|
2000
|
|
|
Ez naiz hasiko arrazoi zehatzak aletzen, nahikoa baita galdera honela planteatzea:
|
mundu
osoan biblioteka sistema guztien buruan biblioteka nagusi bat jartzen bada, areago, Espainiako Erresumako erkidego autonomo guztietan sistemaren burua izateko biblioteka bereziak sortzen badira, ez ote da izango ezinbestekoa delako. Ala pentsatu genuke Euskal Herrian inon baino aurreratuagoak gaudela, hain aurreratuak non eta leku guztietan behar dena hemen ez dugun behar?
|
|
|
Oarsoaldea Garapen Agentziako gerenteak honela definitu du: " Film Comissionen funtzioa proiektua
|
mundu
osoan saltzea da, lan komertziala egingo luke". Azken finean, film batzordeak informazio, kudeaketa eta laguntza zerbitzuak eskainiko lituzke, produkzioak erraztu eta merkatu daitezen.
|
|
|
Internet ez dela teknologia berria gaineratzen du, baliabide banaketa sistema integratua baizik, elkarrekiko menpekotasuna duten hainbat elementuk (ordenagailuak, modemak, sareak, logistikak eta sarbide nahiz eduki hornitzaileek) osatutako informazio ekosistema. Internet
|
mundu
osoan dauden 700 milioi telefono lineak erabiliz ordenagailuei baliabideak partekatzeko aukera ematen dien informatika protokoloa da.
|
|
|
Ia bi mende igaro dira lehendabizikoz Grimm anaiek ipuin bilduma kaleratu zutenetik. Hasieran sortutako gaitzespena lilura bihurtu da
|
mundu
osoan. Euskal Herrira berandu iritsi ziren anai hauen istorioak.
|
|
|
Grimm anaien ipuinak ordea, etengabe mugimenduan daude," ez dago edizio berdin berdinik" Gomezen esanetan. Kontuan hartu behar da
|
mundu
osoan zehar hedatu direla eta beraz, tokian tokiko ñabardurak dituztela: " Ipuingintzaren enborra bera da leku guztietan, baina adarrak aldatzen dira, kultura diferenteen erakusgai".
|
|
|
SPRIk une honetan 32 agente dauzka
|
mundu
osoan zehar barreiatuta. Agente hauek proiektuak lotu nahi dituzte," Euskadi" inbertitzeko leku erakargarri gisa aurkezten dute.
|
|
|
Estatu eta antzeko egiturak ahultze bidean doazen sasoiotan, bide bi nabarmendu izan dituzte adituek kazetaritzaren baitan: globalizazioa,
|
mundu
osoarekiko hurbilpena mugak ia desagertuz, eta horrekin bat, paraleloki, norbere txokoaren garrantzia. Estatuaren gainetik, hiria, auzoa, eskualdea, herria, berta bertakora hurbiltzea.
|
|
|
Horregatik Markos komandanteak garbi azpimarratu du Laugarren Guda Mundialean gaudela, Gerra Hotza igaro ondoren, hirugarrena izango zena. Izan ere, guda honetan (zuzenean edo zeharka
|
mundu
osoari dagokiona) langileen baldintzak txartzen dira, langabezia handitzen da, soldatak jaisten dira. Hori gutxi balitz, babes soziala gutxituz doa, sindikatuen aurka borrokatzen dute eta gizartea zatitzen dute kontrol hobeagoa eskuratzeko.
|
|
|
Saudi Arabiaren ondoren munduko bigarren ekoizle handiena izan arren (egunean 6,4 milioi upel ekoizten ditu), inportatzaile handiena ere bera da, 9,2 milioi upel inportatuz. Espainiako Estatuan 1,32 milioi kontsumitzen dira, hau da,
|
mundu
osoan kontsumitzen denaren %1, 8 Petrolioak Espainian energiaren %58 esan nahi du.
|
|
|
Ni kezkatzen nauena, ez bakarrik Euskal Herrian,
|
mundu
osoan baizik, literatura katakunbetako jarduera bilakatzea da. Gero eta gehiago ikusten dira" Gran Hermano" bezalako fenomenoak:
|
|
|
Gutxi batzurentzat bai. Baina oso gutxi dira, ez bakarrik hemen,
|
mundu
osoan baizik. Zenbat dira benetanestresik gabe nahi dutena idazten dutenak, urtero derrigor liburu bat idaztera beharturik ez daudenak?
|
|
|
Landareen aldetik,
|
mundu
osoan soilik euskal kostaldean bizi den Armeria euskadiensis landare endemikoa ez ezik, gure itsaslabarretan nahiko arraroak diren Limonium binervosum, Cochlearia danica eta Spergularia rupicola landareak ere deskribatu dira hemen.
|
|
|
Buruz buruko jokoa da, hau da, taldeak elkarri begira jarrita, eta horrelako joko gehienekin gertatzen den bezala,
|
mundu
osoan zehar aurki ditzakegun buruz buruko modalitateen antzekoak dira arauak. Kantxa angeluzuzena eta hormarik gabekoa da, eta pilotaren bote egokia ahalbidetzen duten lekuetan baino ez da jokatzen.
|
|
|
Orain arte, ofizialki eta publikoki, bat egite hori negoziatzen ari direla besterik ez dute onartu bi enpresek. Ikusteko dago kontzentrazio enpresarial eta elektriko honek Espainiako Estatuan, Europan edota
|
mundu
osoan zer nolako ondorioak izango dituen, baina argi dago euskaldunontzat beste ikuspegi bat ere izango duela. Euskal Ogasunak, bere lurraldean aritzen diren eta egoitza bertan kokatutarik duten enpresen zergak jasotzen dituen neurrian, galera garrantzitsua izango luke Iberdrola desagertu eta elkarte berriaren egoitza Madrilen ezarriko balitz, eta hala izango dela dirudi.
