|
2000
|
|
|
Hasteko, Aita Frantzisko Vitoriakoa izango da, noski, ezagutzen direnen artean lehena, sakonena eta
|
mundu
zabalera begira zabalduena edo ezagunena. Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia zen, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa.
|
|
|
Aita Vitoriaren Salamancako irakaskuntza haiek, Hugo Grocio holandarrak sistematizaturik jarri zituenetik,
|
mundu
guztian ospe handia hartu zuten giza eskubideen alde. Geroztik, zehaztasunez, argi eta garbi eratu dira gizakion eskubiderako.
|
|
|
Horregatik ez da harritzekoa Geneban Nazioen Elkarteko jauregiaren gela nagusia Vitoriari eskainia egotea, J. M. Sert katalanak margotua, Vitoriaren irudia
|
mundu
guztiko juristentzat Zuzenbidearen eredu eta gidari bezala aurkeztuz.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: ?
|
Mundu
hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak edo zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du. Halaber enorantziak ere aisiaren eta alferkeriaren bidez kontra egiten dio jakintasunari, trabatzen du, eta irabazten diotza hanitz izpiritu gai eder, eta batzuetan,
|
munduan
diren adimendurik haltoenak, eta gairik hoberenak; batzuek estudiatu gabez, eta bertzeak estudiatu ondoan halaber aisiari eta alferkeriari bere buruak emanez, eta ikasi zutena ahanztera utziz?.
|
|
|
Hau da hau, XX. mende bukaeran, bidea bideratu ezinik! Onak gaude gu Europa Batua bultzaraziz
|
mundu
hobe bat lortu ahal izateko. Alajaina!
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere
|
munduaren
zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Politikaren
|
munduan
erraz aldatzen dira iritziak: atzo on zena, gaur ez; eskaini bai, baina eman ez, eta abar.
|
|
|
Nire erantzuna ordea:
|
Munduko
gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko.
|
|
|
Gaineratzen nion esanaz, herriak bere izate naturalean errespetatzen ez badira, oso normala zela horien aldetik burujabetzaren eskaria. Zeren
|
mundua
orotarikoa denez gero, bakoitzak beretik osatzea dela legezkoena, elkarkidetzan biziko bagara.
|
|
|
Ikasketak gazteleraz egin zituen euskalduna izanik, helvetiar konstituzioa ezagutzeak iratzartu ninduen eta hortik bihurtu nintzen euskaltzale.
|
Mundu
hau bakoitzak beretik osatu behar duela iruditzen zaidalako.
|
|
|
Kontuan izanik
|
munduko
askatasuna, justizia eta bakea giza familiako kide guztien berezko duintasunean eta esku bide berdin eta ukaezinetan oinarritzen direla;
|
|
|
Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla; eta gizon emakumeek, beldur eta gabezia orotik aske, hitz egiteko askatasuna eta sinesmen askatasuna izango dituzten
|
munduaren
etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi;
|
|
|
Ipar Euskal Herrian orain, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia gintezke. Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek
|
mundu
zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra. Eta horretarako, adibidez, Europaren Batasunean bertan ereduak aurkitu ezinik ez dugu, besteak beste Aosta eta Tirol; beharbada Suitza dugu adibide hobea eta lehenagokoa, Helvetiar federakuntzak bertako lau hizkuntzak ofizialak izan zitezen, joan zen mendearen lehen partetik, Konstituzioan jarri zituen arau egokiak direla eta.
|
|
|
Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun euskal idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko. Neurri batean horregatik aritu izan naiz, nire hizkuntzatik eta nire herritik
|
mundu
zabalera begira beste inori ukorik egin gabe. Eta Andima Ibiñagabeitiaz ikus Pako Sudupek eta biok 1999 urtean Jakin aldizkariaren 112 zenbakiaren 83 orrialdeetan idatzi genuena.
|
|
|
Horretarako gure hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira
|
mundu
moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
|
Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez: ?
|
Mundu
moderno batean bitarteko modernoak beharrezko dira (eskola, goi mailako heziketak, irratia, telebista eta abar) horiek gorde dezatekelako hizkuntzaren iraupena?.
|
|
|
Eta inoiz ez ahaztu, elebakardunek beren baitan eramaten duten itsutasuna, besteena gorrotatzerainokoa dela. Horiek horregatik jartzen dute gaztelera
|
munduko
hoberena balitz bezala. Baina, mundua handia izaki eta, hizkuntza asko dira bertan.
