|
2003
|
|
|
Katalanek gauza bera egin zuten 1973an, norberaren
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea azpi marratuz. Pradako agiriak bazituen Uztaritzekoan azaltzen ez ziren zenbait puntu interesgarri, hala nola, zientziaren esparruak bereizi beharra.
|
|
2008
|
|
|
Hizkuntza eskakizunak banaka ezarriko dira, hain zuzen, langile bakoitzak organigraman non kokatzen den eta administratuarekin zein harreman dituen kontuan hartuz. Horrela, baloratuko da langile horrek zein eragin duen administratuak aukeratutako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubide gauzatzerakoan.
|
|
|
Udalerriaren egoera soziolinguistikoarengatik gaitza balitz unitate oso bat elebidun izendatzea, hizkuntza eskakizunak banaka ezarriko dira, hain zuzen, langile bakoitzak organigraman non kokatzen den eta administratuarekin zein harreman dituen kontuan hartuz. Horrela, baloratuko da langile horrek zein eragin duen administratuak aukeratutako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubide gauzatzerakoan.
|
|
|
1867 urteaz geroztik, auzitegietan ingelesa edo frantsesa erabiltzeko eskubidea bermatzen die Kanadako Konstituzioak herritarrei. Era berean, aldeei zuzentzeko orduan eta ebazpenak egiteko orduan eurek erabakitako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea bermatzen die epaileei Konstituzioak. Dena den, 1989 urtean Parlamentuak erabaki zuen hori ez zela nahikoa, eta lege bat atera zuen.
|
|
2009
|
|
|
Ordura arte euskarak ez zuen ia lekurik epaitegietan, ez ahozko harremanetan, ez agiri judizialetan, ez aplikazio informatikoetan. Euskararen erabilera normalizatzeko 1982an onartu zen Legeak justizia administrazioarekiko harremanetan herritarrak aukeratutako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea jasotzen zuen, euskaraz aurkeztutako idazki eta agirien baliozkotasuna bermatzen zuen eta Jaurlaritzari euskara sustatzeko politika bat eskatzen zion, baina hizkuntza politika eraginkor bat egiteko baldintzarik ez zegoenez, eskubide horiek aitorpen formalak besterik ez ziren.
|
|
|
Bada, oreka eta irtenbidea aurkitu zaion funtsezko arazoa hauxe da: Erkidego elebidun batean, non hizkuntza ofizialetako bat biztanleen zati batek soilik ezagutzen duen, nola uztartzen diren
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea eta hizkuntza dela-eta diskriminatua ez izateko printzipioa, azken honek dituen aukera guztiak kontuan izanik. Honetara, Hizkuntza Erregionalen edo Gutxituen Europako Kartak —Estrasburgon egin zenak 1992ko azaroaren 5ean eta Espainiak berretsi eta argitara eman zuenak 2001eko irailaren 15eko Estatuko Aldizkari Ofizialean— aipatu arazoa zerbait argi dezake, bere 7.2 art.ak zera xedatzen baitu:
|
|
|
Oreka eta irtenbidea aurkitu zaion funtsezko arazoa hauxe da: Erkidego elebidun batean, non hizkuntza ofizialetako bat biztanleen zati batek soilik ezagutzen duen, nola uztartzen diren
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea eta hizkuntza dela-eta diskriminatua ez izateko printzipioa, azken honek dituen aukera guztiak kontuan izanik.
|
|
|
Euskarari buruzko Foru Legeak eremu euskalduna deiturikoan, hiritar guztiei aitortzen die, botere publikoekiko harremanetan eurak hautatako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea (euskara zein gaztelania, alegia), baita modu berean harrera izatekoa ere. bakarra besarkatzen duena, NFBHLOk" eremuak" direla xedatzen duen arren—; bigarrena ostera, eremu" mistoa" da, alegia, Nafarroako euskal hiztun gehien biltzen duena; eta, hirugarrena eta azkena," ez euskalduna" deituriko eremua, non" euskal hiztunak" ere ba...