|
|
|
Lehen tendentzia, Estatu Nazioaren kontrako herrien matxinada da. Bera
|
mundu
osora zabaldu da eta Estatua Hizkuntza Nazioaren eredua finkatuta zegoen lekuetan askapen mugimendu zahar berriak sortu dira. Nazio berrien askapenerako borroka sozialismo errealaren jausi aldiaren oinarrian dugu; Jugoslabiako herrietan gauzatutako gerrak, Txetxeniako lehen eta bigarren guda, Irlanda, Euskal Herria, Eskozia, Belgika, Korsika eta abar Europan; Palestina, Kurdistan, Berberia eta Sahararen azpian iraultzen dituen egungo 30 gerra inguru Afrikan; dozena herrien matxinada Asia osoan zehar eta Amerikako indigenen esnatze prozesuak argi erakusten digu munduko protesta sozial eta politikoan fenomeno honek duen garran tzia.
|
|
|
Ez dakit aldaketak estrategikoak diren edo momentu batek eskatzen dituen beharretara egokituak. Politikaren
|
mundua
oso aldakorra da, lau urte irauten ditu politika jakin batek eta gero hurrengoak norabidez aldatzen du. Argi dagoena da 90eko hamarkada hasieran administrazioarekin genuena baino askoz harreman hobea dela gaur duguna.
|
|
|
Tolosan 1983an sortu genuen jaialdia eta handik gutxira egin ginen UNIMAko bazkide.
|
Mundu
osoan, 70 herrialdetako 10.000 bazkide inguru izango gara. Espainiako erakundeari dagokionez, 1985ean birsortu zen eta 270 kide dira guztira.
|
|
|
" Metamorfosia" n, esate baterako, familia, lan baldintzak, jauntxokeria, saldukeria eta abar gabe salatzen ditu. Bakar bakarrik,
|
mundu
osoaren aurka bere pertsonaien bidez altxatzen den idazle handi honen lan hau aurretik ere euskaratua izan zen, nahiz orduan, Xabier Kintanak 1970 urtean argitara eman zuenean," Itxura aldaketa" izenburupean agertu. Oraingo bertsioa, berriz, Rufino Iraolarena da.
|
|
|
Senarra, Markos, bakarrik geratzean, rock musika talde bat duen bere anaiarekin Vigora kontzertu bat entzutera joatea erabakitzen du. Lauraren irteerak eta giro aldaketak kolokan jarriko dute pertsonaiaren
|
mundu
osoa.
|
|
|
Estatu Nazioaren kontrako borroka
|
mundu
osora zabaldu da, eta Estatua Hizkuntza Nazioaren eredua finkatuta zegoen lekuetan, askapen mugimendu zahar berriaksortu dira. Nazio berrien askapenerako borroka sozialismo errealaren jausialdiarenoinarrian dugu; Jugoslaviako herrietan gauzatutako gerrak; Txetxeniako lehen etabigarren gerra; Irlanda, Euskal Herria, Eskozia, Belgika, Korsika, eta abar Europan; Palestina, Kurdistan, Berberia; Saharatik hegoaldera kontinente osoa iraultzenduten 30 gerra inguru daude Afrikan; dozenaka herriren matxinada Asia osoanzehar; Amerikako indigenen esnatze prozesua.
|
|
|
Kulturari dagokionez ez dira etxe erraldoiak, baizik kultura transmititzeko gizaegiturak. Gureak eta guretzat behar ditugu,
|
mundu
osoan dagoen jakinduria gureanjorratzeko.
|
|
|
Sei herrialdetako Euskal Herria dugu Bizkaiko golkoan, baina euskal jatorrizkoeuskaldunak
|
mundu
osoan zehar dabiltza. Horietatik ez gutxik nahi dute zilbor hesteasorterriarekin osasuntsu mantendu.
|
|
|
Erne.
|
Mundu
osoan balioen berriztapena egiten ari dela jakiteak, ez digueuskaldunei gure lana premiazkoa dela adierazi besterik egiten. Orain arteko gurebalioen errebisioa egin behar dugu, zaharrak baliogabetuta geratu zaizkigulako.Gaurko euskal genoma behar dugu, ez aspaldikoa.
|
|
|
– Alde batetik, kanpo ezaugarriak deitzen direnak daude, orduko krisialdi sozio historiko politikoarekin zerikusi dutenak, zientziagintzan eragina duten neurrian; adibidez, azkeneko mundu gerra, mundu deskolonizazioa, etab. Hauen ondorioenartean daude, adibidez, hizkuntz ukipenezko egoeraren zabalkundea
|
mundu
osora, ukipen egoera tradizionalen ondoan berriak ere sortuz; baita orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzak, beharrezko aztergai bihurtzea gizarte zientzietan; horrela uler daiteke hizkuntzaren inguruan eraikitzen diren zenbait diziplina berriren sorrera: psikolinguistika, soziolinguistika, etnolinguistika, psikosoziolinguistika, edo hizkuntzaren filosofia, soziologia, politika, pedagogia, eta abar.Antzeko zerbait esan daiteke komu nikazioari buruz, zeren eta informazio etakomunikazio teoriak garai horretan hasten baitira beharrezko erreferentziakizaten, baita edozein gizarte zientzietan ere.