|
|
|
Horiek horregatik jartzen dute gaztelera munduko hoberena balitz bezala. Baina,
|
mundua
handia izaki eta, hizkuntza asko dira bertan. Hori bai, denak errespetagarriak, bakebiderik nahi baldin badugu.
|
|
|
errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin? Espainiarentzat
|
munduko
inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
|
dakar. Beraz, hara hor
|
munduko
Inperiorik handiena zen garai hartan, nola agertzen zaigun Arabako eta ez Burgosko. Gaur egun oraindik Felipe II.az eta Espainiaren handitasunez amets egiten duten horiek, erregeren kronikariari ere jaramon egitea beharrezkoa iruditzen zait.
|
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: ?
|
Mundu
hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
|
Bera bezala, beharra zuen norbait izango zen neska hura, bestela ezin da ulertu hain dudarik gabe baiezkoa ematea. Ez zen
|
munduko
politena, baina Txema ere ez. Alde horretatik lorpen garrantzitsutzat jo zuen konkista hura, batik bat mendekua ospatu beharra zegoelako, eta horretarako kosta ahala kosta sartu behar zuelako txilibitua Irlandako edozein potxingotan.
|
|
|
Eta etxeko oilarra, berriz, harroa, oilar guztiek behar luketen legez. Hala ere, horma guztiak baino altuago eta oilar guztiak baino harroago,
|
mundu
honetan jaun eta jabe eguzkia da.
|
|
|
hainbesterainokoa ezen, kantua jotzen zuenean, inguruko soinu guztiak bere deiadarraren azpian geratzen baitziren. Trena, autoak, iratzargailuak, zurrungak eta
|
munduan
sor zitekeen zarata oro. Herriko beste oilarrek, adibidez, txanda hartu behar izaten zuten gure oilarraren ostean kantatzeko.
|
|
|
" Eta orain zer?", pentsatu zuen," zelan aterako da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu? Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik,
|
mundu
guztia irentsiko duena gupidarik gabe! Dena amaituko da kanturik egiten ez badut!", larritu zen gauaren amaierarako ordu laurden baino falta ez zenean.
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena,
|
munduaren
akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Gaua oraindik iluna zen, akaso urrunean gorritasun txikiren bat, ezer gutxi.
|
Munduan
inork ez zuen jakingo akabera hogei segundo beranduago izango zela, denak lotan baitzeuden. Eta esna baleude ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun guztiak.
|
|
|
Han azpian, jauzi egin nahi zuen tokian bertan, hilobi baten apaingarri edo, gurutze zorrotz bat zegoen, ezin hobea bertara salto eginda bihotzaren erditik sartzeko. Bera zen
|
munduaren
akaberaren erruduna: berak sufritu nahi zuen, inork baino lehenago, heriotzaren ziztada.
|
|
|
dator saguzarra jan beharraren monotoniaz hektometro erdiko
|
mundu
zabal horretan euliak edo tximeleta grixak irensten ditu 90 gradutan bere txilioak jaurtiz.
|
|
|
Ennistymonera gindoazela auto zuri batek argiekin keinu egin zigun. Begira geratu nintzaion,
|
munduan
gehien gustatzen zaizkidan autoak aspaldiko Chrysler horiek baitira. Eta hau ere Chryslerra zen.
|
|
|
Deskonektatzeko leku aproposa, benetan: itsasoa, haizea, euria askotan... txoko bikaina
|
mundutik
ihes egin nahi duenarentzat. Gela bi eta sukaldea ditu, eta komun txiki bat ur berorik gabekoa.
|
|
|
Argazkiko itsasoa, berunezko zerua, larreak eta harrizko txabolatxoak. Eta gogoratuko zara, Bitakoratxo, esan nizula gizon bat ere bazegoela txaboletako baten aurrean jesarrita,
|
munduaren
zentroa zela eta ez dakit zenbat txorakeria gehiago. Beno, sentitzen nuena zen, ezta?
|
|
|
Noizbait itzuliko ahal naiz zuregana! Ai, pena dut
|
munduko
txokorik politena atzean utzi behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean sartu eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara sartu nintzen modu berean:
|
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria"
|
Mundua
" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Lehena, zure moduko lagunik ez dudala behar. Bigarrena,
|
munduan
ez dagoela toki bat oroitzapenik ekarriko ez didanik. Eta gutxiago hor.