|
|
|
Zehazki, euskarari buruzko Foru Legeak eremu euskalduna deiturikoan, hiritar guztiei aitortzen die, botere publikoekiko harremanetan eurak hautatako
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea (euskara zein gaztelania, alegia), baita modu berean harrera izatekoa ere. Honetara, Administrazio publikoek eta izaera publikoa daukaten enpresek mailaz mailako trebakuntza sustatuko dute, eremu euskaldunean lan egiten duten langileek euskara erabil dezaten.
|
|
|
Alde pasiboa diogu, kontsumitzailearen solaskide den enpresa ez dagoelako behartuta kontsumitzaileari honek nahi duen hizkuntzan erantzutera, nahiz eta behartuta egon kontsumitzailea egoki artatzera edozein delarik ere honek erabiltzen duen hizkuntza ofiziala. Beraz, kontsumoko harreman pribatuen esparruan kontsumitzaileari bermatzen zaiona da nahi duen
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea eta hizkuntzaz aldatu beharrik gabe artatua izatekoa, baina ez da bermatzen kontsumitzaileak aukeratutako hizkuntzan erantzungo zaionik. Edo beste modu batean esan nahi bada, establezimenduari ere bermatzen zaio nahi duen hizkuntza ofizialean erantzuteko eskubidea.
|
|
|
Eleaniztasuna errespetatu eta bermatzearen ikuspegitik ez diogu inolako zentzurik ikusten Europako zenbait lurraldetan ofizialak diren hizkuntzak Europako erakundeetan ofizialak ez izateari. Are gehiago kontuan hartzen badugu hizkuntza horien hiztunen gogoa dela beren hizkuntzak europar erakundeetako funtzioetan ere erabiliak izatea, edota kontuan hartzen badugu hizkuntza horiek europar erakundeetako jardunean normaltasunez erabiltzeko neurrian kodifikaturiko hizkuntzak direla eta hizkuntza horien hiztunek jarduera politikoetan beren
|
hizkuntzak
erabiltzeko eskubidea aitortua dutela legerian, edota, jada esan dugunez, europar erakundeetan ofizialtzat onarturiko hainbat hizkuntzek adina hiztun edo gehiago dituztela. Beraz, estatu hizkuntza ez izan arren, Europar Batasuneko zenbait lurralde eremutan ofizialak diren hizkuntzek ofizialtasuna onartua lukete Europako erakundeetan, ez bakarrik esandakoagatik logikoa dirudielako, baizik eta, gainera, hizkuntzen onarpen hori bera oso lagungarri izango delako Europako biztanleak europar herritar sentitzera irits daitezen.
|
|
2010
|
|
|
1966an gutxiengo nazionalen babeserako zirrikitua ireki zien. eskubide zibil eta politikoen nazioarteko itunaren 27 artikuluaren arabera, hizkuntza gutxiengoan dauden estatuetan hizkuntza komunitate horiei ez zaie ukatuko
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea. egia da, bai, artikuluak ezezko formula erabiltzen duela, eta ondorioz, ez du garbi uzten zein diren estatuak hartzen dituzten konpromisoak. hori garbitze aldera, 1994an giza eskubideen batzordeak artikulu horren interpretazioa berbideratu zuen, eta ohar batean azaldu zuen artikulua modu negatiboan idatzita egon arren, gutxiengoaren identitatea edo haren kideen eskubideak b... eskubide ekonomiko, Sozial eta kulturalen ituna, haurren eskubideen deklarazioa, irakaskuntzaren eremuan bereizkeriaren kontrako hitzarmena... luze bezain interesgarri joko luke horien guztien azterketa egitea, baina beti ere arestian esandako ondorioa errepikatuko genuke, esan gabe doa, artikuluan zehar gutxiengoez ari garela, baina horrek ez duela esan nahi terminologia hori onartzen dugunik. itun guztietan gutxiengoez hitz egiten da. horrela hizkuntza gutxiengoen kategorian sartzen dira berezko hizkuntza gutxiagotuak. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. eTa azKen hogei urTeoTan, europaK zer?
