|
2000
|
|
|
Norbere bizitzari ezezik, giza-taldeari proeiktu eta proiekzio bat eman zezaiokeen. Posmodernismoa asko tematu da
|
munduaren
ikuskera absolutizatuak faszismo eta sektetara iristeko ematen zuen bideaz, baina gure bizitzak antolatzen laguntzen digun" komunitatea" errazegi ahaztu du. Blasise Pascalek XVII. mendean esandakoa ekarriko dizuet goroa, ondoren," Lazedemoniar eta beste batzuen heriotze emankorrek ez gaituzte aztoratzen, izan ere zer dakarkigukete?
|
|
|
Pitzadura mentala modernitatearen sintoma bat da. Seguru asko garai batean bertsolari eta entzuleak nahiko
|
mundu
ikuskera berdintsu bat eta balio antzekoak zituzten, baina bakoitzak bere baitan ere nahiko pitzadurarik gabeko ideologia zuen. Oso mentalidade trinkoa zen.
|
|
|
" Intelektual nostalgikoak" deitzen diet nik, nahiago zutenak bertsolaritza sekula atera izan ez balitz bitxikeria antropologiko etnografiko bat izatetik. Graziosoago da, eta bere
|
mundu
ikuskeran hobe geratzen da, kanpoko adituak datozenean" hemen badauzkagu salbaje hauek" esatea, eta salbajeak kantuan jarri ahal izatea. Baina oraingo bertsolariak ikustera badatoz, beharbada ez diete erakutsi nahiko zer ongi zaunka egiten duten.
|
|
|
Zalantzarik gabe marinela aipatu ditugun idazle eta kritikoekin bat etorri beharra dago nabigatzailea edo itsasoratzen den, nahiz abiatzen den bidaiaren sinboloa da Sarrionandiaren poemagintzan nahiz narraziotan iraupen luzeenekoa eta nabardura gehien eskaintzen dituena, haren
|
mundu
ikuskerari buruz. Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena:
|
|
|
Bestalde,
|
mundu
ikuskera filosofiko interesgarria ematen omen du aditzera liburu honek, hain zuzen ere laberintoarena. " Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da.
|
|
|
Poeta talde honetakoek oinarri filosofikoei dagokienez Nietszche, Heidegger eta Witgensteinen irakurle dira, eta beren obrak desenkantuaren filosofiaren adierazbide bilakatzen dira. Zientziak eta positibismoak eskaintzen duen
|
mundu
ikuskera segurua baztertzen dute eta historiaren nahiz progresoaren kontzeptuak zentzu gabe bilakatzen zaizkie. Horretaraz gero, izakia hutsaren hurrengo da, eta olerkiak egin lezakeen bakarra bizi den unearen adierazpen agonikoa jasotzea da (288 or.).
|
|
|
Hizkuntzaren barne egiturak moldatuko digu geure ikuspegiaren zer nolakoa: nolako hizkuntza, halako
|
mundu
ikuskera. Hizkuntzaren barne eragin hori estrukturalismoarenitzalean bereganatu zuen Txillardegik, euskararen aldeko bere tesiak funtsatzeko; baina, oso oker ez banago, gaur egun ez luke hori dagoen dagoenean onetsiko gureeuskaltzale sutsuak.
|
|
|
Eta ondorio hau agertu da: ez politikan, noski; baiñabai
|
munduaren
ikuskera dan aldetik, hizkuntzak moldatzen duela funtsean herrienpentsakera? (1966b, 433).
|
|
|
Albiste on eta pozgarria, dudarik gabe. Gehiegi idazten dela diotenen kontra, ahots berri bakoitzak edertu egiten baitu gure barne paisaia, liburu berri bakoitzak aberastu gure
|
mundu
ikuskera. Nobela bat da Gabiriaren lehen obra hau, tamaina politekoa gainera (oso ohikoa ez den gauza), eta nik edonori gomendatuko niokeena, idazlan fresko, arin, atsegin eta mamitsua delako.
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien
|
mundu
ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu.
|
|
|
3) Azkenik, aipaturiko behatzaileak entrenamendu logikoa ere balu, orduan ez litzaioke gehiegi kostako
|
mundu
ikuskera nazionalsozialistaren usteltze logikoa nabaritzea: sofismak, kontraesanak, lizunkeria politikoak agerian uztea, bestela esanda.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren
|
mundu
ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Gure irudikapen era izendatzen du, gauzak ikusteko dugun modua. (Gure garaiari itxuraz berezkoa zaion"
|
mundu
ikuskera" mota bat. Spengler.)
|
|
|
Antropologian garrantzitsuena ez da hipotesi ebolutiboa, baizik eta irudikapen argi batean(" ubersichtlichen Darstellung") material faktikoa biltzea —Spenglerri jarraituz, Wittgensteinek irudikapen hori" Weltanschauung" edo"
|
mundu
ikuskera" gisa pentsatu zuen— Orduan, erritoetan gakoa ez da aurrerapen teknozientifikoa, baizik eta irudikapen eta irudien indarra edota sentimena.
|
|
2001
|
|
|
Garaiko euskal nobela irakurleak ohituta zeuden euskaraz kontateknika tradizionalak ez ezik, istorio lineal eta" betikoak" ere irakurtzera. Txuma Lasagabasterren artikulu klasikoa gogoratuz12, 1957ko Leturiaren egunkari ezkutua dateke, 1969a baino lehenago, ohiturazko nobelen
|
mundu
ikuskeratik aldentzen den bakarra (nahiz eta, jakina denez, tarte horretan ohiturazko nobelen gaietatik ihes egiten zuen hainbat nobela argitaratu zen).