|
|
|
Ondoren lasaitu, Eider barreka erakusten zuen argazkiari begiratu," Goian bego. Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien
|
mundu
honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta. Ba zergatik ez zenidan hau ere esan?
|
|
|
" Badator, badator..." izan zen
|
mundu
berrian umeak aditu zuen lehen gauza. Hilabete batzuk lehenago, arratsaldero entzuten zituen bere amaren eta auzoko andre berri lapikoen kafetegiko txutxu mutxuak.
|
|
|
Batzuetan, bere gurasoak lo zeudenean eta beraz inork berbarik egiten ez zionean, kanpoko
|
mundua
imajinatzen saiatzen zen. Zer ote zen hura?
|
|
|
Bai, zergatik ez ba? Bestela,
|
mundu
hori desberdina balitz, aitatxok eta amatxok esango zidaten, pentsatzen zuen umeak bere baitarako, posizio fetalean etzanik.
|
|
|
amaren ahotsa, aitarena, eta arrotzagoak ziren beste hiru edo lau ahots, eta makina bat pi pi pi... kadentzia terapeutikoz, eta algarak.
|
Mundu
berrira sartzea (edo irtetea) ez zitzaion hain arraroa egin. Ez zen heste eta sustraien mundutik hainbeste desberdintzen:
|
|
|
Mundu berrira sartzea (edo irtetea) ez zitzaion hain arraroa egin. Ez zen heste eta sustraien
|
mundutik
hainbeste desberdintzen: jarraitzen zuen, eta soinuak beretsuak ziren.
|
|
|
Eta dena zen zirimola, eta zorabioa, eta kolore zuriak, eta jendea oihuka, eta bere amaren ahotsa" seguru ikusten nauela, seguru nago!" garrasika, eta esku batek altxatzen zuen ipurdiz gora jartzeko, eta trapu batez garbitu, eta dena eskuak eta argitasuna, denak izaki handi eta iletsuak; ezer ez, finean, bere
|
munduarekin
antzekoa zenik.
|
|
|
Eta hala, arrotz guztien eskuetatik irrist eginez, amaren hankarteko zulora gerturatu zuen burutxoa, eta indar egin zuen bere
|
mundura
sartzeko. Alferrik.
|
|
|
bere esanahi psikologikoa ere izango duena noski, zeinetan
|
mundu
guztiak desiratzen duen animaliaren baten jabe izatea. Izan daiteke dortoka bat, fuksiaz margoturiko txita bat, arrain laranja bat edo bazkaritik soberan geratu diren ortuariez elikatzen dugun kilkir bat.
|
|
|
Pittinka pittinka gure harreman hura hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura herriko jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta zer esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian
|
mundu
osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak). Ahoz aho hedatzen zen albistea, eta laster betetzen zen jendez eta edariz lonja txikia, atea irekitzeko giltzak nondik irten ziren inork ez zekien arren.
|
|
|
zuk arantzazko koroa duzu, eta ezin da esan oso jarrera erosoan ipini zaituztenik, baina ez duzu kexatzeko arrazoirik:
|
mundu
guztiak gurtzen zaitu. Baina nork gogoratzen du Eider, edo Catherine O’Reilly, edo nork gogoratzen du nire samina, e?
|
|
|
Gogoratzeko arrazoiren bat ematen duen guztia; eta oroimenean hutsuneak gertatzearen arriskua, horixe da inmentsitatea. Zer sentitzen da
|
mundu
guztiak gogoratzen zaituenean, baina zuk inor ez duzunean gogoratzen. Lasaitasuna, ezta?
|
|
|
Baina hala ere baziren urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta
|
munduaren
historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik. Berarentzat gutxienez.
|
|
|
aitortu didanez, behin gertatu zitzaion kamioi bateko kabinan sartu eta ezin eutsi izan ziola bere eskuinean gidari zihoan gaztearen morboari. Berak azaldu didan naturaltasun guztiarekin saiatu naiz, Bitakora, zure orrietan idazten, nahiz eta hasieran harritu egin naizen,
|
munduko
gauzarik normalenak balira bezala kontatu baitizkit kabina barruan gertatutakoak. Gidariaren tirantedun kamixeta goitik behera bustitzen zuen izerdiak izan zuen errua, Rocíok onartu duenez.