|
|
|
“Legea kalearen errealitatean islatu behar da”, dio CNSEk. Irailaren 27an, Pertsona Gorren Nazioarteko Eguna zela eta, Konfederazio hori osatzen duten federazioek eta elkarteek manifestu bat egin zuten, eta bertan gogorarazi zuten Pertsona Ezinduen Eskubideei buruzko NBEren Nazioarteko Konbentzioak zeinu
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea bermatzen duela eta “bizitza publikoan zeinu hizkuntzako interpreteak edukitzeko beharra eskatzen du”, pertsonen irisgarritasuna ziurtatzeko. Gainera, Espainiako Zeinu Hizkuntzaren Hizkuntza Normalkuntzarako Zentroa sortzea eskatu zuten, “aberastasunaren eta hizkuntza eta kultura aniztasunaren alde lan egiteko aukera emango duelako”, eta arau bidezko garapena aldarrikatu zuten, gutxieneko baldintzak ezarriko dituena zeinu espainierazko eta katalanezko hizkuntzak ikastetxeetan ikasi, ezagutu eta erabiltzeko, “eta elebi kulturalaren aukera bultzatuko duena, ikasle gorren eta haien familien aukera erreal gisa”.
|
|
2011
|
|
|
Aitortzen dugu gutxiengo etniko, erlijioso edo hizkuntzaren aldeko kide den haur bati edo indigena den haur bati, ezin zaiola ukatu bere kultura propioa gozatzeko duen eskubidea, ez eta bere erlijio propioa praktikatzekoa ere, edota bere
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea, bakarka zein bere taldeko beste kide batzuekin batera;
|
|
|
Halako kasuan dauden haurrek lortu lortu dute eskolarako sarbidea, baina haien hezkuntza eskubideak ez dira inolaz ere behar bezala bete. Eta nekez lortuko dute hizkuntza gutxitudun komunitateek euren
|
hizkuntzak
erabiltzeko eskubiderik, baldin eta hezkuntzaren esparruan hizkuntza horiek errespetuz tratatzen eta haien garapena ahalbidetzen ez bada (Skutnabb Kangas, 2008b).
|
|
|
EKINentzat Euskal Herria beste edozein herriren modukoa da. Horregatik gure
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea, gure kultura eta legeak egiteko eskubide guztiak dauzkagu. Herriak antolatzen duen ekonomia eta hemendik sortzen diren estrukturaketak, gure modura, herriak nahi duen gisa egiteko eskubidea dugu.
|
|
2012
|
|
|
II. Hala jendaurrean nola maila pribatuan
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea;
|
|
2013
|
|
|
Hizkuntza fenomeno elkarreragilea eta soziala bada, azukre koskor bat bezala desegiten da erregulazioa huts sozialean isolatutako banakoen eskubideen noziotik abiatuta ulertzeko ideia. Hizkuntza interakzioa bada, X
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubideak ezinbestean berekin dakar eskubide hori baliatu ahal izateko baldintza objektibo batzuk sortzea. Ez dago eskubide kolektiboetara jo beharrik:
|
|
2015
|
|
|
alde positiboa konpaktazioa da; eta negatiboa, gizabanako multzo txikien hizkuntza eskubidea gutxiturik geratzen dela hizkuntza ofizialak biltzen duen lehentasunaren aurrean. Argi utzi behar da, noski, pertsona bakar edo apur batzuek ez dutela talderik osatzen pertsona irtenbidean; eta lurralde irtenbidean, maila pribatuan edozein pertsonak daukala nahi duen
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea.
|
|
2018
|
|
|
Proben helburua izangaien konpetentzia neurtzea da, eta komunikaziokonpetentziaren kasuan, maiz, erreferentetzat EEMB hartzen da. Baina edozein neurketa tresna baliagarria izango bada, eskakizun tekniko ugari bete behar ditu, eta psikometria da neurketatresna horien kalitateaz arduratzen den jakintza arloa (ikus Elosua, 2005, 2010). artikuluak (UNESCO, 1996) herritar orori bere
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea aitortzen dio, bai eremu publikoan bai pribatuan, eta printzipio orokor hori jasoa dago lurralde bakoitzaren legerian, hain zuzen ere, hizkuntzei lege estatusa emateko.