|
|
|
" Ikuspuntua"," idazlearen begirada","
|
mundu
ikuskera",... hainbat aldiz entzun ditugun hitzak izango dira. Baina hitzak hutsetik sortzen ez direnez, Literatur Teorian eta Kritikan ikuspuntuaren arazoaz hitz egiten hasi zirenetik, ordura artean ezezagun zitzaien alderdiaz ere ohartu zirela esan genezake.
|
|
|
Baina irakurleak ez du askorik kontestualizatu behar horrekin aurkitzeko poesiaren ideologiaren inguruan. Agian, nazionalismoarekin lotu litzateke poesia honen
|
mundu
ikuskera. Baina, badut susmoa hor hutsuneak aurkituko direla, Sarrionandiaren pentsakizuna ez baita huts hutsean nazionalista.
|
|
|
hauskortasuna, txakur deslaiak, eskifaia eroak, ahate basatiak. Literatur talde bereko partaide izanik, normala da pentsakizun antzekoak izatea biek, batera egitea makurketak, eta bakoitzak bere nortasuna eta idazkera badu ere, ohikoa da elkarrekin izatea
|
munduaren
ikuskera antzekoa, eta espresabide modu ez urrundua. Beraz, normala litzateke eta da arlo semantiko bat antzera eta batera izatea eta idaztea.
|
|
|
ez dira nehoiz betikoak. Halatan, antzinako feminismoaren teoriek emazte bakoitzaren gorputzaren eta espirituarenintegritate eta jabetasun propioaren aldarrikapenen oinarriak plantatzen zituztenean,
|
munduaren
ikuskera berezi baten marrazkia eskaintzen ziguten, bidenabaremazte idazleek olerki, ipuin edo nobeletan, kontinente beltzaren, mami ankerrak (eta atseginak) argitara emaiteko gisan.
|
|
|
Hortaz, hizkuntza guztiek ez dute berdin balio, diote. Baina batez ere, hizkuntza batek ez du ematen
|
mundu
ikuskerarik, ez nortasunik, ez identitaterik, ez identifikaziorik.
|
|
|
Konstituzio politiko egokienaren inguruan ere eztabaida ugari izango da (demokrazia ote den, monarkia, aristokrazia...). Orokorki, bizitzaren arlo guztietan
|
mundu
ikuskera aristokratikoaren eta berriaren arteko borroka eta, zenbaitetan, uztardura dagoela esan dezakegu. Sofisten jarrera (Gorgias, Protagoras...), esate baterako, honen adierazgarri da, beraien erlatibismo eta balio absolutuekiko eszeptizismoak atenastarren oinarri erlijioso eta etikoak zalantzan jartzera bultzatuko baititu, jasotako tradizio atenastar guztia desorekatuz.
|
|
|
burua pertsonaren alde jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien
|
mundu
ikuskera mitologikoetan pertsonei buruzko ikuspegi oso arkaiko hau osoki garatu zuten.
|
|
2002
|
|
|
Zenbaitetan, egintza horiekgauzen ordena mantentzera zuzendurik daude, alegia, ordena hori hautematekodauden kategoriak kontserbatzera; beste zenbaitetan, ordena iraultzea izaten dahelburua, horretarako hautemate kategoriak eraldatuz. Baina, azken asmoa edozeinizanda ere, ezagutza zientifiko legitimatuaren erabilerak boterearen bilaketa prozesua iragartzen du; mundu sozialaren hautemate eta ebaluazio eskemengaineko botere nahia antzematen da ariketa horretan,
|
mundu
ikuskera ezartzenduten tresnen gainekoa, sailkapen eskemen gainekoa, sozialki izateko edoexistitzeko gaitasuna ematen duen boterearena, azken finean.
|
|
|
Julio Caro Barojaren lana ulertzeko, ezinbestekoa da Pio Barojarenideiak eta nobelak ezagutzea. Pioren
|
mundu
ikuskeraren baitan kokatzen dirailobaren hainbat kezka intelektual. Baina nobelaren bidea hartu beharrean, ilobaksaiakera eta ikerketa sakona erabili zituen.
|
|
|
Batetik, aintzatespen sentikorra, hots, kognizioaren esparrukoa. Ildo horretatik begiratuta, hizkuntzaren aintzatespen ofizialak onartzen du ezen dena delako hizkuntza horrek
|
munduaren
ikuskera ahalbidetzen duela gizatalde jakin batean. Esan nahi baita, hizkuntzari, edozeini, modu publiko eta ofizial batez onartzen zaio hiztunentzat kognizio bide propiorik eta berezkorik garrantzitsuena izatea; eta, hartara, balio kognitibo eta kultural hori bestelako konnotazioez estaltzea, adibidez, konnotazio arrazistaz estaltzea (nahiz nahastea edo zikintzea)?
|
|
|
Indar taldeek gidatzen dute mundua, indar taldeek gidatzen dute munduaren irakurketa. Ezagutza, berau
|
munduaren
ikuskera intelektual legez ulerturik, politizatua da.
|
|
|
Arazoa, konpetentzia kognitzailea nahiz konpetentzia komunikatzailea bakarra dela pentsatzen denean sortzen da. Ikuspuntu horretatik begiratuta, munduaren eta gizarteen kultura aniztasunaren faktuaren konprentsiora heltzen ez den bitartean, gizakiak
|
munduaren
ikuskera partziala izango du, oso partziala, berezia eta bere berea; baina pobrea modu berean.
|
|
2003
|
|
|
Nire ustez galdera bestelakoa litzateke, zinez egin eta zinez erantzun beharrekoa. Abertzaletasunaren jarrera hori mozorro hutsa da edo benetan sentitzen dugu nortasunaren auzia gure
|
mundu
ikuskeraren zatirik garrantzitsuena dela. Galdera horri erantzun ondoren hariak errezago lotuko genituzke eta korapilo zaharrak askatu eta berriak aurkitzen hastea lortuko genuke.