|
|
|
Eta ez du ezagutu nahi ere, benetako gorrotoa baitio.
|
Munduan
maite duen bakarra bere ama da, CNN kateko aurkezleetako bat. Esan didanez, hainbeste maite duen amarekin harreman estua dauka:
|
|
|
Baina zer? Jendea suizidatu egiten da bere futbol selekzioak galtzen duenean, edo burtsak behera egiten duenean, edo Nostradamusek milagarren aldiz
|
munduaren
akabera aurreikusten duenean. Zergatik ez zuen Eiderrek gauza bera egingo bere azken maitalearen atxiloketaren berri egunkarietan izatean?
|
|
|
Herrira bueltatzeak eguneroko loturak baino ez dizkit ekarriko, eta argi daukat inoiz baino estuago sentituko naizela, eta akaso ito egingo naizela. Nire askatasuna deskubritu dut, baina askatasun hori ez da kabitzen loturaz jositako
|
munduan
. Zer gertatuko da?
|
|
|
Honek ez du batere zentzurik, baina
|
munduan
ez nago ni bakarrik. Esan nahi dut nire askatasuna ez dela independientea, beste jende askoren askatasunarekin lotuta dago.
|
|
|
Bart gauekoa nekagarria izan zen:
|
mundu
guztiaren galderak (beti berdinak izan ohi direnak, gainera), legezko musu biak, Guinnessa edaten onena zarela erakutsi beharra, ea asko ligatu nuen txantxetan esaten zidatenei irribarre etsi batez erantzutea...
|
|
|
Ez nuen plazerrik nahi.
|
Mundu
guztia nire antzera sentitzea nahi nuke: Terek guztiaren berri izatea, eta Txemak ere bai, eta denek.
|
|
|
Honek ezin du horrela jarraitu. Jabirekin asteburu hau pasatu eta gero, iruditzen zait
|
mundu
guztiak jakin behar duela hemen zerbait gertatzen ari dela. Momentuz, argi esan diot Jabiri hau azken aldia izan dela.
|
|
|
Ezinezkoa da. Pertsona bat asko maitatu arren jauzi handiegia da, bizitza osoan eraikitako
|
mundua
goitik behera haustea ez da filmetan bezain erraza. Eta gainera, nork esaten dit Ralphengana sentitzen dudana ez dela amodio zoro bat baino?
|
|
|
Kontua ez da hori: une honetan,
|
mundu
guztia urruntzen ari zaidala ikusten dudan honetan, ez daukat inortxo ere nire benetako laguna dena. Ezta neure burua ere.
|
|
|
Zertan nabil? Ez daukat inor,
|
mundu
hau kaka bat da, putakumez betetako mundua diosss! Ezin dut sinetsi.
|
|
|
Zertan nabil? Ez daukat inor, mundu hau kaka bat da, putakumez betetako
|
mundua
diosss! Ezin dut sinetsi.
|
|
|
gaur hilko naiz. Ez diot inori agur esango,
|
mundu
honetan nire oroimena gordetzeak ere ez baitu merezi. Hobe denek ahazten banaute ahal denik eta arinen.
|
|
|
" Neptune"," Railway"," Sugan".
|
Munduko
gauzarik zirraragarriena zen pantaila hitzez nola betetzen zen ikustea, artxiboa irekita zegoen seinale ezin argiagoa. Eiderren usaina ere dasta zezakeela iruditzen zitzaion.
|
|
|
Berdin zait. Momentu honetan sutara botako nituzke
|
munduko
erloju guztiak, eta hementxe geratuko nintzateke betiko, Rocíorekin. Uko egingo nioke baita ere ametsetako Irlandari, eguneroko bizitzari, lanari, iraganari, txutxu mutxuei... baldin eta baneki Rocío ez dela bihar edo etzi Dublinerantz joango.
|
|
|
Ez dakit nik ze arraio sartu zitzaion buruan, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta, esan beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak. Ez dakit azaltzen momentu horretan pentsatu nuena, baina
|
munduko
irudi guztiak etorri zitzaizkidala esango nuke: eskolako garaiak, ingeleseko partikularrak, Tere, Txema lotan, Txema autoan, Txema tabernan, Txema barreka, Txema izarrak oparitzen, izarrak oparitzen, oparitzen...