|
|
|
Beste gauza bat da eaespainiar frantziar euskaldunok gaur de facto ditugun burubide (mentalitate) historikoak, neuronak eta geneak zuzenak ala okerrak diren, ea nazio arazoarengatik baiespainiarrek bai frantziarrek bai euskaldunok borrokan aritzeak merezi duen ala ez, eaborrokagaia txoroa den eta ea denok, euskaldunak, frantziarrak eta espainiarrak, erotuta gauden. Kasu honetan txoroak ez ginateke euskaldun, frantziar eta espainiarrakbakarrik izango,
|
mundu
osoa baizik; azken batean, orain txinatar, errusiar, indonesiar, judutar, palestinar, irlandar, ingelesak eta beste hamaika arazo nazionalagatik aribaitira borrokan. Historikoki, berriz, zein herrik ez du gerrarik egin arazo nazionalagatik?
|
|
|
Honeksuposatzen du lege historikoak eta soziologikoak badirela esatea. Hirugarren urrats hauda, intelektualki gaurko
|
munduan
oso gutxik, geroz eta gutxiagok gainera, onartzendutena, nahiz eta euskal militante askok onartu oraindik.
|
|
|
Orain dela mendebatetik edo, autoreek onartzen dute gordailu bankuak (edo banku bigarrendarrak) eremoneta sortzaileak direla.
|
Mundu
osoan zehar, moneta eskripturalak, gordailubankuek emititua denak, moneta finantzarioaren, banku zentralek emititua, lekuahartu du.
|
|
|
–Boris Jieltzin ek deklarazio garrantzitsuak egin ditu gaur goizean?? . Ekialde hurbilean gertatu den albiste batek zirrara sortu du
|
mundu
osoan??
|
|
|
Telekomunikazioen esparrutik irten gabe, aipa dezagun goi fidelitateko audioa
|
mundu
osora bidaltzeko eta edozein tokitatik jasotzeko Internetetik kanpo dauden esperientziak ere egin direla, epe luzera etorkizun argirik ez daukatenak. Horrela, 1995 urtean ASTRA enpresa luxemburgotarrak posible egin zuen irrati digitala, Europako bizilagunen artean jasotze estatikoa posibilitatzeko.
|
|
|
Aipatutako kobazuloek badute berezitasunik. Pozalaguako kobazulo ikusgarriak, esaterako, ospe handia du
|
mundu
osoan, estalaktita eszentrikoen aparteko adibidea baita. Santa Isabel de Ranerokoa berriz, forma harrigarriak izateagatik, saguzar kolonia garrantzitsuaren babeslekua delako eta bertan hartz hezurrak aurkitu zirelako da ezaguna.
|
|
|
Pittinka pittinka gure harreman hura hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura herriko jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta zer esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian
|
mundu
osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak). Ahoz aho hedatzen zen albistea, eta laster betetzen zen jendez eta edariz lonja txikia, atea irekitzeko giltzak nondik irten ziren inork ez zekien arren.
|
|
|
Berehala eman zizkidan osabak argibideak: " Izan ere, nik ere ez diat komunionean sinesten... zeren komunionean sinetsiko banu, antropofagoa bainintzateke", eta, haren jarraikian, nola ikusi baitzuen ez niola hitz hotsez bete hura ulertu, azaldu zidan ezen bai Afrikan, bai Indietan eta bai
|
mundu
osoan tribu batzuk zeudela, zeinetan gizonek elkar jaten baitzuten, eta katolikoak ere halakoak zirela, komunione bakoitzean Kristoren gorputza jaten zutelako eta haren odola edaten. Eta oroitzen dut irri egin niola, neure esker onaren adierazteko:
|
|
|
—Eta ene erreuma, zer...? Zeren hik lur bat irabaziko duk eta
|
mundu
osoa irabaziko duk, baina noiz ediren behar duk zer edo zer heure aitaren erreumarentzat.... Edo, saldaren egiteko nahi ote dituk ene hezurrak, oilo zaharrarenak bezala...?
|
|
|
Halarik ere, erran behar dizut guztiz sinetsia nagoela ezen Nafarroa osoa apurka gaztelaniaren alde jarri genukeela, nola egin baitute jada Nafarroako handikiek eta noble gehienek, guztiek ez erraiteagatik, zeren eta gaztelania baita Espainiako inperioaren hizkuntza, mundu zaharra eta mundu berria uztartzen dituena. Berdinzki erran diezazuket ezen Kristok manatu zigula mundu zabalerat eraman behar genuela haren dotrina, eta, nola gaur egun gaztelaniaz den mundu zabala, eta gaztelania bera ere den mundu zabala, ez euskara, hala, gaztelaniaren alde egoitea da Jainkoaren alde egoitea,
|
mundu
osoaren ebanjelizatzeko.
|
|
|
—Zertarako
|
mundu
osoa irabazi, baldin arima galtzen badugu.... Kapera hau izanen da oraindanik ene mundua.
|
|
|
13 Zertarako zeureganatu
|
mundu
osoa, baldin arima galtzen baduzu?
|
|
|
Bakarrik nindoan, bai, eta arrai nindoan, eta are arraiago eta alegerago jarri nintzen hiriko kanpai guztiak baterat jotzen hasi zirenean, dilin dalan, dilin dalan, haiek ere ene libertate ospatu nahi balute bezala, eta ene felizitatea aldarrikatu eta zabaldu, lau haizeetarat, zeruko mintzoaz... Eta ene bihotza ere bertze kanpai bat zen jada, bertzeekin batean jotzen ari zena, din dan, din dan, ene alegrantzia eta ene bizipoza adierazi nahi ziona
|
mundu
osoari. Eta jendeak ere arrai zirudien, eta anitz gizon emazteki ikusten zen, beren jantzi eta beztimendarik hoberenekin, festa handi hura koloreen festa ere balitz bezala.