|
|
|
Aukeratutako maisulanak hauek dira, besteak beste: Mugham (Azerbaijan), Ningyo Johruri Bunraku (Japonia), Bincheko inauteria (Belgika), kallawayaren
|
mundu
ikuskera (Bolivia), wajapien ahozko adierazpenak eta grafikoak (Brasil)
|
|
|
Eliza katolikoak garai horietan leku guztietan, eta baita hemen ere, zabalduko duen kosmobisio probidentzialista eta moral zorrotza ezin ageriago geratzen da Europan bere garaikide eta antitesi duen fenomeno nagusiarekin âIlustrazioarekinâ parekatzen baldin badugu. " Euskal Kontrailustrazioa" deitu diot, hain zuzen,
|
mundu
ikuskera berri horri aurre egiteko euskal Elizak eta berari atxikitako tradiziozaleek indar  tzen duten mugimenduari. Neurri txiki batean baino ez dut kontrajartzen Euskal Ilustrazioa deitu zaion horri, hau da, Real Sociedad Bascongadako lagunarteari; izan ere," zalduntxoak" argiak eta berritzaileak baziren ere gai tekniko eta zientifikoei dagokionez, ez zuten apenas usaindu ere egin Europako Argien benetako mami etikoa:
|
|
|
" Paradisurako ihesa" abiarazten du, horrela, Tovar-en hitzetan (1980: 101). Sturm und Drang deituriko mugimendu erromantiko alemanaren eta Hamann eta Herder-en lanaren eraginpean, Astarloak euskara jatorri jatorrizko hizkuntzatzat jotzeaz gain, barnean
|
mundu
ikuskera, erlijioa eta espiritu nazionala daramatzala erakutsi zuen: euskarak agertzen du euskal Volkgeist edo berezko herri espiritu hori.
|
|
|
Kristautasunaren
|
mundu
ikuskera tradizionalean ere zoriaren kontzeptua zentzugabea da. Jainko orojakile eta ahalguztiduna nonahi dago:
|
|
|
alderdi morala eta alderdi politiko ideologikoa. Batetik, Eliza katolikoak zabaltzen duen ethos kristaua, biztanle guzti guztiengan nahitaez barneratzen duen
|
mundu
ikuskera  eta jokaera araudia, kontzientzien moldaketa eta fededun bakoitzaren barne eta kanpoko kontrola; eta, bestetik, mundu tradizionalaren gainbeherarekin abiatzen diren aldaketa ideologiko, politiko eta sozialek nola eragiten dioten nagusitasun erlijioso horri, zein defentsa bide probatzen dituen honek, eta, euskal kasuan, nola baliatzen den herri identitatearen diskurtsoarekin zeharo bat...
|
|
|
Esaten da: " kultur ezarpena, hizkun  tzaren edo osagai etnikoen ezarpena baino harago doa, ez delako gelditzen hizkuntzak berezko duen
|
mundu
ikuskeraren ezarpenean, ez eta hizkuntzari loturiko elkartasun eta bereizgarritasun irizpideen izenean37". Baliteke... eta, horrela, nora goaz euskaldunak?
|
|
|
Hizkuntza bakoitzak modu batera ikusten du natura, gizarte hierarkia, sexuen gramatika tratua, mitologia, zenbakiak, eta abar. Hizkuntzak, azken buruan,
|
mundu
ikuskera dakarkio eta hori haurraribaliagarria izanen zaio mundua, bizitza eta gauzak erabateko koherentziaz ulertzeko, eztabaidagarria eta sinbolikoa dena, erreala edo zientifikoa baino gehiago.
|
|
|
Bost urte baino lehen apartatu egin dira. Bi
|
mundu
ikuskera dira eta bi nortasun elkargaitz. Victor Hugo, behin amarekin, bestean aitarekin, amaren maitasun beroak alde batera tirata, aitaren miresmen itsuak bestera, teinka bizian haziko da Parisen, Napolin, Madrilen.
|
|
2004
|
|
|
Eta ez dira faltako, azkenik, liburu honetara gure herriko historia politikoaz interesatuta daudelako joko dutenak. Irakurleak erraz ulertuko duen legez, kronika hauetan nazionalisten
|
mundu
ikuskera dago batez ere baina, hala ere, denek asetuko dute beren.
|
|
|
Lagun minak dira hiruak. Kontua da bakoitzak
|
munduaren
ikuskera ezberdina duela eta indarren arteko soka-tira bat gertatzen da orduan".
|
|
|
Beste modu batera adierazita: estatu bakar bat baina hainbat hizkuntza, hainbat kultura, hainbat lurralde, hainbat sentiera eta
|
mundu
ikuskera... haren suntsigai. Eraispen etniko nazionalen historia.
|
|
|
Lokarri horiek lotuak bide zeuden lehen. Euskaldunaren gogo jarduna euskararen arragoan mamitu bide zen, euskaratik eraikitzen zuen jendeak hemen bere
|
mundu
ikuskeraren zerumuga. Euskara zuen, hori eta horrenbestez, bere bizitza sinbolikoaren eta kulturalaren iturri eta mugarri.
|
|
|
–Lehen aldiak ahozkotasun betekoa edo petoa, primarioa luke ezaugarritzat. Bigarrenean, idatziaren eskemak lirateke
|
mundu
ikuskeraren oinarri. Eta hirugarrenean, berriz, gure gaur egungoan, berriro ahozkotasuna legoke puntaren puntan.