|
|
|
Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire
|
mundu
orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen. Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena:
|
|
|
zuri beltzeko bulegoa utzi eta arrotza izango zen nonbaitera abiatzea, izkinako ilehoriarekin enrollatzea opatuko zion inor aurkituko ez zuen mendi partera, gizakiak bertan trumilka Txema aise irentsiko zuen New York, Bombay edo Mexikora. Oroitzera gonbidatzen zuten hormak botatzea geratzen zitzaion, kaleak apurtu, gomuta izpi bat ekartzen zioten oheak, hitzak, eskaparateak, katiluak, portuak, datak, hondartzak, prakak, ondoko herriko jaiak, abestiak... eta
|
mundu
bat eraikitzeko nahikoa ziren bost hizkiak ere erre. Eider, eta berarekin batera unibertso oso bat erre.
|
|
|
Hormak bota. Hitzok esatea bezain erraza balitz horma horien atzean gordetzen den ñabarduren
|
mundua
deuseztatzea, inora begiratuta oroipenak bere hariari segitzeko gonbita luzatuko ez balu... Baina ez da horrela, eta Txemaren begiak lurrera zuzenduko balira bertan aurkituko lituzke Eiderrekin trivialean jokatutako orduak, hori bezain oroitzapen txepela baino ez bazen ere.
|
|
|
Dena dela, bihartik aurrera ikusiko dut nire ametsak betetzen diren. Bien bitartean bakardadearen bila noa, neure burua frogan jartzera, eta hilabeterako nire inguruko
|
mundua
ni neu baino ez izatera. Fuera ordutegiak, fuera kateak.
|
|
|
Aipatutako beste hiru elementuak hain dira neurrigabeak, hain amaigabeak, hain infinitu eta absurduak, ezen bere aulkitxoan jarrita lasai pentsatzen ari den gizon hori baita paisaia zoragarri hau orekatzen duena, paisaia hau existitzearen arrazoia.
|
Munduaren
zentroa da gizon hori, berak jakin gabe.
|
|
|
Albiste on eta pozgarria, dudarik gabe. Gehiegi idazten dela diotenen kontra, ahots berri bakoitzak edertu egiten baitu gure barne paisaia, liburu berri bakoitzak aberastu gure
|
mundu
ikuskera. Nobela bat da Gabiriaren lehen obra hau, tamaina politekoa gainera (oso ohikoa ez den gauza), eta nik edonori gomendatuko niokeena, idazlan fresko, arin, atsegin eta mamitsua delako.
|
|
|
Eta ez zion aipatu, ez beldur edo lotsagatik, ezpada Londresko city komertzialean eztanda egin zuen lehergailuak bere buru eta begietan ere danbada izugarria jo zuelako, eta beraz konbentzitu egin zelako esperientzia berezi hura berea eta ez beste inorena zela. 1993ko apirilak lortu zuen
|
munduko
azalpen guztiek lortuko ez zutena, alegia, Irlanda promesaz betetako gauetan ia inertziaz zerrendatutako herrialdeetako bat izatetik, Eiderren buruan aurki zitekeen herrialde bakarra izatera pasatzea.
|
|
|
Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen
|
munduan
ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik... Baina ez, ekaitza ez zetorkidan aitzinaldetik, baina albotik eta saihetsetik, noiz eta aitak sekulako zaflakoa eman baitzidan.
|
|
|
Hantxe itzarri zitzaizkidan txoriak birigarroak, zozoak, karnabak eta
|
munduko
txori guztiak baterat, jaun André!
|
|
|
" Aitaaa!", baina pareten oihartzun errepikatua bertzerik ez nuen aditu. Eta berriro egin nuen oihu, berriro eta berriro, harik eta ohartu nintzen arte ezen oihartzunak mila boz zituela, bertze
|
mundukoak
ziruditenak... eta, istant hartan, hainbertzeraino itsutu ninduen izuak eta ikarak, non sinetsi egin bainuen ezen kondenatuak gelan nituela, bisita egiterat etorriak. Eta, orduan, burua galtzeko puntuan nengoela, isildu egin nintzen.