|
|
|
Eta hartan nebilela, gogorat etorri zitzaizkidan, bat batean, aita Bartolo mek noiznahi den errepikatzen zizkidan hitzak, san Inaziok Xabierko Frantzis kori erranak: " Zertarako zeureganatu
|
mundu
osoa, baldin arima galtzen baduzu?" Eta galdegite haren gibeletik, bertze galdegite hura etorri zitzaidan, neure buruari behin baino gehiagotan egin izan niona, nahiz eta azken bolada hartan ez, zeren eta, Elbiraz amorosturik nengoela, ez bainuen buruan bertzerik: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta nahi nuelarik ezen aita Bartolomek zioena egia izan zedila... eta zerbait sinetsi ere egiten nuelarik —zeren eta, anitzetan erran dizudan bezala, pizten denean desiraren argia itzaltzen baita arrazoinarena—, ihardespen ezin zentzuzkoagoa eta ezin doiagoa ediren nion neure galdegite hari... zeren eta ez al zituen Jainkoak, aita Bartolomek ere erran zidan bezala, bekatu haiengatik Sodoma eta Gomorra sutan sutu?
|
|
|
Eta hala ibili nintzen eternitate hartan, eguna joan eta eguna etorri, Elbiraren musu hura burutik kendu ezinik! Eta begiak hersten nituen, eta puntu bero eta heze hura errotzen zitzaidan bekokiaren erdian, eta hatsarrean puntu bat bertzerik ez zena handituz eta handituz joaiten zitzaidan, harik eta buru osoa hartzen zidan arte, gorputz osoa,
|
mundu
osoa... Eta begiak irekitzen nituen, eta oro zen amorio eta maitasun ene inguruan, oro udaberri!
|
|
|
Baina gaur, etxe aitzinean geldi nengoela, marraskilo bat ikusi dut, eta bururatu zait ezen hura, arrastaka zebilen arren eta ezin baratxago, nehor baino urrunago irits zitekeela, zeren haren etxeak spiral bat baitzuen armarri... Eta, nola spirala beso bat ere baden, infinituraino luzatzen dena, hala,
|
mundu
osoa eta unibertso osoa beregana zezakeen ma rraskiloak, spiralaren aterpetik. Eta, pentsu horrekin neure arima ere zabaltzen eta zabaltzen igartzen nuela, hala galdetu diot neure buruari:
|
|
|
Izan ere, Antonio Ibarbia gipuzkoarra zen hiruretan gehien sinesten zuena edo gehien sinetsi nahi zuena oihan hartan ediren zuela Paradisua, nahiz eta uste zuen, bertzalde, ezen indiar gorri haiei eman behar zitzaiela Kristoren ezagutza, zeren Kristoren manua baitzen bere dotrina
|
mundu
osorat zabaltzea... eta hasi ere, hala hasi zen, Gorukiri eta herriska hartako gazteei eskola emaiten, haienganik haien mintzaira ikasiz, eta haiei gaztelania irakatsiz, geure egiteko hartan Goruki ararteko eta bitarteko genuela, ebanjelioaren berri jakin zezaten, gauza guztien gainetik.
|
|
|
Zeren, erran behar ote dizut tenore honetan ez dagoela
|
mundu
osoan, enetzat bederen, zure letrak eta zure gutunak baino kontsolamendu kontsolagarriagorik: ez Caravaggioren koadrorik, ez Pisako dorrerik, ez El Doradorik... ez ahate errerik —zeina baitut janaririk deliziosentzat eta bianden biandatzat—, eta ez Kleopatraren edertasunik ere?
|
|
|
nik ere pilula hartzen jarraituko nuen. Egia da sexu harremanetarako guztiz gogogabetua utzi ninduela, baina egia da, halaber, eguneroko pilula ttikiak esperantza doi bat eskaintzen aukera eta posibilitateen
|
mundu
oso bat zabaltzen zidala; hitz batean esatearren: askeago sentiarazten ninduen.
|
|
|
Billek, sentitu ez ezik, eraman ere, urrunera eraman du, eta hanka sartu du, baina berriro diot: bere hutsa
|
mundu
osoaren aurrean onartu behar izan du, eta ez nire aurrean bakarrik, nork eta munduko herri asko botoi bat sakatuz birrindu eta porroka dezakeen pertsonak, eta pertsona horrexek barkamena eskatu dizue, baina batez ere, berriro diotsuet, niri eskatu dit. Eta zuei ere, herri tribunaleko kide guztioi, zuen kontzientziak pixka bat aztertu, eta barka dezazuela eskatzen dizuet.
|
|
|
Hauetariko batzuek gainera —La Estrella Digital, adibidez— ez dute paperezko bertsiorik. Bernardo Daz Nostyren arabera, 1999 urtearen amaieran
|
mundu
osoan gaztelaniaz idazten ziren 930 egunkarietatik 403k, ia erdiek alegia, zuten bertsio digitala sarean. Hauetatik, 100 Mexikokoak ziren; 81, Estatu espainiarrekoak, arestian aipatu bezala; 64, Argentinakoak; 23, Venezuelakoak; 20, Perukoak; 19, Kolonbiakoak; 14, Txilekoak; 12, Estatu Batuetakoak; 10, Ekuadorrekoak; 10, Uruguaykoak; 7, Boliviakoak; eta beste 43 herrialde desberdinetan sakabanatutakoak.