|
|
2021
|
|
|
Adigea, Baxkortostan, Dagestan, Inguxetia, Ipar Osetia – Alania, Kabardino Balkaria, Kalmukia, Karatxai Txerkesia, Karelia, Komi, Mari El, Mordovia, Tatarstan, Txetxenia, Txuvaxia, Udmurtia eta 2014tik Errusiako kontrolpera pasatu zen Krimeako errepublika. Aipatutako errepublika guztiek (Karelia kenduta) gutxienez bi estatuko hizkuntza dituzte, errusiera eta bertan bizi diren natsionalnost handienena (k); hala ere, indarrean dauden legeek ez dituzte hizkuntza horien funtzionamenduari buruzko arauak ezartzen, baizik eta herritarren
|
hizkuntzak
erabiltzeko eskubidea onartzen (Zamjatin, 2012). Dena den, hizkuntza hauek ikastetxeetan presente daude, bai irakaskuntza tresna gisa, bai ikasgai gisa; eskualde batzuetan derrigorrezko klaseak izan ziren 2018tik ume bakoitzak errusiera ez den beste hizkuntzak ikastea bere gurasoek erabakitzen dute; horrek eta, orokorrean, gaur egungo egoerak eta gobernuaren politika linguistiko eta etnikoek kezkak sortzen ditu Errusiako hizkuntzen etorkizunaren inguruan (Arutyunova eta Zamyatin, 2021).
|
|
|
Bielorrusian, Ukrainan eta Moldavian, beste herrialde post sobietarretan bezala, legeek" gutxiengo etnikoen" hiritarren kategoria zehazten dute, eta ama
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea aitortzen diete; hala ere, praktikan, hizkuntza gutxituen hiztunek askotan ez dute nahiko aukerarik beren eskubide hori gauzatzeko.
|
|
|
Etorkizunean nondik nora jo behar den ere erakutsi du: “Administrazioak eredu eta jarraibide izan behar du normalizazio prozesuan eta beste sektoreei lagundu behar die, sozio-ekonomikoei batez ere; Hizkuntza Politika bakarra behar dugu Sektore Publiko osoan, eta planak sinplifikatu egin behar ditugu; Hizkuntza Ofizialak Erabiltzeko Irizpideak izan behar dira gure plan guztien oinarria; Administrazioko langileak jakin behar du
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea ez dela berea, herritarrarena baizik; edonork ulertzeko moduko euskara erabili behar dugu; testuak jatorritik euskaraz sortu behar dira, eta ez itzuli; itzultzaile neuronalak gehiago baliatu behar ditugu, eta abar... ”
|
|
2022
|
|
|
Horren adibiderik hoberena Diskriminazioaren Prebentziorako eta Gutxiengoen Babeserako Azpibatzordearen lana da, zeinak Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna idatzi baitzuen, NBEk 1966an onartu zuena.137 Honela dio itun horren 27 artikuluak: " Gutxiengo etniko, erlijioso edo linguistikoak dituzten estatuetan, gutxiengo horietako pertsonei zaie ukatu taldeko gainerako kideekin batera beren bizitza kulturalaz gozatzeko, beren erlijioa profesatu eta praktikatzeko edo beren
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea".
|
|
2023
|
|
|
Gutxiengo linguistikoek beren
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea aldarrikatzen da. (Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna, 1966:
|
|
|
Familiarekiko eta arbasoekiko zubia ere bada, baita Tŝilhqot’in herriaren sorkundearekiko lotura ere; hortaz, ohorea da hizkuntzaren jabe izatea. Komunitateko kideek
|
hizkuntza
erabiltzeko eskubidea dutela badakite; libre egiten dituela sentitzen dute, eta herri gisa ahaldundu egiten dituela. Hizkuntzak belaunaldiz belaunaldi transmititutako ezagutza biltzen du, eta lurrarekin eta kulturarekin lotzen ditu; euren nortasunaren parte funtsezkoa da.
|