|
|
|
Berehala eman zizkidan osabak argibideak: " Izan ere, nik ere ez diat komunionean sinesten... zeren komunionean sinetsiko banu, antropofagoa bainintzateke", eta, haren jarraikian, nola ikusi baitzuen ez niola hitz hotsez bete hura ulertu, azaldu zidan ezen bai Afrikan, bai Indietan eta bai
|
mundu
osoan tribu batzuk zeudela, zeinetan gizonek elkar jaten baitzuten, eta katolikoak ere halakoak zirela, komunione bakoitzean Kristoren gorputza jaten zutelako eta haren odola edaten. Eta oroitzen dut irri egin niola, neure esker onaren adierazteko:
|
|
|
Eta segidan erran zidan: ...bere begitartea bataiatu gabe hiltzen diren haurrei, baldin Jainkoa eskuzabala bada eta eskuzabaltasuna bera bada?" Eta osabak hura erran zidan, eta ni are harrituago geratu nintzen, don Frantziskori —baita ene inude Felisa zenari ere— purgatorioari eta linboari buruzko historia bat baino gehiago aditu izan nienez gero, eta neure bederatzi urteekin purgatoriorik eta linborik gabeko
|
mundurik
imajinatzen ez nuenez gero. Eta gero erran zidan:
|
|
|
—Eta ene erreuma, zer...? Zeren hik lur bat irabaziko duk eta
|
mundu
osoa irabaziko duk, baina noiz ediren behar duk zer edo zer heure aitaren erreumarentzat.... Edo, saldaren egiteko nahi ote dituk ene hezurrak, oilo zaharrarenak bezala...?
|
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala,
|
mundu
guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez bazuen ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren dena ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu zitzaidan hari beha eta mundu guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala, mundu guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez bazuen ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren dena ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu zitzaidan hari beha eta
|
mundu
guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
|
Mattin, finean,
|
mundukoa
zen, eta mundua zen; ni, berriz, haren itzalean, ez nekien mundukoa ere ote nintzen...
|
|
|
Mattin, finean, mundukoa zen, eta
|
mundua
zen; ni, berriz, haren itzalean, ez nekien mundukoa ere ote nintzen...
|
|
|
Mattin, finean, mundukoa zen, eta mundua zen; ni, berriz, haren itzalean, ez nekien
|
mundukoa
ere ote nintzen...
|
|
|
—Graziana,
|
munduko
erresumarik indartsuenetan, hala Espainian nola Frantzian, eliza eta estatua hertsiki loturik doaz, eskua elkarri emanak... eta, haien eredurat, Urbiaingo erresuma tipi honetan ez gara gutiago izanen. Beraz, zer iduritzen zaizu, baldin Joanes Baionako dominikoen komenturat igorriko bagenu, non, dakizun bezala, lagun bat baino gehiago dudan?
|
|
|
—Joanes, gure eliza hau munduko tipiena izan litekek eta hala izanen duk, segur, baina handiena ere izan litekek, zeren eta handitasuna eta tipitasuna ez baitira tamainaren arabera neurtzen, baina ateen zabaltasunaren arabera, eta zientziaren ateak beti egonen dituk
|
mundurat
zabalik, nornahirentzat...
|
|
|
—Bai,
|
mundu
zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa...
|
|
|
—Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure
|
mundu
tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa...
|
|
|
—Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den
|
mundu
zabal delakoa...
|
|
|
Gure
|
mundu
tipi hura zinez zen zabalagoa, jaun André, zeren Inkisizioneak manatzen zuen neurrikoa baitzen begien aitzinean genuen mundu zabalaren atea, gartzelarik ilunenetarat jotzen zuena, usu baino usuago!
|
|
|
Gure mundu tipi hura zinez zen zabalagoa, jaun André, zeren Inkisizioneak manatzen zuen neurrikoa baitzen begien aitzinean genuen
|
mundu
zabalaren atea, gartzelarik ilunenetarat jotzen zuena, usu baino usuago!
|
|
|
Ene
|
mundu
hartan nehork ez zidan nehoiz neskei edo emaztekiei buruzko komentariorik egin, baina, jakin banekien, edo neure gisa imajina nezakeen, zer izan zitekeen puta bat eta zer putetxe bat, zeren eta aitak, konparazione, noiznahi den erraiten baitzien etxeko sehiei —baita Mattini eta bioi ere hainbatetan— ezen ez zuela jauregia putetxe edo burdel bat bihurturik ikusi nahi, bertze nonbait aipa...
|
|
|
Baina, espaziotik denborarat iraganik, bertzerik ba ote? Izan ere, ez al zaizu iduritzen ezen kanpoko
|
mundua
barnekoaren ispilu ere bihur daitekeela batzuetan, jaun André. Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori.