|
|
|
Ideologia aldetik EAJrekin lotura estua zuen Euzko En da k —berez, askotan, hor agertutakoak, gero Eusko Deya n ere argitaratu ziren—, baina haren helburu nagusiak kulturalak ziren; zentzu horretan,
|
mundu
osoan sakabanatutako euskaldunen lotura moduko ekimen abertzale bezala definitzen zen. Hau guztia horrela azaldu zuten Parisko Euzko Deya n jasotako aurkezpen gisako artikulu batean3:
|
|
|
Liburu hartan, mendeetako gai eta paisaia tradizionalak behingoz utzita gure literaturak konkistatu nahi zuen" kalea" edo" hiria" baino, mundua da oparitzen zaiguna. Poetaren gelak
|
mundu
osoa hartzen du, ludiko lau bazterrak ditu kokagune, eta geografia ideal horretan mundua baldin bada kokagune osoa, erreferente teknikoa ere mundu guztiko literatura eta paraliteratura da, bere aipu, dialogo eta pertsonaiekin Atxagaren tradizio bihurtzen dena, eta horrenbestez gurea.
|
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro,
|
mundu
osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
|
Gauzak benetan konpontzeko, dena errotik irauli eta aldatu beharra zegoela pentsatu nuen, Euskal Herria, Europa eta
|
mundu
osoa; gizarte eredu berri baten premia zegoela, gizadi berri batena. Baina ez nuen hori guztia Lauaxetari taxuz eta konbentzimenduz azaltzeko gogorik eta kemenik.
|
|
|
Jaun Ahalguztidun errukiorrak eskuineko sakelan utzirik zion diru mordoskari esker arazo ekonomikorik ez zuenez, Bilboko pentsio batean ostatu hartu eta hantxe bizitzen geratu zen Lauaxeta, Bilbori, Euskal Herriari eta
|
mundu
osoari buruzko erraldoi hura asetzera emana.
|
|
2001
|
|
|
Baina horrez gain guk adierazpen askatasuna defendatu dugu eta hori ez dute aintzat hartu epaian. Badakite hau
|
mundu
osoan eskandalu bat dela, ez delako hemen gelditu eta mundu osoko atxikimenduak jaso ditugulako. Idazleak, zinemagileak, euskal egunkariak... asko inplikatu ziren.
|
|
|
|
Mundu
osoan agertzen dira, noizean behin, kukutxeztul broteak gazteen nahiz pertsona helduen artean. Eta horrek zenbait arrisku talde gaixotasun horren aurka birtxertatzera eraman ditzake epidemiologiako adituak.
|
|
|
egin dituen lehen euskalduna eta
|
mundu
osoan seigarrena:
|
|
|
Alfarotik hemengo muturrera 120 kilometro daude. Gaur egun
|
mundu
osoan bilatzen dena kontsumitzaileari zer hartzen ari den azaltzea da. Bai, ardo hau Errioxakoa da, baina zer aldetakoa, goikoa, behekoa...?
|
|
|
Jendea gogoz edo etikaz edo kristau sentimenduz, soil soilik, ez da mugitzen. Eta lehen jorratu dugun bezala, gaur egun sozialismoa ez da agertzen alternatiba bezala eta kapitalismoa da jaun eta jabe
|
mundu
osoan, are gehiago kapitalismoaren aurpegi lazgarriena eta gogorrena, liberalismoa. Liberalismoak badu zenbait tokitan aberastasuna sortzeko gaitasuna.
|
|
|
1990eko hamarkadan
|
mundu
osoan agitu zen kontrairaultzaren ondorioz," klase" aldagaia ezker abertzale ofizialaren ideietatik desagertu da. Bien bitartean, kapitalismoak hainbat lorpen sozial kitatu du eta goi mailako sistema ustiatzaile ikaragarria ezarri ere, lanpostuen prekaritatea, malgutasuna, desdoitzea eta masen desenplegu eta desberdintasuna areagotu dituelarik.
|
|
|
Irakurleak aldizkari hau eskuratzen duenerako, burutuak izango dira martxoaren 8ko Emakume Langileen Nazioarteko Egunaren inguruko ekitaldi, ospakizun eta mobilizazioak Euskal Herrian eta
|
mundu
osoan zehar. Emakumeen egoera eta bizi baldintzak hobetzearen alde ari diren munduko mugimendu feminista guztien helburu nagusietakoa gizon eta emakumeen arteko berdintasuna lortzea da.
|
|
|
PHN honetan eskaria jainkotzen da,
|
mundu
osoan egitea aholkatzen denaren aurkakoa, alegia. Alderantziz egin litzateke, eskaria eskaintzara egokitu, eskaria zaindu eta beharrezkoa bada murriztu.
|
|
|
Norvegiako gazta nazionala, gazuraz egina dago, ez mamiaz, eta ez dago ontze eperik. Emaitza, zapore leun, arraintsu eta karamelutsua,
|
mundu
osoan antzekorik aurkituko ez dugularik.
|
|
|
Funtsean, berbaietatzu ahal izan ditut lehendik nituen inpresioak. Euskal presoen
|
munduarekiko
oso harremana sakona izan dut hamar urtez eta presoen errealitatea, sufrimendua edota maitasun bizipenekiko ezagutza zuzena mantentzen dut.
|
|
|
Dibulitoon, Irusoin, Lotura Films, Merlin eta Pausoka dira bertan izango direnak, Eusko Jaurlaritzak eta Media Antena Euskal Herria ikus entzunezko enpresak antolatutako" Niniak 2001" egitasmoari esker. Honen helburua, euskal animazio ekoizpenak
|
mundu
osoan ezagutaraztea da.