|
|
|
Eskolan, publikoan zein pribatuan, nazio kulturaren osagarriok ez zaizkigu banaka eta bakarturik irakatsi, batasun hertsi batean baizik: horrela, hizkuntza nazionala, historia nazionala, lurralde nazionala, pertsonaia nazionalak eta gainerakoak,
|
mundu
ikuskera orokor baten koherentzian jositako elementuak ditugu. Labur eta trinko esanda:
|
|
|
Horregatik, hizkuntzaz aldatuta ere, ez luke nazio batek bere iza tea galduko (33). Beraz, harentzat hizkuntzak ez bide du zerikusirik ez pentsa menduaren antolaketan eta ez eraginik
|
mundu
ikuskeran, hizkuntzalari batzuek aitortzen dioten bezala. Bigarren ezaugarria da, euskara, literaturarako ez ezik, herritarrak irrelijiositatea eta inmoralitatea dakartzaten atzerritarren kontra de fendatzeko ere erabili behar dela, hura «babes» eta «kontrahorma» gisa hartuz, alegia (34).
|
|
|
Jakina da K.a. VI IV. mendeetako ilustrazioak. Xenofanesenpentsamoldeak, edo Sokrates eta Platonen proposamen etiko berriak? errefusatu egingodituela garai zaharretako
|
mundu
ikuskerak, baina horrek ez digu bidea ematcn aurrekoguztia mitotzat edo literaturatzat hartzeko, errealitate filosofiko osoa begietan hartu nahibadugu, behintzat?.
|
|
|
Ba zekiten, hitz batez, gaurko Hizkuntzalaritzak, Zientzian barrena ibillirik, eta fenomenuen azterketa hotzen ondorioz aurkitu duena: alegia, hizkuntzak funtsezko pentsakera eta
|
munduaren
ikuskera moldatzen dituela.
|
|
|
Hizkuntza bat ez da" hitz zerrenda" luze bat; antola molde,
|
mundu
ikuskera, gauzen banaketa, denaren tajuera berezi bat baizik. Ez da saski naski bat," estruktura" bat baizik.
|
|
|
Horra hor liferentzia ttipi bat. Matematikeraz, ba dugu hor hizkuntzen arteko desberdintasun diferentzial bat
|
munduaren
ikuskeraz.
|
|
|
Baiñan are gehiago ere: zeren eta
|
munduaren
ikuskera, eta ikuskera horri datxekon bizimodua bera, hizkuntzak gertatzen baititu".
|
|
|
Eta ondorio hau agertu da: ez politikan, noski; baiña bai
|
munduaren
ikuskera dan aldetik, hizkuntzak moldatzen duela funtsean herrien pentsakera. " Hizkuntzaren estruktura batetik, eta mintzatzailleen pentsakera, giza-instituzioak eta zibilizazioak bestetik, sustraian alkarri lotuak dirala, ziurtzat eman diteke" (Perrot, La Linguistique, 127).
|
|
|
eguzkia, ilargia, izarrak, haizea, ura, sua, ama lurra, bizitza eta heriotza... guztiak Jainkoaren fruituak dira, Jainkoak sorturiko kate miresgarri eta etenezinaren atalak. Bestalde, Lurra eta Jainkoa, izadia eta kristautasuna, bi kontzeptuon bateratze horrek Pierre Teilhard de Chardin jesuita filosofo eta paleontologo frantsesaren
|
mundu
ikuskera gogoraraz diezaguke. Erdozaintzi ren obran gizakia, lurra eta Jainkoa hiruko etenezinaren interpretazio bera antzeman dezakegula adierazi du J. Azurmen dik:
|
|
|
Bernard Williamsek43 gogoraraziko digu ongi hori guztia. Egile horren arabera, Jainkoaren asmoak ulertezinak dira Descartesen
|
mundu
ikuskeran eta alferrekoa eta fedearen kontrakoa litzateke eurak aztertzen ahalegintzea.
|
|
|
Bestalde, kontuan eduki behar da bere garaian zientzia aldaketa handia jasaten ari zela, mundu berri batera,
|
mundu
ikuskera berri batera, zeraman iraultza bat ematen ari zela eta oinarri falta nabarmena zegoela filosofia zaharrak ez zuelako balio zientzia berriaren aurrerakuntzen arrazoia emateko eta bere ondorioak ateratzeko. Honela, bada, zalantza egia bilatzeko tresna eraginkorra bihurtzeko eta zuzen bereizi ahal izateko zientziaren esparruan sar zitekeenaren eta ezin sar zitekeenaren artean, Descartesek metodo zientifikoaren mugak ezarriko dizkio zalantzari.
|
|
|
Onartu beharra dago, dena dela, gaur egun ere ez duela ematen hain erraza denik zalantza egitea eta geuri ere nekeza egingo zaigula erroetaraino jotzea geure sinesmenak eta konbentzimenduak auzitan jartzen hasiz gero; baina Descartesi bezain zaila, ez gutxiago baina ezta gehiago ere. Izan ere, arrazoiak egon badaude, eta ugariak gainera, gure oinarrizko ideiak eta gure
|
munduaren
ikuskera zuztarretatik auzitan jartzeko. Zientzia eta teknologia indar boteretsuak bihurtu dira gaur egun, ia ahalguztidunak, beste garai batean Jainkoa eta eliza izan zitezkeenaren parekoak zenbait aspektutan.
|
|
|
Zientzian eta teknologian datza gure itxaropen eta poz guztia, baina baita ikara eta izua ere. Zientziak eta teknologiak (jainko mediatikoari aplikatutakoak bereziki) sendo inguratzen eta babesten gaituzte, eurek zuzentzen dute gure zeregin osoa bide jakin batzuetatik gure bizitza osoan, eta harro, baina fundamentu askorik gabe, beharbada, guk arintasunez gutxiesten ditugu beste leku batzuetako eta, bereziki, beste garai batzuetako bizierak, pentsamoldeak eta
|
mundu
ikuskerak, geurea" aurreratuagoa" bailitzan; sineskeriatzat jotzen dugu gureetatik urruntzen den edozein uste eta ideia eta, gehiago oraindik, eskandalagarriak iruditzen zaizkigu gureekiko arrotzak direnen jarrerak eta jokaerak. Erlijio itsuenean bezala ez dago apaltasunerako lekurik gurean; alderantziz, ezgauza gara gurearen mugak ikusteko eta larregizkoak izan daitezke, beharbada, besteenean dakuskigunak.