|
|
|
Izan ere, ez al zaizu iduritzen ezen kanpoko mundua barnekoaren ispilu ere bihur daitekeela batzuetan, jaun André? Zeren, nola
|
mundu
fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur hura ere hemen daukat, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik hari beha paratzen bainaiz.
|
|
|
Zeren beti beltzari beha dagoen zuria, hisikatzen eta obsesionatzen da, itsutzen da, hartzen du buruz buruko etsaitzat, eta jotzen du azkenean haren ezabatzerat, deusezterat eta porrokatzerat. Baina jakinen balu ezen argiaren
|
munduan
ere gorputza itzalez osatzen dela, eta zuria beltzaren itzala dela nola beltza zuriarena, aldatuko litzaioke behakoa eta, itzalaren ezabatzerat baino areago, haren besarkatzerat joko luke.
|
|
|
Gutun hartan, zeinaz bertze nonbait mintzatu bainatzaizu, Bruno eta Hobbes zenituen aipagai, baita Spinoza ere... Spinoza bere batez, Holandan jaio eta Holandan hil berri den —zer dira, bada, hogei hogeita hamar urte Filosofiaren Historian, jaun André! — filosofo judu pertsegitua,
|
munduan
nehoiz izan den filosoforik handiena, zuk diostazunaren arabera. Eta zeinen sutsuki eta gartsuki mintzatu zintzaizkidan hartaz, jaun André!
|
|
|
Antzeko zerbait. Hil zen mutil hura, bada, eta gero, udan, Urbiainerat itzuli nintzen, non giro ezin gaixtoagoa ediren bainuen,
|
mundu
guztiak osaba Joanikoti hortzak eta haginak erakusteko asmotan. Eta nik ez dakit giroa halakoa zelako edo neure etorkizuna beltz ikusten nuelako, kontua da ezen, zelai batean etzanik nengoen egun batean, ikaskidearen gorputza imajinatu nuela, harrek jana eta desegina, lurraren barrenean usteltzen.
|
|
|
Eta nola, beraz, kontradikzioneak, hartaraz gero, itxurazkoagotzat jotzen ditudan egiazkoagotzat baino, zer gertatuko litzateke, baldin, zuk gutunean erraiten zenidan bezala, Giordano Brunoren ideiak aintzakotzat hartu eta are urrunago joanen bagina? Izan ere,
|
mundu
honetaz eta bertzeaz mintzatzen gara franko, baina zer, mundu hau eta bertzea bat eta bera balira. Materiaz eta spirituaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira, espazioaren infinitutasunean?
|
|
|
Eta nola, beraz, kontradikzioneak, hartaraz gero, itxurazkoagotzat jotzen ditudan egiazkoagotzat baino, zer gertatuko litzateke, baldin, zuk gutunean erraiten zenidan bezala, Giordano Brunoren ideiak aintzakotzat hartu eta are urrunago joanen bagina? Izan ere, mundu honetaz eta bertzeaz mintzatzen gara franko, baina zer,
|
mundu
hau eta bertzea bat eta bera balira. Materiaz eta spirituaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira, espazioaren infinitutasunean?
|
|
|
Denboraz eta eternitateaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira? Baina eternitatea denbora balitz eta denbora eternitate,
|
mundua
Jainkoa bezain betidanikoa izanen litzateke; eta materia eta spiritua bat balira, Jainkoa eta mundua bat lirateke, eta, halatan, sainduen komunionea kreazio osoaren eta bertan bizi garen izaki guztien komunione jainkozko bihurtuko genuke. Zeren, Jainkoaren baitarik Jainkoaren baitarako bidean, Jainkoaren baitan baikeundeke jadaneko...
|
|
|
Denboraz eta eternitateaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira? Baina eternitatea denbora balitz eta denbora eternitate, mundua Jainkoa bezain betidanikoa izanen litzateke; eta materia eta spiritua bat balira, Jainkoa eta
|
mundua
bat lirateke, eta, halatan, sainduen komunionea kreazio osoaren eta bertan bizi garen izaki guztien komunione jainkozko bihurtuko genuke. Zeren, Jainkoaren baitarik Jainkoaren baitarako bidean, Jainkoaren baitan baikeundeke jadaneko...
|