|
|
|
Pragakoa Seattle-ko eta Davos-eko mobilizazioen jarraipena izan zen, eta herri mobilizazio berri eta gogorragoetara jo zuen; eta globalizazioaren aurkako mugimendua geroz eta hobeto antolatzea eta koordinatzea ekarri zuen. Globalizazioaren aurkako nazioarteko mugimendua olio orbana bezala ari da hedatzen
|
mundu
osoan zehar, eta Euskal Herriko sektore batzutan ere sartu da, oso berriki bada ere. Honek guztiak hasi besterik ez du egin.
|
|
|
Lehenik, zer da globalizazioa? Batzuentzat
|
mundu
osoa gune bakartzat hartzea da, eta beste batzuentzat, berriz, «mundu mailako fabrika». NMFren iritziz «prozesu historiko baten emaitza da, gizakiaren aurrerapenak eta teknologiaren berrikuntzak ekarria, batez ere merkataritzaren eta finantza mugimenduen bidez».
|
|
|
«Fitxa hauek guztiek monumentuei buruzko informazioa gordetzeko balio dute, gero, profesionalen edota afizionatuen artean banatzeko, Nafarroako kasuan bezala edo Aranzadi Zientzia Elkartearekiko daukagun elkarlana kasu. Hala ere, aitortu behar dugu gaur egun darabilkigun asmoa datu base hau interneten jartzea dela,
|
mundu
osoarentzat eskuragarri uzteko. Baina, dedikazio eta finantziazio arazoak direla eta, momentuz ezinezkoa egiten zaigu nahiko genukeen abiaduran aurreratzea.
|
|
|
Eta zinez, domaia da, ezen eta antzeko datu baserik ez baitago Europa osoan, bederen edonorentzat irekia dena. Beraz, arlo honetan, internetek eskaintzen dituen baliabideei esker iniziatiba hartuz, Euskal Herria aitzindari izan daiteke eta bide batez eredugarri bilakatuko ginateke
|
mundu
osoaren aurrean.»
|
|
|
Osasunaren Munduko Erakundeak (OMEk) beste erronka bat planteatu dio bere buruari: 2005 urterako poliomielitisa
|
mundu
osoan erabat desagertzea. Horretarako oztopo nagusia ekonomikoa da, mila milioitik gora euro baitira txertoak erosteko.
|
|
|
Iaz
|
mundu
osoa erregistratutako poliomielitis kasuak 3.500 izan ziren, eta horrek% 99ko beherakada suposatzen du 1998 urtearekin konparatuz gero, OMEk polioaren programaren arduradun bezala jarri duen Christopher Maher adituaren esanetan. Polioaren birusa 20 herrialdetan bizirik dago oraindik ere, eta OMEren helburua urte amaierarako gaixotasuna10 herrialdetara jaistea da eta birusarekin 2002 urterako akabatzea.
|
|
|
Polioaren birusa 20 herrialdetan bizirik dago oraindik ere, eta OMEren helburua urte amaierarako gaixotasuna10 herrialdetara jaistea da eta birusarekin 2002 urterako akabatzea. Horrela 2005 urterako birus erabat
|
mundu
osoan desagertua dagoela dioen ziurtagiria lortu ahal izango litzateke.
|
|
|
Horrela, 6 km.rako Sopelan sartuko gara. Surfaren
|
munduan
oso entzutetsua, Sopela bigarren etxebizitzez jositako herria da, San Pedro elizaz (XII. mendean egina, XVIII. mendean berreraikia) gain bere erakarpenik handiena bere inguruko hondartzak eta labarrak direlako. Errepide nagusia eskumarantz hartuz, 20 metrotara dagoeneko ezkerrera desbideratu dugu, Atxabiribil Hondartza ederrera iristeko asmoz.
|
|
|
Denok buruan oporrak hartu eta ihes egitea beste gauzarik ez dugun honetan, eta deskonektatu, eta ahaztu... Energia sobredosi bat da lana bizi duen norbait aurkitzea, dena hurbiletik aztertu nahi duena,
|
mundu
osoarekin konektatuta mantentzen dena eta aurreko guztia gogoratzeko exigitzen duena.Une bakoitza airean joaten utzi gabe gozatzen omen du Mirentxuk, ekintza denak harrapatu nahi ditu, zigarroari barruko ke dena xurgatzen dion eran.Baina informazioari, zigarroari bezala, filtro berezi bat jartzen dio kontsumitu aurretik. Osasunerako ezinbesteko neurria.
|
|
|
Kapitalismoa, produkzio bide eta banakuntza bideen jabego pribatuan oinarrituriko sistema ekonomiko eta soziala da, batzuentzat, oso onuragarria dena, gehienentzat, ordea, ankerra eta bortitza. Duela bostehun urte, gutxi gorabehera, sorturiko sistema hori etengabe joan da aldatzen eta
|
mundu
osora zabaltzen, eta bidenabar mundu osoa eraldatzen (giza taldeen bizimoduak, klase sozialen ohiturak, produkzio bideak, eta batez ere ekosistema osoa).
|
|
|
Kapitalismoa, produkzio bide eta banakuntza bideen jabego pribatuan oinarrituriko sistema ekonomiko eta soziala da, batzuentzat, oso onuragarria dena, gehienentzat, ordea, ankerra eta bortitza. Duela bostehun urte, gutxi gorabehera, sorturiko sistema hori etengabe joan da aldatzen eta mundu osora zabaltzen, eta bidenabar
|
mundu
osoa eraldatzen (giza taldeen bizimoduak, klase sozialen ohiturak, produkzio bideak, eta batez ere ekosistema osoa).