|
|
|
Egia betiko lekuan zegoen, Jainkoaren eta Aristotelesen baitan. Arlo honen inguruan eman zen eztabaida maila teorikora lotuko zen emaitza zehatzetara baino gehiago, lehenak eskatzen zuelako zientzien baitan jazo zen iraulketarekin batera
|
mundu
ikuskeran iraulketa bat gauzatzea ere. Hementxe agertuko da, hain zuzen, ikuspegi filosofiko guztiz berri baten beharra; filosofia zaharra traba bat izango da, ez bakarrik gatazka sortzen duelako fisika berriarekin, baizik eta, baita ere, eragozpen bat delako aurkikuntza berriak sortzeko bidean, zientzia garatzeko bidean.
|
|
|
" Emadazue palanka bat eta mundua mugituko dut". Ez zuen arrazoirik falta bere
|
mundu
ikuskeratik begiraturik. Baina Arkimedesen unibertsoa, Aristotelesena bezalaxe, mundu itxi bat zen.
|
|
|
Haurrarentzat afektibitateak duen garrantzia azpimarratu berri dugu, hil edo biziko giza osagaia dela nabarmenduz. Psikologia dinamikoak eta psikologia ebolutiboak argiro frogatu dute gizakiaren errealitate psikoafektiboak pertsonaren izate osoa zeharkatzen eta baldintzatzen duela, bai eta bere
|
mundu
ikuskera ere azken batean. Gorago gizakiaren egitura etikoaz mintzatuak gara, ikuspuntu bio antropologikotik abiaturik.
|
|
2005
|
|
|
J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da. Píoren
|
mundu
ikuskeraren baitan kokatzen dira lobaren hain bat kezka intelektual. Baina nobelaren bidea hartu beharrean, lobak saiakera eta ikerketa sakona erabili zuen.
|
|
|
" euskal folklore garaikidea, alegia". Egileak, ordea, ez du uste
|
mundu
ikuskera bat dagoenik testuon atzean: " Filologo naizen aldetik, ez dut mundua ikusten; entzun egiten dut.
|
|
|
Mendebaldeko filosofia dualismoz beterik agertu zaigu ia beti, eta hain zuzen joera hori haien aurka doa zuzenki, batik batazalekoasakona edoit xurakoa benetakoa (esentzia) dikotomien kontra. ...Tragediaren sorrera) eta pragmatista amerikarrak izan dira gehienbat joera horren izen nagusiak, esaterako John Dewey XX. mendeko lehenbiziko hamarkadetan edota Donald Davidson, Michel Foucault, Nelson Goodman, Ian Hacking, Don Ihde, Larry A. Hickman eta Richard Rorty azkenengo hogeita bost urtetan.5 Azken hori da gogorren kritikatu duena filosofiak, batez ere epistemologia modernoak, jorratu duen
|
munduaren
ikuskera polarizatu hura: gu, gizakiok, versus natura, mundua.
|
|
|
Gizabanakoak, hain zuzen izaera indibiduala duelako, era berri batean gauzatzen eta aurkezten du gizadia eta, honengatik, balio ordezkaezina du. Gizakia" indibiduala" delako, bigarrenik,
|
munduaren
ikuskera pertsonal baten jabe da, alegia, banakoak ingurunearekiko lotura berezi batean garatzen du beti bere burua.
|
|
|
|
Mundu
ikuskera indibiduala edukitzeak, hala eta guztiz ere, ez du inolaz ere esan nahi pertsona bere baitan itxita dagoen izaki indibidualista denik. Norberaren ikuspuntua norberarena bada ere, berau besteekiko elkarreraginean osatutakoa da eta, aurrerantzean ere, modu berdinean garatuko da baita ere.
|
|
|
Bat bera ere ez dago sobera: " Hizkuntza bakoitza gizakiaren natura unibertsalaren oihartzun bat da" 123 Horrela, bada, hizkuntza ezberdinak aztertzea eta ikastea berez da jarduera emankorra edonorentzat, ze, honi esker, bakoitza bere
|
mundu
ikuskeraren subjektibotasuna gaindituz joateko aukera irabazten du eta, honekin, baita objektibotasunera etengabe hurbilduz joatekoa.
|
|
|
Hau dela eta, beraz, aberatsa da pertsona batek hizkuntza bat eta berean aurkitu dezakeena, baina askoz ere aberatsagoa izango da pertsona horrek berak hizkuntza ezberdinetan ikusi eta ikasi ahal izango duena. Norberarenak ez diren bestelako hizkuntzak ikastea, beraz, esanahiz beteriko jarduera bat da, ze hauek" eskuratuz"," berpiztuz" eta" birsortuz" gizakiak bere
|
mundu
ikuskera oraindik ere gehiago hornitu ahal izango du134 Ez dugu ahaztu behar, gorago beste modu batean adierazi bezala," hizkuntza ezberdinak ez direla era berdinean osatutako kontzeptuen esanahikideak" 135, baizik eta" hizkuntza bakoitzak zerbait berria aurkitzen duela beti" 136 Hizkuntza ezberdinen ikaskuntzan, beraz, helburua ez da bakarrik informazio teknikoen edo datu hut...
|
|
|
Ohar hauen guztien helburua, azken finean, Humboldten ustetan hizkuntzak gizakiaren humanizazioan, formazioan edota hezkuntzan betetzen duen funtzioa antzematea eta agerian jartzea izan da. Lehen une batean, hizkuntzak garapen intelektualean edo kognitiboan duen paperaz aritu gara eta, honela, hark gutako bakoitzaren
|
mundu
ikuskera propioa zabaltzeko duen gaitasunaz jabetu gara. Jarraian, hizkuntza horrek aldi berean gizakiaren garapen pertsonalean edo etiko moralean duen zeregina aztertu dugu eta, honen eskutik, giza-formazioa bere osotasunean hobeto ulertzen saiatu gara.
