako liburuak eskaneatu ditugu; horietako asko iraungita daude, adibidez, latina”, azaldu zuen prentsaurrekoan Dan Clancyk, Google Books en arduradunak, harro “egile eskubideen 30.000 jabe inguruk beren adostasuna eman dutelako”. Interneten, “arrazoizko prezioan” salduko dituela dio Googlek, eta erabiltzaileak obraren %20raino irakurtzeko aukera izango du, erosi ala ez erabaki aurretik.
|
|
Argitaratu eta gutxira, ahoz aho ospea zabaltzen hasi zen, eta ordutik milaka ale saldu ditu. 25
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzuli dute, eta zinemara eramateko proiektu bat ere abiarazi dute.
|
|
Victor Hugo idazle handiaren Les Miserables (1862) eleberritik datorren ikuskizuna 1985ean estreinatu zen Londresen, eta oraindik ere bertako karteldegian mantentzen da. 15
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzulia, hamaika egokitzapen izan ditu. XIX. mende hasierako miseria eta tristura giroan kokatzen da korapiloa, Frantziar Iraultza osteko Napoleonen garai istilutsuetan.
|
|
Arrakastatsua, antropologo kataluniar baten lehen eleberri hau. Milaka ale saldu omen du, eta 25
|
hizkuntza
baino gehiagotara itzuli da, argitaletxeak dioenez.
|
|
Beste alde batetik, badakit pertsona batek baino gehiagok esanen didala izan behar dugula irekiak, beste errepertorio batzuk ere kantatu behar ditugula eta, beraz, mundu zabaleko abestiak baliatu behar ditugula, baina horrek ere nahiko sor eta lor utzi nau, zeren eta mundu zabalean 6.000
|
hizkuntza
baino gehiago omen daude oraindik, eta, aldiz, Oh Happy Day programan ingelesa eta gaztelania kenduta, oso hizkuntza gutxi entzun dira, lehen esan bezala, banaka batzuk euskaraz eta beste baten bat Afrikako hizkuntzaren batean. Baina horretan ere uste dut gertatu zela xelebrekeriaren bat, hau da, kanta Afrikako izan eta, hala ere, leloa ez gainerako guztia ingelesez abestu zutelakoan nago, behin gutxienez.
|
|
Liburuak arrakasta handia izan du Frantzian, idazlearen bizitokian, 400.000 aletik gora saldu baitira, eta, gainera, Femina Saria eman zioten 2006an. Horrez gainera, 20
|
hizkuntzatara
baino gehiagotara itzuli dute. Liburua euskaraz Alberdania argitaletxeak kaleratu du.
|
|
Elebakartasuna pobrezia bide baina elebitasuna aberastasun iturri izateak besteak beste esan nahi du elebitasunak elebidunari leihoak zabaltzen dizkiola hedabideak kontsumitzerakoan ere. Leihoak zabaldu esaten dugu, hain zuzen ere, hizkuntza bat baino gehiago dakienez gero,
|
hizkuntzaren arabera
baino gehiago produktuaren beraren ezaugarriengatik egingo baitu bere aukera irakurle elebidunak.
|
|
Eleaniztasunaren adarrak luzeagoak dira, ordea, gure artean ere. Unesco Etxearen eta Ikuspegi Behatokiaren ikerketei esker jakin dugu (Askoren artean, Hizkuntzak eta Immigrazioa, 2008), bi milioi pasatxo biztanle baino ez dituen Euskal Autonomia Erkidegoan, ehun eta hamar hizkuntzatako hiztunak bizi direla, edo agian badirela ehun eta hamar
|
hizkuntza
baino gehiago ere, zenbait etorkinek ez baitute aitortzen gutxietsitako hizkuntzaren baten jabe direnik. Hain estimu gutxitan dute euren lehen hizkuntza, nahiago dute erdaldun elebakartzat aurkeztea euren burua.
|
|
1500
|
hizkuntza
baino gehiago daude Interneten, tartean euskara, baina nerabeei gustatzen zaizkien Interneteko tokietan ikusten dugu ez dagoela euskara. Gomendioa, beraz, hori aldatzea litzateke:
|
|
Hobe euskaraz jakitea ez jakitea baino, jakiteak ez baitakarkio inori ezertarako kalterik. Horrexegatik besterik ez bada ere, tamala da ikustea zenbaitek euskararik ez jakitea bihurtu nahiko lukeela merezimendu, eta nahiko lukeela euskaraz jakitea, ez edozein hizkuntza, hemengo
|
hizkuntza
baino, hutsaren hurrengo merezimendutzat jotzea.
|
|
Europar Batasuneko herrialdeen eleaniztasuna ez baita gaur egungo 23 hizkuntza ofizialetara mugatzen: badira gutxi gorabehera beste 60 hizkuntza, badira milioika europar estaturik gabeko herrietako hizkuntzak erabiltzen dituztenak, eta badira estatu hizkuntza izate hutsak ematen duen merezimenduagatik ofizialak diren zenbait
|
hizkuntzek
baino hiztun gehiago dituzten hizkuntza ez ofizialak (katalanarena da kasu nabarmena, baita neurri txikiagoan bada ere euskararena eta galegoarena ere). Eleaniztasuna errespetatu eta bermatzearen ikuspegitik ez diogu inolako zentzurik ikusten Europako zenbait lurraldetan ofizialak diren hizkuntzak Europako erakundeetan ofizialak ez izateari.
|