|
|
|
EGUN, azken hogei urtetan kapitalismoa «Globalizatu» egin da, halaber, egokitu egin ditu estatu nagusien (G8) eta horretarako propio sorturiko instituzioen (BM, FMI...) zereginak. Olagarro asegaitz horrek, beretzako eta inongo oztoporik gabe nahi du
|
mundu
osoa. Horri merkatu librea deitzen dio.
|
|
|
Merino ardia handia da, munduan ilerik onena duena. Sorlekuz Espainiako arraza zen, baina gero
|
mundu
osora zabaldu zen. Merino ardiak ez dira jezten.
|
|
|
Iragarkiak oso mezu soila du: Nahiz eta zu mendi puntan bakarrik egon ardiekin, txiki hori izanez gero,
|
mundu
osoa daukazu eskura. Eta mezu hori zabaltzeko, nik uste pertsona erreal bat nahi zutela, gertukoa eta arrunta dirudiena.
|
|
|
Teknologia berrien munduan ere, dena den, ate bat ixten bada leiho bat irekitzen dela esan ohi da, eta zailtasunei aurre egiteko eta desagerpena saihesteko irrati txikiek interneten laguntza izan dezakete. Irratiok edonondik beren mezua sarearen bidez zabal dezakete, interneteko" dial birtual" baten bidez. Honek gainera, informazioa
|
mundu
osora, oso koste baxuaren truk eta modu errazean hedatzeko aukera eskaintzen du, ordenagailua, audio programa eta soinu txartela besterik ez baitira behar. Esandakoa, FM desagertu eta DAB nagusi denean honen hizkuntza ia bakarra gaztelera (edo frantsesa) bada, euskal irratien geroa sarean aurkituko dugu.
|
|
|
Nolanahi ere, mundu osoko krisialdi politiko honen ondorio ekonomikoak epe ertain edo luzera begira aztertu dira. Zein izango da ekonomiaren bilakaera
|
mundu
osoan, orokorrean, eta Euskal Herrian zehazki. Ondorio garbiak ateratzeko goizegi izan arren, nola halako zantzu batzuk suma daitezke, Amerika eta Europako ekonomiaren arduradun batzuen eta ideologikoki egungo sistema ekonomikoari atxikita dauden aditu ekonomiko batzuen eskutik.
|
|
|
Eskuartean erabiltzen ohiturik gauden agenda horietako bat, baina berezko ezaugarriak dituena: elektronikoa, publikoa, euskaraz egina, doakoa eta egunerokoa, bilaketa sistema erosoarekin eta Euskal Herri osora ezezik
|
mundu
osora ere zabalduko dena, Interneten egongo baita.
|
|
|
Halakoetan maisuen aipuak lagungarriak izan ohi direnez gero, gogora ekarriko dut nola Koldo Mitxelenak halako zerbait esan ohi zuen, gutxi gorabehera: kultura egiazko bat, bere buruarentzat sortzen ari denean,
|
mundu
osoarentzat ari dela sortzen. Orain arte esan liteke idazle bakar baten obra oparitu diogula mundu zabalari, Atxagarena hain zuzen(...).
|
|
|
Horietako batzuk, uhin ertain eta frekuentzia modulatuan diharduten berberak izaten dira baina, Interneten sarturik, ia ia
|
mundu
osoan entzun ditzakegu, eta Internetera konektaturiko ordenagailua edukitzea da muga fisiko bakarra.
|
|
|
Elikagai mota bakoitza
|
mundu
osoa da.
|
|
|
Animaliei eskainitako alean ezin bada falta Aita David gisara ezagun dena
|
mundu
osoan, batez ere zientzialarien artean. Iaz mende bat bete zen hil zela, 74 urterekin.
|
|
|
Labanda esentzia labanda izenez ezagutzen da
|
mundu
osoan, eta kolonia ura egiteko erabiltzen da. Oso esentzia konplexua da eta alkanforraren antzeko usaina du.
|
|
|
Liburu honen autoreak irakurritako perfumeei buruzko liburu gehienetan, argazkiekin apaindutakoetan batik bat, eskerrak ematen zaizkio Museo del Perfume de Barcelona delakoari. Museo horrek ospe handia du
|
mundu
osoan, bertan bildutako perfumeen ontzi zoragarrien kopuruagatik eta bere edertasunagatik. Ez naiz fisikoki bertan izan, baina bai birtualki, museo horrek Internet en daukan helbideari esker (www.perfum museum.com).
|
|
|
Ohioko Estatuko Unibertsitateko eta Herbehereetako eta Finlandiako hainbat zentrotako zientzialariek egin dute ikerketa. Ikertutako gaixotasuna arrunta da
|
mundu
osoan, baina Amish komunitatearen artean, Pensilvanian eta Ohion finkatutako Europako talde kontserbadore kristauak 19 pertsonatik bati eragiten dio. Finlandiako naturaletan, genearen mutazioa 76 pertsonatik batean dago.
|
|
|
UPRIMA (mihipeko apomorfina klorhidratoa) erekzio disfuntzioa tratatzeko onartu den ahozko lehen botika bihur liteke. Medikuntza baldintza horrek ia 30 milioi gizoni eragiten die Europan, eta 100 milioi baino gehiagori
|
mundu
osoan. “Gure iritziz, UPRIMAK aukera erosoa eta eraginkorra eskaintzen die pazienteei beren gaixotasuna tratatzeko”, esan du William Dempseyk, Abbott Laboratories eko nazioarteko eragiketen lehendakariordeak.