|
|
|
Honek, jakina, badu eraginik ikas irakas estrategia ezberdinak diseinatzerakoan, ze" hizkuntza, nahiz eta lehen begiradan horrela dirudien, ez da egiaz irakasten uzten baizik eta bakarrik gogoan esnatzen", eta, zentzu honetan, irakasleak ikasleari" hizkuntza bere kabuz eta bere baitatik garatzen hasten deneko haria bakarrik eskain" diezaioke146 Hizkuntzak bere izateari uko egin nahi ez badio eta benetan hizkuntza izan nahi badu, gizakiarengandik pasiboki onartua izatearekin batera, ezinbestekoa du gainera honengandik berpiztua eta etenik gabe berraktibatua izatea. Hizkuntzen ikas irakaskuntza, beraz, perspektiba honetatik antolatu behar da, ze orduan bakarrik lagundu ahal izango dio honek gizakiari, bai bestelako
|
mundu
ikuskerak ezagutzen eta ulertzen, baita hauei esker bere mundu ikuskera propioa aberasten eta bere burua osatzen ere.
|
|
|
Honek, jakina, badu eraginik ikas irakas estrategia ezberdinak diseinatzerakoan, ze" hizkuntza, nahiz eta lehen begiradan horrela dirudien, ez da egiaz irakasten uzten baizik eta bakarrik gogoan esnatzen", eta, zentzu honetan, irakasleak ikasleari" hizkuntza bere kabuz eta bere baitatik garatzen hasten deneko haria bakarrik eskain" diezaioke146 Hizkuntzak bere izateari uko egin nahi ez badio eta benetan hizkuntza izan nahi badu, gizakiarengandik pasiboki onartua izatearekin batera, ezinbestekoa du gainera honengandik berpiztua eta etenik gabe berraktibatua izatea. Hizkuntzen ikas irakaskuntza, beraz, perspektiba honetatik antolatu behar da, ze orduan bakarrik lagundu ahal izango dio honek gizakiari, bai bestelako mundu ikuskerak ezagutzen eta ulertzen, baita hauei esker bere
|
mundu
ikuskera propioa aberasten eta bere burua osatzen ere.
|
|
|
Norberaren hizkuntzak eta bestelako hizkuntzek, honela ikusi dugu lehenik, etenik gabe eskaintzen dizkiote gizakiari honek bere garapenerako behar dituen situazio ezberdinak, hau da, ezagupen edo sentipen berriak edukitzeko aukerak. Ondoren, eta aurreko ideia zehaztuz, hizkuntza ezberdinak ikastea bestelako
|
mundu
ikuskerekin konfrontatzea dela adierazi dugu eta, baita ere, nola jarduera horrekin pertsona bakoitzak bere ikusmoldea aberasteko aukera duen. Bestela, eta gai konkretu bati helduz, itzulpengintzak berez aurkitzen dituen gainditu ezinezko mugez aritu gara eta, hemendik, ikusi dugu hizkuntza ezberdinak ezagutzea eta erabiltzea ze aberatsa izan daitekeen gizabanako bakoitzarentzat.
|
|
|
Zentzu honetan hitz egiten du berak" hizkuntzaren izaera formatiboaz", ze, egiaz, honi esker bakarrik eduki ahal dezake gizakiak bere garapen pertsonalerako behar dituen situazioen eta esperientzien aniztasuna. Horrela, bada, gizabanakoak hizkuntza ezberdin gehiago ezagutzen dituen heinean, zabaldu eta aberastu egiten du bere
|
mundu
ikuskera propioa, eta, honengatik, hezkuntz proiektu orok ezinbestean kontsideratu behar du haien ikas irakaskuntza. Erreflexio hauek, beti ere, pedagogia linguistikoaren eta hizkuntzen ikas irakaskuntzaren oinarrizko esanahia eta azken zentzua argitzen digute.
|
|
|
Vossler, E. Sapir, B. L. Whorf) lotuta agertzen zaigu, eta baita egungo sozio-linguistikarekin eta antropo linguistikarekin ere. Haren"
|
mundu
ikuskera linguistikoaren" 184 ideia, azken batean, abiapuntu bat da diziplina horientzat guztientzat ze, egiaz, berau hizkuntz erlatibitatearen printzipioaren185 lehen formulazio sistematikotzat har daiteke186 Humboldt, azken batean, pertsonalitate bat da hizkuntzalaritzan; zentzu honetan, E. Coseriuk" linguistika orokorraren sortzaile" bezala kontsideratzen du eta H. Gipper ek, ga... M. Heideggerrek, adibidez, Kawi hizkuntzari buruzko haren" Sarrera"() goraipatzen du eta baita bere hizkuntz estudio propioen abiapuntu bezala hartzen188 Antzeko zerbait gertatzen da H. G. Gadamerrekin ere, zeinek hizkuntzaren naturaltasuna —hark bezala— hizkuntzen aniztasunaren perspektibatik behatzeko beharra ikusten duen189 Gure autorearen hizkuntz ideiek, bestela, badute ere jarraipenik K. O.
|
|
|
Gizakia funtsean hiztuna den bezala, bada ere honela animalia sozial bat. 3, Hizkuntza bakoitzak bere
|
mundu
ikuskera propioa du. Munduaren kontzepzioa aldatu egiten da hura interpretatzen duen hizkuntzaren arabera.
|
|
|
Hizkuntzak Ni eta Munduaren arteko bitartekari lana egiten du. 4, Hizkuntzaren baitan du gizakiak bere formaziorako aukera, bere
|
mundu
ikuskera zabaltzeko eta bere Ni-a lantzeko aukera, baina baita berak bere buruaren ulermena irekitzeko aukera ere. 5, Hizkuntza, organu konfiguratzaile bezala, beti da ‘energeia’ edo espirituaren tentsio iraunkorra.
|
|
|
" Latium und Hellas" (1806): greko erromatar kulturari buruzko testu honetan, lehenengoz erabiltzen ditu" ergon eta energeia"," hizkuntzaren barne forma" eta"
|
mundu
ikuskera linguistikoa" bezalako hitzak, bere teoria linguistiko osoaren funtsezko kontzeptuak izango direnak66.
|
|
|
" Von dem grammatischen Baue der Sprachen"() eta" Ueber die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaues"(): hizkuntzen eraketa gramatikal anitzari buruzko bi testu hauek, beste gai askoren artean,"
|
mundu
ikuskera linguistikoek pentsatzean bertan duten eragina" aztertzen dute eta, zehazki, ondorengo obraren bide erakusle garrantzitsuak dira71.
|
|
|
Hizkuntzen ikas irakas prozesuekin zuzenean loturikoa da jarraian komentatu nahi dugun ideia, hain zuzen, Humboldten arabera norberak bere"
|
mundu
ikuskera" sakontzeko eta bestelakoak bere baitan integratzeko duen premiarekin batera azaltzekoa dena. Aitortu eta onartu beharrekoa da, aurrenik, ezinezkoa dela beste hizkuntza bat era neutral oso batez ikastea eta, egiaz, hemendik datorkiola honen irakaskuntzari zailtasunik handiena:
|
|
2006
|
|
|
«Identitatea» terminoak egitura psikiko sakonagoak jasotzen ditu, talde baten bilakaeran landutakoak (hizkuntza,
|
mundu
ikuskera, sinbolismoa, harremanen sistema).
|
|
|
Besterentzat egoitza aldaketa osoa litzatekeena gure
|
mundu
ikuskeran iragan gunea da.
|
|
|
Egunerokotasuna aztoratzen duten elementuek, bestelako
|
munduen
ikuskerek, beste dimentsioetarako bidaiek, egiazko eta balizko izuek sorrarazten dituzten beldurrek hitzordua dute herri horretako zinemaldian.
|
|
|
Eta hor sartzen da jokoan euskal gatazkaz diharduenliteratura. Izan ere, zenbaitek, Jokin Muñozek kasurako, defendituko du atzerrikogenero eta literatur moldeen mimetismorik egin gabe, biolentzia politikodun giroanbizitzeak euskal gizartean eragindako
|
mundu
ikuskera islatzen duen heineanizango duela partikulartasunik euskal literaturak, eta hori papereratzen duenneurrian sortuko duela gure letrekiko interesa atzerrian. Bordak ere Gizona berebakardadean lanak atzerrian, batik bat Espainian, izan zuen oihartzuna hizpidehartuta egiten du gogoeta atzerrian, salgarria?
|
|
|
Kezkatzen nau uniformizazioak, eta batez ere guk geuk geure buruei ezartzen diegunak. Gurean pentsaera, jarrera,
|
mundu
ikuskera askozaz ere pluralagoak egon lirateke. Oso prebisibleak garela esan nahi dut, eta handik espainiarren, arrotzen pertzepzio okerra.Alde horretatik, uste dut gureak, euskarazko literaturak, dinamikoagoa, biziagoa, pluralagoa behar lukeela izan.
|
|
|
Baina
|
mundu
ikuskera hori amiltzen ari da, biolentziaren kulturarekin batera, eta ez gara enteratzen ari. Edo ez dugu enteratu nahi.
|
|
|
Nik uste dut hemen, biolentzia politikoaren amaierarekin batera, antzekozerbait gertatuko dela. Alegia, begirada, sentsibilidade,
|
mundu
ikuskera berriaksortuko direla euskararen eta euskal literaturaren alorrean. Eta orduan bai, izangodugula munduari zer kontatua.
|
|
|
Izan ere, arrazionalizazioaren bidez gizadiari adinez nagusi izatearen aukera emango zaio,
|
mundu
ikuskera misteriotsu eta magikoei aurre egingo baitzaie giza arrazoia baliabide harturik. Sekularizazio prozesuak, erlijioak mundu ikuskera oso eta bakarra izateari utzi izanak?
|
|
|
Izan ere, arrazionalizazioaren bidez gizadiari adinez nagusi izatearen aukera emango zaio, mundu ikuskera misteriotsu eta magikoei aurre egingo baitzaie giza arrazoia baliabide harturik. Sekularizazio prozesuak, erlijioak
|
mundu
ikuskera oso eta bakarra izateari utzi izanak, ekintza sistema sekularizatuak indartu ditu, ekintza molde instrumental edo estrategikoak deitu izan direnak.
|
|
|
Garrantzitsua da sistema kulturalaren arrazionalizatzeak duen garrantziaz jabetzea,
|
mundu
ikuskerek funtzio garrantiztsuak betetzen baitituzte. Gutxienez bi:
|
|
|
Zertan datza, bada, arrazionalizazio prozesua? Gizarte tradizionalek
|
mundu
ikuskera mitikoak, metafisikoak edo erlijiosoak erabiliko dituzte aberastasunaren banaketa ezberdina zein lana legitimatzeko. Ostera, gizarte bat modernizazio prozesuan sartua dago ondorengo baldintza betetzen denean:
|
|
|
Arrazionalizazio kulturalak ondokoa esan gura du (jada aurreratu dugu zerbait honi buruz):
|
mundu
ikuskera erlijiosoak bertan behera geratuko dira kulturaren oinarri bateratzaile gisa, eta kulturaren barruko arlo ezberdinek logika propioak garatuko dituzte, hau da, jarduera eta zentzu eremu autonomo bihurtuko dira (zientzia, teknika, artea, zuzenbidea, morala?). Kultur arlo bakoitza arrazionalizatuko da, eta modu horretan bere garapen propio eta autonomoa ahalbidetuko da, ikuskera erlijioso bateratzaile batek ezarritako traba barik (esaterako:
|
|
|
ekonomia, administrazioa, artea? Arrazionalizazio teoriko kognitiboaren bidez gizakiak autoengainu eta ilusioez askatuko dira(
|
mundu
ikuskera magikoak edo erlijiosoak). Munduaren ikuspegi magikoa gaindituta geratuko da, eta hortik aurrera mundua termino arrazionalekin esplika daiteke.