|
|
|
Juglandazeoen familiakoa da eta 20 metroko altueraraino irits daiteke. Intxaurrak du garrantzi handiena
|
mundu
osoan. Habitata:
|
|
|
Enpresa ekoizleek, beren marka eta markatik eratortzen diren produktuak sartu aurretik, estrategia bati jarraitu behar diote, batez ere ohiturak, arauak eta bestelako inguruabarrak aldakorrak eta bereizgarriak diren hirugarren herrialdeetan ezartzea bada asmoa. Gaur egun, 50 milioi marka baino gehiago daude erregistratuta
|
mundu
osoan. Markak erabiltzeak aukera ematen du prezio altuagoa aplikatzeko, kontsumitzailea prest baitago gehixeago ordaintzeko, markaren segurtasunaren edo ospearen truke.
|
|
|
Espainian ez dakigu zein garaitan sartu zen, baina musulmanek arrakastaz landu zuten Penintsula okupatu bitartean Sevillan, Kordoban, Granadan, Murtzian, Alacanten eta Tarragonan. Europan, Grezian, Turkian, Errumanian, Hungarian eta Italian ere hazten da, nahiz eta ekoizpena ez den nahikoa kontsumorako, eta horrek inportatzera behartu du gehiena.Gaur egun, arroza, gariarekin batera, munduan gehien kontsumitzen den zerealetako bat da, eta
|
mundu
osoan antzeko ekoizpena eta kontsumoa du, batez ere Asiako herrialdeetan zereal hori asko kontsumitzen delako. Espainian ere kontsumo handia dago (7 kilo inguru pertsonako eta urteko), eta gure gastronomiako plater tipikoetako baten osagai nagusia da paella.
|
|
|
deshi, tamaina txikikoak eta kolore hori edo beltzekoak, kabul edo kabuli, tamaina ertainetik handi eta kolore argikoak, eta gulabi, tamaina txikikoak, leunak eta kolore argikoak. Gaur egun,
|
mundu
osoan, munduko ekoizpenaren %90 Indian eta Pakistanen egiten da, baina garbantzuak ekialdeko beste herrialde batzuk ere badira, hala nola Libano, Turkia, Siria, Iran, Bangladesh eta Nepal; baita Kolonbian ere, Argentinay Txile. Espainian bost barietate garrantzitsu daude.
|
|
|
Arazo handienetako bat da Remicade bidezko tratamenduak tuberkulosia suspertu dezakeela sintomarik sortu gabe. Hain zuzen, ekainaren 30era arte
|
mundu
osoan “Remicade” hartu zuten 170.000 pazienteetatik 84 gaixok izan zuten tuberkulosia, eta horietatik 14 hil ziren, Centonorren datuen arabera. Hala ere, konpainiak adierazi du infekzioak izan zituzten gaixoek sistema immunologikoa deuseztatzen zuten beste sendagai batzuk hartzen zituztela.
|
|
|
Mijoaren ekoizpenaMunduan hainbat artatxiki mota lantzen dira, baina mijoaren epigrafean ematen dira FAOren (Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundea) datuak, azalerari, errendimenduari eta mijo guztien ekoizpenari buruzkoak.
|
Mundu
osoan hazitako artatxikia osatzen dute, hein handi batean, perla artatxikia, korakana mijoa eta artatxikia. Zereal horren ekoizpena handitu egin zen:
|
|
|
Greenpeaceko baso kanpainaren arduradun Miguel Ángel Sotok adierazi zuen zura legez kontrakoa dela, enpresek ez dutelako erauzteko baimenik, emakidak legez kanpo lortzen direlako, jabetza tituluak faltsifikatzen direlako, ez dagoelako baso kudeaketarako planik edo baimendutakoak baino zuhaitz gehiago mozten direlako. Erakunde ekologistaren arabera, zura iturri iraunkorretatik datorrela bermatzen duen gauza bakarra FSC (Forest Steward Council) erakundeak emandako baso ziurtagiria da,
|
mundu
osoan 24 milioi hektarea ziurtatu baititu. Iaz, Espainiak 6.268 metro kubiko zur inportatu zituen Sataremetik.
|
|
|
Bigarrenik, Europan eta zehatzago Europako Erkidegoan, Codex Alimentarius Mundiren orientazioei jarraitzen zaie. Printzipio orokorren arabera, “zerrenda positiboen” sistema
|
mundu
osoan nagusitu da. Sistema horren abiapuntua elikagai gehigarriak erabiltzeko debeku orokor eta erabatekoa da, eta erabat murriztailea dela esan daiteke:
|
|
|
Baina ez zuen etsi nahi. Berak, Sergiok, zapata saltzaile profesionala izan nahi zuen eta horretarako gai zela erakutsiko zion
|
mundu
osoari, baita hamar urtez emakumezkoen takoien gainean ibili behar bazuen ere.
|
|
|
Hamabost urte honetan Bonbai bihurtu da giltzurrun merkatu nagusia
|
mundu
osoan.
|
|
|
Ikastetxean interno geundenok
|
mundu
oso zarratuan bizi ginen, gainera. Kanpora irtetea ia debekaturik zegoen, baina edifizio handi eta zahar haren barrunbeak ere debekatuta zeuden guretzat.
|
|
|
Barreia ezazu orain lau haizetara! Tira, jakin dezala
|
mundu
osoak!
|
|
|
Hura ikusita, arduradunek esan zuten Europa, Europa zela moda berrien topalekua; eta Europan, Europan topatu behar zela Euro  pan ez ezik,
|
mundu
osoan ere eroso ibiltzeko moduko trajea.
|
|
|
barkaezina da erdaldunek gure berri gehiago eta maizago ez izatea. Alferrik ariko gara" euskararen alde" lanean, erdaldunei ez badiegu erakusten euskararik jakin gabe
|
mundu
oso bat ari direla galtzen. Horretarako gai izan behar dugu, hortxe dago koska.
|