|
|
|
Zuzenbide formal positiboa sortuko da. Lehendabiziko fasean moralak eta zuzenbideak
|
mundu
ikuskera erlijiosoetatik bereizi eta autonomia lortuko dute (etika formala eta zuzenbide natural arrazionala). Bigarren pauso batean, zuzenbidea eta morala bereiziko dira.
|
|
|
Geroago sakon aztertuko dugun moduan,, etika protestantea?, ideia multzo gisa, ez da gizarte kapitalistaren kausa bakarra, gizarte kapitalista gertakari ugari eta konplexu askoren emaitza baita11 Protestantismoa osagaietako bat izan zen, osagai garrantzitsua, gizakien portaerak aldatzeko motibazio oinarriak landu baitzituen, giza portaerok arrazionaltasun formalaren hedapenera egokitu zitezen. Giza portaera logika berrietara egokitze horretan, ekintza orientazio tradizionalak krisian sartu ziren, eta krisi hori gainditzeko sendagaia ere izan zen protestantismoa, aurreko
|
mundu
ikuskeren desagertze mingarria ikuskera berriekin ordeztua izan baitzen, portaeraren orientazio segururako ainguraleku berria sortu zelarik.
|
|
|
|
Mundu
ikuskera berriak (protestantismoak) arrazionalizazio nabarmena zekarren aurrekoekin alderatuz gero. Mendebaldeko kulturan gertatutako munduaren gaineko irudien arrazionalizatze espezifiko horrek zer esan gura duen segidan azalduko dugu.
|
|
|
Baina, tartean, horrela esaterik baldin badago, Weber-ek estadio garrantzitsua identifikatzen du:
|
mundu
ikuskera judu kristauaren arrazionalizazioa. Hau da, arrazionalizazio erlijiosoa.
|
|
|
Badirudi Arrazoiak, munduaren gaineko zentzu bateratua lortu guran,
|
mundu
ikuskera erlijioso konkretu batzuk sortu dituela eta ikuskera horien garapenak arrazionaltasun sustantiboa zatikatzea ekarri duela: arrazionaltasun politikoa, juridikoa, estetikoa, erotikoa eta zientifikoa.
|
|
|
Gure munduak zientziaren arbolatik jan du, sekularizatutako munduan bizi gara, balio erreferentziak bizi esperientziaren eremu subjektibora bidaliak izan dira.
|
Mundu
ikuskeren arteko talkek sortzen dituzten gatazken menpe bizi den mundua dugu, arrazionaltasun formalaren eta materialaren arteko talkan oinarritua... Balioetatik libre geratu den mundua da gurea, tradizioaren autoritatea deuseztatu duena, baina baita arrazoi ilustratuaren ilusio eta desioak ere.
|
|
|
Balioetatik libre geratu den mundua da gurea, tradizioaren autoritatea deuseztatu duena, baina baita arrazoi ilustratuaren ilusio eta desioak ere.
|
Mundu
ikuskera bakarrak agintzen zuen mundua desagertu da, eta horren ordez polizentrismoa dugu nagusi. Eta horrekin batera gatazkak ditugu nagusi:
|
|
|
Eta horrekin batera gatazkak ditugu nagusi: interesen artekoak,
|
mundu
ikuskera ezberdinen artekoak, talde ez berdinen artekoak, mundu pribatuaren eta publikoaren artekoak, banako bakoitzaren barrukoak... Weber-entzat gizadiaren historia etengabeko gatazken jokalekua da, indibiduoaren bizitzaren antzera.
|
|
|
Eta, bestetik, pluraltasuna dugu jaun eta jabe: askotariko
|
mundu
ikuskerak, eta euretako bakoitza besteekin lehian sartzean, interpretazioen eta ekinbideen iturri nagusi bilakatzeko asmoz?, konponbiderik ez duen guduan sartuko dira.
|
|
|
Beraz, modernizazio prozesua arrazionalizazio prozesu gisa agertzen da:
|
mundu
ikuskera erlijiosoen arrazionalizazio etikoarekin abiatzen da (arrazionalizazio kulturala) eta, helburuen araberako ekintza arrazionalen ainguratze materialari esker (arrazionalizazio pertsonala), ordena instituzionalean sendotzen da (arrazionalizazio soziala). Horrenbestez, modernizazio sozialaren analisiak ondokoaz arduratu behar du:
|
|
|
modernitatea garapen politeistarako espazioa da, batetik; eta bestetik, arrazionaltasun formalaren eta materialaren arteko bereizketa/ talkaren jokalekua. Hortaz, modernitatea ez da soilik interes ezberdinen arteko gatazkagunea; bada, orobat, balio plural eta
|
mundu
ikuskera ezberdinen arteko amaierarik gabeko gatazkagunea. Gatazka hori amaierarik gabekoa da:
|
|
|
arrazionaltasun zientifikoak azken zentzua sortzeko duen gaitasuna. Munduaren interpretazio erlijiosoa ordezkatzera zetorren
|
mundu
ikuskera izan gura zuen (raziozentrismoa), baina ez da hala izan. Arrazoi formalak muga handiak ditu errealitatea, osotasun gisa hartuta?
|